R E C E N Z JE 799
F. G. H e y m a n n, John Zĺžka and the Hussite Revolution, Prin
ceton University Press, Princeton 1955, s. 522 i mapy.
A utor omawianej pracy żyw i trwale zainteresowania zagadnieniami ruchu husyckiego. Dowodzą tego ogłoszone przezeń poprzednio studia „The national Assem bly o f Caslav” („M adievalia et Humanistica” t. VIII, 1954) oraz „ТЬэ Role o f the Towns in the Bohemia of the Later Middle A ges“ („Cahiers d’Histoire M édiévale” t. II, z. 3, s. 323— 43). Nie stanowi zresztą w piśmiennictwia am ery kańskim wyjątku. Przykładam mogą być choćby ostatnie prace T h o m s o n a 1.
Obszerna, przeszło 500-stronicowa monografia H e y m a n n a poświęcona p o staci Żyżki jest poważnym i gruntownym studium, przy w ykorzystaniu niemal bez zarzutu źródeł drukowanych i szerokiej czeskiej literatury przedmiotu. W za kresie tej ostatniej zanotować trzaba pawne braki jedynie jeśli chodzi o publikacje najnowsze. A utor wym ienia wpraw dzie popularną ogólną pracę M a c k a , doty czącą ruchu h u syck iego2, nie zna jednak nawet I wydania pierwszego tomu jego „T aboru” , podobnie jak nie zna tak ważnej dla dziejów Żyżki m onografii D u r -
d i k a 3.
Trudno w tych warunkach m ów ić o stosunku autora do nowej, marksistowskiej syntezy ruchu husyckiego; pozostaje ona w łaściw ie poza jego szeroką analizą. Heymann sam w ychodzi niew ątpliw ie' z idealistycznych p ozy cji poznawczych. Ustawienie w centrum pracy postaci Żyżki i w pływ u jego osobow ości na wypadki i autonomiczne niejako traktowanie rozw oju społecznego i gospodarczego Czech z jednej, a dążeń narodowych i ruchów religijnych z drugiej strony, jest tago wyraźnym potwierdzeniem.
M im o przyznania zasadniczo autonomii wspom nianym dziedzinom życia, autor w szczegółach dostrzega ich wzajem ne powiązania. Charakterystyczna jest przy tym dla Heymanna niezależnie i samodzielnie w ypracow ana pozytywna ocena ruchu husyckiego i jego dziejow ego znaczenia. A utor potrafi przeciw stawić się dyskrym inacyjnym ocenom P e k a ř a; podkreślając, niew ątpliw ie zresztą z pawną słusznością, wagę zaciekłych antagonizmów religijnych i sporów dogmatycznych w omawianym okresie, w ruchu husyckim w idzi przede wszystkim dzieło średniej warstwy m iejskiej, początek „rew olu cji narodow ych w Europie” , a w Żyżca w ie l kiego wodza czeskiego ruchu narodowego. Bardzo w ysoko podniesione jest zna czenie sejm u czasławskiego z r. 1420. Moment solidarności wszystkich warstw i klas w w alce o narodowe w yzw olenie zarysowuje się niew ątpliw ie w ujęciu Heymanna silniej niż podkreślone w pierw szej linii przez Macka głębokie klasowe rozdarcie i klasow y charakter w alki lu dow o-chłopskiego początkow o Taboru.
Praca Heymanna skreślona jest bez nacjonalistycznych uprzadzań, które często w stosunku do ruchu husyckiego cechow ały burżuazyjnych historyków niemieckich, a z drugiej strony wolna jest od ignorancji, która tak często niestety może być za notowana w krajach anglosaskich w odniesieniu do Słowiańszczyzny. Niezależnie od tego, że budzi oczywiście pewne zastrzeżenia polem iczne, stanowi ona cenny w kład w ostatnią interpretację ruchu husyckiego, ułatw iając uniknięcia jed n o stronnego zwracania uwagi ze strony historyków m arksistowskich na zjawiska 1 S. H. T h o m s o n , Cechoslovakie in European H'story, w yd. 2, Princeton
1954; t e n ż e , Four Unpublished Questiones of John Hus, „M adievalia et Huma
nistica” t. V II, 1952; t e n ż e , Lutner and Bohemia, „A rch iv für Reform ationsge
schichte” 1953, s. 160 nn.
2 J. D u r d i k, Htisitské vojenství, Praha 1954, 2 w yd. 1956.
3 J. M a c e k , Husitskí revoluční hnuti, Praha 1952; t e n ż e , Tabor w husitském revolučním hnuti t. I, Praha 1952. 2 wyd. 1956; t. II, 1956.
800 R E C E N Z JE
w zasadzie słusznie w ydobyte przez nich jako podstawowe. Trzsba jednak pod kreślić, że choć marksistowska historiografia czeska przecenia w pewnym stopniu świadomość klasową i dojrzałość rew olucyjną czeskiego chłopstwa i biedoty m iejskiej, ulegając naciskowi pewnej ahistorycznej m odernizacji zjawisk, to u H ey- manna nie brak również ahistorycznej m odernizacji w przybliżaniu powstania husyckiego do m odelu pierw ocin kapitalistycznej demokracji, a Żyżki do Jerzego Washingtona.
Historyka polskiego zainteresuje w książce Heymanna problem atyka stykowa dotycząca dziejów Polski. Autor stwierdza udział Żyżki w w ielkiej w ojn ie z r. 1410 (s. 29, 31), p odejm u je stosunek Żeliw skiego do polskiej kandydatury na tron czeski (s. 188 nn), omawia przybycie Zygmunta K orybutow icza do Czech i jego stosunek do Żyżki (s. 319) oraz ponow ne jego rządy w Pradze (s. 417 nn). Czyni to jednak po pierwsze jedynie z punktu widzenia spraw wewnętrznoczeskich, po drugie niestety przy bardzo jedynie pow ierzchow nym wykorzystaniu źródeł i historio grafii polskiej 4. Ogólna ocena powołania na tron czeski słowiańskiego króla w ypada u Heymanna pozytywnie, przede wszystkim z punktu widzenia obrony przed niebezpieczeństwem niemieckim. Podniesiony przez Macka klasow y charakter polskiej kandydatury pominięto. W szczegółach ocenę polityki Jagiełły i Witolda daje Heymann bardzo ostrożną, pozostaw iając w ielokrotnie kwestię otwartą, co zresztą przy w yraźnej niedostępności dla niego materiału polskiego należy mu raczej poczytać za plus. Tak w ięc badacz polski szerszego materiału dla siebie nie znajdzie.
Książka Heymanna ma wielką zasługę uprzystępnienia bodaj po raz pierwszy w sposób tak szczegółowy i rzeczow y badaczom amerykańskim i angielskim dziejów ruchu husyckiego, tak typow ego i ważnego w historii wszystkich narodów Słowiańszczyzny zachodniej.
Ewa Maleczyńska
M. M a c h o v é c, Husovo učeni a vyznám v tradici českeho naroda,
Praha 1953, s. 377.
Husycka rew olucja i je j tradycje odegrały ogromną rolę w kształtowaniu się kultury, świadom ości i charakteru narodowego Czech oraz w płynęły silnie na dalszy bieg dziejów tego kraju. Nic też dziwnego, że problem atykę husycką uważa się do dziś za „czerw oną n ić” czeskiej historii.
Praca M. M a c h o v c a stanowi marksistowską analizę biegu ow ej nici na prze strzeni kilku wieków . A utor przeznaczył swą książkę nie dla wąskiego kręgu specjalistów, lecz dla szerokich mas czytelników, interesujących się dziejami czes kiej m yśli filozoficznej — stąd przystępny styl wykładu i umiarkowanie w roz budowie aparatu naukowego.
Praca składa się z trzech części *. W pierw szej autor omawia dość szczegółowo działalność i poglądy poprzedników Husa, a w ięc świetnego kaznodziei Konrada Waldhausera, żarliwego ascety Jana M ilića z Krom ieryża, filozofu jącego szlachcica Tomasza ze Štítneho i „biblijnego teoretyka” M acieja z Janova. Część druga poświęcona jest samemu H usowi i jego nauce. M achovec podkreśla tu szczególnie
4 Podobnie zresztą nie cytuje autor i ostatniej pracy Fr. B a r t o s a , Zižka a Korybut, „Jihočesky Sborník” t. X X , 1951.
1 Obszerne streszczenie pracy M. M a c h o v c a , dokonane przez M. S t r a s z e w s k i e g o , znajduje się w „Przeglądzie Zachodnim ” 1955, z. 9— 12.
