Mariusz Gizowski
Sport i rekreacja ruchowa w procesie
integracji małych społeczności
lokalnych Pomorza Nadwiślańskiego
po 1989 roku : politologiczny zarys
problemu
Prace Naukowe. Kultura Fizyczna 5, 137-143
M a riu sz G izow ski
SPORT I REKREACJA RUCHOWA W PROCESIE INTEGRACJI MAŁYCH SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH
POMORZA NADW IŚLAŃSKIEGO PO 1989 ROKU (politologiczny zarys problemu)
S ł o w a k lu c z o w e : sp o r t, re k r e a c ja , s p o ł e c z n o ś ć
A B S T R A C T
S p ort and M ob ile R ecreation in the P ro c ess o f In teg ra tio n o f M in o r L ocality C om m u n ities o f P om eran ia U pon V istu la A fter 1989
K e y w o rd s : sp o r t, r e c r e a ti o n , c o m m u n i t y
In 1989 th e r e w a s a big tr a n s f o r m a t i o n into th e d i r e c t i o n o f civ il s o c ie ty . It w a s th e n e w r e g u l a ti o n a b o u t s e l f g o v e r m e n t and n e w ro le o f v o ti n g to th e n e w s e l f g o v e r m e n t o r g a n s in 1990 b e c a m e as a n e w m e a n i n g in P o l a n d . K a s z u b i a n - P o m e r a n i e n E th n i c g r o u p d e f i n it ly s u p p o r t e d a p r o g r a m m e o f th e d e c e n t r a l i z a t i o n o f th e c o u n t r y an d c r e a ti o n s t r o n g reg io n s. T h e i r a tt it u d e to this p r o b l e m w a s th e fa c t th a t p r o j e c t o f f u t u re r e g i o n s s h o u l d ta k e into c o n s i d e r a t i o n c u l t u r e e th n i c a s p e c t s as well as a local s p r t p r o b l e m s . T h e a u t o r ’s r e s e a r c h e s a s s u m e i n t e g r a t io n f u n c t i o n s an d t r a d it io n o f s p o r t a n d m o b i le re c r e a t i o n in p a r t i c u l a r „li tt le h o m e l a n d s ” P o m e r a n i a u p o n V is t u la , r e v i t a li zed in th e p e r i o d o f p o litical and e c o n o m i c a l tr a n s f o r m a t i o n . H e intend als o to p r e s e n t i n f lu e n c e such is sn es as s e l f g o v e r m e n t , re g i o n a l a n d local p o l i c y o n c o n s o l i d a t i o n o f p a r t i c u l a r eth n ic g r o u p s o r m i n o r lo cal c o m m u n i t i e s o f P o m e r a n i a u p o n V is t u la t h r o u g h re v i ta l i z a t i o n a nd c u l t ir a to n local, h o m e l a n d ’s s p o r t c o m p e t i t i o n s .
I.
Problem sportu i rekreacji ruchowej w procesie integracji małych spo łeczności lokalnych Pomorza N adw iślańskiego po 1989 r. mieści się w ramach szeroko rozumianych badań nad społeczno-kulturowym i i historyczno- -politycznymi uw arunkowaniam i rozwoju polskiej kultury fizycznej w okresie transform acji systemowej.
138 M a r i u s z G i z o w s k i
Można powiedzieć, że od pamiętnego przełomu w 1989 r. po dziś dzień trwa konfrontacja dwóch sposobów myślenia o państwie. Ś cierają się dwie przeciwstaw ne tendencje, w których streszcza się odm ienna filozofia, doty cząca ustroju i modelu funkcjonow ania państwa. Z w olennicy pierwszej kładą nacisk na centralizm, hierarchiczną dyscyplinę, nienaruszalność nadrzędnego autorytetu władzy. Rzecznicy zaś demokracji i społeczeństw a obywatelskiego są przekonani, że największe szanse na pełne w ykorzystanie zdolności um y słowych, na poszanowanie wolności i praw jednostki, a przede wszystkim na stworzenie w a runków do godnego i produktywnego życia, oferuje taki porzą dek ustrojowy, który zasadza się na daleko idącej decentralizacji.
W myśl ja k b y wspólnie przyjętego założenia, decentralizacja utożsam iana bywa z regionalizacją. W praktyce oznacza to, że duży terytorialnie, silny ekonom icznie, zwarty kulturowo region, w yposażony w odpow iednie ko m p e tencje sam orządowe, stanowi podstawowy czynnik sprawczy, w strukturze podstawowej. Tak jest w krajach zachodnich, które znacznej decentralizacji (sw obody i uprawnienia, w jak ie wyposażony je s t region czy prowincja) w przeważającej mierze zaw dzięczają swe sukcesy ekonom iczne, społeczne i kulturowe.
W 1989 r. nastąpił w Polsce zwrot w kierunku społeczeństw a ob y w a te l skiego. Oczekiwanym przeobrażeniom nowy impet i kierunek nadały: ustawa o samorządzie terytorialnym i wybory do organów sam orządowych w 1990 r.
II.
Aby całkow icie przezwyciężyć centralistyczną spuściznę PRL, należało kontynuow ać reformy, których efektem była konsekw entna decentralizacja. Zasadniczą jed n o stk ę stanowić ma region, silny ekonom icznie, samorządny, wyposażony w odpow iednie atrybuty prawotwórcze i adm inistracyjne.
Dla przykładu należy podać, iż aktywnie działające na Pomorzu Z rz e s z e nie Kaszubsko-Pom orskie zdecydowanie wspierało program decentralizacji kraju i tworzenia silnych regionów. Zajm ując stanowisko w tej kwestii, Z rz e szenie zaznaczyło między innymi, że przy projektowaniu przyszłych regionów powinno się uwzględniać aspekty kulturowo-etniczne, w tym również kw estie zw iązane z miejscowym sportem.
W tym miejscu należy zdecydowanie podkreślić wagę funkcji in tegracyj nych oraz tradycji sportu i rekreacji ruchowej w poszczególnych „m ałych ojczyznach” Pomorza Nadwiślańskiego, rew i ta li żujących się w okresie t ra n s formacji ustrojowej.
Z uwagi na fakt, iż zarówno granice historyczne, j a k i geograficzne, a d ministracyjne, etniczne, etnograficzne, a nawet topograficzne Pomorza N a d
wiślańskiego, z historycznego punktu widzenia, są dość płynne, dlatego też obszar terytorialny naukowej penetracji należy rozumieć bardzo szeroko. Przyjm uje się, iż poprzez Pomorze N adw iślańskie (Pom orze G dańskie, P om o rze W schodnie) należy rozumieć tereny obecnych w ojew ództw: pom orskiego i kujawsko-pom orskiego, tzn. obszar daw nych (sprzed reformy adm in istracy j nej) w ojew ództw: gdańskiego, słupskiego, bydgoskiego, toruńskiego i w ło cław skiego. Przy czym dodać należy, iż obszar samego w ojew ó d ztw a p om or skiego do pełnego odzw ierciedlenia problem u należy brać pod uw agę i rozpa trywać zarów no w granicach współczesnych, j a k i w granicach historycznych; przede wszystkim, biorąc pod uwagę granice tegoż w ojew ództw a, w edług stanu sprzed 1 kwietnia 1938 r., j a k i w edług stanu po 1 kwietnia 1938 r.
Taka optyka terytorialna — zarów no w ujęciu historyczno-geogra- ficznym, ja k i adm inistracyjno-terytorialnym — podyktow ana je s t wielom a względami. Ujęcie takie jest konieczne ze względu na szerokoaspektow e róż nice natury socjologicznej, w ystępujące w poszczególnych zorganizow anych grupach kulturowo-etnicznych.
III.
Ze względu na rozproszenie terytorialne pomorskich społeczności regio nalnych, grup etnicznych, kulturowych i lokalnych oraz specyfikę czynników różnicujących poszczególne grupy, obszar Pomorza N adw iślańskiego trzeba traktow ać bardzo szeroko.
Należy zdecydow anie podkreślić, iż w pływ polityki sam orządow ej, regio nalnej, lokalnej na konsolidację poszczególnych grup etnicznych, grup regio nalnych czy też małych społeczności lokalnych Pomorza N adw iślańskiego (P om orza Gdańskiego, Pomorza W schodniego) można o bserw ow ać między innymi poprzez odradzanie i kultywowanie rodzimych, m iejscow ych k o nku rencji sportowych.
Spośród wielu tego typu dyscyplin i reaktyw ow anych konkurencji o g ra n i czę się do je d n e g o tylko przykładu: N a K ociewiu rozgrywane s ą doroczne m istrzostwa świata w kapelą — starą, ludow ą grę kociewską. M istrzostw a organizuje Starogardzkie Starostwo P ow iatow e. Poprzedza j e specjalna liga. K ociewie j a k o region Pomorza N adw iślańskiego je s t jed y n y m m iejscem na świecie, gdzie przed laty grywano w kapelę. Starostwo postanow iło w y p ro mować tę ludową, m iejscow ą konkurencję (dyscyplinę sportową, grę, za b a wę), w którą dawniej grywali przeważnie pastuchow ie na polach i łąkach.
Pierwsze reaktywowane zawody kapeli, której nazwa pochodzi od pastu szego kapelusza, nazywanego kapelą, odbyły się w kwietniu 2000 r. na boisku w Szlachcie, koło Osiecznej. Wtedy to zagrał w nią wójt gminy, Andrzej W a
140 M a r i u s z G i z o w s k i
silewski, je d e n z pom ysłodaw ców reaktyw ow ania zabawy. K w ietniow e roz grywki stały się także zaczątkiem mistrzostw świata, które odbyły się w sierp niu w 2000 roku, również na szlacheckim stadionie. Tym czasem funkcjonuje liga w kapelę.
Zasady gry są proste. Do gry potrzebne są kamienie i kapelusz. Z a w o d n i cy z odległości kilku m etrów m uszą trafić w stożek, który ustaw iony j e s t z kamieni. Najlepiej nadają się do tego celu otoczaki, które są płaskiego kształtu. Komu nie uda się trafić, musi pobiec po swój kamień. Tym czasem na zawodnika czyha kapelmistrz, strażnik kam iennego stożka. M a on za zadanie trafnie rzucić kapeluszem w biegnącego po kamień zawodnika. T rafiony staje się kapelm istrzem. Jeżeli zawodnikowi uda się przewrócić piramidę, k apel mistrz musi j ą ustawić, a dopiero potem może rzucać kapeluszem w ucieka ją cego zawodnika. Przegrywa ten, kto w określonym czasie najdłużej był ka pelmistrzem.
W spom niana wyżej dyscyplina je s t najlepszym przykładem konkurencji konsolidującej i integrującej społeczność Kociewia, a rew italizow anej w ra mach aktywnej polityki lokalno-samorządowej i przy wsparciu m iejscow ych władz.
Siłą rzeczy podobne zjawiska, z naukow ego punktu widzenia, n o sz ą zn a miona działań o charakterze socjologicznym , e tn o g r a f cznym, etnologicznym , historycznym, a co najważniejsze politologicznym.
IV.
W ostatnich latach określenie „małe ojczyzny” zyskało na popularności. Można nawet powiedzieć, że pisanie lub m ówienie o „m ałych o jc z y z n a c h ” uchodzi za przejaw dobrego tonu. Pojawia się ono przy tym nie tylko w tych w ypow iedziach, które dotyczą owych specjalnych więzi łączących ludzi z najbliższym im em ocjonalnie środowiskiem, przez niektórych socjologów obejm ow anych mianem „ojczyzny pryw atnej” . Określeniem tym posłu g u ją się między innymi także rzecznicy przyznania pewnym społecznościom te ry to rialnym swoistej autonomii.
W szelkie tego typu badania można sprowadzić do spojrzenia naukow ego na problem y społeczno-lokalne Pomorza przez pryzmat szeroko pojętej k u ltu ry fizycznej. Realizacja takich problem ów badawczych ma stanowić p rzyczy nek do szerokoaspektowych badań nad strukturami społecznym i Pomorza N adw iślańskiego, ja k również nad procesem przemian regionalno-poli- tycznych, zachodzących w ramach transformacji ustrojowej i system ow ej w Polsce.
O b sza r politologicznych zainteresowań i badań obejm uje takie grupy et niczne, regionalne, lokalne i kulturowe, jak: Kaszubi, a wśród nich Gochy, Kabuki, B oroce i Zaboracy oraz Lesoki (Lesocy) i Młerści, dalej B orowiacy Tucholscy, a w śród nich Kosznajdrzy i Borusy, następnie Kociewiacy, a wśród nich Lasacy, Polanie, Górale, Feteracy i Nadwiślaki oraz Krajniacy i Pałucza- nie (Pałuki).
N a dm ienić należy, iż każda z wym ienionych grup posiada własne tradycje sportowe; rodzime, autochtoniczne gry i zabawy ruchowe, konkurencje, dys cypliny i zaw ody sportowe, które zaczęto na powrót aktywnie propagow ać we w łasnych środowiskach lokalno-społecznych w ramach określonych w ytycz nych polityki regionalnej w ładz lokalnych szczebla gm innego od początku lat dziew ięćdziesiątych i powiatowego po ostatniej reformie administracyjnej.
Dotychczas w ramach politologicznych penetracji zrealizowano n astępu j ą c e za dania i etapy badań:
— Skonkretyzow ano naukowo zakres obszarowo-terytorialny dość płyn nych granic Pomorza N adw iślańskiego w aspekcie historycznym, geo graficznym , topograficznym, administracyjnym , etnicznym i e tnogra ficznym.
— Określono, sklasyfikowano i zanalizowano grupy regionalno-etniczne Pomorza N adw iślańskiego w kontekście definicyjnym operacjonaliza- cji następujących pojęć: „mała społeczność lokalna” , „społeczność re g io n a ln a ” , „grupa etniczna” , „grupa regionalna” , „grupa lokalna” , „ grupa kulturow a”, „m niejszość narodow a” , „region” , „mała ojczy zn a ” .
— P rzygotow ano schematy metodyczne do politologicznej analizy m oż liwości wpływu czynników oddziaływania polityki lokalnej na inte grację małych społeczności lokalnych Pomorza N adw iślańskiego po przez szeroko pojęty sport i rekreację ruchową; między innymi w aspekcie wpływu oddolnych inicjatyw społecznych i regionalnych na sport i rekreację ruchow ą danego obszaru części Pomorza N a d w i ślańskiego.
V.
N ie ulega najmniejszej wątpliwości, iż nauki społeczne są zainteresow ane szeroko z a k ro jo n ą penetracją n aukow o-badaw czą regionalno-środow iskow ych zawodów, turniejów, dyscyplin, konkurencji, gier sportowych i zabaw ru c h o wych, w ystępujących na terytorium Pomorza N adw iślańskiego o długich tra dycjach historycznych i zw yczajow o-obyczajowych.
142 M a r i u s z G i z o w s k i
Integracja zbiorowości w sferze społecznej polega na jej przeobrażeniu się z luźnego zbioru słabo ze sobą powiązanych grup i kręgów społecznych w w ewnętrznie zróżnicow aną całość społeczną. Grupy i jednostki s tają się w efekcie elementami (kom ponentami) tej całości. P ow ażną rolę w tym proce sie pełni sport.
Rola sportu j a k o czynnika integracji etnicznej zaznaczyła się silnie w dziejach Pomorza Nadwiślańskiego.
W tym miejscu zwrócić należy uwagę na kluczowe znaczenie kulturo wych przejaw ów regionalizmu, ciągłości tradycji historycznej i poczucia toż samości j a k o niezbywalnego składnika nowoczesnego regionalizmu, m anife stującego się również poprzez sport i rekreację ruchową.
B ib liog ra fia
Dyoniziak R., Iwanicka K., Karwińska A., Pucek Z , Społeczeństw o w p ro cesie
zmian, Kraków 1992.
G dańsk i Pomorze. M ała ojczyzna K aszubów, pod red. J. Borzyszkowskiego,
„Sejmik Samorządowy W ojewództwa Gdańskiego”, Gdańsk 1995.
Kaszuby, Pomorze, Polska. Wiąż państw o w a i tradycje „Zapisu M e stw in a ”, pod
red. J. Borzyszkowskiego, Gdańsk 1995.
K ultura ludow a K ociew ia, pod red. R. Landowskiego, Kociewski Kantor E dy
torski, Tczew 1995.
V Kongres Regionalnych Towarzystw K ultury — W rocław 1994. D okum entacja,
pod red. A. Kociszewskiego, A. J. Omelaniuka, „Prace Krajowego Ośrodka Dokumentacji Regionalnych Towarzystw Kultury”, nr 15, „Rada Krajowa Regionalnych Towarzystw Kultury, Krajowy Ośrodek Doku mentacji Regionalnych i Towarzystw Kultury” , Ciechanów 1995.
R aport o stanie kultury w iejskiej w Polsce, oprać. S. Bednarek, A. J. Omelaniuk,
Wydawnictwo Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kultu-ralnego we Wrocławiu, Wrocław 1997.
Sobociński A. W., Sam orząd a dem okracja, „ G r y f ’ (Gazeta Sejmiku S am orzą dowego W ojewództwa Gdańskiego), 1992, nr 11, s. 3-4.
Społeczności lokalne i ich przem ia n y (Materiały z seminarium 10-13 czerwca
dań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie”, nr 73, W y daw nictw o „POJEZIERZE” , Olsztyn 1980.
Szpociński A., P rzem iany kultury p o lskiej lat dziew ięćdziesiątych, „Borussia”, nr 18/19, Olsztyn 1999, s. 124-132.
Wapiński R., P olska i małe ojczyzny P olaków , „Ossolineum ”, Wrocław - W a r szawa - Kraków 1994.
Woźny J., P radzieje Solca K ujaw skiego na tle pogranicza kujaw sko-
-pom orskiego, „Zeszyty Historyczne Towarzystwa Miłośników Solca
Kujaw skiego”, z. 6, Solec Kujawski 2001.
Zbrzyca J., K raj silny regionam i, „Pom erania” (Miesięcznik Społeczno-Kul turalny), nr 1/1995, s. 32-33.
