Test celowości w funkcjonowaniu mechanizmu limitacji korzystania z praw człowieka w systemie EKPC

Tadeusz Jasudowicz

Test celowości w funkcjonowaniu

mechanizmu limitacji korzystania z

praw człowieka w systemie EKPC

Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 3, 109-133

Po l s k i Ro c z n ik Pr a w Cz ł o w ie k a i Pr a w a Hu m a n it a r n e g o 3

UWM w Olsztynie 2012 ISSN 2082-1786

T a d e u s z J a s u d o c i c z

Wydział Prawa i Administracji UWM w Olsztynie

Test celowości w funkcjonowaniu mechanizmu

limitacji korzystania z p raw człowieka

w systemie EK PC

Słowa kluczowe: klauzule limitacyjne, cele prawowite, test proporcjonalności, nadużycie celu, interpretacja celów

1. U w a g i wstępne

P r a w a c z ło w ie k a n ie fu n k c jo n u ją w a b s tra k c ji a n i p ró żn i. C z ło w ie k p r z e s ta je z b liź n im i, w ie d z ie sw ój b y t w s p o łe c z e ń s tw ie .1 F a k t w s p ó łk o rz y - s ta n ia p rze z ró ż n y c h lu d z i w je d n y m i t y m s a m y m c z a s ie z ty ch sa m ych albo ró ż n y c h w o ln o ś c i i p r a w z m u s z a z a r a z e m do z a k ła d a n ia - ja k się o k a zu je, w c a le n ie te o re ty c z n e g o l i ty lk o - e w e n tu a ln o ś c i k o liz ji c z y z d e ­ rz e ń w k o r z y s ta n iu z p r a w c z ło w ie k a , z k tó ry c h w y n ik a ją spory, z a ła t w ia ­ n e z n a tu r a ln y m i k o n ie c z n y m u d z ia łe m p a ń s tw a . W s p ó ln o ty p o śre d n ie , a w ko ń cu sp o łe c ze ń s tw o ja k o t a k ie i p a ń s tw o r ó w n ie ż w y t w a r z a ją w a r t o ­ ści, k tó ry c h o ch ro n a m o że o k a za ć się w k o liz ji z k o r z y s ta n ie m p r z e z k ogoś z n a le ż n y c h m u p r a w c z y w o ln o ści. P r o b le m y te o tw ie r a ją n as n a p o trz e b ę a k s jo lo g ic z n e g o p o d e jś c ia do b a d a n e g o p rob lem u .

C z ło w ie k - z e s w y m c z ło w ie c z e ń s tw e m o s a d z o n y m n a p r z y ro d z o n e j g o d ­ n ości osob y lu d z k ie j2 - je s t n a jw y ż s z ą w a r to ś c ią w s k a li d ó b r te g o ś w ia ta i m a p r z e d sobą c e l w p o s ta c i sw o b o d n eg o i p e łn e g o r o z w o ju sw o je j o sob o ­ w o ś c i.3 B y do te g o celu d ą ży ć i b y m óc go ja k n a jp e łn ie j u rz e c z y w is tn ić , c z ło ­ w ie k w y p o s a ż o n y je s t w w a r to ś c i in s tru m e n ta ln e w p o z y ty w n y m te g o s ło w a

1 Por. R. Mizerski, [w:] B. Gronowska, T. Jasudowicz, M. Balcerzak, M. Lubiszewski, R. Mi­ zerski, P ra c a człocieka i ich ochrona, (dalej: P ra c a człocieka...) wyd. II, Toruń 2010, s. 241.

2 Por. T. Jasudowicz, ibidem, s. 106 i nn.

3 Por. art. 29 ust. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i właściwie wszystkie unor­ mowania prawa do nauki, poczynając od art. 27 ust. 1 Deklaracji, poprzez art. 13 ust. 1 Mię­ dzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych i art. 29 Konwencji Praw Dziecka.

110 Tadeusz Jasudowicz z n a c z e n iu , tj. w p r z y ro d z o n e i n ie z b y w a ln e p r a w a c z ło w ie k a , s ta n o w ią c e je g o „r y n s z tu n e k ” , je g o w y p o s a ż e n ie w b o ju o s ie b ie sa m ego , i n ie t y lk o .4 C z ło w ie k n ie je s t je d n a k s a m o tn ą w y s p ą , a je g o p r a w a n ie są je d y n y m i d o b ra m i w p r z e s t r z e n i w a rto ś c i. W e w s p ó łb y to w a n iu z in n y m i lu d ź m i m o że w y s tą p ić z ja w is k o k o n k u re n c ji w k o r z y s ta n iu z p r a w id e n ty c z n y c h lu b r ó ż ­ nych, a fu n k c jo n o w a n ie w o rb ic ie sz e rs z y c h w s p ó ln o t, w t y m w ra m a c h s p o łe c ze ń s tw a i p a ń stw a , m o że p r o w a d z ić do k o liz ji z w a r to ś c ia m i s p o łec z­ n ie c z y w rę c z p a ń s tw o w o w a ż n y m i, z a s łu g u ją c y m i n a och ron ę i obronę. J e s t w ię c czym ś z r o z u m ia ły m i u za s a d n io n y m , ż e to do p a ń s tw a b ę d z ie n a le ż a ło s p r a w o w a n ie „rz ą d u w a r to ś c i” , ż e to ono w ła ś n ie b ę d z ie w y w a ż a ć „k o n k u re n c ję d ó b r” , i ty c h is to tn y c h z p e r s p e k ty w y k o n k re tn e g o c z ło w ie ­ k a, k o rz y s ta ją c e g o z n a le ż n y c h m u p ra w , i ty c h d y k to w a n y c h a n a lo g ic z n y ­ m i u p r a w n ie n ia m i d r u g ie g o c z ło w ie k a c z y in n y ch lu d z i, a i ty ch is to tn y c h z p e r s p e k ty w y c a łeg o s p o łe c ze ń s tw a i c a łeg o p a ń stw a .

P e w n ie , ż e c h ę tn ie b y się w id z ia ło p a ń s tw o w p e łn i p r z y ja z n e c z ło w ie k o ­ w i i n a le ż n y m m u p ra w o m , o d d y c h a ją c e p o tr z e b a m i p r a w n o c z ło w ie c z y m i, w s p ó ło d c z u w a ją c e i w s p ie r a ją c e . N ie z a w s z e , d a le k o n ie z a w s z e p a ń s tw o ta k ie m u id e a ln e m u m o d e lo w i o d p o w ia d a ; d a le k o te ż n ie z a w s z e w c h o d z ą ­ ce w g r ę w a r to ś c i h a r m o n iz u ją z e sobą c z y w rę c z się w s p ie r a ją ; n ie s te ty , często d o ch o d zi do z d e r z e n ia k o n k u re n c y jn y c h w a rto ś c i. P o d o b n ie często z r o d z i się k o n ie czn o ść in g e r e n c ji p a ń s tw a w k o r z y s ta n ie z p r a w c z ło w ie ­ k a. U n o rm o w a n iu tej p o trz e b y s łu żą tz w . k la u z u le lim ita c y jn e , p r z y c zy m w s fe rz e p r a w c z ło w ie k a p ie r w s z e j g e n e r a c ji w y s tę p u ją i d o p u s z c z a ln e są li ty lk o k la u z u le s z c z e g ó ło w e ,5 to w a r z y s z ą c e tr e ś c i k o n k re tn y c h w y b r a n y c h p ra w , rz e c b y m o ż n a „p r a w lim ito w a ln y c h ” , a n ieo b ecn e i n ie d o p u s z c z a ln e w k o n te k ś c ie in n y ch p ra w , a b s o lu tn ie w y k lu c z a ją c y c h in g e r e n c ję w ła d z y p u b lic zn e j b ą d ź w a u to n o m ic z n y sposób j ą w y z n a c z a ją c y c h (a w ię c p ra w n ie lim it o w a ln y c h ).6

T y p o w a k la u z u la lim it a c y jn a - p o z a fo rm u łą w s tę p n ą , ró w n ie ż d la p r a w c z ło w ie k a b a rd zo is t o tn ą 7 - z a w ie r a t r z y t e s ty c z y k r y t e r ia , k tó re m u s z ą z o s ta ć łą c z n ie sp ełn io n e, j e ś li in g e r e n c ja w ła d z y p u b lic zn e j n ie m a b yć p o tr a k to w a n a ja k o n a r u s z e n ie o d n o śn eg o p r a w a c z y w o ln o ści. C h o cia ż s fo rm u ło w a n ie tr e ś c i k la u z u li m o g ło b y ro d z ić p e w n e w ą tp liw o ś c i,8 w p r a k ­

4 Szerzej na ten temat: T. Jasudowicz, [w:] Prawa człowieka..., s. 28 i nn.

5 Por. ust. 2 w art. 8-11 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC) oraz ust. 3 art. 2 Protokołu IV do niej.

6 Prawa te mogą jednak w inny sposób podlegać ograniczeniom, np. posiadając w swym sformułowaniu wyjątki ex definitione - por. T. Jasudowicz, [w:] Prawa człow ieka., s. 229 i nn.

7 Wskazuje ona albo wyraziście, jak w art. 8 ust. 2 EKPC, albo poprzez użycie słowa wy­ łącznie lub jedynie na wyjątkowy charakter dopuszczalności ingerencji, jak w art. 9 ust. 2 i 11 ust. 2. Ewenementem jest formuła wstępna klauzuli limitacyjnej wolności ekspresji, w której akcentuje się obowiązki i odpowiedzialność przy korzystaniu z tej wolności i szeroko się widzi możliwości reglamentacyjne państwa w postaci wymogów formalnych, warunków, ograniczeń i sankcji - por. art. 10 ust. 2 EKPC.

8 Formuła bowiem brzmi: konieczne w demokratycznym społeczeństwie ze względu na in­ teresy Te interesy/cele są więc zamieszczone właściwie na końcu formuły.

Test celowości w funkcjonowaniu mechanizmu lim itacji korzystania z praw. ₁₁₁

ty c e E u ro p e js k i T r y b u n a ł P r a w C z ło w ie k a b a d a po k o le i t e s t y le g a ln o ś c i, c e lo w o ś c i i k o n ie czn o ści. B r a k s p e łn ie n ia ch oćb y je d n e g o z ty c h te s tó w p ro ­ w a d z i T r y b u n a ł do s t w ie r d z e n ie fa k tu n a r u s z e n ia o d n o śn eg o p r a w a c zy w o ln o ś c i.9

J e s t w ię c czym ś n a tu r a ln y m i w ie lo k r o t n ie w o r z e c z n ic tw ie stra sb u r- s k im p o tw ie rd z a n y m , ż e n ie d o p e łn ie n ie te s tu le g a ln o ś c i p r o w a d z i T r y b u ­ n a ł do w n io s k u o n a r u s z e n iu z o b o w ią z a ń z K o n w e n c ji w y n ik a ją c y c h : bez w y p o w ia d a n ia się d o d a tk o w e g o n a te n t e m a t 10 albo - w p r o s t p r z e c iw n ie - z w y r a ź n y m w s k a z a n ie m , ż e n ie m a n ie z b ę d n o ś c i b a d a n ia p o zo sta ły ch te s tó w , a w ię c c e lo w o ś c i i k o n ie c z n o ś c i.11 M o ż e się z d a r z y ć i r o z w ią z a n ie n ie ja k o o d w ro tn e - T r y b u n a ł n ie je s t w s ta n ie w y p o w ie d z ie ć się p r e c y z y j­ n ie n a t e m a t te s tu le g a ln o ś c i i c e lo w o ś c i i u zn a je, ż e o r o z s tr z y g n ię c iu z a ­ d ec yd u je t e s t k o n ie c z n o ś c i.12 T a k c z y in a c ze j w ta k ic h sy tu a cja ch t e s t c e lo ­ w o ś c i n ie p o d le g a n ie ty lk o b liż s z e m u b a d a n iu , a le n a w e t id e n ty fik a c ji.

W a r t o te ż z a u w a ż y ć , ż e T r y b u n a ł S tr a s b u rs k i w c a le ta k b a rd zo n ie dba o d y d a k ty c z n ą ja s n o ś ć s w o je g o o r z e c z n ic tw a i w y k a z u je sporo b a ła g a n u w s w y m p a ra n iu się te s te m celo w ości. T a k np. w s p ra w a c h p ie c z y n a d d z ie ­ ck ie m o ra z w iz y t i k o n ta k tó w z n im w y d a je się, ja k b y t e s t c e lo w o ś c i w o g ó le się n ie p o ja w ia ł, ch ociaż w u k ry c iu on się, o c z y w iś c ie , z n a jd u je , w p o sta ci o ch ro n y p r a w i w o ln o ś c i in n y ch osób, a k o n k re tn ie d r u g ie g o ro d z ic a i d z ie ­ cka, p r z y c z y m d o b ru i in te r e s o w i d z ie c k a p r z y p is u je się p ie r w s z o r z ę d n ą w a g ę i z w r a c a się n a to p r io r y t e t o w ą u w a g ę.

W s fo rm u ło w a n iu te k s tu k la u z u l lim ita c y jn y c h t e s t c e lo w o ś c i ja k b y n ie w y s t ę p o w a ł s a m o d z ie ln ie , skoro k a t a lo g c e ló w p r a w o w ity c h p o p rz e d z o n y je s t z w r o te m o k re ś la ją c y m in g e r e n c ję w ła d z y p u b lic z n e j ja k o „k o n ie c z n ą w d e m o k ra ty c z n y m s p o łe c ze ń s tw ie d la ...” - i tu n a s tę p u je e n u m e r a ty w n e w y m ie n ie n ie o w y ch celó w . T e s t k o n ie c z n o ś c i n a p o z ó r p o p rz e d z a t e s t ce ­ lo w o ści; w is to c ie je d n a k w p r a k ty c e T r y b u n a ł - j e ś li w o g ó le - n a jp ie r w o d n o to w u je c z y - co r z a d z ie j - k o n k r e tn y c e l c z y cele p r a w o w ite b a d a i in ­ te rp re tu je . N ie r a z n a s tę p u je to d o p iero p r z y o k a z ji b a d a n ia te s tu k o n ie c z ­ ności, a to w ra m a c h k r y t e r iu m p r o p o rc jo n a ln o ś c i z a s to s o w a n y c h śro d k ó w do k o n ie c z n o ś c i r e a liz a c ji celu c z y c eló w p r a w o w ity c h .13

9 Por. B. Gronowska [w:] Prawo konstytucyjne, pod red. Z. Witkowskiego, Toruń 1998, s. 90. 10 Por. np.: Case o f Gawęda v. Poland, wyrok z 14.03.2002, pkt 48; Case o f Kenedi v. Hangary, wyrok z 26.05.2009, pkt 45.

11 Por. np.: Case o f Knyet v. Poland, wyrok z 1.02.2011, pkt 83; Case o f Bączkowski and Others v. Poland, wyrok z 3.05.2007, pkt 72.

12 Por. np.: Affaire Erce c. Turquie, wyrok z 22.11.2011, pkt 53; Affaire Enerji Vapi-Vol Sen c. Turquie, wyrok z 21.04.2009, pkt 28.

13 Dla niejednego autora - czego osobiście nie pochwalam ani nie popieram - test propor­ cjonalności jest tak ważny, że przesłania i zastępuje sam właściwy test konieczności. Por. np. B. Gronowska, op. cit., s. 90.

112 Tadeusz Jasudowicz

2. Studium porów naw cze katalogów

celów p raw ow ity ch

z w r a c a u w a g ę fa k t, ż e k a ż d e p o s z c z e g ó ln e z p r a w lim ito w a ln y c h fo rm u ­ łu je w ła s n y , n a je g o ty lk o u ż y te k k a t a lo g c e ló w p r a w o w ity c h , a w ię c w a r ­ tości, d la o ch ro n y k tó ry c h d o p u s z c z a ln a je s t in g e r e n c ja w ła d z y p u b liczn ej w k o r z y s ta n ie p rze z k o go ś z d a n eg o p ra w a . O c z y w iś c ie , w ie le je s t ta m e le ­ m e n tó w w sp ó ln y ch , p o w ta r z a ją c y c h się, c h a ra k te ry s ty c z n y c h j e ś li n ie d la w s z y s tk ic h , to p r z y n a jm n ie j d la w ię c e j n iż je d n e g o p r a w a c z y w oln o ści.

S p o ś ró d p ię c iu p r a w lim it o w a ln y c h 14 n a ju b o żs zy , bo p ię c io s k ła d n ik o w y k a t a lo g c e ló w p r a w o w ity c h t o w a r z y s z y w o ln o ś c i m a n ife s to w a n ia r e lig ii lub p rze k o n a ń , w k tó re j to k la u z u li b r a k u je celu g d z ie in d z ie j z a w s z e w y s tę p u ­ ją c e g o , a m ia n o w ic ie o ch ro n y b e z p ie c z e ń s tw a n a r o d o w e g o .15 S łu s z n ie c zy

n ie s łu s z n ie , z a s a d n ie c z y b e z p o d s ta w n ie , w k a ż d y m r a z ie u zn a n o, ż e k o ­ r z y s ta n ie z tej w o ln o ś c i n ie m o że b e z p ie c z e ń s tw u n a ro d o w e m u z a g ra ż a ć . P e r s p e k ty w ic z n ie , m a ją c n a w z g lę d z ie p o stęp is la m u i z w ią z a n y c h z n im ro s z c z e ń w k r a ja c h eu ro p ejs k ich , m o ż n a b y m ie ć co do te g o w ą tp liw o ś c i. Z w r a c a u w a g ę s fo rm u ło w a n ie celu p r a w o w ite g o w p o s ta c i „u tr z y m a n ia p o ­ rz ą d k u p u b lic z n e g o ” , w y s tę p u ją c e g o p o n a d to je s z c z e ty lk o p r z y w o ln o ś c i p r z e m ie s z c z a n ia s ię .16

Ś red n i, n a jb a r d z ie j m ia r o d a jn y d la o b ra z u o gó ln eg o , sześc io sk ła d n ik o - w y k a t a lo g c e ló w p r a w o w ity c h p r e z e n tu je k la u z u la lim it a c y jn a w o ln o ś c i p o k o jo w y c h z g r o m a d z e ń i z r z e s z a n ia się, p r z y c z y m tu ta j - z a m ia s t „u t r z y ­ m a n ia p o rz ą d k u p u b lic z n e g o ” - p o ja w ia się ja k b y z a w ę ż o n a k a te g o r ia „ z a ­ p o b ie g a n ia z a m ie s z k o m lu b p r z e s tę p c z o ś c i” , w y s tę p u ją c a ró w n ie ż w k la u ­ z u la c h p o s z a n o w a n ia p r y w a tn o ś c i i w o ln o ś c i e k s p r e s ji,17 z o s ta ją c je s z c z e b a rd z ie j z a w ę ż o n a l i t y lk o do „z a p o b ie g a n ia p r z e s tę p c z o ś c i” w k la u z u li w o ln o ś c i p r z e m ie s z c z a n ia się, a le o bok i n ie z a le ż n ie od in n e g o ce lu p r a w o ­ w it e g o w p o s ta c i „ u t r z y m a n ia p o rz ą d k u p u b lic z n e g o ” , choć - w y d a w a ło b y się - je s t je g o li t y lk o a s p e k te m c z y p r z e ja w e m .

P o d o b n y lic z b o w o do k la u z u li te j w o ln o ści, bo s ie d m io s k ła d n ik o w y k a ­ t a lo g c eló w p r a w o w ity c h p r z e ja w ia k la u z u la p r a w a do p o s z a n o w a n ia p r y ­ w a tn o ś c i, a te n sió d m y, d o d a tk o w y s k ła d n ik s ta n o w i „o ch ro n a d o b ro b y tu

14 Art. 8 Prawo do poszanowania prywatności), 9 (Wolność myśli, sumienia i religii), 10 (Wolność ekspresji) i 11 (Wolność pokojowych zgromadzeń i zrzeszania się) EKPC oraz art. 2 Protokołu IV (Wolność przemieszczania się).

15 Patrząc na problemy związane z islamem w Europie i wiążący się nieraz z tym terro­ ryzm to pominięcie może budzić wątpliwości. Co prawda, można przypuszczać, że w takich sytuacjach dochodzi do jakiejś ekspresji, jakiegoś zgromadzenia, a tamte prawa już celem bezpieczeństwa narodowego dysponują.

16 Cel ten jest w swym zakresie najszerszy i - jak można powiedzieć - komplementarny w stosunku do niego jest cel „zapobieganie zamieszkom lub przestępczości”. Zastanawia jed­ nak uwzględnienie w art. 2 ust. 3 Protokołu IV - obok porządku publicznego - także „za­ pobiegania przestępczości”. Może jednak to i lepiej, że expressis verbis ten cel dodatkowo uwzględniono, by nie było wątpliwości.

Test celowości w funkcjonowaniu mechanizmu lim itacji korzystania z praw. ₁₁₃

g o s p o d a rc ze g o k r a ju ” , w k la u z u li ż a d n e g o in n e g o p r a w a ju ż się n ie p o ja ­ w ia ją c a .18

Z u p e łn ie s p e c y fic z n y i o c z y w iś c ie n a jb o g a ts z y k a t a lo g c e ló w p r a w o w i­ ty ch s p o ty k a m y w k la u z u li lim ita c y jn e j w o ln o ś c i e k s p re s ji, w k tó re j ty p o ­ w e s k ła d n ik i z o s ta ją u z u p e łn io n e c z te r e m a o ry g in a ln y m i, bo g d z ie in d z ie j n ie w y s tę p u ją c y m i, a d o ty c z ą c y m i: o ch ro n y „ in te g r a ln o ś c i t e r y t o r ia ln e j” , „o c h ro n y d o b re go im ie n ia i p r a w in n y ch osób” , „z a p o b ie g a n ia u ja w n ie n iu in fo r m a c ji p o u fn y ch ” o ra z „z a g w a r a n t o w a n ia p o w a g i i b e z s tro n n o ś c i są- d o w n ic tw a ” .19 Z d o k o n a n eg o p r z e g lą d u p o ró w n a w c z e g o w y n ik a ło b y , ż e z a w s z e , w e w s z y s tk ic h p ię c iu p r z y p a d k a c h w y s tę p u je „ t w a r d y r d z e ń ” k a ta lo g u c eló w p r a w o w ity c h : „o ch ro n a b e z p ie c z e ń s tw a p u b lic z n e g o ” , „o ch ro n a z d r o w ia ” i „o ch ro n a m o ra ln o ś c i” . D la m n ie o sob iście o g ro m n ie s a ty s fa k c jo n u ją c y je s t fa k t, ż e k a ż d o ra z o w o w c h o d z i w g r ę „o ch ro n a m o ra ln o ś c i” ; w d z is ie js z y c h cza sa ch n ie p o w s tr z y m a n e g o r e la t y w iz m u i p e r m is y w iz m u , w cza sa ch „u c ie c z k i od w a r to ś c i” , w z g lą d n a m o ra ln o ś ć z a w s z e m o że i p o w in ie n być b r a n y pod u w a g ę !

N a d o b ra sp ra w ę , m o ż n a b y - m o im z d a n ie m - d o lic z y ć tu „u tr z y m a n ie p o rz ą d k u p u b lic z n e g o ” , bo - co p r a w d a - w y r a ź n ie fig u r u je on l i t y lk o p r z y m a n ife s ta c ji w o ln o ś c i r e lig ii i p rze k o n a ń o ra z w o ln o ś c i p r z e m ie s z c z a n ia się, a le p r z e c ie ż g d z ie in d z ie j je s t z a s tą p io n y c e le m „z a p o b ie g a n ia z a m ie s z ­ k o m lub p r z e s tę p c z o ś c i” 20 lu b u z u p e łn io n y „z a p o b ie g a n ie m p rze s tę p c zo - ści” .21 T r z e b a b y te ż n ie w ą t p liw ie d o lic zy ć tu „o ch ro n ę b e z p ie c z e ń s tw a n a ­ ro d o w e g o ” , k tó re j - ja k ju ż w s p o m in a łe m - n ie u w z g lę d n io n o l i ty lk o p r z y m a n ife s to w a n iu r e lig ii lub p rze k o n a ń . P o d o b n ie , s k ła d o w e g o „tw a r d e g o r d z e n ia ” n a le ż a ło b y d o p ełn ić „o ch ro n ą p r a w i w o ln o ś c i in n y ch osób” , skoro w k la u z u li w o ln o ś c i e k s p r e s ji p r z e c ie ż w c a le te g o ce lu n ie b ra k u je , n a b ie ­ r a on ty lk o s p e c y fic zn e g o k o lo ry tu , w y s u w a ją c n a p la n p ie r w s z y w a rto ś ć s z c z e g ó ln ie w ty m k o n te k ś c ie z a g ro ż o n ą , a z a te m i c h ro n io n ą - „o ch ron ę d o b re go im ie n ia i p r a w in n y ch osób” . Z u p e łn ie sp o ra d y c z n y m i, bo p o ja w ia ją c y m i się ra z t y lk o w k o n te k ś c ie je d n e g o p r a w a są: „o c h ro n a d o b ro b y tu g o s p o d a rc ze g o k r a ju ” - w k la u z u li lim ita c y jn e j p r a w a do p o s z a n o w a n ia p r y w a tn o ś c i o ra z „in te r e s in t e g r a l­ n ości t e r y t o r ia ln e j” , „z a p o b ie g a n ie u ja w n ie n iu in fo r m a c ji p o u fn y c h ” i „ z a ­ g w a r a n to w a n ie p o w a g i i b e z s tro n n o ś c i s ą d o w n ic tw a ” - w k la u z u li w o ln o ś c i e k s p res ji.

18 Chyba to naturalne, bo właśnie w domenie prawa do poszanowania prywatności bę­ dzie miejsce na dopuszczanie rewizji mieszkań i innych pomieszczeń albo badanie rachunków i kont i w konsekwencji odzyskiwanie na rzecz państwa np. zysków z przestępczości.

19 Por. art. 10 ust. EKPC. Warto przy okazji zauważyć, że klauzula limitacyjna art. 19 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych operuje uboższym katalogiem celów prawowitych (poszanowanie praw i dobrego imienia innych osób, bezpieczeństwo pań­ stwowe, porządek publiczny, zdrowie i moralność publiczna).

20 Por. ust. 2 art. 8, 10 i 11 EKPC. 21 Por. art. 2 ust. 3 Protokołu IV do EKPC.

114 Tadeusz Jasudowicz

Z a n im p r z y s tą p ię do n ie ła tw e j p ró b y r e k o n s tru k c ji z n a c z e n ia p o s z c z e ­ g ó ln y c h c eló w p r a w o w ity c h , p rzy p o m n ę , ż e n a w s tę p ie to p a ń s tw u p r z y ­ p is a łe m „r z ą d w a r to ś c i” ; n ie w y c o fu ję się z te g o z a ło ż e n ia , bo r z e c z y w iś c ie w p r a k ty c e to p a ń s tw o - u w z g lę d n ia ją c p o tr z e b y sw o jej in g e r e n c ji w k o r z y ­ s ta n ie z k tó re g o ś p r a w a c z ło w ie k a - s ta je się „m ie r n ic z y m w a r to ś c i” i - ja k to w y n ik a z re k o n s tru k c ji w y m o g ó w te s tu k o n ie c z n o ś c i p r z e z o rz e c z n ic tw o s tra s b u r s k ie 22 - je s t ono z o b lig o w a n e do z a d b a n ia o to, b y z a s to s o w a n e ś ro d k i in g e r e n c ji p o z o s ta w a ły p r o p o rc jo n a ln e w sto su n k u do k o n ie c z n o ś c i u r z e c z y w is tn ie n ia celu c z y c e ló w p ra w o w ite g o / -y c h .

W y d a w a ć b y się m o gło i - z d a n ie m n ie k tó r y c h ta k w ła ś n ie je s t - ż e w k o n s e k w e n c ji to w ła ś n ie p a ń s tw o je s t „ m is tr z e m w a r to ś c i” , ż e w ię c je g o o cen y a k s jo lo g ic z n e p o w in n y b yć u z n a n e i u s z a n o w a n e ta k ż e w o r z e c z n i­ c tw ie m ię d z y n a r o d o w y m . J a k je d n a k w s p o m n ia łe m , id e a ln e g o p a ń s tw a n ie m a, a p r o b le m y p r a w c z ło w ie k a są z b y t p o w a żn e , b y po p ro s tu z a w ie r z a ć je p a ń stw u . D la te g o o cen y i o s ą d y p a ń s tw a d o ty czą ce c e ló w p r a w o w ity c h id e ą „r ę k a w r ę k ę ” z n a d z o re m eu ro p e js k im , a E u ro p e js k i T r y b u n a ł P r a w C z ło ­ w ie k a w c a le n ie m u s i p o d z ie la ć a n i p o p ie ra ć - n ie ra z z u p e łn ie a r b itr a ln e g o - o są d u p a ń s tw a p o z w a n e g o . T o on o s ta te c z n ie je s t „m is tr z e m w a r to ś c i” ; fu n k c ja to w ie lc e o d p o w ie d z ia ln a i b y ło b y p r z e s a d ą p o w ie d z ie ć , iż T r y b u n a ł z tej fu n k c ji w z o r o w o się w y w ią z u je , N ie r a z m ilc zy , n ie ra z n ie d o p o w ia d a , n ie ra z z b y w a n as b y le czym . A p o w in ie n b a rd z ie j p o w a ż n ie i o d p o w ie d z ia l­ n ie do w y p e łn ia n ia tej n ie z m ie r n ie is to tn e j fu n k c ji się p rzy ło ży ć .

Z d ru g ie j stro n y, n ie w o ln o w o g ó le n ie do cen ia ć w y s iłk ó w i d o ro b k u T r y b u n a łu w b a d a n y m z a k re s ie ; ja k b y n ie b yło, co n ieco T r y b u n a ł je d n a k w y p o w ie d z ia ł, bo w c a le te ż - n a s z częśc ie - n ie z a w s z e i n ie pod k a ż d y m w z g lę d e m p r z y jm o w a ł „ z a d o b rą m o n e tę ” t w ie r d z e n ia p a ń s tw a p o zw a n eg o , d o ty czą ce - je g o z d a n ie m - c eló w p r a w o w ity c h le ż ą c y c h u p o d ło ż a d a n ej in ­ g e r e n c ji w k o r z y s ta n ie z o k re ś lo n e g o p r a w a c z ło w ie k a . S p ró b u jm y w k ro c z y ć n a n ie ła tw ą śc ie żk ę r e k o n s tru k c ji z n a c z e n ia k o le jn y c h c e ló w p r a w o w ity c h .

3. R ekonstrukcja tre

ś

ci i znaczenia poszczególnych

celów p raw ow ity ch

3.1. Uwagi ogólne

R. M iz e r s k i z w r a c a u w a g ę, ż e „ k a t a lo g i ty ch c e ló w m o g ą o d b ie g a ć od s ie b ie ” , „Z a w s z e je d n a k s k o m p o n o w a n e są z d ó b r z n a c z ą c y c h w ż y c iu spo- łe c z n y m ” .23 S p o s trz e g a , ż e „p r z y ich o k re ś la n iu p o słu żon o się p o ję c ia m i

22 Kryterium proporcjonalności występuje przy okazji badania testu konieczności niemal zawsze, tak bardzo, że wielu autorom przesłania wszystkie inne uwzględniane w orzeczni­ ctwie kryteria, zwłaszcza naglącej potrzeby społecznej, istotnych i wystarczających powodów i słusznej równowagi między prawem jednostki a owym celem publicznym, w imię którego ingerencji się dokonuje.

Test celocości c funkcjonocaniu mechanizmu lim itacji korzystania z p ra c. ₁₁₅ 0 s z e rs z y c h i w ę ż s z y c h z a k re s a c h zn a c z e n io w y c h , z k tó ry c h w ie le m a w s p ó ln e d e s y g n a ty ” ; ta k np. „ M o ż liw e j e s t w y in t e r p r e t o w a n ie in te g r a ln o ś c i te r y t o r ia ln e j z o g ó ln ie js z e j k a t e g o r ii b e z p ie c z e ń s tw a p a ń s tw o w e g o a lb o do­ b re g o im ie n ia z p r a w i w o ln o ś c i in n y ch osób ” .24 W y ja ś n ia p r z y ty m : „ T a k i k s z ta łt r e g u la c ji w y n ik a ra c z e j z z a m ia r u je d n o z n a c z n e g o z a g w a r a n t o w a ­ n ia p a ń s tw u m o ż liw o ś c i in g e r o w a n ia w o k re ś lo n e dobra, k tó r e w k o n te k ­ ście d a n ego u p r a w n ie n ia o k a zu je się s z c z e g ó ln ie z a g ro ż o n e b ą d ź k tó re g o o ch ro n a w y d a je się s z c z e g ó ln ie p o ż ą d a n a (n p. in te g ra ln o ś ć t e r y t o r ia ln a w k o n te k ś c ie w o ln o ś c i e k s p r e s ji ja k w a rt. 10 ust. 2 E K P C ), n iż z p ró b y d o p ra c o w y w a n ia p o d s ta w y lim ita c ji, c e le m u n ik n ię c ia je j n a d u ż y w a n ia ” .25 W p e łn i z g a d z a m się z t y m s ta n o w is k ie m ; ta k się w ła ś n ie p r z e d s ta w ia

r a t i o le g is w t y m z a k re s ie .

K . W o jt y c z e k - m a ją c n a m y ś li „p r z e s ła n k i in g e r e n c ji” - n a z y w a te k a t e g o r ie „W a r to ś c ia m i u z a s a d n ia ją c y m i in g e r e n c ję ” i p o ś w ię c a im c a ły ro zd z. V I I I sw o jej m o n o g r a fii,26 u w z g lę d n ia ją c k o lejn o , z g o d n ie z a rt. 31 ust. 3 K o n s ty tu c ji R P : „1 ) b e z p ie c z e ń s tw o p a ń s tw a , 2 ) p o rz ą d e k p u b lic z ­ n y; 3 ) och ron ę śro d o w isk a , 4 ) z d ro w ie ; 5 ) m o ra ln o ś ć p u b liczn ą , 6 ) w o ln o ś c i 1 p r a w a in n y ch osób” .27 T r o c h ę b e z p o d s ta w n ie p o w ia d a p r z y ty m , ż e „p o ­ dobn e w y lic z e n ia w a r to ś c i u z a s a d n ia ją c y c h in g e r e n c ję w s fe rę p r a w c z ło ­ w ie k a z a w ie r a ją k la u z u le o g ra n ic z a ją c e z a m ie s z c z o n e w E K P C i M P P O i P ” i w s k a z u je ich n ie p e łn y k a t a lo g „n a jc zę ś c ie j p o w ta r z a ją c y c h się p o d s ta w in- g e r e n c ji” .28 N a jw y r a ź n ie j w y k a z u je w ię k s z ą k o m p e te n c je w s fe rz e u n iw e r ­ s a ln e g o s y stem u o ch ro n y p r a w c z ło w ie k a , s łu szn ie w s k a z u ją c n a z n a c z e ­ n ie „ z a s a d z S y ra k u z d o ty czą cy c h p r z e p is ó w o o g ra n ic z a n iu i z a w ie s z a n iu p r a w w M P P O i P ” , n a to m ia s t w o d n ie s ie n iu do o r z e c z n ic tw a s tra s b u rs k ie g o p o p rz e s ta je n a s tw ie rd z e n iu , ż e T r y b u n a ł „o g r a n ic z a się [...] do w s k a z a n ia je d n e j lu b k ilk u z w y m ie n io n y c h w E K P C w a rto ś c i, [...] b ez ż a d n e g o w y ­ ja ś n ie n ia , ja k ro z u m ie ć w a r to ś c i w y m ie n io n e w K o n w e n c ji i b ez b liż s z e ­ go u z a s a d n ie n ia , d la c z e g o b a d a n a re g u la c ja s łu ż y r e a liz a c ji ta k ich , a n ie in n y ch c e ló w ” .29 C e le m n in ie js z e g o o p ra c o w a n ia je s t m .in . w s k a z a n ie , ż e ta k ą k o m p le tn ą e n ig m ą o rz e c z n ic tw o s tra s b u rs k ie w c a le n ie je s t, p o d o b n ie ja k T r y b u n a ł n ie j e s t z u p e łn y m m ilc z k ie m w ty m w z g lę d z ie .

W s k a ż m y tu, ty t u łe m p rzy k ła d u , ż e - k ie d y w je d n e j z e s p ra w rz ą d G r e ­ c ji p o w o ły w a ł się n a k ilk a celó w p r a w o w ity c h , a m ia n o w ic ie „o ch ron ę b e z ­ p ie c z e ń s tw a n a ro d o w e g o , och ron ę p o rz ą d k u p u b lic z n e g o o ra z z a p o b ie g a n ie p o d w a ża n iu g re c k ic h t r a d y c ji k u ltu ra ln y c h i s y m b o li h is to r y c z n y c h ” - T r y ­ b u n a ł z a k w e s tio n o w a ł o s ta tn i z ty ch celó w , d od a ją c p r z y tym : „ W y ją t k i od

24 Ibidem, s. 242. 25 Ibidem.

26 Por. K. Wojtyczek, Granice ingerencji ustacodacczej c sferę p r a c człocieka c Kon­ stytucji R P, Zakamycze 1999, rozdz. VIII: Wartości uzasadniające ingerencję, s. 179-202.

27 Ibidem, s. 179. 28 Ibidem, s. 180. 29 Ibidem, 180-181.

116 Tadeusz Jasudowicz

w o ln o ś c i e k s p r e s ji m u s z ą b yć in te r p r e to w a n e w ą sk o , ja k o ż e ich en u m era - cja je s t ściś le w y c z e rp u ją c a , a ich d e fin ic ja w y s ta rc z a ją c o r e s tr y k c y jn a ” .30 S poro n a te m a t celó w p ra w o w ity c h n a p is a li k o m e n ta to rz y E u ro p ejs k iej K o n w e n c ji P r a w C z ło w ie k a , J. V e lu i R. E rgec. Ic h zd a n ie m : „S ą to k o n ­ cepcje o z m ie n n e j treści, n a d a ją ce się do ro z m a ity c h in te rp re ta c ji. A le m a ją one treś ć a u ton om iczn ą , w ła ś c iw ą d la K o n w e n c ji i w y m a g a ją ścisłej in te r ­ p reta c ji, ja k o ż e w p ro w a d z a ją o g ra n ic z e n ia w o ln o ści” .31 T o u s z ty w n ia ją c e sta n o w isk o zła g o d z o n e je s t p rzy p o m n ie n ie m , ż e „W r o z s trz y g a n iu o ich t r e ­ ści U m a w ia ją c e się P a ń s tw a d ysp o n u ją je d n a k m a r g in e s e m oceny, k tó re g o z a k re s m o że się z m ie n ia ć w za le ż n o ś c i od z n a c z e n ia p r a w a b ą d ź odn ośn ego celu ” .32 C e n n e w ty m sta n o w isk u je s t p o d k re ś le n ie k o m p e te n c ji T ry b u n a łu S tra sb u rsk ieg o i o d n ie s ie n ie celó w p ra w o w ity c h do s fe ry a u to n om iczn y ch po­ ję ć k on w en cy jn y ch , p o zo s ta w ie n ie za ś p a ń s tw o m -s tr o n o m n ie p e łn i ich k o m ­ p e te n c ji ocennej, lecz je d y n ie - s z erszeg o c z y w ę ż s z e g o - m a rg in e s u oceny. W a r t o w ty m m ie js c u z w ró c ić u w a g ę n a je s z c z e je d n o s p o s trz e ż e n ie R. M iz e r s k ie g o . O tóż, p o w ia d a on: „ P o d z ia ł n a d o b ra p u b lic zn e i in d y w id u ­ a ln e je s t p e w n y m u p ro s z c z e n ie m , a le p o z w a la u s y s te m a ty z o w a ć m a t e r ia ł n o r m a ty w n y . D o k a t e g o r ii p ie r w s z e j z a lic z y ć m o ż n a b e z p ie c z e ń s tw o p a ń ­ s tw o w e, in te g ra ln o ś ć t e r y to r ia ln ą , p o rz ą d e k i b e z p ie c z e ń s tw o p u b liczn e, z a p o b ie g a n ie p r z e s tę p s tw o m c z y d o b ro b y t g o s p o d a rc z y k ra ju . W d ru g ie j z n a jd ą się p r a w a i w o ln o ś c i in n y ch osób o ra z ich d o b re im ię . S ą te ż i ta k ie dobra, w k tó ry c h w y m ia r p u b lic z n y p r z e n ik a się z w y m ia r e m in d y w id u a l­ n ym . D z ie je się ta k w p rz y p a d k u z d r o w ia i m o ra ln o ś c i p u b lic zn e j o ra z - co m o że w y d a ć się z a s k a k u ją c e - p o w a g i i b e z s tro n n o ś c i w ła d z y s ą d o w e j” .33 T a s y s te m a ty k a b ę d z ie k ie r o w a ć s e k w e n c ją m o ich w y w o d ó w n a t e m a t p o ­ s z c z e g ó ln y c h c e ló w p ra w o w ity c h .

3.2. B e z p i e c z e ń s t w o n a r o d o w e

D ość s z c z e g ó ło w o te n c e l p r a w o w ity - pod n a z w ą „b e z p ie c z e ń s tw o p a ń s tw a ” - o m a w ia , p r z e d e w s z y s t k im k o r z y s ta ją c z Z a s a d z S y ra k u z, K . W o jt y c z e k .34 U w z g lę d n ia on r ó w n ie ż s z e r o k ie ro z u m ie n ie p o ję c ia b e z p ie ­ c z e ń s tw a n a ro d o w e g o w o r z e c z n ic tw ie s tra sb u rsk im , w s k a z u ją c p r z y k ła d y k o n k re tn y c h r o z s tr z y g n ię ć .35 S iln ie a k c e n tu je on, ż e k o n s ty tu c y jn e p o ję c ie „b e z p ie c z e ń s tw a p a ń s tw a ” je s t s z e r s z e od m ię d z y n a r o d o w e g o p o ję c ia „b e z ­ p ie c z e ń s tw a n a r o d o w e g o ” , a o g a r n ia n ie ty lk o „o ch ron ę p a ń s tw a p r z e d z a ­ g r o ż e n ie m d la je g o s u w e re n n e j e g z y s te n c ji lu b in te g r a ln o ś c i te r y to r ia ln e j,

30 Por.: Case o f Sidiropoulos and Others v. Greece, wyrok z 10.07.1998, pkt 38.

31 J. Velu, R. Ergec, La Convention Europeenne des Droits de l;Homme, Bruxelles 1990, pkt 192, s. 149-150.

32 Ibidem.

33 R. Mizerski, op. cit., s. 241-242. 34 K. Wojtyczek, op. cit., s. 181 i nn. 35 Ibidem, s. 182.

Test celowości w funkcjonowaniu mechanizmu lim itacji korzystania z praw. ₁₁₇ n a w e t j e ż e l i z a g r o ż e n ie m a c h a r a k te r p o te n c ja ln y ” , le c z ta k ż e p r z e d „ z a ­ g r o ż e n ia m i d la is t n ie n ia p a ń s tw a d e m o k ra ty c z n e g o ” .36 P o d o b n ie R. M iz e r s k i, p o słu gu ją cy się te rm in e m „b e zp ie c ze ń s tw o p a ń s tw o ­ w e ” , k o ja r z y go ty lk o z „n a jp o w a ż n ie js z y m i z a g ro ż e n ia m i, ta k im i ja k z a g r o ­ ż e n ie b y tu n a rod u c z y in te g ra ln o ś c i te ry to r ia ln e j i n ie z a le żn o ś c i p o lity czn ej p a ń s tw a ” , ale też z „o ch ron ą d em o k ra ty c z n e g o p o rzą d k u p a ń s tw a ” i w ogó le z „o ch ron ą ta je m n ic y p a ń stw o w ej c z y p r z e c iw d z ia ła n ie m te rro ry z m o w i, szp ieg os tw u , e k s tr e m iz m o w i p o lity c z n e m u albo p r o p a g a n d z ie w w o js k u ” .37

B a d a n ia p r z e z e m n ie p r z e p ro w a d z o n e p o t w ie r d z a ją p o w y ż s z e s p o s trz e ­ ż e n ia , a w s k a z u ją p o n a d to , ż e k a t e g o r ia b e z p ie c z e ń s tw a n a ro d o w e g o b y ła p o w o ły w a n a p rze z r z ą d y p o z w a n e i u w z g lę d n ia n a p rze z T r y b u n a ł S tra s- b u rs k i ta k ż e w k o n te k ś c ie ta je m n ic słu żb y b e z p ie c z e ń s tw a ,38 ta je m n ic y w o js k o w e j w z w ią z k u z k o n k r e tn y m p r o je k te m z b r o je n io w y m 39 c z y w o g ó ­ le d y s c y p lin ą w o js k o w ą ,40 p r o g ra m ó w i d z ia ła ln o ś c i p a r t ii p o lity c z n y c h ,41 p r o p a g a n d y s e p a r a ty s ty c z n e j42 itd. N ie z a w s z e je d n a k T r y b u n a ł się g o d z ił z w y s u w a n y m p r z e z p a ń s tw o n a u z a s a d n ie n ie in g e r e n c ji c e le m b e z p ie c z e ń s tw a n a ro d o w e g o . T a k np. w je d n e j z n o w s zy c h s p ra w ro s y js k ic h - b io rą c pod u w a g ę c h a r a k te r i d łu ­ g o trw a ło ś ć p o b y tu C h iń c z y k a w R o s ji i je g o o c z y w is te ż y c ie ro d z in n e - T r y ­ b u n a ł z w r ó c ił u w a g ę , ż e „n a w e t ta m , g d z ie w c h o d z i w g r ę b e z p ie c z e ń s tw o n a ro d o w e, k o n c ep cje le g a ln o ś c i i r u l e o f la w w d e m o k ra ty c z n y m s p o łe c ze ń ­ s tw ie w y m a g a ją , b y ś ro d k i g o d z ą c e w fu n d a m e n ta ln e p r a w a c z ło w ie k a p o d ­ le g a ły p e w n e j fo rm ie p o s tę p o w a n ia k o n tr a d y k to r y jn e g o p r z e d n ie z a w is ły m o rg a n e m k o m p e te n tn y m do b a d a n ia p o w o d ó w d e c y z ji i is to tn y c h dow odów , w r a z ie p o tr z e b y z w ła ś c iw y m i p r o c e d u ra ln y m i o g r a n ic z e n ia m i co do w y ­ k o r z y s ta n ia in fo r m a c ji ta jn y ch . J e d n o s tk a m u si d y sp o n o w a ć z d o ln o ś c ią do z a k w e s tio n o w a n ia t w ie r d z e ń w ła d z y w y k o n a w c z e j, ż e w c h o d z i w g r ę b e z ­ p ie c ze ń s tw o n a ro d o w e. W b ra k u ta k ic h g w a ra n c ji, p o lic ja c z y in n e w ła d z e p a ń s tw o w e b y ły b y z d o ln e do a r b itr a ln e g o w k r a c z a n ia w p r a w a ch ro n io n e K o n w e n c ją ” .43

36 Ibidem,s. 183, 184.

37 R. Mizerski, op. cit., s. 242-243; Por. też: J. Velu, R. Ergec, op. cit., pkt 759, s. 618-619. 38 Por.: Case o f Observer and Guardian v. the United Kingdom, ser. A, t. 216, pkt 56;

Case o f Vereniging Weekblad “B luf!” v. the Netherlands, ser. A, t. 306-A, pkt 38 i nn. Trybu­ nał uznał, że „właściwe funkcjonowanie demokratycznego społeczeństwa opartego na rule of law może wymagać instytucji w rodzaju sił bezpieczeństwa, które - by być skuteczne - muszą działać w tajemnicy i korzystać z koniecznej ochrony. W ten sposób państwo może się chronić przed działalnością sił próbujących podkopać podstawowe wartości demokratycznego społe­ czeństwa” - ibidem, pkt 38. Por. pkt 40.

39 Por. Case od Hadjianastassiou v. Greece, ser. A, t. 252, pkt 45-46.

40 Case o f Kalac v. Greece, wyrok z 1.07.1997, pkt 26. Por. też: Case o f Grigoriades v. Greece, wyrok z 25.11.1997, pkt 39, 41.

41 Case o f Socialist Party and Others v. Turkey, wyrok z 25.05.1998, pkt 33-36. Por. też:

Case od Republican Party o f Russia v. Russia, wyrok z 12.04.2011 r., pkt 101. 42 Case o f Surek v. Turkey, wyrok z 8.07.1999, pkt 50-52.

43 Case o f Liu v. Russia (no. 2), wyrok z 26.07.2011, pkt 87. Trybunał stwierdził: „Wobec tego, że postępowanie krajowe nie dawało wystarczających gwarancji proceduralnych, Trybunał

118 Tadeusz Jasudocicz

P r z y o k a z ji T r y b u n a ł s tw ie rd ził, ż e „p o jęcie «b e z p ie c z e ń s tw a n a ro d o w e g o » n ie n a d a je się do w y c z erp u ją cej d e fin icji. M o ż e się ono ok a za ć b a rd zo szerok ie, z s z e ro k im też m a r g in e s e m ocen y p o z o s ta w io n y m w ła d z o m w y k o n a w c z y m co do ro z s trz y g a n ia , co le ż y w in te re s ie teg o b ezp ie c z e ń s tw a . N ie o zn a cza to je d n a k , ż e je g o g ra n ic e m o żn a ro zcią g a ć p o za je g o n a tu ra ln e z n a c z e n ie ” .44

W k ilk u d z ie s ię c iu s p ra w a c h tu re c k ic h rz ą d T u r c ji p o w o ły w a ł, a T r y b u ­ n a ł u z n a w a ł is tn ie n ie in te r e s u b e z p ie c z e ń s tw a n a ro d o w e g o ; n ie ra z k o ja ­ r z y ł go z „o ch ro n ą p o rz ą d k u p u b lic z n e g o ” albo „z a p o b ie g a n ie m z a m ie s z k o m lu b p r z e s tę p c z o ś c i” , częśc iej je d n a k z „in te g r a ln o ś c ią t e r y t o r ia ln ą ” i „b e z ­ p ie c z e ń s tw e m p u b lic z n y m ” . N ie p o ś w ię c a ł p r z y t y m T r y b u n a ł b a c z n ie js z e j u w a g i w y ja ś n ie n iu sa m e g o p o ję c ia „b e z p ie c z e ń s tw a n a r o d o w e g o ” .45 In s ty tu c jo n a ln ie c e lo w i „b e z p ie c z e ń s tw a n a r o d o w e g o ” n a jb liż e j s fe ro m d z ia ła n ia słu żb w y w ia d u i k o n tr w y w ia d u .

3.3. Integralność terytorialna

A ż d z iw b ie r z e , ż e - p o z a p a ro m a w z m ia n k a m i o in te g r a ln o ś c i n a tle je j k o ja r z e n ia z b e z p ie c z e ń s tw e m n a r o d o w y m - u w z g lę d n ia n i p r z e z e m n ie a u to r z y w o g ó le n ie z a jm u ją się in te g r a ln o ś c ią t e r y t o r ia ln ą ja k o sa m o ­ d z ie ln y m c e le m p r a w o w ity m . T y m c z a s e m fig u r u je on p r z e c ie ż w y r a z iś c ie w a rt. 10 ust. 2 E K P C , i to ob ok b e z p ie c z e ń s tw a n a ro d o w e g o . F r a n c ja p o ­ w o ła ła się n a n ią w k o n te k ś c ie P o lin e z ji F r a n c u s k ie j i n a p ię te j s y tu a c ji ta m is tn ie ją c e j w o c z e k iw a n iu d w u tu r w y b o r ó w .46

W b a rd zo lic z n y c h s p ra w a c h tu re c k ic h r z ą d n a in te g ra ln o ś ć t e r y t o r ia l­ n ą się p o w o ły w a ł, często w iz o la c ji, n ie k ie d y w p o w ią z a n iu z „o ch ro n ą p o ­ rz ą d k u p u b lic z n e g o ” , „b e z p ie c z e ń s tw e m n a r o d o w y m ” lu b „z a p o b ie g a n ie m z a m ie s z k o m lu b p r z e s tę p c z o ś c i” , N ie p o d e jm o w a ł p r z y t y m T r y b u n a ł prób in te r p r e t a c ji p o jęcia , bo - ja k się w y d a je - je s t to w y s ta rc z a ją c o p r e c y z y jn e i p o w s z e c h n ie z ro z u m ia łe p o ję c ie p r a w n o m ię d z y n a ro d o w e .47 Z a r e a g o w a ł je d y n ie s z e r z e j n a w y w o d y są d ó w tu re c k ic h w s k a z u ją c e n a to, ż e d z ia ła ­ n ie o zn a c z a ło „ z a m ia r z n is z c z e n ia in te g r a ln o ś c i te r y t o r ia ln e j p a ń s tw a tu ­ re c k ie g o i s ta n o w iło s e p a r a ty s ty c z n ą p r o p a g a n d ę ” , a k cen tu ją c , ż e „ch ociaż p e w n e fr a g m e n t y a rty k u łu ry s u ją b a rd zo n e g a t y w n y o b ra z p a ń s tw a t u r e ­

nie może zaakceptować orzeczenia sądów krajowych, jakoby skarżący stanowił zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego” - ibidem, pkt 92.

44 Ibidem, pkt 88. Wobec „spolegliwości” rosyjskich sądów krajowych, Trybunał zwrócił uwagę, że to “sądy badające decyzje władzy wykonawczej muszą być zdolne do reagowania w przypadkach, gdzie powoływanie się na te koncepcje nie ma rozsądnej podstawy w fak­ tach albo prezentuje interpretację „bezpieczeństwa narodowego”, która jest bezprawna lub sprzeczna ze zdrowym rozsądkiem i arbitralna” - ibidem.

45 Z uwagi na wielość tych spraw i trudności techniczne, świadomie rezygnuję tu ze szcze­ gółowego wyliczania tej mnogości orzeczeń strasburskich.

46 Por. Case o f Pierm ont v. France, ser. A, t. 314, pkt 77.

47 Ponownie, ze względu na prawdziwą mnogość spraw i brak w orzeczeniach wkładu interpretacyjnego Trybunału, nie ma sensu dokonywać tu ich szczegółowego przeglądu.

Test celowości w funkcjonowaniu mechanizmu lim itacji korzystania z praw. ₁₁₉

ck ie g o i n a d a ją t y m s a m y m n a r r a c ji w r o g i ton, n ie o b e jm u ją one p rze m o cy, o p oru z b ro jn e g o a n i p o w s ta n ia i n ie s ta n o w ią m o w y n ie n a w iś c i” .48

3.4. Bezpieczeństwo publiczne

Z d a n ie m R. M iz e r s k ie g o „b e z p ie c z e ń s tw o p u b lic zn e ” ja k o cel p r a w o w ity w c h o d z i w grę, „g d y s k a la z a g r o ż e n ia je s t m n ie js z a z e w z g lę d u n a je g o lo k a l­ n y c h a ra k te r albo k r ą g p o d m io tów , k tó re g o d o ty c z y ” , p r z y c z y m „w zn a czn ej m ie rz e p o k ry w a się z z a p o b ie g a n ie m p rze stęp stw o m , u za s a d n ia ją c sto so w a ­ n ie ró żn y ch środ k ów z a rse n a łu p o lity k i k ry m in a ln e j p a ń s tw a ” .49 N ie sądzę, b y aż ta k ścisłe z e s p o le n ie tych dw óch celó w w ch o d ziło w grę. S ą one w y ­ sta rcza ją co odręb n e, b y o d d z ie ln ie j e p od d a w a ć k o m e n ta rz o w i i ocenie.

J a k w s k a z u ją V e lu i E rg e c , to w ła ś n ie t y m c e le m u z a s a d n ia n o le g a ln o ś ć ś c ig a n ia c z ło n k ó w g r u p y p o lity c z n e j, d ą żą cej do p r z y w r ó c e n ia n a z iz m u w A u s t r ii.50 F a k ty c z n ie , n ie ra z a r g u m e n t b e z p ie c z e ń s tw a p u b lic z n e g o s k o ja ­ r z o n y b y w a ł z a rg u m e n te m z a p o b ie g a n ia z a m ie s z k o m lub p r z e s tę p c z o ś c i,51 a le ró w n ie d o b rze k o ja r z y ł się z a rg u m e n te m b e z p ie c z e ń s tw a n a r o d o w e g o .52

W s p r a w ie P ł o s k ie g o , w k tó re j rz ą d - obok celu „o c h ro n y p o rz ą d k u i z a p o b ie g a n ia p r z e s tę p c z o ś c i” - p o w o ły w a ł się ta k ż e n a „b e z p ie c z e ń s tw o p u b lic z n e ” , T r y b u n a ł z a u w a ż y ł, ż e „ z a r z u ty p o s ta w io n e s k a rżą c e m u n ie do­ t y c z y ły p r z e s tę p s tw z u ż y c ie m p r z e m o c y o ra z ż e z o s ta ł on z w o ln io n y ju ż w lu t y m 1996 r .” , w o b ec czeg o „ N ie m o ż n a go b y ło z a te m tra k to w a ć ja k o o s a d zo n eg o b ez m o ż liw o ś c i z w o ln ie n ia z w ię z ie n ia ” .53

Z k o le i w s p r a w ie S tr z e le c k ie g o , w k tó re j w e d le o rz e c z e n ia T ry b u n a łu K o n s ty tu c y jn e g o ch od ziło o „och ron ę p o rz ą d k u p u b liczn ego , b e z p ie c z e ń s tw a o ra z p r a w i w o ln o ś c i o b y w a t e li” , T r y b u n a ł w s k a z a ł n a za sa d n o ść „o ch ro n y fu n k c jo n a riu s z y s tr a ż y g ra n ic z n e j p r z e d b e z p o ś r e d n im i w p ły w a m i p a r t ii p o lity c z n y c h ” , ja k o ż e „w o la z a c h o w a n ia b ez s tro n n o ś c i fu n k c ji p u b liczn ej, p o lity c z n ie n e u tra ln e j i o d su n ię te j od w a lk i p o lity c z n e j s ta n o w i w d em o ­ k r a ty c z n y m s p o łe c ze ń s tw ie ce l p r a w o w ity ” ; p rze c iw n ie , „fa k t d o p u szcze­ n ia fu n k c jo n a riu s z y do d z ia ła ln o ś c i p a r t ii p o lity c z n y c h m ó g łb y p o w od o w a ć

48 Por. Case o f Marasli v. Turkey, wyrok z 9.11.2004, pkt 18. 49 R. Mizerski, op. cit., s. 243.

50 Por. J. Velu, R. Ergec, op. cit., pkt 729, s. 591. Por, decyzja EKPC z 13.12.1963, [w:]

Yearbook o f the European Convention on Human Rights, t. VI, s. 424. Podobnie, co do przy­ należności do partii o skłonnościach totalitarnych, takiej jak partia faszystowska - por. DR, 7.5, s. 83.

51 Por, m.in. Case o f Rassemblement Jurassien v. Switzerland, dec. EKPC z 10.10.1979, DR 17, pkt 8, s. 1220; Case o f Christians against Racism and Fascism v. the United K ing­ dom, dec. EKPC z 16.07.1980, DR 21, pkt 5, s. 147-148; Case o f Ploski v. Poland, wyrok z 12.11.2002, pkt 34; Case o f Giszczak v. Poland, wyrok z 29.11.2011, pkt 28; Case o f Lind v. Russia, wyrok z 6.12.2007, pkt 76.

52 Por. np. Case o f Association A. and H. v. Austria, dec. EKPC z 15.03.1984, DR 36, pkt 7, s. 191-192.

120 Tadeusz Jasudowicz

w p ro w a d z e n ie do ło n a te g o k o rp u su fu n k c jo n a riu s z y k o n flik tó w p o lity c z ­ n ych i je g o in s tru m e n ta liz a c ję z u w a g i n a b ro n io n e i s e le k ty w n e in te r e s y ” .54 In s ty tu c jo n a ln ie c e lo w i „b e z p ie c z e ń s tw a p u b lic z n e g o ” n a jb liż e j s fe ro m d z ia ła n ia słu żb c z y s ił b e z p ie c z e ń s tw a w ła ś n ie .

3.5. Ochrona porządku publicznego

W e d łu g K . W o jty c z k a , p o rz ą d e k p u b lic z n y j e s t „ n a jtr u d n ie js z ą do z d e fi­ n io w a n ia i n a jb a r d z ie j n ie o k re ś lo n ą spośród p r z e s ła n e k o g r a n ic z a n ia p ra w c z ło w ie k a ” .55 Z w r a c a on u w a g ę n a fa k t d o d a n ia w n a w ia s a c h słó w o d r e p u b l i c w a n g ie ls k o ję z y c z n y m te k ś c ie M P P O iP po sło w a ch p u b l i c o r d e r ,

co „s u g e r u je in te r p r e ta to r o m o d w o ła n ie się do p o ję c ia fu n k cjo n u ją ceg o w e fr a n c u s k im s y s te m ie p r a w n y m ” .56 M o im z d a n ie m , to ty lk o część p ra w d y . K o n ty n e n ta ln a k o n c e p c ja „p o rz ą d k u ” , o d g ó rn ie p o s trz e g a n e g o i s c e n tr a li­ z o w a n e g o , p r o w a d z ą c a do p ru s k ie g o o r d n u n g m u s s s e in i do s o w ie c k ie g o p o r ia d k a n ie m a w c a le p a te n tu n a w yłą c z n o ś ć ; ró w n o le g le n a le ż y u w z g lę d ­ n iać - ja k b y p r z e c iw s ta w n ą , bo o d d o ln ą k o n c ep cję p u b l i c o r d e r , b a z u ją c ą n a z a ło ż e n iu h o m e ( f a m i l y ) p e a c e . K o n c e p c je te w z a je m n ie się p r z e n ik a ją i u z u p e łn ia ją , p ro w a d z ą c do k o n c e p c ji w s p ó ln e j z e le m e n ta m i je d n e j i d ru ­ g ie j k o n c e p c ji w y jś c io w e j.

T a k K . W o jty c z e k , ja k i R. M iz e r s k i o d w o łu ją się do pkt. 22 Z a sa d z S y ra k u z , g d z ie ro z u m ie się p o rz ą d e k p u b lic z n y ja k o „z b ió r z a s a d g w a r a n ­ tu ją c y ch fu n k c jo n o w a n ie s p o łe c ze ń s tw a lu b te ż z b ió r p o d s ta w o w y c h za sa d , n a k tó ry c h o p ie r a się s p o łe c ze ń s tw o ” , o b e jm u ją c y ta k ż e „p o s z a n o w a n ie d la p r a w c z ło w ie k a ” .57

Z w r a c a u w a g ę fa k t, ż e te n c e l p r a w o w ity z o s ta ł z a m ie s z c z o n y j e d y ­ n ie w k la u z u li w o ln o ś c i m a n ife s to w a n ia r e lig ii i p r z e k o n a ń o ra z w o ln o ś c i p r z e m ie s z c z a n ia się, p o d cza s g d y częśc iej, bo w k o n te k ś c ie w s z y s tk ic h p o ­ z o s ta ły c h p r a w lim ito w a ln y c h s fo rm u ło w a n o c e l „z a p o b ie g a n ia z a m ie s z ­ k o m lu b p r z e s tę p c z o ś c i” , z a k re s o w o n a jw y r a ź n ie j w ę ż s z y . Z d a n ie m J. V e lu i R. E rg e c a , o g r a n ic z e n ia s fo rm u ło w a n e w t y m z a k r e s ie „w y m y k a ją się o g ó l­ n em u s c h e m a to w i s p e c y fic zn y c h o g ra n ic z e ń ” , a „u st. 2 [a r t . 9 E K P C - T . J . ] i z n a c z e n ie te g o p r a w a p r z e m a w ia ją n a rz e c z ry g o r y s ty c z n e j o cen y d o p u sz­ cz a ln y c h o g r a n ic z e ń ” .58 W s p r a w ie M a n o u s s a k is a i In n y c h rz ą d g r e c k i z a z n a c z y ł, ż e „a c z k o l­ w ie k p o ję c ie p o rz ą d k u p u b lic z n e g o m a e le m e n ty , k tó r e są w s p ó ln e d em o ­ k r a ty c z n y m s p o łe c ze ń s tw o m w E u ro p ie , je g o su b sta n cja w y k a z u je ró żn ice, z a le ż n ie od cech n a r o d o w y c h ” .59 T r y b u n a ł p r z y z n a ł, ż e „p a ń s tw a m a ją t y ­

54 Affaire Strzelecki c. Pologne, wyrok z 10.04.2012, pkt 44. 55 Por. K. Wojtyczek, op. cit., s. 184.

56 Ibidem.

57 Ibidem, s. 185; R. Mizerski, op. cit., s. 242.

58 J. Velu, R. Ergec, op. cit., pkt 728-729, s. 591. Por. też: ibidem, pkt 760, s. 619-620. 59 Case o f Manoussakis and Others v. Greece, wyrok z 26.09.1996, pkt 39.

Test celowości w funkcjonowaniu mechanizmu lim itacji korzystania z praw. ₁₂₁

tu ł do s p r a w d z e n ia , c z y d a n y ru ch lu b s to w a r z y s z e n ie p r o w a d z i - pod p r e ­ te k s te m r e a liz a c ji c e ló w r e lig ijn y c h - d z ia ła ln o ś ć s z k o d liw ą d la lu d n o śc i” ; sęk je d n a k w tym , ż e Ś w ia d k o w ie J e h o w y w G r e c ji „w c h o d z ą w z a k r e s d e ­ fin ic ji «z n a n e j r e lig ii» , ja k to p r a w o g r e c k ie p r z e w id u je ” .60

N a och ron ę p o rz ą d k u p u b lic z n e g o p o w o ły w a ł się rz ą d A r m e n ii w s p r a ­ w ie B a y a ty a n a w ią ż ą c e j się z e s p r z e c iw e m s u m ie n ia w o b ec słu żb y w o js k o ­ w e j. N ie p r ze k o n a ło to T r y b u n a łu , k t ó r y w s k a z a ł, ż e „w c z a s ie s k a z y w a n ia s k a rżą c e g o w ła d z e A r m e n ii ju ż p r z y r z e k ły w p r o w a d z ić słu żb ę z a s tę p c z ą i - d o ro z u m ia n ie - p o w s tr z y m y w a ć się od k a r a n ia k o le jn y c h osób k o r z y s ta ­ ją c y c h z e s p rz e c iw u s u m ie n ia ” .61

P o w o ły w a n o się n a te n ce l p r a w o w ity w k o n te k ś c ie p o rz ą d k u w a r m ii62 o ra z p o rz ą d k u w te le k o m u n ik a c ji.63 C e l te n b y ł o g ó ln ie w y k o r z y s t y w a n y w k ilk u n a s tu s p ra w a c h tu reck ich , rz a d k o w y s tę p u ją c w iz o la c ji, a b ęd ąc częśc iej łą c z o n y z cela m i: b e z p ie c z e ń s tw a n a r o d o w e g o ,64 z a p o b ie g a n ia p rze- stę p c zo ś c i,65 o ch ro n y p r a w in n y ch osób ,66 a n a w e t z o ch ro n ą m o ra ln o ś c i.67

3.6. Zapobieganie zamieszkom lub przestępczości

T e n ce l p r a w o w ity je s t dość p o p u la rn y m m o ty w e m w o r z e c z n ic tw ie s tra sb u rsk im . D a le k o n ie z a w s z e w y s u w a n y je s t w sw o jej p ełn ej fo rm u le „z a p o b ie g a n ia z a m ie s z k o m lu b p r z e s tę p c z o ś c i” ;68 często w y s tę p u je albo ja k o „z a p o b ie g a n ie z a m ie s z k o m ” ,69 p o d o b n ie ja k o często w y s tę p u je w fo r ­

m u le „z a p o b ie g a n ia p r z e s tę p c z o ś c i” .70

60 Ibidem, pkt 40. Por. Case o f Buscarini and Others v. San Marino, wyrok z 18.02.1999, pkt 36; Case o f Supreme Holy Council o f the M uslim Community v. Bułgaria, wyrok z 16.12.2004, pkt 92; Case o f S e rif v. Greece, wyrok z 14.12.1999, pkt 43.

61 Case o f Bayatyan v. Armenia, wyrok z 7.07.2011, pkt 117.

62 Case o f Vereinigung Demokratischer Soldaten Österreichs and Gubi v. Austria, wyrok z 19.12.1994, pkt 32.

63 Autronic A G Case, wyrok z 22.05.1990, pkt 58.

64 Por. m.in.: Affaire Yagmudereli c. Turquie, wyrok z 4.06.2002, pkt 38 i nn.; Affaire Cetin et Autres c. Turquie, wyrok z 131.02.2003, pkt 47; Affaire Yasar Kemal Gokceli c. T u r­ quie, wyrok z 4.03.2003, pkt 26-27.

65 Por. m.in.: Affaire Seher Karatas c. Turquie, wyrok z 9.07.2002, pkt 34-36; Affai­ re Erdogdu c. Turquie, wyrok z 15.06.2000, pkt 50; Affaire Guzel c. Turquie (no. 2), wyrok 27.07.2006, pkt 19.

66 Por. m.in.: Affaire Aydin Tatlaw c. Turquie, wyrok z 2.05.2006, pkt 21; Affaire Kullu- lar c. Turquie, wyrok z 29.04.2008, pkt 41; Affaire I.A. c.Turquie, wyrok z 13.09.2005, pkt 22;

Affaire Ciloglu ey Autres c. Turquie, wyrok z 6.03.2007, pkt 42-43. 67 Por. m.in.: Aydin Tatlaw, pkt 21; I.A., pkt 22.

68 Tak np. w: Case o f A.R.M. Chappel v. the United Kingdom, dec. EKPC z 14.07.1987, DR 53, s. 247; Case o f Nasir v. France, ser. A, t. 322-B, wyrok z 13.07.1995, pkt 37; Case o f C. v. Belgium, wyrok z 7.08.1996, pkt 28; Case o f Dalia v. France, wyrok z 19.02.1998, pkt 48

69 Por, m.in.: Moustaquim Case, ser. A, t. 193, wyrok z 18.02.1991, pkt 39-30; Case o f Cas­ tells v. Spain, ser. A, t. 236, pkt 39; Case o f Chorherr v. Austria, ser. A, t. 266-B, pkt 28-29;

Case o f Lambert v. France, wyrok z 24.08.1998, pkt 29.

70 Por. m.in.: Case o f Niemietz v. Germany, ser. A, t. 251-B, pkt 36; Case o f M urray v. the United Kingdom, ser. A, t. 300-A, pkt 89; Case o f Ludi v. Switzerland, ser. A, t. 238, pkt 39.

122 Tadeusz Jasudowicz

W s p ra w ie M c L e o d T r y b u n a ł z a ją ł się - w k o n tek ście z a p o b ie g a n ia z a ­ m ie s z k o m - b r y ty js k ą „k o n cep cją n a ru s z e n ia p o k o ju ” , do czeg o - w e d le o rz e c z n ic tw a są d ów b ry ty js k ic h - d och od zi „w te d y , g d y je d n o s tk a po w od u je szk od ę albo w y d a je się p ow od o w a ć szkodę osobom lub w łasn ości, b ą d ź też d z ia ła w sposób, k tó re g o n a tu ra ln ą k o n s e k w e n c ją sta je się sp ro w o k o w a n ie p rze m o c y z e stro n y in n ych osób” .71 W ią ż e się z ty m o b o w ią z e k p o lic ji „z a p o ­ b ie g a n ia n a ru s z e n io m pokoju, co do k tó ry c h ro zsą d n ie m o ż n a p rzyp u szcza ć, że n a stą p ią , b ą d ź w s tr z y m a n ia n a ru s z e n ia pokoju, do k tó re g o ju ż d och od zi” .72 U z n a ją c w s p r a w ie J a r e m o w ic z a ce l „z a p o b ie g a n ia z a m ie s z k o m lub p r z e s tę p c z o ś c i” , T r y b u n a ł w s k a z a ł, ż e „n ie je s t je d n a k ta k , b y o sob y p o z b a ­ w io n e w o ln o ś c i b y ły p o z b a w io n e ich p r a w a g w a r a n to w a n e g o p rze z a rt. 12 l i t y lk o z r a c ji ich s ta tu s u ” , czeg o n ie d a ło b y się p o g o d zić z „to le r a n c ją i o tw a rto ś c ią u m y s łu ” , p o s tr z e g a n y m i ja k o „ w y z n a c z n ik i d e m o k ra ty c z n e g o s p o łe c z e ń s tw a ” .73

Is to tn y c h w y ja ś n ie ń u d z ie lił T r y b u n a ł w je d n e j z n a jn o w s zy c h sp ra w ro sy jsk ich , s t w ie r d z ił m ia n o w ic ie w k o n te k ś c ie w o ln o ś c i p o k o jo w y c h z g r o ­ m a d zeń , ż e „U p r z e d n ie z a w ia d o m ie n ie s łu ż y n ie ty lk o c e lo w i p o g o d z e n ia p r a w a do z g r o m a d z e ń z p r a w a m i i le g a ln y m i in te r e s a m i (w t y m sw o b od ą p o ru s z a n ia s ię ) in n y ch osób, le c z ta k ż e c e lo w i z a p o b ie g a n ia z a m ie s z k o m i p rze s tę p c z o ś c i. D la z r ó w n o w a ż e n ia ty ch sp rze c zn y c h in te r e s ó w in s t y t u ­ cja w s tę p n e g o p o s tę p o w a n ia a d m in is tra c y jn e g o z d a się w s p ó ln ą p r a k ty k ą w p a ń s tw a c h c z ło n k o w s k ic h w z w ią z k u z o r g a n iz o w a n ie m d e m o n s tra c ji p u b lic z n e j” ; d o d a ł p r z y ty m , co is to tn e : „r o z p r a s z a n ie d e m o n s tra c ji l i t y l ­ ko z p o w od u b ra k u w y m a g a n e g o w c z e ś n ie js z e g o z a w ia d o m ie n ia , w b ra k u ja k ie g o k o lw ie k b e z p r a w n e g o p o s tę p o w a n ia u c z e s tn ik ó w , m o g ło b y o zn a cza ć

d y s p ro p o rc jo n a ln e o g ra n ic z e n ie w o ln o ś c i p o k o jo w y c h z g r o m a d z e ń ” .74 W k ilk u n a s tu in n y ch s p ra w a c h c e l z a p o b ie g a n ia z a m ie s z k o m lu b p r z e ­ s tęp c zo ści w y s tę p o w a ł a lb o p o je d y n c z o ,75 albo w p o w ią z a n iu z och ron ą p r a w in n y ch o sób 76 lu b o ch ro n ą b e z p ie c z e ń s tw a n a r o d o w e g o .77

71 Por. Case o f McLeod v. the United Kingdom, wyrok z 23.09.1998, pkt 42. 72 Ibidem, pkt 43.

73 Case o f Jaremowicz v. Poland, wyrok z 5.01.2010, pkt 53. Por. też: Case of Franik v. Poland, wyrok z 5.01.2010, pkt 95.

74 Por.: Case o f Berładir and Others v. Russia, wyrok z 10.07.2012, pkt 42 i 43.

75 Por. m.in.: Case o f Van Der Heijden v. the Netherlands, wyrok z 23.10.2008, pkt 38;

Case o f Alekseyev v. Russia, wyrok z 21.10.2010, pkt 73; Case o f Camyar and Bertas v. T u r­ key, wyrok z 15.02.2011, pkt 34; Case o f Ratushna v. Ukraine, wyrok z 2.12.2010. pkt 71.

76 Affaire Niemietz c. Allemagne, wyrok z 16.12.1992, pkt 36; Case o f Sergey Kuznietsov v. Russia, wyrok z 23.10.2008, pkt 38; Case o f Faber v. Hungary, wyrok z 24.07.2012, pkt 31;

Case o f Svyato-Mykhailivska Parafiya v. Ukraine, wyrok z 14.06.2007, pkt 133.

77 Affaire Farku Tenmel c. Turquie, wyrok 1.02.2011, pkt 52; Case o f Ozturk v. Turkey,

Test celowości w funkcjonowaniu mechanizmu lim itacji korzystania z praw. ₁₂₃

3.7. Ochrona dobrobytu gospodarczego kraju

J a k t w ie r d z ą J. V e lu i R. E rg e c , „«D o b r o b y t g o s p o d a rc zy k r a ju » m o że u s p r a w ie d liw ia ć in g e r e n c je w p ra w o do ż y c ia ro d z in n e g o w k o n te k ś c ie śro d k ó w im ig r a c y jn y c h ” .78

W 1993 r. w k o n te k ś c ie m ię d z y n a r o d o w e j p r z e s tę p c z o ś c i g o sp o d a rc ze j w t y m p r z e s tę p s tw celn yc h i d e w iz o w y c h , T r y b u n a ł r o z s t r z y g n ą ł t r z y s p r a ­ w y fra n c u s k ie , p o tw ie r d z a ją c w n ich za sa d n o ść in g e r e n c ji p o d ję te j w im ię „o c h ro n y d o b ro b y tu g o s p o d a rc ze g o k r a ju ” .79 W s p r a w ie c h o rw a c k ie j c e l o ch ro n y d o b ro b y tu g o s p o d a rc ze g o k r a ju sta ł u p o d ło ż a e k s m is ji s k a rżą c e g o , p r z y c z y m T r y b u n a ł w y ja ś n ia ł: „C e le m te g o p o s ta n o w ie n ia b y ło z a k o ń c z e n ie s p e c ja ln ie ch ro n io n ych n a jm ó w p o s ia d a ­ n ych p r z e z je d n o s tk i, k tó r e ju ż n ie m ie s z k a ły w p r z y z n a n y c h im lo k a la c h socja ln ych , m a ją c n a w z g lę d z ie p ó ź n ie js z ą re d y s tr y b u c ję ta k ic h m ie s z ­ k a ń w ś ró d in n y ch p o trzeb u ją cy c h . M ia ło w ię c słu żyć z a s p o k o je n iu p o trz e b m ie s z k a n io w y c h o b y w a te li, a z a te m k ie r o w a ło się p r a w o w ity m i c e la m i p ro ­ m o c ji d o b ro b y tu g o s p o d a rc ze g o k r a ju o ra z o c h ro n y p r a w in n y ch osób” .80

3.8. Zapobieganie ujawnieniu informacji poufnych

Z a u w a żm y , ż e w d w óch sp ra w a ch , b r y ty js k ie j i h o le n d e r s k ie j, ju ż tu o m a w ia n y c h w k o n te k ś c ie b e z p ie c z e ń s tw a n a ro d o w e g o , d e f a c t o ch o d ziło 0 z a p o b ie ż e n ie u ja w n ie n iu in fo r m a c ji p o u fn ych . S p r a w a “ O b s e r v e r a ” 1 “G u a r d ia n a ” d o ty c z y ła p r z e c ie ż z a k a z u p u b lik a c ji o d cin k ó w p o w ie ś c i

Ł o w c a s z p ie g ó w , p o d tr z y m y w a n e g o n a w e t w te d y , g d y p o w ieść ju ż z o s ta ła w y d r u k o w a n a w U S A i m a so w o s p r o w a d z a n a b y ła do W ie lk ie j B r y ta n ii. T a je m n ic e s e c re t s e r v ic e p r z e s t a ły b yć ta je m n ic a m i.81

P o d o b n ie w H o la n d ii z a k a z p u b lik a c ji i d y s try b u c ji s p e c ja ln e g o n u m eru ty g o d n ik a „ B lu f!” , z z a m ie s z c z o n y m w n im p o u fn y m r a p o r te m s z e fa S łu ż ­ b y B e z p ie c z e ń s tw a s p rz e d sześc iu la t, s tra c ił n a z n a c z e n iu w o b ec tego , ż e u d a ło się d z ie n n ik a r z o m z a b e z p ie c z y ć d u że ilo ś c i k o p ii n u m eru i ro z rz u c ić je n a u lica ch A m s te r d a m u . Z n o w u s tr z e ż o n a ta je m n ic a p r z e s ta ła być t a ­ je m n ic ą . J a k to o c e n ił T ry b u n a ł: „z a k r e s u p u b lic z n ie n ia b y ł in n y . O d n ośn a

in fo r m a c ja s ta ła się je d n a k d o stęp n a z n a c z n e j lic z b ie lu d z i, k t ó r z y m o g li z k o le i k o m u n ik o w a ć się z in n y m i osob am i. N a d to , w y d a r z e n ia b y ły k o ­ m e n to w a n e w m ed ia ch . S k oro ta k , o ch ro n a in fo r m a c ji ja k o ta je m n ic y p a ń ­

78 J. Velu, R. Ergec, op. cit., pkt 192, s. 149-150. Por. Case o f N adir and Others v. Swe­ den, wyrok z 15.05.2012, pkt 37.

79 Por.: Case o f Cremieux v. France, ser. a, t. 256-B, wyrok z 23.02.1993, pkt 35; Case o f Funke v. France, jw., pkt 52; Case o f M iailhe v. France, jw., pkt 33.

80 Case o f Bjedov v. Croatia, wyrok z 29.05.2012, pkt 63. Por. Case o f Orlic v. Croatia,

wyrok z 21.06.2011, pkt 62.

124 Tadeusz Jasudowicz

s tw o w e j n ie b y ła ju ż u s p r a w ie d liw io n a , za ś w y c o fa n ie n r 267 « B lu f!» n ie b y ło ju ż k o n ie c z n e d la o s ią g n ię c ia r e a liz o w a n e g o celu p r a w o w ite g o ” 82.

K la s y c z n ą w t y m w z g lę d z ie b y ła s p r a w a W e b e ra . T e n s z w a jc a r s k i n a ­ u k o w ie c z a a n g a ż o w a n y w p r o je k ty ro z b u d o w y s z w a jc a rs k ie j e n e r g e t y k i ją d r o w e j, a b ę d ą c y p r z e c iw n ik ie m ich r e a liz a c ji, n a s p e c ja ln ie z w o ła n e j k o n fe r e n c ji p ra s o w e j p r z e d s t a w ił z w ią z a n e z ty m ta je m n ic e . Z a k a z s ą d o w y d o ty c z y ł m o ż liw o ś c i o p u b lik o w a n ia i r o z p o w s z e c h n ia n ia je g o a u to rs k ie g o a rty k u łu p ra s o w e g o , g d y ty m c z a s e m w in n y ch p ism a ch i w o g ó le w m e ­ d ia ch głośn o b y ło o s p r a w ie n a p o d s ta w ie o d b y te j w c z e ś n ie j k o n fe re n c ji. A r g u m e n ta c ja r z ą d o w a n ie p r z e k o n a ła T r y b u n a łu , ja k o ż e w je g o o cen ie „in te re s z a c h o w a n ia p o u fn o ści w y ż e j w s p o m n ia n y c h fa k tó w 2 m a rc a 1982 r. ju ż n ie is t n ia ł” , a n a k ła d a n a n ań k a r a „n ie ja w ił a się ju ż ja k o k o n ie c z n a

d la o s ią g n ię c ia r e a liz o w a n e g o celu p r a w o w ite g o ” .83

T a je m n ic a je s t w ię c p r a w d z iw ie ta je m n ic ą , d o p ó k i je s t sk u te c z n ie s trz e ż o n a . o z n a c z a to w y s o k ie s ta n d a r d y p r z e s tr z e g a n ia p o u fn o ści p rze z u rz ę d n ik ó w i fu n k c jo n a riu s z y o d p o w ie d z ia ln y c h z a ta je m n ic ę . T a je m n ic a b e z s k u te c z n a p r z e s ta je być ta je m n ic ą .

3.9. Ochrona praw i wolności innych osób

P a ń s tw o m a czu w a ć ta k ż e n a d in te rp e r s o n a ln y m , h o r y z o n ta ln y m d z ia ­ ła n ie m p r a w c z ło w ie k a , m .in . n a d tym , b y n ie d o ch od ziło do n a d u ż y w a n ia k o r z y s ta n ia z p r a w c z ło w ie k a k o s z te m in n y ch osób, b y lu d z ie w z a je m n ie się n ie k r z y w d z ili, w r o z m a it y sposób, n ie w y k lu c z a ją c sposobów p r z e s tę p ­ czych. D y n a m ic z n y ro z w ó j z o b o w ią z a ń p o z y ty w n y c h t y m b a rd z ie j a k t u a li­ z u je i n a s ila z n a c z e n ie te g o celu p r a w o w ite g o ; d la je g o r e a liz a c ji o k a zu je się n ie z b ę d n e m .in . s k u teczn e p ra w o k a r n e i p ra w o w ogóle.

C h o d z i też, co s iln ie a k c e n tu je K . W o jty c z e k , o sy tu a c je k o liz ji w k o ­ r z y s ta n iu z ró ż n y c h p r a w c z ło w ie k a p r z e z ró ż n e o sob y i k w e s tie p r io r y te tu n a le ż n e g o te m u b ą d ź in n e m u p r a w u .84 J eg o z d a n ie m : „ J e ż e li d a n e o g r a n i­ c z e n ie m o ż n a u za s a d n ić z a ró w n o n a p o d s ta w ie p r z e s ła n k i o ch ro n y p ra w i w o ln o ś c i in n y ch osób, ja k i in n y ch p rze s ła n e k , o r g a n y p a ń s tw o w e p o w in ­ n y p r z e d e w s z y s t k im p o w o ły w a ć się n a tę p ie r w s z ą p rze s ła n k ę , a p o z o s ta łe p r z e s ła n k i p o w in n y m ie ć c h a r a k te r s u b sy d ia rn y . T a k ie p o d ejśc ie n a jp e łn ie j o d p o w ia d a k o n c e p c ji p a ń s tw a ja k o in s ty tu c ji, k tó re j p o d s ta w o w y m ce le m je s t o ch ro n a p r a w c z ło w ie k a ” .85

R. M iz e r s k i słu szn ie w s k a z u je n a h is to r y c z n e k o r z e n ie tej p r z e s ła n ­ ki, n a w ią z u ją c do F ra n c u s k ie j D e k la r a c ji P r a w C z ło w ie k a i O b y w a te la

82 Vereniging Weekblad “B lu f!”, pkt 44. Por. pkt 33-41. 83 Weber Case, ser. A, t. 177, pkt 51.

84 Por.: K. Wojtyczek, op. cit., s. 198 i nn., który najpierw omawia przypadek kolizji praw konstytucyjnych, a potem ewentualność ograniczeń „z uwagi na ochronę praw pozakonsstytu- cyjnych”.