Sześćset lat istnienia (Archi)diecezji Wileńskiej stanowi jubileusz, który pragniem y uczcić niniejszym tomem Studiów Teologicznych. W historiografii kościelnej jest to pierwsza tego rodzaju pozycja. Przy gotowanie jej do druku nie było łatw e z powodu: a) burzliwych i zmien nych dziejów (Archi)diecezji, obejmującej w przeszłości tereny litew skie, polskie, białoruskie, a naw et łotewskie; b) niedodstępności wielu źródeł; c) niewielu stosunkowo badaczy, zajm ujących się tą problem a tyką. Nie należy niniejszego tom u traktow ać jako monografii zagadnie nia. Je st on raczej próbą syntezy, zachęcającą do dalszych badań.
Sama koncepcja tom u ulegała zmianie. Na posiedzeniu w dniu 5 IV 1981 r. (bp E. K i s i e l , bp E. O z o r o w s k i , ks. prof. H. E. W y- c z a w s k i , ks. prof. B. K u m o r , ks. dr T. K r a h e 1) w ysunięto pro jekt zamieszczenia w nim następujących tem atów : Zarys dziejów (A r c h i diecezji W ileńskiej; Katalogi biskupów w ileńskich; Rozwój sieci para fialnej i dekanalnej; Zakony; Seminaria duchowne; Szpitale parafial ne; Udział duchowieństwa świeckiego i zakonnego w walce narodowo w y zw o le ń c ze j do 1918 r.; Sufraganie i katalogi biskupów pomocniczych; Kapituła katedralna; Cerkiew wschodnia na terytorium (A rchidiecezji W ileńskiej; Protestantyzm w Diecezji W ileńskiej w X V I - X V II w.; Wakanse na biskupiej katedrze w ileńskiej w okresie porozbiorowym; Metropolia W ileńska i dw aj je j metropolici; Ks. Jan Kurczewski, histo r y k Diecezji W ileńskiej. Zrealizowanie jednak powyższego zamierzenia okazało się niemożliwe. Stąd zaszła potrzeba modyfikacji.
Prezentowane studia ukazują w sposób naukow y dzieje Kościoła na wschodnich terenach Rzeczypospolitej: jego specyfikę i koleje losu. W dziejach tych znajdujem y barw ną mozaikę powiązanych ze sobą problemów religijnych, narodowych, politycznych i kulturowych. Są one częścią historii Kościoła powszechnego i naszej Ojczyzny.
Bp Edward Ozorowski
