ZAWARTOŚĆ RTĘCI OGÓLNEJ W MIĘŚNIACH NIEKTÓRYCH GATUNKÓW RYB Z POŁUDNIOWEGO BAŁTYKU,

ROCZN. PZH, 1985, XXXVI, Nr 2

JERZY FALANDYSZ, JAROSŁAW ROSTOWSKI, KRYSTYNA TRAWICKA

ZAWARTOŚĆ RTĘCI OGÓLNEJ W MIĘŚNIACH NIEKTÓRYCH GATUNKÓW RYB Z POŁUDNIOWEGO BAŁTYKU, 1982—1983

Z Zakłądu Higieny Weterynaryjnej w Gdańsku Kierownik: doc. dr hab. A. Kopczewski

Z. Laboratorium Centralnego Inspektoratu Standaryzacji w Gdyni Kierownik: inż. P. Wajda

Oznaczono zawartość rtęci ogólnej w tkance mięśniowej 53 węgorzy złowionych w Zatoce Gdańskiej i Zalewie Wiślanym oraz 54 dorszy, 58 śledzi i «0 szprotów złowionych w południowej części Morza Bai- tyckiego. Pomiaru dokonano techniką zimnych par bezpłomientowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej.

Morza, a szczególnie ich strefy przybrzeżne, są tymi rejonami gdzie ma miejsce kumulacja zanieczyszczeń chemicznych pochodzenia antro- pogenicznego. Poza wprowadzeniem do morza zanieczyszczeń syntetycz- nych odnotowywany jest także fakt powiększania się stężenia metali w środowisku morskim (w przypadku Morza Bałtyckiego kadmu, rtęci, ołowiu, chromu, miedzi i cynku w osadach dennych) [1]. O miedzi i cyn- ku można twierdzić, że w pewnych granicach ryby są w stanie regulo- wać ich stężenie w ustroju, a wahania w stężeniu tych metali w mięś- niach osobników tego samego gatunku są małe [6, 9, 11, 13]. Rtęć w częściach jadalnych ryb jest obecna głównie pod postacią silnie tok- sycznej metylortęci (59—93%) [5]. Stężenie rtęci ogólnej w tkance mięś- niowej wielu gatunków ryb poławianych w tzw. rejonach nieskażonych koreluje z wiekiem, masą ciała i/lub długością ryb [13, 20, 22].

U dużych okazów (ponad 2 m długości) rekinów jak: ostronos (Isurus orcyrinchus), żarłacz biały (Carcharodon carcharias) i Carcharhinus obs- surus, żyjących w czystych wodach oceanu w rejonie Afryki Południo- wej stężenie rtęci w mięśniach i innych częściach ciała znacznie prze- kracza tolerancję 0,5—1,0 mg/kg, stwarzając tym samym pewien pro- blem toksykologiczny [22]. W akwenach lokalnie zanieczyszczonych związkami rtęci jej stężenie w częściach jadalnych ryb bywa znacznie większe od stężenia które można uznać za naturalne, tj. cechujące te same gatunki ryb lub gatunki z tej samej rodziny poławiane w rejo- nach nieskażonych. Protasowicki [19] badając szproty, dorsze, stornie i sandacze z południowego Bałtyku odnotował powiększenie się stężenia rtęci ogólnej w mięśniach tych gatunków ryb, u śledzi obniżenie się stę- żenia, a u węgorzy nie stwierdził zmian (lata 19741976).

W tej pracy przedstawiono wyniki oznaczeń zawartości rtęci ogólnej

w tkance mięśniowej węgorzy złowionych wiosną i latem 1982 r. w Za-

toce Gdańskiej (odcinek od Babich Dołów do Portu Północnego), latem

1982 r. w Zalewie Wiślanym oraz dorszy, śledzi i szprotów złowionych

latem 1983 r. w południowej części Bałtyku.

120 J. Falandysz i inni Nr Ż

CZĘŚĆ DOŚWIADCZALNA

Węgorze do badań otrzymano w przystani rybackiej w Orłowie i w Rybackiej Spółdzielni Pracy „Zalew” w Tolkmicku, a dorsze, śledzie i szproty złowiono pod- czas bałtyckiego rejsu naukowego r.v. „Profesor Siedlecki” w sierpniu-wrześniu 1983 r.

Mierzono długość całkowitą ryb. Próbki mięśni pobierano z części bocznej ciała ryb i mineralizowano na mokro z mieszaniną stężonego kwasu siarkowego (15—20 cm?) azotowego (40—80 cm?) i nadchlorowego (10—15 cm?). Ilość zużytego kwasu zaieżała od masy odważonej próbki (4—12 g). Oznaczenia zawartości rtęci wyko- nano techniką zimnych par bezpłomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej w aparacie ASA Perkin-Elmer model 400, z przystawką do oznaczania rtęci w systemie zamkniętym obiegu par (jako środek suszący stosowano nadchloran mag- nezu).

Do redukcji związków rtęci w mineralizacie stosowano roztwór chlorku cyna- wego w kwasie siarkowym z siarczanem hydroksylaminy. Absorpcję atomowa rtęci mierzono przy długości fali 252,7 nm.

Odzysk rtęci z próbki męśni makreli (0,5g) o zawartości 0,028 mgHg/kg wzmoc- nionej o 0,2; 0,4 i 0,6 ugHg (w 6 powtórzeniach) wyniósł odpowiednio: 96,3%/0 (91,5—

-—103,0), 97,000 (92,5—100,0) 1 95,6% (90,2—100,3).

WYNIKI I ICH OMÓWIENIE

Wyniki oznaczeń zawartości rtęci ogólnej w mięśniach węgorzy bez zmian patologicznych na skórze z Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego, węgorzy ze zmianami patologicznymi na skórze z Zatoki Gdańskiej oraż dorszy, śledzi i szprotów z rejonu Bałtyku Południowego, z uwzględnie- niem podziału ryb na klasy długościowe: <45, 46—60 i 261 cm (węgo- rze); 41—50 em (dorsze); równo 26 cm (Śledzie) i 13 cm (szproty) przed-

stawiono w Tabeli. I. i

Średnie stężenie (średnia ważona) rtęci w mięśniach węgorzy z Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego wyniosło odpowiednio 0,086 i 0,091 mg/kg, a w mięśniach dorszy, śledzi i szprotów odpowiednio 0,061; 0,078 i 0,030 mg/kg. W przypadku węgorzy większe stężenia rtęci wykrywa- no w mięśniach węgorzy dużych (ponad 60 cm długości) w porównaniu z rybami mniejszymi (poniżej 46 cm długości). Z danych przedstawio- nych w Tabeli I wynika, że węgorze złowione w Zatoce Gdańskiej i Za- lewie Wiślanym cechowały się zbliżoną zawartością rtęci ogólnej w tkance mięśniowej. Maksymalne stężenie rtęci w mięśniach węgorzy, dorszy, śledzi i szprotów wyniosło odpowiednio: 0,27; 0,20; 0,15 i 0,074 mg/kg. W konfrontacji z wartością tolerancji poziomu pozostałości rtęci w częściach jadalnych ryb (0,50—1,0 mg/kg — w różnych krajach), stę- żenie rtęci w mięśniach zbadanych ryb z południowego Bałtyku zano- towane w tej pracy można określić jako względnie małe.

W tabeli II zestawiono dostępne wyniki wykonanych w kraju ozna-

czeń zawartości rtęci w tkance mięśniowej trzech głównych gatunków

ryb bałtyckich (śledź, szprot i dorsz) poławianych przemysłowo oraz

węgorzy. Cytowani w tabeli II autorzy oznaczali zawartość rtęci meto-

dą kolorymetryczną (z ditizonem) lub techniką zimnych par bezpłomie-

niowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej. Pomijając możliwość ist-

nienia rozbieżności w wynikach oznaczeń zawartości rtęci w związku

ze stosowaniem przez poszczególne zespoły odmiennych metodyk anali-

tycznych oraz dowolności w doborze ryb, to z danych przedstawionych

w tabeli II zauważalny jest brak zdecydowanych tendencji zmian w

zawartości rtęci ogólnej w mięśniach śledzi, szprotów, dorszy i węgorzy

złowionych w południowym Bałtyku w latach 1970—1983.

Rtęć ogólna w rybach 121 Nr 2

snqwads snqwaidg

(FL0°0—020°0)

600'0-F060'0

05 т £86I

*rusozjm

g

feuuayq GoTALBĘ qoadzg (e10—8600)

800078400

Ie 96 €86I

©rugozim

¢g feysdnyg

vuUAyy

(g1'0—9600)

800'0F960'0

SI 96 6861 Erudaors gz

'eqsuEpR)

вич

snbusiwy

vadnąy

(61'0—7600)

200074900

61 96 6861 зта@тотв 95

‘увизрю

830787 zpelg

(11'0—2860'0)

00'07€90'0

SI 06—17 486T

Brugozim

QI

fnujoquoq

po poyosm за (PŁ00—4800)

7000 T6S0'0 05 09—17 esol Bysdnyg vuuaky PNYJOW SNPDZ

(05'0—950°0)

800'0F040'0

61

og

-1F 486T

Viugezim

ZT

1

vrudsois gg

‘зузизрю

BIqoTD

2820

(95'0—750‘0}

400 FFT'O 91 19 (080'0—Fe0'0)

— $00°0- 5$0`0 91 09—09? 2861 oe]

*Auejgt

46]B7

(460—010'0)

Fe0'07 F60'0 II 1955

(61'0—920'0)

0z0‘0 + $9050 e 09 —9F (ozdgys wu

uukuzordojoqed

rueuslurz

02 АаАя)

(41'0—940'0)

Го ё 19

(960'0 —FFO0'0) 0400 Е 09-- 9+ (эхлощв vu

4217018010484

чемий 294 Kąśa) оутбию

оттбчу

F90°0

I cps

Z861 BUSOIM

IEYSYUEPH)

EY0TEZ 210304

(uro) ара EPPO ЧА зрето Ka

©ruormojz

Soiyo 1 uole 19841

9801IEMEZ

RĄZAUT te Ч: PIANO er „94 OUND)

| ‘ psosntd

(yozdys seryez 1 letupois

emopsepusys

eruojkqopo *erupoeag śfezqou Kseu B4/3u1 M)

£861—Z861

NALĄRH

o8emorupnqąod

z Azsiop 1 moqoadzs *rzporę *Kz1o80m qowrugóru M feuqoBo 10891 990116M87 *T E]TOqEL

Nr 2

J. Falandysz i inni

‘Aowad fozsfoturu rjruXm — 4 toeyrjqnd yor — ‘d !qśa qoŃuepeq z затэЦ — u ‘эморз; 1250 — "jg 'ouozpietmąs эта — 's'u : erueruse(qQ (азы

Ata

tez)

be

= u

(08'0—26'0) 1900 66

= u

(P10'0—0400) 0€0'0

(+89 =

u (g1'0—560'0)

800

£86T

(«66 =

(95'0—250°0) 160°0

s

4861

(#15 = u

(47*0—010'0) 9800 2861 lor] (eqstepg uy01e7) ceo I86T

[5] [<] [5]

[01] (эхеуерю 340137)

$5'0

$9

=

(510°0—50°0) FP0'0

= u

(€200—700'0) ŁI0%0

5661 = u

(620'0—'15) 2100

186 Т IF]

90'0—100'0

[F]

60'0—200'0

"Ч

6261

[6] ¢ = u

8000

[6] g = u

100

[e] e =

u 200 6Ł6T

;

[61] [61] [61]

645 = u

(84'0—200'0) TFO0'0 (6Ł

== u

(01'0—'s'u) 9200

606 = u

(g£'0—'8'u) 8800 9Ł6T—FŁGI [81] [st] [81] [81] 102 = u (c9'0—'s'u) Qr'0 cz = u (60'0—10'0) 2200 SI = u (g00—100) 6200 35 = u (90'0—10'0) 2200 “А 9461 [91] 0I

= u

z1'0—840%0 [et] 8I

= u

1z'0—690'0 [97] 05

= u URE

2LGT ZI latl (66'0—910'0) 51'0—020'0

eal

(180'0—800'0)

4F0*0—0200

9461—€ŁGT Fe

8 = u

(08'0—£10'0) 4900 [pa]

g =

u zro% SL6L

[ '9]

(pisuroozozg more7)

Fe = u

(26'(6—'8'u) TU'0—01'0 let] gr

=u eo

[pil IT

=u ri

$461 L‘9 L ‘9 [12] (Ista orosln) gg0 09 =и (11'0—10°0) 80'0—©0°0 og = u (02'0—'s'u) 20‘°0—90°0 6461 [LT 91] [41 91 ‘811 [ŁT '91] (91'0—'s*'u) 6900

—£100

(140'0—200'0) £70'0—910'0 (61'0—800'0) 060'0—FI0'0 €L6I—TŁGI [cz] 0g

= u

's'u

|

[55]

05 = и ''s'u

0261

ЧАх эта 922089 АА.

OZS1O(T

Ayordzy

SIEPOLS -8IMO]Z JOY

992945 SOIĄGZ OISUIMGU M ZBIO HATUPAIS TOSOJAR

Az1085M 1 Kzsiop *Mgjoadzs *tTzpojs Fowrugóru M (

122

АУ

591392

ЧИ]

sruezd4s otupoag

Asvur foryour 34/Sur m) [9и1о8о 12531 IOSOJIRABZ U 'qotqsjod «oJIoqne wruepeq — nyAqyeq oZemorupnyod z

OZOBUZO MOYTUAM OZIOIGZ STUCIMVISEY

“TT Таз

т,

Nr 2 Rtęć ogólna w rybach 123

M Фаландыш, Й. Ростовски, К. Травицка

СОДЕРЖАНИЕ ОБЩЕЙ РТУТИ В МЫШЦАХ НЕКОТОРЫХ ВИДОВ РЫБ ЮЖНОГО БАЛТИЙСКОГО МОРЯ В ГОДАХ 1982—1983

Резюме

Определено концентрацию общей ртути в мышцах 21 штук угорей пойман- ных в 1982 году в Гданском Заливе, 32 угорей — в Висляном Разливе, у 54 тре- сок , 58 селёдок и 20 шпротов пойманных в 1983 году в разных районах южного Балтийского моря.

Средняя концентрация общей ртути в мышцах угорей была 0,089 мг/кг (0,010-—0,27), тресок — 0,61 мг/кг 0,022—0,20), селёдок — 0,078 мг/кг (0,024—0,15) и шпротов — 0,030 мг/кг (0,020—0,074). В мьшицах больших угорей (2 61 cm)

обнаружено несколько высшие концентрации ртути чем в мышцах небольших (46—60 и < 45 ем.

Представлено тоже сборное составление результатов содержания ртути

в мышцах тресок, селёдок, шаротов и угорей пойманных в годах 1970—1983

в южном Балтийском море и соседних водах.

J. Fąlandysz, J. Rostowski K. Trawicka

TOTAL MERCURY CONTENT IN MUSCLES OF SOME SPECIES OF FISH FROM THE SOUTHERN BALTIC, 1982-—1983

Summary

The mercury level has been determined in the edible part of 21 eels caught in 1982 in Gdańsk Bay, 32 eels caught in 1982 in the estuary of Vistula, and 54 cod, 58 herrings and 20 sprats cught in 1983 in some selected regions in the southern part of the Baltic Sea. The mean values of total mercury obtained were

0.089 ppm (0.010—0.27) in eels, 0.061 ppm (0.022—0.20) in cod, 0.078 ppm (0.024—0.15)

in herring and 0.030 ppm (0.020—0.074) in sprats. Something higher levels of mer- cury were found in muscles of large eels (261 cm) than the smaller ones (46—60 and <45 cm). A review of mercury measurements in cod, herring, sprat and eels caught in the southern Baltic and adjacent waters in 1970—1983 is also given.

PIŚMIENNICTWO

1. Assessment of the efiects of pollution on the natural resources of the Baltic

Sea, 1980. T. Melvasalo (red.). Baltic Sea Environment Proceedings No. 5B, Baltic Marine Environment Protection Commission — Helsinki Commission. — 2. Burska 1, Kostuch S., Zalewski J. A.: Zawartość rtęci w rybach. W: Stan zdrowotny pol- skiej strefy rybołówczej Bałtyku i jej żywych zasobów w lipcu 1981r. Tom II. Za- nieczyszczenia chemiczne. Praca zbiorowa. Piechura J. (red.). Morski Instytut Ry- backi w Gdyni, 1982 (Dane nieopublikowane). — 3. Brzezińska A.: Metale śladowe.

W: Ocena skażenia morskiego środowiska Bałtyku ważniejszymi substancjami tok- sycznymi. 99/U/76. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział Morski w Gdyni, 1980 (Dane nieopublikowane). — 4. Brzezińska A., Trzosińska А. Żmijew- ska W., Wodkiewicz L.: Trace metals in some organisms from the southern Baltic.

Oceanology (w druku). — 5. Cappon C. J., Smith J. C.: Mercury and selenium con- tent and chemical form in fish muscle. Arch. Environm. Contam. Toxicol. 1981, 65, 45. — 6. Chodyniecki A., Kurpios M, Protasowicki M., Ociepa A., Juran J.:

Studies on mercury content in selected fish species from Pomeranian Gulf and Szczecin Firth. Acta Ichtyol. Piscat., 1975, 5, 51. — 7. Chodyniecki A., Protasowicki M. Ociepa A., Juran J.: Badania nad stopniem zanieczyszczenia rtęcią ryb z Za- toki Pomorskiej i dolnej Odry. Studia Mat. Oceanolog., Biologia Morza (3), 1975, nr 15, 33. — 8. Falandysz J.: Trace metals in fish from the southern Baltic — a reviev. Biul. Morsk. Inst. Ryb. w Gdyni., 1983, nr 5—6 (79-80), 38. — 9. Falandysz J., Lorenc-Biata H.: Trace metals in fish from the southern Baltic. Meeresforsch., 1984, 30, 111. — 10. Falandysz J., Pokojska A., Lorenc-Biała H., Jankowska J.,

Grawiński E.: Wstępne wyniki badań nad zawartością węglowodorów chlorowa-

nych i metali w węgorzu z Zatoki Gdańskiej. Biul. Morsk. Inst. Ryb. w Gdyni,

1983, i—2 (75—76), 48.

124 J. Falandysz i inni Nr 2

11. Falandysz J., Lorenc-Biała H.: Kadm, ołów, miedź i cynk w tkance mięś- niowej węgorzy z Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego. Mat. 121 Konwersat.

Spektrom. Atom, ART w Szczecinie, Szczecin 13-—15 lutego 1984. — 12. Gajewska R., Nabrzyski M.: Zawartość rtęci, kadmu i ołowiu w rybach morskich i słodko- wodnych. Roczn. PZH, 1977, 28, 215: — 13. Harms U.: The levels of heavy metals (Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Cd, Pb, Hg) in fish from onshore and offshore waters of the German Bight. Z. Lebensm. Unters.-Forsch., 1975, 157, 125. — 14. Kuéma W., Tapor J., Nkonieczny J.: Zagrazanienija morskoj sredy sojedinienijami rtuti i ich nakoplenije u rybach, Zagrażnienije Sołonawatych Morej. Zbiór Ref. Symp. Kra-

jów RWPG dot. probl. 2.7, Wyd. MIR, Gdynia, 1976, 218. — 15. Kuźma W.: Po-

miar skażenia ryb i środowiska morskiego związkami rtęci. MIR, Gdynia, 1975 (Dane nieopublikowane). — 16. Nabrzyski M., Gajewska R.: Badania nad pozio- mem skażenia rtęcią niektórych ryb Morza Bałtyckiego dostarczanych przez rybo- łówstwo krajowe. Bromat. Chem. Toksykol., 1975, 8, 321. — 17. Nabrzyski M. Ga- jewsku R.: Badania nad zanieczyszczeniem rtęcią niektórych ryb słodkowodnych i bałtyckich poławianych głównie w latach 1971—73. Studia Mat. Oceanolog., Bio- logia Morza (3), 1975, nr 15, 47. — 18. Protasowicki M., Ociepa A., Chodyniecki A.:

Badania porównawcze nad zawartością rtęci w wybranych gatunkach ryb drapież- nych i planktonożernych Bałtyku. Zesz. Nauk. AR Szczecin., 1976, 54, 70. — 19.

Protasowicki M.: Zawartość rtęci w rybach przemysłowych poławianych przez ry- bołóstwo polskie w latach 1974 1976. Zesz. Nauk. AR Szczecin., 1980, 82, 183. — 20. Stoeppler M., Bernhard M. Backhaus F., Schulte E.: Comparative studies on trace metal levels in marine biota. I. Mercury in marine organisms from western Italian coast, the Strait of Giblartar and the North Sea. Sci. Total Environm.,

1979, 13, 1209.

21. Studnicka M.: Zawartość rtęci w tkankach troci (Salmo trutta morpha trut- ta L) odławianych przy ujściu Wisty. Med. Wet., 1974, 30, 739. — 22. Watling R. J.,

Watling H. R., Stanton R. C., McClurg T. P., Engelbrecht E. M.: The distribution and significance of toxic metals in sharks from the natal coast, South Africa. Wat.

Sci Tech. Capetown., 1982, 14, 21. — 23. Wierzchowski J., Nabrzyski M.: Bada-

nia nad oznaczaniem śladowych ilości rtęci w niektórych produktach spożywczych.

Bromatol. Chem. Toksykol., 1971, 4, 299. — 24. Zimak J. Ćwiertniewska E.: Za- wartość metylortęci w rybach morskich i słodkowodnych. Roczn. PZH. 1976, 27,

19,

Dn. 23 VII 1984 r.

ul. Kartuska 249, 80-125 Gdańsk.