Współczesne tendencje w zakresie ingerencji konserwatorskiej we Włoszech

Calogero Bellanca

Współczesne tendencje w zakresie

ingerencji konserwatorskiej we

Włoszech

Ochrona Zabytków 41/3 (162), 180-182

CALOGERO BELLANCA

WSPÓŁCZESNE TENDENCJE W ZAKRESIE INGERENCJI KONSERWATORSKIEJ WE WŁOSZECH *

D o n a jb a r d z ie j d e lik a tn y c h i k o n tro w e rs y jn y c h te m a tó w , któ ry o d d z ie s ią tk ó w la t z a jm u je n a u k o w c ó w z różnych d z ie d z in , n a le ż y zakre s in g e re n c ji k o n s e rw a to rs k ie j. W o k re s ie p o w o je n n y m o ra z w la ta c h p ię ć d z ie s ią ty c h w p o d e jś c iu w ło s k ic h a rc h ite k tó w d o p ro b le m a ty k i z a ­ kresu in g e r e n c ji k o n s e rw a to rs k ie j m ożna w y o d rę b n ić trzy w y ra ź n e s ta n o w is k a : 1) z a c h o w a n ie z a b y tk ó w w t a ­ kim s ta n ie , w ja k im się z n a jd u ją ; 2) re k o n s tru o w a n ie , o b ie k tó w kie d yś is tn ie ją c y c h w ie rn e lu b z n ie zn a czn y m i a d a p ta c ja m i; 3) b u d o w a n ie z u p e łn ie no w ych fo rm , a le n a w ią z u ją c y c h d o s ta ry ch .

P race te o re ty c z n e R. P ane i R. B o n e lli p o w s ta łe w la ­ ta c h 1940— 1950 1 s ta n o w iły p ie rw sze p ró b y s fo rm u ło w a ­ n ia p o g lą d ó w na te m a t za kre s u in g e re n c ji k o n s e rw a to r­ s k ie j. A u to rz y tych p ra c u w a g ę p o ś w ię c a li g łó w n ie o d ­ b u d o w ie o k re ś la n e j ja k o isto tn y, a je d n o c z e ś n ie tw ó r ­ czy a k t, k tó ry , ja k słu s z n ie p o d k re ś lił P aul P h illip p o t, n ie m a być ro z u m ia n y ja k o kicz lu b „ w y tw ó r czystej f a n t a z ji” 2.

W y d a je się, że w tym m ie js c u w a r to p rz y p o m n ie ć p o d ­ s ta w o w e u s ta le n ia z a w a rte w K a rc ie W e n e c k ie j z 1964 roku , s ta n o w ią c e j k o ń c o w y d o k u m e n t II M ię d z y n a ro d o ­ w e g o K o n g re s u A rc h ite k tó w i T e c h n ik ó w Z a b y tk ó w ora z a k t z a ło ż y c ie ls k i I C O M O S 3. W k a rc ie te j p o ję c ie z a ­ b ytku h is to ry c z n e g o z o s ta ło rozszerzone i o b e jm u je n ie ty lk o u z n a n e a rc y d z ie ła a rc h ite k tu ry , a le ró w n ie ż s k ro m ­ n ie jsze o b ie k ty b ę d ą c e ś w ia d e c tw e m o k re ś lo n e j c y w i­ liz a c ji.

O b ję c ie o c h r o n ą te re n ó w m ie js k ic h tw o rzą cyc h h is to ­ ryczne c e n tra m ia s t w y m a g a ło ro zsz e rze n ia m e to d o d ­ b u d o w y , k tó ra — z g o d n ie z z a ło ż e n ia m i k a rty — p o w in ­ na o b e jm o w a ć n ie ty lk o b u d o w le , a le c a łe ś ro d o w is k o . O d b u d o w a w ię c p o w in n a być ro z u m ia n a ja k o pro ce s o w y ją tk o w y m c h a ra k te rz e , a k tó re g o ce le m je s t uw y­ p u k le n ie fo rm a ln y c h i h isto rycz n ych w a rto ś c i d a n e g o z a b y tk u .

O d b u d o w a je s t w ię c s p o so b e m k o n s e rw a c ji, co z o s ta ło p o tw ie rd z o n e w ro ku 1975 w A m s te rd a m ie w koń cow ym d o k u m e n c ie k o n fe re n c ji E u ro p e js k ie g o D z ie d z ic tw a A r c h ite k to n ic z n e g o 4.

Z a k re s in g e r e n c ji k o n s e rw a to rs k ie j u z a le ż n io n y je s t od s to p n ia z n is z c z e n ia o b ie k tó w ; zaw sze je d n a k , c h o ć w różnym z a k re s ie , s to s u je się m e to d ę h is to ryc zn o -k ryty cz- n q . In g e r e n c ja w a h a się od z a b ie g ó w m a ją c y c h na c e lu u trz y m y w a n ie z a b y tk ó w w d o b ry m s ta n ie g łó w n ie przez o k re s o w e oczyszcza nie , w z m a c n ia n ie o ra z n a p r a ­ w ę n ie w ie lk ic h rys, d o p e łn y c h re s ta u ra c ji lu b p o w a ż ­ nych a d a p ta c ji c a łych b u d o w li. Z a s a d y ta k ie g o p o s tę ­ p o w a n ia k o n s e rw a to rs k ie g o , na ró ż n o ra k ic h p o z io m a c h , zo s ta ły o p ra c o w a n e w e W ło s z e c h .

D o b ry m p rz y k ła d e m p rz y ję c ia ta k ie j filo z o fii k o n s e rw a ­ to rs k ie j je s t k o m p le k s je z u ic k i w C a lta g ir o n e na Sycy­ lii 5. W la ta c h p ię ć d z ie s ią ty c h p ro je k to d a w c a ze w z g lę d u na b a rd z o zły s ta n o g ó ln y is tn ie ją c e j b u d o w li z a m ie ­ rza ł z a s tą p ić ją g m a c h e m w sp ó łcz e sn y m . Z a m ia ru te g o je d n a k n ig d y n ie w p ro w a d z o n o w życie. P rz e d s ta w io n o zaś in n y p la n , k tó ry u m o ż liw ił p rz e p ro w a d z e n ie czę ­ ś c io w e j k o n s e rw a c ji b u d y n k u i u n o w o c z e ś n ie n ie go . Z g o d n ie z u s ta le n ia m i K a rty W e n e c k ie j k o n s e rw a c ja je s t c a ło ś c io w y m p rz e d s ię w z ię c ie m i o b e jm u je w szystkie czę ­ ści b u d o w li.

W w y p a d k a c h , k ie d y z a c h o w a n e fra g m e n ty są n ie lic z n e i s ła b e , z g o d n ie z z a s a d a m i k o n s e rw a c ji w k o m p o n u je się je w n o w e tło , a le ta k , a b y m o ż liw a była ich o c e ­ n a . W tym w y p a d k u is to tn e je s t z a c h o w a n ie z w ią z ku m ię dzy d a w n y m d z ie łe m sztu ki a w sp ó łc ze sn ym g u s te m . W a ru n k u je on z a ró w n o z ro z u m ie n ie ja k i c za s a m i b ra k z ro z u m ie n ia p ie rw o tn y c h w a rto ś c i, ja k ie d z ie ło s o b ą re ­ p re z e n to w a ło o ra z n ie m o ż liw o ś ć p rz e p ro w a d z e n ia z a ­ b ie g ó w re s ta u ra to rs k ic h , k tó re byłyby z g o d n e ze w s p ó ł­ czesnym g u s te m . W tym k o n te k ś c ie d u ż e z n a c z e n ie ma z a s to s o w a n ie n o ­ w o cz e sn y ch m a te ria łó w , p o s z u k iw a n ie ro z w ią z a ń i ich ro z tro p n e s to s o w a n ie .

M a te r ia ły te często s ta n o w iły p rz e d m io t krytyki, g d y tym czasem d o ś w ia d c z e n ia a r c h ite k ta M in is s i6 czy też n ie k tó re p o w s z e c h n ie z n a n e p rz e d s ię w z ię c ia w ę g ie rs k ie 7 ju ż o d la t sze ść d z ie s ią tyc h z a s łu g u ją na na jw yżs zą u w a g ę 8. P ozw olę s o b ie p rz y p o m n ie ć , ja k o p rz y k ła d , re k o n s tru k c ję w W ys z e h ra d z ie , g d z ie w ie rn o ś ć d o k u ­ m e n ta c ji o ra z n a u k o w a ś c is ło ść łą c z ą się ze śm ia łym z a a n g a ż o w a n ie m tw ó rc z y m ; a p o s tę p o w a n ie je s t z g o d ­ ne z w ytycznym i K a rty W e n e c k ie j, c o o zn a cza a d a p ta ­ c ję o d re s ta u ro w a n e g o o b ie k tu d o fu n k c ji e k s p o n a tu . W ło s k i T e c h n ic z n o -E k o n o m ic z n y Z w ią z e k C e m e n to w y , A IT E C 9, w p u b lik a c ja c h z 1981 i 1984 r. p o d r e d a k c ją G . C a rb o n a ry u w y p u k la z n a c z e n ie c e m e n tu ja k o je d ­ n e g o z m a te ria łó w n a jb a r d z ie j p rz y d a tn y c h w k o n s e r­ w a c ji. P o d k re ś la się je d n a k , że z a s to s o w a n ie te g o m a te ­ r ia łu n ie p o w in n o być o p a rte na te c h n o lo g ii n o w ych k o n s tru k c ji, lecz n a le ży o p ra c o w a ć ją s p e c ja ln ie d la p ra c p ro w a d z o n y c h w h isto ryc zn yc h o b ie k ta c h , a b y o s ią ­ g n ą ć s y tu a c ję , w k tó re j d y s p o n o w a ć b ę d zie m y w s p ó ł­ czesn ym i te c h n ik a m i i m a te ria ła m i w y tw a rz a n y m i d la c e ­ ló w k o n s e rw a c ji.

* Artykuł ten drukujemy, zachowując charakter stylu i wywo­ dów autora, jako je dną z wypowiedzi w toczącej się dyskusji włoskich konserwatorów (przyp. red.).

1 R. P a n e , II Restauro d e i M onum enti. „A retusa” 1944, nr 1, oraz „A rchitettura e A rti” . Venezia 1948; R. B o n e l l i , Architettura e Restauro. Venezia 1959; Restauro A rchite tto- nico. W : Enciclopedia Universale d e ll'Arte, T. XI, Venezia, Roma 1963.

2 P. P h i l l i p p o t , Restoration: philosophy, criteria, g u id e ­ lines. W : Preservation and Conservation. Principles and Prac­ tices. North Am erican International Conference, W illiam sburg and Philadelphia, 1972.

3 II M onum ento pe r I'Uomo. A tti del II Congresso Internazio- nale del Restauro. Venezia 1964, Padova 1971, ICOMOS. 4 Consiglio d' Eu ropa, D ichiarazione d i Amsterdam, Atto con- clusivo dell'A nno Europeo de l Patrim onio Architettonico. Amsterdam 1975.

5 G. P a g n a n o , A ttività professionale d i Salvatore Bosca- rino. C atania 1974, ss. 34— 37 i 144— 147.

6 A rchitekt Franco Minissi, profesor Uniwersytetu Rzymskiego, specjalista w zakresie konserwacji i rewaloryzacji arch itektu­ ry. Zob.: F. M i n i s s i , La conservaiione dei beni storici, a rtistici e am bientali. Roma 1978; F. M i n i s s i , II museo ne- g li an ni 80. Roma 1983.

7 D. D e r c s n n y i , H isto rical Monuments in Hungary, Resta­ uration and Preservation. Budapest 1982; M. H o r I e r, The Charter o f Venice and the Restoration o f H isto rical M onu­ ments in Hungary. „B u lle ttin ” ICOMOS, Hungary, 1971, T. XII ss. 52-125.

8 G. C a r b o n a r a , La Reintegrazione delTlmmagine. Roma 1973, ss. 153, 176-177, 51-52.

9 G. C a r b o n a r o , Restauro e Cemento in Architettura. Roma 1981, T. I, Roma 1984, T. II.

W ia d o m o p o w s z e c h n ie , że c e m e n t je s t m a te ria łe m m a ­ ją c y m w s z e c h s tro n n e z a s to s o w a n ie . M a o n du ży c ię ż a r w ła ś c iw y i d u ż e w ła ś c iw o ś c i p rz e w o d z ą c e , co sp rz yja w ilg o tn o ś c i p o w ie rz c h n io w e j. D la te g o też k o n ie c z n e je s t s to s o w a n ie b e to n u o nisk im cię ż a rz e w ła ś c iw y m z d o ­ d a tk ie m p o z z o la n u o ra z c e m e n tu ż u ż lo w e g o 10.

Po p rz y z n a n iu n a g ro d y C e m b u re a u w 1975 r. 11, z o k a z ji ro ku E u ro p e js k ie g o D z ie d z ic tw a A rc h ite k to n ic z n e g o , ju r y w swym u z a s a d n ie n iu p o d a ło , że s zkoła p o d s ta w o w a w M o n tic h ia r i (B re s c ia ) je s t b u d o w lą , k tó ra h a rm o n iz u je z in n y m i b u d o w la m i w te j m ie js c o w o ś c i. D a c h o ra z c a ła z e w n ę trz n a fa s a d a h a rm o n iz u ją z p rz y le g ły m i b u d y n ­ k a m i, n a to m ia s t w n ę trz e i d z ie d z in ie c są n o w o cze sn e . Jest to p rz y k ła d na to , ja k w ie le m ożn a o s ią g n ą ć n a ­ w e t w n ie w ie lk ie j m ie js c o w o ś c i i przy o g ra n ic z o n y c h n a ­ k ła d a c h , a le s z a n u ją c o to c z e n ie .

M o ż n a też p o d a ć d ru g i p rz y k ła d z a s to s o w a n ia c e m e n tu . W roku 1972 N a d in te n d e n tu ra Z a b y tk ó w D o lin y A o s ta ro z p o c z ę ła p ra c e w k o ś c ie le S. L o re n zo w A o s ta . O d k r y ­ to w te d y re lik ty s ta ro c h rz e ś c ija ń s k ie g o k o ś c io ła , o k tó ­ re g o is tn ie n iu n ic p rze d te m n ie b y ło w ia d o m o . P race p o le g a ły na u s u n ię c iu w a rs tw z ie m i aż d o d a w n ie js z e g o p o z io m u ś w ią ty n i, przy czym u s u n ię to p o s a d z k ę i f u n ­ d a m e n ty s ie d e m n a s to w ie c z n e g o k o ś c io ła , k tó re n a s tę p ­ n ie z re k o n s tru o w a n o w p ro w a d z a ją c n ie z n a c z n e zm ia ny. O w o p rz e d s ię w z ię c ie , k tó re g o c e le m b yło z a b e z p ie c z e ­ n ie n o w e g o z n a le z is k a , w y m a g a ło z a s to s o w a n ia no w ych k o n s tru k c ji z ż e lb e to n u p o m y ś la n y c h w ta k i s p o só b , a b y ja k n a jm n ie j k o lid o w a ły z p rz e s trz e n ią a rc h e o lo g ic z n ą . U w a ża m je d n a k , że p o m im o d o b ry c h in te n c ji w tym w ła ś n ie w y p a d k u c a ło ś ć je s t c o k o lw ie k z n ie k s z ta łc o n a

p rz y tła c z a ją c y m i k o n s tru k c ja m i z ż e lb e to n u .

J a k o tra fn y p rz y k ła d z a s to s o w a n ia c e m e n tu m ożn a p o ­ d a ć z re a liz o w a n ą k ilk a la t te m u k o n s e rw a c ję P a ła cu Z is a w P a le rm o . W p a ź d z ie rn ik u 1971 r. c z ę ś c io w o z a ­ w a liła się z a c h o d n ia fa s a d a łą c z n ie z d a c h e m , t a r a ­ s a m i o ra z p rz y le g ły m i k o n s tru k c ja m i w n ę trz a . A n a liz a s ta n u o ra z n a g lą c a p o trz e b a z a c h o w a n ia je d n o ś c i c a ­ łe g o k o m p le k s u s p ra w iły , że re k o n s tru k c ja z a w a lo n y c h łu k ó w o k a z a ła się po żytecznym z a b ie g ie m , b o w ie m p o ­ z w o liła na w z m o c n ie n ie is tn ie ją c y c h części b u d o w li. D z ię k i te m u n ie ty lk o p o m y ś ln ie z in te g ro w a n o p ie rw o tn y w y g lą d , a le p o n a d to u n ik n ię to p rz e c ią ż e n ia k o n s tru k c ji. W re k o n s tru k c ji u s z k o d z o n e g o fr a g m e n tu P a ła c u Z isa z a s to s o w a n o te c h n ik ę ż e lb e to n u w le w a n e g o d o ,,p ię k ­ n ych d re w n ia n y c h ra m ” 12, a w ię c z u p e łn ie in n ą te c h ­ n o lo g ię niż p ie rw o tn a .

G r a n ic a m ię dzy now szym i i a u te n ty c z n y m i fra g m e n ta m i s k le p ie n ia je s t w y ra ź n ie w id o c z n a ta m , g d z ie c e m e n to ­ w e p o d n ie b ie n ia łu k u , d e lik a tn ie o b ra m o w a n e s z k ie le ­ te m , p rz e c in a ją p ie rw o tn e , k a m ie n n e łu k i.

P o d z iw ia ją c d re w n ia n y s z k ie le t trz e b a z w ró c ić u w a g ę n a m is trz o stw o a rty s tó w , którzy g o s tw o rzy li, na n a w ią ­ z a n ie d o rę c z n e g o c h a ra k te ru p ra c y rz e m ie ś ln ik a , g d z ie ,.m is trz je d n a k p o z o s ta je w y ra z ic ie le m s w e j w ła s n e j k u l­ tu ry , k tó ra o d ró ż n ia się, a m im o to je s t p o d o b n a d o k u ltu ry a r c h ite k ta ” 13.

W e d łu g s łó w G iu lia C a rla A r g a n a 14 rz e m io s ło s ta je się „ system em te c h n o lo g ic z n y m c h a ra k te ry s ty c z n y m d la c y ­ w iliz a c ji te c h n ic z n e j. W id a ć t u t a j o g ro m n q d o n io s ło ś ć i n ie z b ę d n o ś ć p ra c y rz e m ie ś ln ik ó w z w ią z a n y c h z d z ie ­ d z ic tw e m a rc h ite k to n ic z n y m (...) p rz y w ra c a ją c y c h d a w n e tra d y c je . Ich d z ie ła u z u p e łn ia ją n o w o c z e s n e te c h n ik i i je d n o c z e ś n ie w y ra ż a ją s z a c u n e k d la tr a d y c y jn e j w a r ­ to ś c i z a b ytk ó w . R ze m ie śln icy c i tw o rz ą „ n o w y p r o fil z a ­ w o d o w y ” 15.

„ Is tn ie je w ię c w z a je m n e p o w ią z a n ie m ię d z y k u ltu rą a rc h ite k to n ic z n ą , k u ltu rą re s ta u ro w a n ia o ra z , m o żn a rzec, k u ltu rą z a rz ą d z a n ia z je d n e j stro n y, z d r u g ie j zaś k u ltu r ą u rb a n is ty c z n ą , n o w y m i s p o s o b a m i b u d o w a n ia i re s ta u ro w a n ia s to s o w a n y m i w o ś ro d k a c h h is to ry c z n y c h w ra m a c h g lo b a ln e j p o lity k i m ie js k ie j” 16. Jest to je d n a z e u ro p e js k ic h k o n c e p c ji k o n s e rw a c ji, k tó ra z o s ta ła p o tw ie rd z o n a w F u ld zie w 1980 r. i w W ü rz b u rg u w 1984 r.17 „ N ie je s t to je d y n ie k w e s tia k u l­ tu ry , a le ta k ż e e k o n o m ii, a ś c iś le j n o w e g o k ie ru n k u w p o lity c e p rz y w ra c a n ia ś w ie tn o ś c i b u d y n k o m h is to ry c z ­ nym ” 18.

C ie k a w y m p rz y k ła d e m z a s to s o w a n ia no w ych m a te ria łó w je s t te a tr E ra cle a M in o a (A g rig e n to ), k tó ry p o w s ta ł w IV w . p .n .e . T e a tr te n n ie z o s ta ł ja k to w c z e ś n ie j by­ w a ło c a łk o w ic ie w y k u ty w ska le , a le je s t w z n ie s io n y w z a g łę b ie n iu w z g ó rz a na p ó łn o c od m ia s ta . N ie ste ty, użyty m a te ria ł, m ie jsc o w y p ia s k o w ie c m a rg lo w y , je s t n ie ­ zw ykle kruch y. Po z a k o ń c z e n iu w y k o p a lis k o k a z a ło się, że z a b y tk u z re k o n s tru o w a ć n ie m ożna. D la te g o też o d ­ kryte re lik ty p o k ry to p la s ty k o w ą o s ło n ą w y m o d e lo w a n ą w e d łu g p ie rw o tn y c h fo rm a rc h ite k to n ic z n y c h . O b e c n y ks z ta łt te a tru je s t re k o n s tru k c ją id e i p rz y p o m in a ją c e j je g o d a w n y w y g lą d . N ie w ą tp liw ie g łó w n y p ro b le m s ta ­ n o w i o b e c n y re m o n t b u d o w li. D la nas in te r e s u ją c a je s t w ie lk a in tu ic ja w y k a z a n a przy z a s to s o w a n iu m a te ria łu , k tó re g o ja k o ś ć este tyc zn a p o p ra w i się z b ie g ie m la t, przy z n a c z n e j trw a ło ś c i, s z c z e g ó ln ie w w a ru n k a c h ze w ­ n ę trz n y ch .

P rze d się w z ię c ie to je s t w a ż n e n ie ty lk o ze w z g lę d u na zakre s m o żliw o ści s to s o w a n ia no w ych m a te r ia łó w w k o n ­ s e rw a c ji, a le w ie d z ie nas ku fa s c y n u ją c e j d z ie d z in ie w ła ś c iw e g o p o jm o w a n ia e ks p o z y c ji o b ie k tu a rc h ite k tu ry . A ra n ż a c ja ta k a s łu s z n ie n a le ży d o sfery k o n s e rw a c ji, b o w ie m o zn a cza , że je j ce le m je s t czynn a o c h ro n a n ie - p rz e n o ś n y c h i n ie p o w ta rz a ln y c h ś w ia d e c tw prze szłości, p o d cza s g d y m uzeum służy p rze d e w szystkim ja k o czyn ­ n ik k o n s e rw a c ji z a p o b ie g a w c z e j 19.

E tru sk ie M u ze u m N a ro d o w e V illa G iu lia w Rzym ie je s t p rz y k ła d e m ta k ie j p ra w id ło w e j a r a n ż a c ji; is to tn ie w i­ dzim y ta m , że c e ra m ic z n e d e k o ra c je ś w ią ty n i F a le rii są u m ie sz czo n e na s ia tc e na ta k ie j w yso ko ści, że m ożna je o g lą d a ć o d d o łu , p o czym, po w e jś c iu na za w ie szo n y b a lk o n m ożn a o b e jrz e ć je z b lis k a . W id o k z d o łu n a j-10 Cement musi zawierać pewną ilość wapna. Jest to możliwe przy zastosowaniu produktu pochodzenia wulkanicznego o nazwie pucolana. W : G. T o r r a c a , M a te ria li Leganti, cap. II, dispense corso ICCROM.

11 Prize Cembureau (European Association of Cement has organized a Prize for build ing in rinforced concrete). 12 P. M a r c o n i , S toriografia Artistica, Tecniche storiche e creatività net restauro a rch itetto nico : T esperienza d i cantie- re. „Ricerche di Storia d e ll’A rte” nr 15, s. 40; P. M a r c o n i , Arfe e Cultura della M anutenzione dei M onum enti. Roma 1984.

13 I. C. A n g l e , I M estieri Tradizionali per la Conservazione del Patrim onio Architettonico. „C ontributo Ita lia n o al Con- gresso di Fulda", Q uaderni del Lionismo. Roma 1980.

14 Tamże, s. 9. 15 Tamże. 16 Tamże, s. 11.

17 Biuro Badań przy M inisterstwie ds. Dziedzictwa K ultural­ nego i Środowiska aktywnie współuczestniczyło w akcji po d­ ję te j przez Radę Europejską w roku 1975, przedstaw iając podczas Kongresu w Fuldzie (1980) doniesienie na tem at badań w zakresie tradycyjnych metod stosowanych w kon­ serwacji zabytków architektury oraz pracę na te m a t rzemio­ sła i konserwacji podczas seminarium w W ürzburgu w maju 1984 r.

18 I. C. A n g l e , I M estieri Tradizionali..., op. cit., s. 10. 19 F. M i n i s s i, Il museo negli..., op. cit., s. 15.

w y ra ź n ie j u w y p u k la ich „o s o b o w o ś ć a rc h ite k to n ic z n ą ” ; p o d c z a s g d y o g lą d a n ie z b lis k a d a je m o żliw o ść o d c z y ­ ta n ia ich d e k o ra c y jn e g o c h a ra k te ru . P rz e d m io t w y s ta ­ w y je s t b a rd z o u m ie ję tn ie p o d a n y ta k ż e w m uzeum a rc h e o lo g ic z n y m w A g rig e n to . T u ta j p ro je k ta n to w i nie ty lk o u d a ło s ię stw orzyć je d n o z n a jle p s z y c h m uze ów in s itu , a le p o n a d to p o m y sło w o ro z w ią z a ć s p ra w ę g a ­ b lo t, o ś w ie tle n ia o ra z p o d p ó r. P o d p o ry są w y ją tk o w o t r a fn ie z a p r o je k to w a n e ; n ie p rz e s z k a d z a ją w n a jm n ie j­ szym s to p n iu . G a b lo ty n ie u tr u d n ia ją o g lą d a n ia , p rz e ­ c iw n ie , w y k o n a n e są w ta k i s p o só b , że z a p e w n ia ją m o ­ ż liw o ś ć o g lą d a n ia o b ie k tu z różnych s tro n i w różnym o ś w ie tle n iu .

P o ru s z a ją c k w e s tię m uze ów nie m ożna p o m in ą ć d y le ­ m a tu w y n ik a ją c e g o z c h ę c i tw o rz e n ia m uze ów w b u d y n ­ kach , k tó ry c h p rz e z n a c z e n ie a rc h ite k to n ic z n e nie sprzy­ ja ta k ie m u p rz e k s z ta łc e n iu .

P ro je k t ta k i z w ią z a n y je s t z d w o m a k o n c e p c ja m i, z k tó ­ rych je d n a d o tycz y p o m ie szc ze n ia , a d ru g a te g o , co b ę d z ie s ię w nim z n a jd o w a ło . Z a ró w n o p o m ie szcze n ie , ja k i to , c o się ta m z n a jd u je , m a w ła s n e s p e c y fic z n e cech y, k tó re n a le ż y w c a ło ś c i z a c h o w a ć n ie ty lk o d la n ic h s a m ych , a le p rz e d e w szystkim po to, by u m o ż liw ić ich p o z n a n ie , z ro z u m ie n ie i d o c e n ie n ie . D la te g o też d o ­ b u d o w a n ie a w a ry jn y c h s c h o d ó w w P a ła cu Strozzi je s t c o k o lw ie k p ro b le m a ty c z n e . M o im z d a n ie m , n ie p o w in n o to n ig d y n a s tą p ić , n a w e t je ś li je s t p o trz e b n e ze w z g lę ­ d ó w b e z p ie c z e ń s tw a ; b y ło b y le p ie j g d y b y w s ze lk ie im p re zy k u ltu r a ln e ora z u ro czysto ści o d b y w a ły się w in n ym , n a w e t m n ie j p re stiżo w ym m ie jsc u . T ak czy o w a k,

je s te m p rz e k o n a n y , że ja k pisze G . C a rb o n a r o 20 — kry­ tycyzm , z ro z u m ie n ie w a rto ś c i h is to ry c z n e j i tw ó rc z e z a ­ a n g a ż o w a n ie b ę d ą zm ie rz a ły w k ie ru n k u ro z w ią z y w a n ia z a g a d n ie ń k o n s e rw a c ji a rc h ite k tu ry , d o c h o d z ą c d o p o ­ zio m u ju ż u z y s k a n e g o w n a jw ię k s z y c h o s ią g n ię c ia c h in n y c h sztuk. C h c ia łb y m p o d k re ś lić , że k o n s e rw a c ja to p rz e d s ię w z ię c ie , w tr a k c ie k tó re g o n ie w o ln o n ic z e g o d o ­ d a w a ć d o p ie rw o tn e j w iz ji o b ie k tó w h is to ry c z n e g o d z ie ­ d z ic tw a a rc h ite k to n ic z n e g o .

„ O g r a n ic z a się o n a ( k o n s e r w a c ja ) ra c z e j d o k o n ie c z ­ n o ś c i n a rz u c o n e j p rze z k o n s e rw a c ję fizy czn ych »stru­ ktur«, k tó re z o s ta ły n a m p rz e k a z a n e , a tym sam ym w y ­ klu c z a o d w o ły w a n ie się d o ta k p o ję te g o « a rty z m u » " 21. W w y p a d k a c h , k ie d y in g e re n c ja je s t k o n ie c z n a , c h a r a ­ k te r no w ych p ro p o z y c ji, zaw sze w yra żo n ych w ję zyku (a ra cz e j ję z y k a c h ) w s p ó łc z e s n o ś c i, n ie p o w in ie n p o s u ­ n ą ć się ta k d a le k o , by z d o m in o w a ć lu b , c o go rsze, „ u p o k o rz y ć ” , is tn ie ją c e d z ie ło a rc h ite k to n ic z n e p o d d a ­ w a n e z a b ie g o m , k tó re g o s ta ło ś ć lu b p rz e jś c ie d o przy­ szłości s ta n o w i ce l p o d s ta w o w y 22. Z języka angielskiego tłumaczyła Irena Korowacka

20 G. С a r b o n a r a, La Reintegrazione..., op. cit., s. 200. 21 S. В o s с a r i n o, Storia e Restauro delTArchitettura :

aggiornam enti e prospettive. W : A tti del XXI Congresso di Storia deli'A rchite ttura . Roma.

22 S. В o s с a r i n o, La Reintgrazione..., op. cit.

PRESENT TENDENCIES IN THE FIELD OF CONSERVATION INTERVENTION IN ITALY

The a rticle is devoted to present tendencies in the field of conservation interference in Italy. In the post-war period and in the 1950s the approach of Italian architects towards conservation intervention went along the follow ing three lines: 1) the preservation of monuments in the ir present con­ d ition, 2) the reconstruction of the structures, 3) the con­ struction o f new forms but referring to the old ones. The 1964 C harter of Venice extended the notion of historic monument, w hich affected conservation procedure. The in clu­ ding of urban settings meant not only the protection of individ ua l va lu a b le structures but also o f the entire envi­ ronment and o f more modest works.

In cases where only some small parts of structures have been preserved they are inserted in a way th a t makes it possible fo r them to stand out. W ith such an approach to the conservation of monuments of architecture a choice of

proper materials is of big significance. The author gives examples of the use of cement in conservation. In its p u b li­ cation from 1981 and 1984 the Italian Technical and Eco­ nomic Cement Association has pointed out th a t cem ent used in conservation should be specially prepared fo r th a t p u r­ pose.

New materials, other than those used originally, are also employed in conservation. As an exam ple the au thor m en­ tions the theatre o f Eraclea M inca (A prigento). O f p a rti­ cular im portance is the use of new materials for the display of structures (the just mentioned theatre of Eraclea M inca and the Etruscan N a tiona l Museum o f V illa G iulio in Rome). Conservation is the undertaking which should not change the origin al image of historic structures. If intervention is necessary, new solutions cannot predom inate and all nece­ ssary additions should be easily discernible.