R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X X V I , N R 3, S . 165—172, W A R S Z A W A 1985
STANISŁAW KOWALIŃSKI, STANISŁAWA ELŻBIETA LICZNAR, MICHAŁ LICZNAR
M IK RO M ORFOLO GICZN A I CHEM ICZNA CH ARAK TERY STY KA PRÓ CH N ICY W RĘD ZIN A CH W YTW ORZONYCH Z W A PIEN I
RÓŻNYCH FO RM A C JI GEOLOGICZNYCH
Katedra Gleboznawstwa Akademii Rolniczej we Wrocławiu
WSTĘP
Ilość i sk ład zw iązków próchnicznych trw a le nagrom adzonych w gle bie zależy od w arunkó w środow iska, w k tó ry m zachodzą procesy tra n s fo rm acji m a te rii organicznej i k u m u lacji p róchn icy w pro filach glebo w ych. Dlatego różne jed n ostk i taksonom iczne gleb w y k a z u ją duże zróżnicow anie ilościowe i jakościow e sk ład u zw iązków próchnicznych. W ręd zin ach w ęglanow o-w apienna sk ała m acierzysta, jej w łaściw ości fi zyczne i chem iczne o raz c h a ra k te r zw ietrzeliny w p ły w ają na przebieg procesów ro zk ład u i h u m ifik acji m a te rii organicznej o raz n a w łaściw ości m dkrom orfologiczne i chem iczne p róch nicy glebow ej. P u b lik a c je z tego zak resu najczęściej m ają c h a ra k te r w ycinkow y i dotyczą przede w szyst kim sk ład u frak cy jn eg o zw iązków próchnicznych [10, 13], w łaściw ości
m ikrom orfologicznych próch n icy n adkładow ej w glebach leśnych [1, 2,
3, 12] lu b m in eraln ej części m asy glebow ej [7, 8, 9, 11]. Tylko w nielicz
ny ch p racach przedstaw iono zintegrow ane badania próch nicy m etod am i
m ikrom orfologicznym i i chem icznym i [5, 6], pozw alającym i n a głębsze
poznanie stopnia rozkładu m ate rii organicznej i sk ła d u p róch nicy gle bow ej.
Z asadniczym celem naszej pracy było poznanie zm ian m ikrom orfolo- gicznych p ró ch n icy na tle analizy jej sk ła d u frakcyjnego w rędzinach w ytw orzonych z w apieni różnych fo rm acji geologicznych.
OBIEKTY I METODYKA BADAŃ
P rzed m io tem szczegółowych bad ań b yły cztery p ro file ręd zin w y tw o rzonych ze skał węglanow o-w apiiennych różnych form acji geologicznych. R ędziny te rep rezen to w ały n astęp u jące podtypy:
166 S. Kowaliński i in.
— profil 1 — rędzina b ru n a tn a średnio głęboka, w ytw orzona ze
zw ietrzeliny w apienia triasow ego, gleba o m a,
— pro fil 2 — rędzdna b ru n a tn a średnio głęboka, w ytw orzona ze zw ie-
trz e lin y m argla jurajskiego, gleba łąkow a,
— pro fil 3 — rędzina czerw onoziem na śtrednio głęboka, w ytw orzona ze zw ietrzeliny m arg la jurajskiego, gleba om a,
— p ro fil 4 — rędzina czarnoziem na głęboka, w ytw orzona ze zw ietrze lin y w apienia kredow ego, gleba orna.
W m ate ria le glebow ym zeb ran ym w czasie badań terenow y ch ozna czono w lab oratoriu m :
— w łaściw ości m ikrom orfologiczne w szlifach cienkich p ły tek w yko n an y ch m etodą K ow alińskiego ü Bogdy, stosując term inologię zapropono w aną przez В a b e 1 a [2, 3] i B a r r a t t [4];
— С ogółem m etodą T iurina;
— sk ład fra k c y jn y próchnicy glebow ej m etodą K ononow ej i Bielczi-
kow ej. U zyskane wyniiki przedstaw ia tab. 1 oraz ryc. 1—4.
WYNIKI BADAŃ
W ł a ś c i w o ś c i m i k r o m o r f o l o g i c z n e . , B adane p od ty p y rę dzin, w ytw orzone z różnych sk ał w ęglanow o-w apiennych, w y k azu ją znaczne zróżnicow anie w łaściw ości m ikrom orfologicznych. R ędziny b ru n a tn e w ytw orzone ze zw ietrzelin w apieni fo rm acji triasow ej i ju ra jsk ie j, p rzy zm ieniającej się aktyw ności w ęglanow ej m acierzystego s u b s tra tu i obecności m ate ria łu obcego pochodzenia, szczególnie w poiżiomach А ъ odznaczają się znaczną zm iennością s tr u k tu r części drobnych (plazmy). W poziom ach próchnicznych A 1 w y stęp u je plazm a ty p u argillasepic, n a to m iast w poziom ach b ru n atn ien ia plazm a ty p u lattisepic i om nisepic w glebie w ytw orzonej ze zw ietrzelin y waipiemia triasow ego oraz plazm a ty p u skelsepic i omniseipic w glebie w ytw orzonej ze zw ietrzelin y m argli ju ra jsk ic h .
W poziom ie próchnicznym ręd zin y czerw onoziem nej w y stę p u je plazm a ty p u m asepic z udziałem zróżnicow anego m a te ria łu szkieletow ego (części grubszych) złożonego głów nie z ziaren k w a rc u d odłam ków sk ały w ęgla- now o-w apiennej. N atom iast w poziom ie (B)R o b serw u je się plazm y ty p u lattise p ic o raz fra g m en ty plazm y ty p u om m sepic.
R ędziny czarnoziem ne w ytw orzone ze zw ietrzelin w apieni kredow ych z a w iera ją w poziom ach próchniicznych dużą ilość d e try tu su m ineralnego, złożonego głów nie z odłam ków sk ały w ęglanow o-w apdennej oraz pew nej dom ieszki nliewęglanowych ziaren szkieletu. Znaczny udział m a te ria łu stanow iącego zw ietrzelinę sk ały w ęglanow o-w apiennej w a ru n k u je stosu n kowo m ałe zróżnicow anie ty p ó w plazm y, w śród k tó ry c h dom inuje m asepic i crystic. W poziomie przejściow ym , położonym bliżej sk ały m acierzystej, w z ra sta zaw artość p lazm y ty p u crystic.
Charakterystyka próchnicy niektórych rędzin 167
O pisane pow yżej właściwości m ikrom orfologiczne są zw iązane z cha ra k te re m w ietrzejącej sk ały w ęglanow o-w apiennej, co potw ierd zają nasze w cześniejsze badania dotyczące zróżnicow ania m ikrom orfologiczne go nie k tó ry c h rędzin i gleb inn y ch typów naw apieniow ych, w ytw orzonych
z u tw o rów różnych form acji geologicznych [8, 11].
B adania m ikrom orfologiczne w zorow ane na p racach B a b e l a [ 1 ,2 , 3] i B a r r a t t [4] w sk azu ją na znaczną zaw artość m ate rii organicznej w poziom ach próchnicznych bad any ch rędzin, co po tw ierd zają rów nież analizy chem iczne. M ateria organiczna ręd zin użytkow anych rolniczo od znacza się najczęściej dużym stopniem rozkładu i hum ifikacji, a jej postać m orfologiczna uzależniona jest znacznie od c h a ra k te ru zw ietrzelin y m a cierzystego su h stra tu .
Poziom y ak u m u lacy jn e b adanych rędzin c h a ra k te ry z u ją się m iędzy in n y m i obecnością nielicznych fragm entów o b u m arły ch tk an e k roślinn ych o śred n im sto pniu hum ifikacji, k tó re z m ikrom orfologicznego p u n k tu m ożna zakw alifikow ać jako form ę próchnicy ty p u hum iskel [4] lu b jak o ty p flobafenow y [3]. T en ty p je s t łatw o rozpoznaw alny w m ikroskopie p o laryzacy jny m p rzy nikolach rów noległych, a p rzy nikolach skrzyżow a nych w y k azuje pew ne reflek sy św ietlne. W rędzinie czam oziem nej w y tw orzonej ze zw ietrzeliny w apienia kredow ego, hum iskel je st często in k ru sto w an y w ęglanem w apnia.
W analizow anych poziom ach próchnicznych ręd zin b ru n atn y c h obser w uje się przede w szystkim próchnicę ty p u m ullicol. Silnie zhum ifikow a- n a i rozdrobniona m ateria organiczna tw o rzy drobne ow alne i n ie re g u la r
ne skupiska w porach i w okół ziaren szkieletu (rye. 1). Te fo rm y m u lli-
oolu lub zgruźlonego m ullicolu są ch arak tery sty czn e dla ręd z in y b ru n a t nej w ytw orzonej ze zw ietrzelin y w apienia triasow ego. N atom iast form y o k ształtach ow aln ych i k u listy ch, w y stęp ujące w postaci w iększych g ro n k o k ształtnych sk u pisk lub n iere g u la rn y ch zb ry leń izotropow ych są dość typow e dla ręd zin y b ru n a tn e j w ytw orzonej ze zw ietrzeliny m arg la jurajsk ieg o (ryc. 2). O pisane m ikrom orfologiczne fo rm y próchnicy m ożna spotkać rów nież w m niejszej ilości w poziom ach А Х(В) i (B) om aw ianych ręd zin b ru n atn y c h .
P róchnica w poziom ie a k u m u la cy jn y m ręd zin y czerw onoziem nej w y stę p u je w postaci drobnych, o w alnych m ik ro konkrecji org aniczno-m ine- raln y ć h ty p u m ullicol-argillicol (ryc. 3), osadzonych w rozdrobnionym m ate ria le zw ietrzelin y m arg la ju rajsk ieg o. W poziom ie (B) R zw iązki próchniczne tw orzą m ik ro k o n k recje o brzegach ro zm y tych lu b d y fu zyjnych.
W p rofilu ręd zin y czam oziem nej w ytw orzonej ze zw ietrzelin y w apnia kredow ego zw iązki próchniczne są rozproszone w zw ietrzelinie w ęglano w o-w apiennej o znacznej zaw artości neokalcytanów . Próchnica stabilizo w ana przez a k ty w n y w ęglan w apnia w y stę p u je nie ty lk o w poziom ie ak u m u lacy jn y m , ale rów nież w poziom ie przejściow ym do sk a ły m acie
Rye. 1. M ikrom orfologia ręd zin y brunatnej w ytw orzon ej ze zw ie tr z e lin y w ap ien ia triasow ego ( a i e — przy n ik olach ró w n o leg ły ch , b i d — przy n ikolach skrzyżow anych). P r o fil 1 : a i b — poziom А ъ substancja próchniczna typu zgrużlony m u llicol, с i d — p o
ziom (B), fra g m en ty su b stan cji próchnicznej typu m u llico l
M icrom orphology of brow n ren d zin a d evelop ed from w ea th ered lim esto n e (a and с — p a ra llel niçois, b and d — crossed nicols).
P rofile 1 : a and b — horizon А ъ hum us su b stan ce of the a g g reg a ted m u llicol type; с and d — horizon (B), fragm en ts of hum us
Rye. 2. M ikrom orfologia rędziny brunatnej w ytw o rzo n ej ze zw ietrzelin y m argla ju rajsk iego (a i с — przy n ikolach ró w n o leg ły ch , b i d — przy n ikolach skrzyżow anych). P ro fil 2: a i b — poziom A ly sub stan cja próchniczna typu num iskel, с i d — poziom
Ai (B), gron k ok ształtn e sk u p ien ia sub stan cji próchnicznej typu m u llico l
M icrom orphology of brow n rendzina developed from w ea th ered jrrasic m arl (a and с — p arallel n içois, b and d — crossed niçois). P r o file 2: a and b — horizon А ъ hum us su b stan ce of the n u m isk el type, с and d — horizon A i (В), recem iform agglom erations
Ryc. 3. M ikrom orfologia rędziny czerw on oziem n ej w ytw orzon ej ze zw ietrzelin y m argla ju rajsk iego (a i с — przy n ik olach r ó w n oległych , b i d — przy nikolach sk rzyżow anych). P rofil 3: a i b poziom Л ь fra g m en ty k om p lek sów p róch n iczn o-m in eraln ych t y
pu m u llico l-a g rillico l, с i d — poziom (B) R, m ik rok on k recjc organiczne
M icrom orphology of red earth rendzina d evelop ed from w ea th ered jurassic m arl (a and с — parallel niçois, b and d — crossed n i çois). P ro file 3: a and b — horizon A h fragm en ts of h u m u s-m in eral co m p lex es of the m u llic o l-a r g illic o l type, с and d — horizon
Ryc. 4. M ikrom orfologia rędziny czarnoziem nej w ytw orzon ej ze zw ietrzelin y w ap ien ia k red ow ego ( a i e — przy n ikolach r ó w n oległych , b i d — przy n ik olach skrzyżow anych). P rofil 4: a i b — poziom A u substancja próchniczna typu m u llico l calcim or-
ficzny, m ikrok on k recja organiczno-m ineralna, с i d — poziom A J C y substancja próchniczna typ u m u llico l k alcy m o rficzn y
z dużą ilością n eo k a lcy ta n ó w .
M icrom orphology of black earth rendzina developed from w e a th e r e d cretaceou s lim esto n e (a and с — p arallel niçois, b and d
— crossed nicols). P rofile 4: a and b — horizon А ъ hum us su b stan ce calcim orphic m u llico l type, organ ic-m in eral m icroconretion,
168 S. Kowaliński i in.
rzy stej. Tę m ikrom orfologiczną form ę zw iązków próchnicznych m ożem y określić m ianem m u llicolu kalcim orficznego (ryc. 4). In n ą form ą w y stę pow ania próchnicy w rędzinie czarnoziem nej są m ik rokonkr ecje o rg a niczne i organiczno-m ineralne o k ształtach n iereg u larn y ch , osadzone w m asie m in eraln ej.
B adania m ikrom orfologiczne w ykazują, że m ate ria organiczna w an a lizow anych rędzinach m a na ogół c h a ra k te r polim orficzny. Je d y n ie w rę dzinie w ytw orzonej ze zw ietrzelin y w ap ienia kredow ego w y stę p u je szybsza tra n sfo rm ac ja m ate rii organicznej oraz stabilizacja zw iązków próchnicznych, k tó re ty m sam ym p rzy b ie ra ją postać bardziej jed n o ro d n ą o c h arak terze kalcim orficznym .
S k ł a d f r a k c y j n y z w i ą z k ó w p r ó c h n i c z n y c h . C h a ra k te ry sty k ę m ikrom orfologiczną m a te rii organicznej i próchn icy ręd zin po tw ierd z ają badania sk ła d u frak cy jn eg o zw iązków próchnicznych m etod a
m i chem icznym i (tab. 1). B adane ręd zin y różnią się zaw artością С ogółem ,
którego ilość w poziom ach ak u m u lacy jn y ch w aha się w granicach 0,79— — 3,35%. Ilość С ogółem uzależniona je s t od p od ty p u ręd z in y i jej trw a łego użytkow ania. Rędzina czam oziem na i rędzina b ru n a tn a pod uży t kiem d arn io w ym zaw ierają w ięcej w ęgla niż pozostałe gleby. N a ogół o b serw u je się spad ek zaw artości С ogółem w ra z z głębokością profilu. W poziom ie przejściow ym do sk a ły m acierzy stej w pro filu ręd zin y czar noziem nej stosunkow o duża zaw artość w ęgla (1,52%) w sk azuje na w a ru n k i sp rz y ja ją c e procesow i h u m ifik acji m a te rii organicznej w obecności aktyw nego w ęglanu w apnia zaw artego w zw ietrzelinie sk ały m acierzy stej.
We w szystkich poziom ach próchnicznych bad any ch ręd zin ilość nisko-
cząsteczkow ych zw iązków próchnicznych w ydzielonych 0,1 N roztw orem
H2SO4 je s t niew ielka i w ynosi 2,8— 4,7% С ogółem . W zrasta ona w raz
z głębokością osiągając w artości 5,3— 13,2% С ogółem.
Z aw artość zw iązków próchnicznych w ydzielonych m ieszaniną 0,1 N
N a4P207 i 0,1 N N aO H w poziom ach ak u m u lacy jn y ch jest rów nież m a
ła i w ynosi 30,6—34,4% С ogółem. Tym sam ym w zrasta ilość hum in, czy li zw iązków próchnicznych trw ale zw iązanych z m in e raln ą częścią gleby, co stan o w i cechę c h a ra k te ry sty c z n ą sk ład u frakcyjnego próch nicy gleb w ytw orzonyh ze zw ietrzelin sk ał w apiennych. W rędzin ie czarnoziem nej we fra k c ji zw iązków próchnicznych w ydzielonych m ieszaniną pirofosfo- ra n u i w o doro tlen ku sodowego kw asy hum inow e d om inują n a d kw asam i
fulw ow ym i, co z n ajd u je sw oje p o tw ierdzenie w w ysokim sto su n k u
Ckh • Ckf, k tó ry w pozostałych p ro filach je s t znacznie niższy i nie p rze kracza jedności.
W olne zw iązki próchniczne w y e k strah o w an e 0,1 N N aO H stanow ią jed ynie 9,7— 15,7% С ogółem. T ak m ała zaw artość w olnych zw iązków próchnicznych dowodzi, że a k ty w n y w ęglan w apnia z a w a rty w zw ietrze linie sk ały m acierzy stej sp rz y ja szybkiem u tw o rze n iu połączeń organicz- n o -m in eraln y ch w rędzinach, a zwłaszcza w rędzinie czarnoziem nej, co
n .o . - n ie o z n a c z o n o - n o t d e te r m in e d •fb u го - Nr p r o f il u P r o f il e No. rę d z in a j ć z a r n o z ie m n a w a p ie ń k r o - do w y bl a ck e a r t h r e n d z in a . c r e ta c e o u s line s to n e r ę d z in a cz e ro w o n o - z ie ra n a, m a r-g ie l j u r a j s k i re d e a r t h r e n d z in a , J u r a s s ic m a r l в «-U N сг - ч Р С в Ю . Э Ч < ( н н з о с а с о* н з Ü Ï ч ч Ь N Ш N 3 3 Л P f-fc и и- c_i. и- «i- Ь и- з са ® з p О в» Г H Ï и-rę d z in a b r u nat na, л а - p ie ri t r ia s o w y brown r e n d z in a < t r ia a s ic li m e s to n e
s
И P СЛ O H M O H O f O Ï O ® И* P P< P ргз M fv N d- >. Vi (0 (W C-u M O o* ► > > Й -A 1 / 3 /R /В /С № -к -к à à -к ч s > bd -k T o z io a H o r i zon 1 0 -1 5 3 2 -3 7 7 4 -7 8 VjJ ro О u. 1 1 1 CTN ^ Сл 1 5 -1 5 I 20 -2 5 35 -7 0 ro -k CTn _k 1 1 S a> G łę b o k o ść p r ó b k i Sa m p li n g de p th en _k _k fO ui -&• ro ro -J v*> О О -A ul 'ö сн о —* vj СГ> w VJ -к -U Ul о о Ul "1 -к VO ** o 0 , 3 4 0 ,2 3 0 ,1 5 0 ,1 4 0 ,0 4 0 ,0 4 О О О о 1к Г) U1 -к O'» 0 ,0 0 0 ,0 5 V* 5S O O' O' _k -J*. U1 -к vo О ГО Ul -рь ui o v>j 1 1 2 ,0 3 1 2 ,1 3 1 2 ,2 0 О VC ГО VO Ł2 Ю m ui ГО O' —I з у» -P-о M w 0 3 -J Vj О -«к ui Ul ro V*l —J К с ro • c: -k O C w y d z ie lo n y - 0 e x tr a c te d w it h VjJ ’-J M Ц) Ul O f » * з vo ro • -P* VO О » -• о» о 3 VJ го о • VO U1 ГО СП w % С o g ó ło m in % o f to ta l С С wy c ią g u С is o la t e d о Ж of ►d ro О ч o I s s w ro M VJ1 —> —* 1a to 3 -к о —1 ГО о e Ul -к 3 -к -к • Ui -Ск. о • ГО ГО ro Ul v«ł c * h h u n lo a c id s on оэ ro VO —к PO 3 ГО - * • ->1 о о • . _к VO 3 -к -к • VO U! о - -• —1 Чл> -j СП Kji c k f f u lv ic a c id s Ъ V 2 0 ,7 8 0 ,2 8 n .o « 0 ,9 3 0 ,7 3 п .о . о о го er» O -4 О 1 о 5 |£ о\ сз vo (Tl го 3 -к -к -а о о I 1 1 ,6 8 ,9 п .о . VO Ul ro —0 w % С o g ó łe m in % o f to ta l С С wy c ią g u С is o la t e d о ë* g О - » -к -J VP 4* 3 го го о го -к 3 -к Jb. О - I V*) -k as ck h h u m io a c id s \Л O'. СЭ VO VJ 3 _к -t. 0D О - -40 О 3 —J о * ГО VO -J VO Ш 04 £P Ä O C C i и* ь< ?с сь < о н~ о 0 ,1 7 0 ,2 2 0 ,1 2 3 О О О - к ГО о U1 О' 0 ,5 9 0 ,2 4 п .о . о о Ik en 00 u l o I оs
te 1 9 ,8 1 9 ,6 2 4 ,4 1 0 ,0 5 ,3 п .о . <- о \^j VO » UI VO ro ON -k ro£
* VJ. О C i н, О d - СЯ о о> cl- »V (0 (D м a О C bch z ';j;i - ^ 2 a n y c h 2 С а С o f h'.: ai c a c i d s b o u n d e d w i t h С a U1 O'» O'! СО О СП О CD O'. 3 СП -vi • U l -к о о J сп - J » u i О о - -о -к U1 СП CU VO ca -p. С n i e h y d r o l i z u j ą c y С n o n - h y d r o l y s i n g VO ’.О v S - J ^ VoJ ГО О -P* 3 - 1 СО в О ГО о • в ал <tv з а> си t из VD о - -С О) Ul o o O 4* Ckh z w i ą z a n y c h z Ca w%
С o f h u o i c a c i d s bo u n d ed w i t h Ca i n %о ' С o f hu jn ic a c i d s170 S. Kowaliński i in.
zn a jd u je swój w y raz w ilości kw asów hum inow ych zw iązanych z Ca
i niekrzem ianow ym i form am i R2O3. W rędzinie czarnoziem nej w ytw o rzo
nej ze zw ietrzeliny w apienia kredow ego 93— 97% kw asów hum inow ych
zw iązanych z w apniem w skazuje, że zw iązki próchniczne om aw ianego
podtyp u rędzin nie w y stęp u ją w form ie w olnej, lecz tw orzą odpow iednie h u m ia n y w apnia lub trw ałe połączenia z su b stan cją m in e raln ą (hum iny). Z jaw isko to potw ierdzają badania m ikrom orfologiczne, k tó re w ykazały w ystępow anie ch arak tery sty czn ej form y p ró ch n icy ty p u m ullicolu k al- cim orficznego oraz konkrecji o rganiczno-m ineralnych.
Pozostałe rędziny, a zwłaszcza ręd zin y b ru n a tn e w ytw orzone ze zw ie- trz e lin y w apienia triasow ego, zaw ierają mniiej kw asów hum inow ych zw iązanych z Ca. M niejsza aktyw ność w ęglanu w apnia nie sp rzy ja szyb kiem u przechodzeniu zw iązków próchnicznych, pow stałych w czasie h u - m ifikacji, w trw a łe połączenia o rg aniczn o -m in eraln e w tej jednostce taksonom icznej rędzin. W iększa zaw artość fra k c ji niskocząsteczkow ych ty p u fulw okw asów pow oduje, że zw iązki próchniczne są bardziej ru c h liw e i w y stęp u ją często w form ie drobnych skupień.
In te g ru ją c w yniki bad ań m ikrom orfologicznych i chem icznych m ate rii organicznej ręd zin m ożna stw ierdzić, że zarów no ilość, jakość, ja k i fo r m a w ystępow ania próchnicy uzależnione są od właściwości skały w ęgla- now o-w apniow ej, jej form acji geologicznej oraz od aktyw ności w apnia zaw artego w zw ietrzelinie. P ro d u k ty w ietrzenia w apnia kredow ego sp rzy ja ją na ogół procesow i h um ifik acji m ate rii organicznej, dlatego p ró ch nica rędzin w ytw orzonych z w apieni kredow ych pod w zględem m orfo logicznym i chem icznym zbliżona jest do próchnicy gleb czarnoziem nych. N atom iast p ro d u k ty w ietrzen ia w apieni triasow ych i ju ra jsk ic h nie in te n sy fik u ją procesów hu m ifik acji i syntezy kw asów hum inow ych, stą d też próchnice zaw arte w rędzinach w ytw orzonych z w apieni triaso w y ch i ju ra jsk ic h podobne są do próchnicy gleb brunatnoziem nych.
W N IO SK I
Na podstaw ie przeprow adzonych b ad ań m ikrom orfologicznych i che m icznych próchnicy w rędzinach w ytw orzonych z w apieni różnych fo r m acji geologicznych m ożna w yciągnąć n a stę p u jąc e wniosM:
1. Ilość i aktyw ność w ęglanu w apnia zaw artego w zw ietrzelinie w a
pieni w pływ a na k ieru n e k tra n sfo rm ac ji m ate rii organicznej gleby o raz w a ru n k u je trw ałe nagrom adzenie zw iązków próchnicznych odpow iednich fra k c ji w poszczególnych po dtypach i rodzajach rędzin.
2. Z w ietrzelina w apienia form acji kredow ej sp rzy ja nagrom adzeniu w rędzinach czarnoziem nych m onom orficznych zw iązków próchnicznych,
u trw alo n y ch a k ty w n y m w ęglanem w apnia w postaci m ullicolu kalci-
m orficznego.
3. M niej akty w n e zw iązki w apnia, zaw arte w zwietrzelinacih wajpieni
Charakterystyka próchnicy niektórych rędzin 171
i czerwonoziiemnych polimorfliczny c h a ra k te r zw iązków próchnicznych
w ystęp u jący ch w postaci m ullicolu, zgruźlonego m ullicolu i kom pleksów ty p u m ullicol-argillicol.
L IT E R A T U R A
<[1] B a b e l U.: D ie A n sp rach e von P fla n zen re sten im m ik ro sk o p isch en P reparat von H u m u sb ild u n gen . Z. f. P fla n zen ern . D üng. B o d en k u n d e 109, 1055, 1, 15—26. {2] B a b e l U.: G lied eru n g und B esch reib u n g des H u m u sp rofils in m itte le u r o
p ä isch en W äldern. G eoderm a 5, 1971, 4, 297—324.
(3] B a b e l U.: E rfassu n g v o n H u m u sp ro film erk m a len m it H ilfe v o n A n sc h liffe n . Z. f. P flan zen ern. D üng. B od en k u n d e 142, 1979, 2, 195—205.
[4] B a r r a t t B. C.: D ifferen ces in hum us form s and th eir m icrofab ric in d u ced b y lo n g -te r m to p d ressin g s in h a y field s. G eoderm a 1, 1967, 3/4, 209—227.
-[5] D r o z d J., J o n g e r i u s A., K o w a l i ń s k i S.: A n in teg ra ted ch em ica l and
m icrom orp h ological in v estig a tio n of hum ic su b stan ces in th ree p od zolized soils of the N oth erlan d s. N oth erlan d s J. o f A gricu lt. 30, 1982, 205—226.
[6] K o w a l i ń s k i S., D r o z d J., L i c z n a r S.: M ikrom orfologiczna i ch em iczn a ch a ra k tery sty k a zw ią zk ó w p ró ch n iczn ych w n iek tó ry ch gleb ach K arkonoszy. Rocz. glebozn. 24, 1973, 1, 145— 157.
[7] K o w a l i ń s k i S., L i c z n a r S., L i c z n a r M.: M icrom orp h ological p ro
p erties o f ren d zin as and soils on lim esto n e d ev elo p ed out of T rassic ca rb o n a te- -ca lca reo u s form ation . Zesz. probl. P ost. N auk rol. 123, 1972, 455— 479.
[8] K o w a l i ń s k i S., L i c z n a r S. E.: W ła ściw o ści m ik ro m o rfo lo g iczn e n ie k tó rych ręd zin w y tw o rzo n y ch z w a p ie n i różnych fo rm a cji geo lo g iczn y ch . Rocz. glebozn. 27, 1976, 2, 93—97.
[9] К o n e с к а -В е 1 1 е у К., M a z u r e k A.: B adania m ik rom orfologiczn e z w ie - tr z e lin r elik to w y ch w y tw o rzo n y ch z w a p ie n i obszaru Gór Ś w ięto k rzy sk ich i ich osłony. R ocz. glebozn. 27, 1976, 99— 112.
[10] K u ź n i c k i F., S k ł o d o w s k i P.: Z aw artość i c h a ra k tery sty k a form z w ią z k ó w próch n iczn ych w rędzinacih w y tw o rzo n y ch ze sk a ł w ę g la n o w y c h różnych fo rm a cji geologiczn ych . R ocz. glebozn. 27, 1976, 2, 127— 135.
[11] L i c z n a r S. E.: R ęd zin y i g le b y w a p ie n io w e O p olszczyzn y w św ie tle b a
dań m ik rom orfologiczn ych i fizy k o ch em iczn y ch . R ocz. glebozn. 27, 1976, 3,
73— 121.
[12] P l i c h t a W.: Z agad n ien ie gen ezy, w ła śc iw o ś c i i k la s y fik a c ji p ró ch n icy m or. U n iw er. M. K opernika, R ozpraw y, 11981, 1— 144.
[13] T u r s k i R.: N g o V an Phu.: T h e ch a ra cteristics of h u m u s com pounds o f soils form ed fro m so lid ca lca reo u s rocks in v a rio u s c lim a tic zon es. P o lish J. S o il S ei. 4, 1971, 2, 93— 102. С. КОВАЛИНЬСКИ, С, Э. ЛИЧНАР, М. ЛИЧНАР МИКРОМОРФОЛОГИЧЕСКАЯ И ХИМИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ГУМУСА В РЕНДЗИНАХ ОБРАЗОВАННЫХ ИЗ ИЗВЕСТНЯКА РАЗНЫХ ГЕОЛОГИЧЕСКИХ ФОРМАЦИЙ Кафедра почвоведения Сельскохозайственной академии во Вроцлаве Р е з ю м е Целью соответствующих исследований было изучение микроморфологических изме нений гумуса на фоне его фракционного состава в рендзинах образованных из известняка
172 S. Kowaliński i in. разных геологических формаций. Исследовали четыре профиля типологически дифферен цированных рендзин, у которых определяли микроморфологические свойства в шлифах тонких плиток и фракционный состав почвенного гумуса по Кононовой и Бельчиковой. На основании исследований были формулированы следующие выводы: 1. Количество и активность карбоната кальция содержащегося в выветренном извест няке влияют на преобразования органического вещества почвы и обусловивают прочную аккумуляцию гумусовых соединений соответствующих фракций в отдельных подтипах и видех рендзин. 2. Выветрение известняка меловой формации способствует аккумуляции в рендзинах черноземных мономорфных гумусовых соединений, связанных активным карбонатом каль ция в виде кальциморфного мулликола. 3. Менее активные соединения кальция содержащиеся в выветренном известняке три- ассовой и юрайской формаций обусловливают в бурых и красноземных рендзинах поли морфный характер гумусовых соединений выступающих в виде мулликола, комковатого мулликола и комплексов мулликол-аргилликола.
S. KOWALIŃSKI, S. E. UCZNAR, М. LICZNAR
M ICRO M OR PH O LO G IC AL A N D C H EM IC AL C H A R A C T E R IST IC S OF H U M U S IN R E N D Z IN A SO ILS DEV ELO PED FROM LIM E STO N E S
OF D IFFE R EN T GEO LO GICAL FO R M A T IO N S D ep artm en t of S o il S cien ce,
A g ricu ltu ra l U n iv e r sity of W roclaw
S u m m a r y
T he aim of th e r e sp e c tiv e in v e stig a tio n s w a s to recogn ize m icrom orp h ological ch an ges of hu m u s a g a in st th e b ack grou n d of its fr a ctio n a l co m p o sitio n in re n d z i- na soils d ev elo p ed fro m lim esto n es of d ifferen t g eo lo g ica l form a tio n s. F ou r p ro files of ty p o lo g ic a lly d iffe r e n t ren d zin as w ere ex a m in ed . T heir m orp h ological p r o file s in thin so il sectio n s, and th e fra ctio n a l co m p o sitio n of soil h u m u s a fter K on on ova and B elch ik o v a w ere d eterm in ed . T he in v estig a tio n s a llo w to d raw th e fo llo w in g conclusions:
1. A m ou n t and a c tiv ity of ca lciu m carb on ate con tain ed in ea rth ered lim esto n es a ffe c t tra n sfo rm a tio n lin e of organic m atter o f soil, and lea d to p erm an en t a ccu m u la tio n of h u m u s com pounds of th e re sp e c tiv e fra ctio n s in p a rticu la r su b ty p es and fa m ilie s of rendzinas.
2. W eath ered lim e sto n e of th e cretaceou s fo rm a tio n fa v o u rs in b la ck -ea rth r e n dzinas a ccu m u la tio n of m onom orphie hum us com pounds fix e d w ith a c tiv e ca lciu m carb on ates in th e form of calcim orp h ic m ullicol.
3. L ess a c tiv e calciu m com pounds, con tain ed in w e a th ered lim esto n es of tria ssic a nd ju ra ssic form ation s d eterm in e in brow n and red earth ren d zin as polym orp h ic ch aracter of h u m u s com bunds o ccu rring in the form of m u llico l, a g g reg a ted m u llico l and m u llic o l-a r g illic o l c o m p lex es.
Pro/, dr hab. Stanisław Kowaliński Wpłynęło do redakcji w listopadzie 1983
Katedra Gleboznawstwa AR Wrocław, ul. Grunwaldzka 53
