ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XLVII NI 74 WARSZAWA 1996: 223-229
A D A M К ' Z O R
D Z IA Ł A N IE NASTĘPCZH S Y M U L O W A N Y C H
K W A Ś N Y C H O P A D Ó W I D O L O M IT U
N A PL O N O W A N IE K UPK Ó W K I POSPO LITEJ
O R A Z N A Z A W A R T O ŚĆ W G LEBIE
P R Z Y SW A JA L N Y C H FORM FO SFO R U , P O T A S U
I M A G N E Z U
Katedra C h e m i i Rolnej A k a d e m ii R o ln ic z e j w L u b lin ie
W STĘP
Zw iązki siarki i azotu zaw arte w kw aśnych opadach oddziałują niekorzystnie na zdrow ie ludzi, zw ierząt oraz na rośliny. O rganizm y roślinne m o g ą aktyw nie p ochłaniać składniki zanieczyszczeń, co odbija się negatyw nie na ich wegetacji i w konsekw encji m oże w płynąć na w ielkość oraz ja k o ś ć plonów [D echnik i in.
IWO, Kiepul, G labiszew ski 1992; Lefohn, B rocksen 1984].
Bardziej złożonym pro b lem e m je st oddziaływ anie zanieczyszczeń na rośliny po p rz ez glebę, zanieczyszczenia w y w ołują bow iem zm iany w łaściw ości fiz^ - koch e m ic zn y ch , che m ic zn y ch i biologicznych gleb. W efekcie tego następuje proces degradacji środow iska glebow ego [Kiepul 1992; M oto w ick a-T ere la k , D u d k a 1991 ; Tabatabai 1985], który, ja k w skazują nieliczni autorzy [M otow icka- T erelak 1993; Stigliani 1988], nie kończy się wraz z zaprzestaniem d opływ u kw a śn y c h jo n ó w poch o d z ący c h z zanieczyszczeń.
C elem niniejszej pracy była ocena następczego w pływ u trzyletniego s to s o w a nia sy m u lo w a n e g o k w aśnego deszczu o pH 3,8 i 3,2 w w a runkach w a p n o w a n ia d o lo m item i bez dolom itu na p lo now anie kupków ki pospolitej oraz na za w artość w glebie przysw ajaln y ch form P, К i Mg.
M ETODYKA B A D A Ń
B ad an ia oparto na w ynikach ścisłego p olow ego dośw iad c zen ia w egetacyj nego, za ło ż o n eg o na glebie brunatnej wytw orzonej z lessu, o składzie g ra nulom e trycz- ny m pyłu zw ykłego. G leba przed założeniem dośw iadc zenia ch a rak tery zo w a ła się lekko k w a śn y m o dcz ynem , bardzo w yso k ą zasobnością w fosfor przysw ajalny,
w y so k ą w potas i średnią w m agnez przysw ajalny. R ośliną dośw iad c zaln ą była k u p k ó w k a pospolita (D actylisglom erata L.) odm iany M otycka, zbierana trzykrot nie w czasie wegetacji. W latach 1989-1991 w trakcie wegetacji d esz czo w a n o rośliny sy m u lo w a n y m opadem o zróżnicow a nym pH (7,1, 3,8 i 3,2) zgodnie z za łą czo n y m schem atem (tab. 1). D e szczow anie prz ep ro w a d zan o raz w tygodniu. W ciągu trzech lat w yk o n a n o 60 deszczowali, po 20 rocznie. Przy j e d n o k ro tn y m zabiegu w n o szo n o 12,5 m m opadu, w trakcie je d n e g o okresu w e getacyjnego 250 m m . Do desz czo w a n ia użyto wody o pH 7,1 pobieranej ze studni głębinowej. R o ztw o ry o pH 3,8 i 3,2 sporządzano m ieszając wodę w odpow iedniej proporcji z k w a se m siarkow ym . Do w a p n o w an ia użyto m ielonego dolom itu, zaw ierającego ok. 22% C aO i ok. 16% M g O o ogólnej alkaliczności 4 5 % w przeliczeniu na 100% CaO . S z cz eg ó ło w ą m e todykę dotyczącą p row a dzenia tej części badań z a m ie s z czono w innej pracy autora [Kaczor 1993].
W c z w artym i piątym roku badań ( 1992 i 1993) d o św iadc zenie p ro w a d z o n o w identycznym układzie z w y e lim in o w an iem desz czo w a n ia s y m u lo w a n y m opadem . Niniejsze o p ra co w an ie obejm uje ocenę w pływ u następczego działania s y m u lo w an eg o kw a śn e g o deszczu - w w arunkach stosow ania dolom itu i bez dolom itu - na p lo n o w an ie rośliny testowej w drugim roku (1993) od za kończenia d e sz c z o wania. Po zebraniu trzeciego pokosu trawy w 1993 roku pobierano z każdego po letka średnie próby glebow e z dwu warstw 0 - 2 0 cm i 2 0 - 4 0 cm. W próbach tych ozna czo n o przysw ajalny fosfor i potas w edług E g n era-R ieh m a D L oraz przysw ajalny m agnez - m etodą S chachtschabela. W p ły w czyn n ik ó w d o ś w ia d czalnych na plonow anie kupków ki pospolitej w p o szczególnych pokosach i ogółem oraz na zaw artość przysw ajalnych form P, К i M g w o bydw u an a liz o w a nych w a rstw ach gleby o p ra cow ano statystycznie. W obliczeniach statystycznych po służono się m etodą analizy wariancji z zastosow aniem półprzedziałów ufności T u k e y ’a. W tabelach 2 i 3 w celu pełniejszej interpretacji w yników - obok zaw artości p rzysw ajalnych form P, К i M g w glebie w dw a lata po zaprzestaniu stosow ania k w a śn e g o opadu - zam ieszczono rów nież wartości tych składników uzy sk a n e bezpośrednio po trzech latach stosow ania deszczow ania.
WYNIKI B A D A Ń
N a stę pcze o ddziaływ anie k w aśnego opadu i dolom itu na plo now anie k u p k ó w ki pospolitej p rz edstaw iono w tabeli 1. Ze statystycznej oceny zm ienności plonów wynika, że kształtow ały się one pod w p ły w e m obydw u cz ynników u w z g lę d n io nych w schem acie obliczeniow ym (pH deszczu, daw ka dolom itu). W y k a z a n o ró w n ie ż istotność interakcyjnego działania w ym ien io n y ch czynników . W za le ż ności od obiektu d ośw iadc zalnego plon ogólny rośliny testowanej - kupków ki (stanow iący sum ę trzech pokosów ) mieścił się w p rzedziale 7 , 1 4 2 - 9 , 5 6 4 1 s.m. na
1 ha.
N astępczy w pływ s y m u lo w an eg o opadu zależał o d j e g o odczynu. W obiektach nie w a p n o w a n y c h stosow anie w I fazie badań deszczu o pH 3,8 w płynęło na niewielki spadek plonu kupków ki pospolitej, m ieszczący się w granicach błędu statystycznego. Istotna redukcja plonu - w poszczególnych p okosach ja k rów nież w plonie ogólnym - rośliny testowanej w ystąpiła w serii dośw iadczalnej, w której p rz e p ro w a d z o n o desz czo w a n ie opadem o pH 3,2. N astępcze oddziały w a n ie tego opadu sp o w o d o w a ło 13,5-proc. spadek plonu ogólnego w stosunku do wartości w
S ym u lo w a n e kw aśne opad y 22 5
T A B E L A 1. N a s tęp cz e działanie sy m u lo w a n e g o k w a śn eg o d eszczu i w a p n o w a n ia d o lom item na p lo n o w a n ie kupkówki pospolitej ft s.m./ha]
T A B L E 1. T h e aftcr-cfleet o f simulated acid rain and lim ing with d o lom ite on the yield o f ordinary co ck sfo o t ft d.m./ha]
Obiekt* Treatment I pokos Cut I II pokos Cut II III pok os Cut III Plon o g ó ln y Total yield SqClIq S | C a 0 S 2C a0 S 0Ca, 3 , 1 3 6 2,797 2,321 8 , 2 5 4 3,101 2 ,7 2 0 2 , 3 0 4 8 ,125 2 ,843 2 ,2 9 4 2,0 0 5 7 , 1 4 2 3 ,3 0 4 3 ,1 6 0 2 ,497 8,961 S j Ca, 3 ,5 4 6 3 ,2 2 6 2 ,615 9 , 3 8 7 S^Ca, 3 ,4 1 4 3,1 4 6 2,481 9,041 S()Ca2 S , C a 0 3 ,358 3 , 2 0 4 2 ,5 7 6 9,1 3 8 3 ,4 8 9 3 , 4 2 4 2,651 9 ,5 6 4 S 9Ca-, 3,4 6 9 3 ,328 2 ,5 9 8 9 ,395 N I R - L S D p = 0,05 S, Ca 0 ,1 0 8 0 ,1 1 4 0,1 0 5 0 , 2 0 2 S x Ca 0,1 8 8 0 , 2 4 9 0 , 1 8 2 0,351
* S() - deszcz о pH 7,1 (± 0,1 ), Sj - deszcz о pH 3,8 (± 0,05), - deszcz о pH 3,2 (± 0,05), Ca() - bez wa pnowania, Ca - 0,85 t CaO na ha w formie dolomitu (wg 0,5 Rh), Ca^ - 1,7 CaO na ha w formie dolomitu (wg 1,0 Hh)
* S() - rainfall pH 7.1 (± 0.1 ). S , - rainfall pH 3.8 (± 0.05) S, - rainfall pH 3.2 (± 0.05), Ca() - without dolo mite, Ca t - 0.85 t CaO per ha in dolomite (acc. to 0.5 Hh), Ca0 -- 1.7 t CaO per ha in dolomite (acc. to 1.0 Hh)
obiektach kontrolnych, co w w artościach b ezw zględnych stanowi p onad 1 t s.m. z 1 ha. W obiektach, na których stosow ano dolom it (C a,, C a0), w tej samej serii d ośw iadczalnej (S9) rośliny zareagow ały tylko niewielkim*”obniżen ie m plonu o g ó lnego w odniesieniu do wartości w serii S {. Plon w tych obiektach był je d n a k ż e w yż sz y od plonu u z yska nego w serii deszczow anej opade m kontro ln y m o p H 7,1
(S0)-N a stę pczy w pływ dolo m ito w a n ia na p lonow anie roślin zależał od o d c z y n u s y m u lo w a n e g o deszczu i dawki wapna. W kontrolnych obiektach d e sz c z o w a n y c h o p a d e m o p H 7,1 istotny wzrost plonu rośliny testowej w stosunku do p lonu w obiektach bez dolom itu odn o to w an o w wyniku s tosow ania o b y d w u d aw ek n a w o zu (C a., C a0). Nie stw ierdzono natom iast statystycznie u d ow odnionej różnicy p o m ięd zy działaniem o b y d w u daw ek wapna. N ajw iększy następczy w p ły w na plon kupków ki pospolitej uw idocznił się w obiektach tra ktow a nych w I etapie d o św iad c zen ia opade m o pH 3,2. Z astosow a nie w tych obiektach daw ki dolo m itu w e d łu g 0,5 H h (C a,) w iązało się ze w zrostem plonu ogólnego niem al o 2 t s.m. roślin z 1 ha. W y ż s z a d aw k a naw ozu w a p n io w eg o (C a,) o d d ziały w a ła ró w n ie ż istotnie w stosunku do plonu u z yska nego na poziom ie Caj. W zależności od daw ki d olom itu zw yżki plonu ogólnego roślin wynosiły w w artościach w z g lę d n y c h od 2 6 % do 31 % w stosunku do wartości plonu o g ólnego z o b iektów bez w a p n a ( S ,C a (}). U z y sk a n e d ane w skaz ują na w yraźne w spółdziałanie następc zego o d d z ia ły w a n ia k w a śn e g o opadu i dolom itu na p lonow anie rośliny testowanej.
W ie lk o ść i kierunek zm ian w zawartości fosforu i potasu (tab. 2) oraz m ag n ez u p rz y sw ajaln eg o (tab. 3) w glebie zależały od pH opadu, dawki d olom itu i w a rstw y gleby. N iek o rzy stn e o d d ziaływ anie następcze s y m u lo w an eg o k w a śn e g o o padu o
T A B E L A 2. N a s tęp cz e działanie sy m u lo w a n e g o k w a śn eg o deszczu i w ap n ow an ia d olom item na zaw artość fosforu i potasu pr zysw ajalne go w gleb ie [mg P, К w 1000 g]
T A B L E 2. T h e after-effect o f simulated acid rain and liming with do lom ite on the content o f available P and К in the soil [mg P, К per 1000 g]
Obiekt* Treat
G łę b o k o ś ć - Depth [cm]
ment 0 - 2 0 2 0 - 4 0
P przysw. - avail. К przy su '. - avail. P przysw. - avail. К przysw. - avail.
1 ** 2** 1 2 1 2 1 2 SoCao 73 75 80 75 68 71 64 68 SiCao 65 62 82 79 63 66 66 73 S 2Cao 70 59 54 53 74 72 65 69 SoCai 70 72 76 84 65 69 81 80 S i Ca i 63 70 89 95 65 65 58 57 S2Cai 7cS 81 63 68 84 79 89 82 SoCa2 83 80 72 79 83 80 72 76 S i C a 2 63 65 79 84 66 71 67 79 S 2C a 2 70 88 59 57 70 74 69 77 N I R - L S D p = 0,05 Ca n.i. - n.s. 3,37 4 ,1 4 3,4 0 2,31 3,13 3,2 6 3,03 S 3,67 3,37 4 , 1 4 3 ,40 2,31 3,13 3,26 3.03 S x Ca 6,3 6 5,83 7 ,18 n.i. - n.s. 3,17 5,41 5 ,64 i r 1 ; ^ i
* - O z n a c z e n ia jak w tabeli 1 - Expla na tio ns as in Table 1
** - 1 - po 3 latach stos ow an ia s y m u lo w a n e g o kw aś neg o opadu - alter 3-year app lication o f sim ulate d acid rain. 2 - w 2 lata po zapr zes tan iu d e s zc zo w an ia - 2 years alter finishing sprinkling.
pH 3,8 i 3,2 w ystąpiło w obiektach bez dolom itu oraz głów nie w pow ierzchniow ej w arstw ie gleby ( 0 - 2 0 cm). Z aznaczyło się ono istotnym spadkiem w zawartości an a liz o w an y ch składników . Po d w óch latach od zakończenia stosow ania sy m u lo w a n eg o opadu o pH 3,8 ( S .C a ()) zaw artość fosforu przysw ajalnego w ynosiła 62 m g P • 1000 g~‘, a o pH 3,2 ( S ^ C a J - 59 mg P • 1000 g -1. W porów naniu z za w arto śc ią tego składnika w obiektach kontrolnych (S()C a Q) w serii S, spadek ten w yno sił ponad 17%, a w serii S 0 ponad 21%. A nalogiczny spadek m agnez u p rz y s w ajaln eg o wynosi o d p o w iednio 7% i 29%. W przypadku potasu w obiektach desz c z o w a n y c h w I fazie op ad e m o pH 3,8 nie o d n o tow ano spadku tego jo n u , a w serii deszczow anej opadem o pH 3,2 obniżenie ilości К prz ysw ajalnego w y n o siło po n ad 32% w p o rów na niu z w artościami w obiektach kontrolnych. Z p o r ó w nania ilości przysw ajaln y ch form P, К i M g w analizow anych obiektach po dw uletn im działaniu n astępczym sym ulo w an eg o k w aśnego deszczu z w a rto ścia mi uzy sk a n y m i bezpośrednio po trzech latach stosow ania takiego deszczu wynika, iż nastąpił znaczny spadek fosforu w serii S0 oraz m agnezu w serii S,. W w a rtościach w z glę dnych obniżka ta w ynosiła ponad 16% w odniesieniu do fosforu i p o n ad 21 % do m agnezu.
W obiektach d o lo m ito w a n y ch ( C a p C a0) po dw uletnim działaniu n astępczym opadu o pH 3,8 i 3,2 zaw artość fosforu Tpotasu p rz ysw ajalnego w większości o biek tó w była w y ż sz a niż w obiektach kontrolnych. Z aw artość m ag n ez u p rz y s w a ja l n e g o była w y ż sz a niemal dw ukrotnie w serii Ca. i ponad dw ukro tn ie w serii C a 9 w stosunku do ilości Mg. w serii kontrolnej (SQĆ a 0). N ależy podkreślić, że w
S ym u lo w a n e kw aśne opad y
227
obiektach dolo m ito w a n y ch - bez w zg lę d u na pH stosow ane go opadu - zaw artość P i К, a szczególnie M g p rz y sw ajaln eg o była znacznie w y ższa w p róbach glebow ych p o b ra n y c h p o d w u l e t n i m d z i a ł a n i u następ c zy m niż po trzech latach d e szczow ania.
W głębszej w arstw ie gleby ( 2 0 - 4 0 cm ) niekorzystne o d d z ia ły w a nie n a s t ę p c z e k w a ś n e g o o p a d u w ystąpiło tylko w przypadku m a g nezu. W y raziło się ono obniżeniem zaw artości tego jo n u od ok. 4% ( S .) do ok. 1% (S9) w stosunku do o d p o w i e d n i c h z a w a r t o ś c i u z y s k a nych b ezpośrednio po zakończeniu s t o s o w a n ia sy m u lo w a n e g o d e s z czu. W a rto zaznaczyć, że w serii kontrolnej deszczow anej opade m o pH 7,1 spadek ten wynosił ok. 8%. S to so w an ie dolom itu - podobnie j a k w p rz ypadku pow ierzchniow ej w arstw y gleby - w yw arło korzyst ny w pły w na kształtow anie się za w artości an a liz o w a n y c h sk ła d n i ków. W znacznej większości prób g leb o w y c h p o bra nych z obiektów
d o lo m ito w a n y c h ilości P, К i M g były w yższe w porów naniu z ich zaw artością s tw ierdz oną w glebie tuż po zakończeniu deszczow ania.
DYSK USJA
U z y sk a n e wyniki badań wskazują, że w yelim in o w an ie s tosow ania s y m u lo w a nego kw aśn e g o deszczu nie było rów noz nacz ne z zak o ń cze n ie m j e g o n e g a ty w n e go w p ły w u na testow aną roślinę. Potw ierdza to tezę S tigliani’ego [ 1988], że naw et znaczą ce ograniczenie emisji tlenków siarki w krajach E uropy Zachodniej nie w płynie w krótkim czasie w sposób w idoczny na p o p ra w ę stanu środ o w isk a g le b o w e g o i roślinnego. Ś w iadczy to rów nież o tym, że szkodliw y w p ły w k w a ś nych o p adów na środow isko roślinne w iąże się w dużej m ierze z o d d ziały w a n iem p o ś re d n im po p rz ez glebę. B ezp o śred n im d o w o d e m na to je st fakt, że w p rz e p ro w a d zo n y ch badaniach z w a p n o w an ie gleby w roku zakładania d o ś w iad c zen ia c a łkow ic ie w y e lim in o w ało spadek plonu roślin w w yniku o d d ziały w a n ia k w a ś nego opadu. W obiektach bez dolom itu następcze o d działyw a nie s y m u lo w a n e g o k w a śn e g o deszczu o pH 3,2 i o pH 3,8 zaznaczyło się redukcją plonu suchej m asy kupków ki pospolitej. S padek plonów w tych obiektach w y nika zatem z p o g łę b ia jącej się degradacji gleby na skutek następczego w pływ u k w a śn e g o deszczu. D e g rad ac ja ta - j a k w skazują uzyskane dane - przejaw ia się spad k iem zaw artości
T A B E L A 3. N a s tęp cze działanie s y m u lo w a n e g o k w a ś n eg o d eszczu i w a p n o w a n ia d o lo m item na z a
wartość m agnezu p rzysw ajalnego w g leb ie [mg M g w 1000 g]
T A B L E 3. T h e aflcr-cffcct o f simulated acid rain and lim ing with d olom ite on the content o f available M g in the soil [mg M g per 1000 g] Obiekt* Treat ment G łę b o k o ść - Depth [cm] 0 - 2 0 2 0 - 4 0 1 ** 9** 1 2 SoCao 63 59 88 81 SiCao 70 55 78 75 SiCao 49 4 2 73 68 SoCai 93 90 78 81 SiC ai 1 12 1 15 75 74 SiC ai 10cS 102 75 72 SoCa2 140 136 9 0 105 S i C a 2 154 148 72 81 S 2Ca2 137 131 88 87 N I R - L S D p = 0,05 S, Ca 3,60 3,76 3,51 3,62 S x Ca 6 ,24 6,5 1 6,08 6,2 7
* - O/.nac/.enia jak w tab. 1 -- E x pla na tio ns as in T a b le 1 ** - 1 - po 3 lalach stosow an ia sy m u l o w a n e g o k w a ś n e g o opadu - after 3 year application o f si m ula te d acid rain 2 - w 2 lata po zaprze staniu de sz c z o w a n ia - 2 years after fi nishing sprinkling
prz y sw ajaln y ch form fosforu i m agnezu w stosunku do ilości tych jo n ó w o z n a czo n y ch w glebie bezpośrednio po zakończeniu stosow ania kw a śnyc h opadów . Jak w skaz ują wyniki badań terenow ych i m odelo w y ch [Filipek 1994; M o tow icka- Terelak, D u d k a 1991 ; T abatabai 1985], zakw aszenie gleby i to w arzyszące temu o b niżenie ilości rozpuszczalnych składników p o k arm o w y ch to głów ny przejaw degradacji chem icznej gleb w strefie oddziaływ ania kw aśnych opadów . N ależy p rz ypuszcz ać, że p rzyczyną spadku plonów rośliny testowanej w obiektach bez dolom itu, głów nie w serii S 0, było obniżenie zawartości p rz ysw ajalnego P i Mg. W a rto nadm ienić, że bezpośrednie stosow anie opadu o pH 3,8 w I fazie p r o w a dze n ia d o św iad c zen ia działało stym ulująco na p lonow anie kupków ki pospolitej [K a czor 1993]. Rośliny z tych obiektów w tym okresie ch a rakteryzow ały się korzystniejszym i relacjami m iędzy zaw artością m agnezu, potasu i wapnia, co w y n ik ało ze w zrostu ilości tych jo n ó w w kom pleksie sorpcyjnym gleby. K w a śn e opady - j a k niektórzy w skaz ują [Lefohn, B rocksen 1984] - m o g ą w określonych w a ru n k ach w płynąć na niewielki wzrost plonu roślin, najpraw dopodobniej w w ynik u zw ię k szo n eg o uw alniania się składników ze zw iązków trudno r o z p u sz cz alnych [M o tow icka -T erelak 1989]. Jednakże w dłuższym przedziale cz asow ym je s t to niekorzystne, gdyż u w olnione jo n y stosunkow o szybko prz em ieszcz ają się
do głębszych p o zio m ó w gleby.
Z a sto s o w a n ie dolom itu w płynęło bardzo korzystnie na poziom o m aw ian y c h skład n ik ó w w glebie, w tym głów nie magnezu. W większości obiektów w a p n o w a n y ch zaw artość m agnezu - na skutek następczego w pływ u kw aśn e g o o p ad u — nie uległa obniżeniu albo w yka zy w ała tendencję rosnącą. W y d a je się, ze w apno m a g n e z o w o -w a p n io w e w form ie w ęglanow ej jest najkorzystniejsze do sto s o w a nia na glebach, na które oddziałują kw aśne opady.
WNIOSKI
1. N e g a ty w n y następczy w pływ sym u lo w an eg o kw aśnego deszczu, głównie o pH 3,2, w płynął na istotny spadek plonu ogólnego kupków ki pospolitej.
2. R ed u k cja plonu roślin w ynikała z pogorszenia w łaściw ości ch e m ic zn y ch gleby, co w yraziło się zuboż eniem jej w przysw ajalne form y m agnez u i fosforu.
3. Z as to so w a n ie dolom itu chroniło glebę przed spadkiem zawartości w niej ro z p u szcz aln y ch form P, К i Mg, a w konsekw encji oddziaływ ało korzystnie na p lo n o w a n ie roślin.
LITERATURA
DECHN IK I., GLIŃSKI J., KACZOR A., KERN H. 1990: Rozpoznanie wpływu kwaśnych deszczy na glebę i roślinę. Probl. A g ro ß z. 60: 1-66.
FILIPEK T. 1994: The content o f exchangeable aluminium in soils and plant g r o w th ../. Ecol. Chem. 3, 3: 3 6 7 - 3 7 5 (Spécial issue).
KACZOR A. 1993: Plant indices in the evaluation o f the degree o f environment pollution with acid rainfalls. Part I. The effect o f environment o f plant development shaped with acid rainfall and dolomite on the yield o f ordinary cocksfoot (Dcictylis gloniercitci L.). Pol. J. Soil Sei. 2 6,2: 143-149. KIEPUL J. 1992: Oddziaływanie siarki w postaci kwasu siarkowego na plonowanie roślin i właściwości
S ym u lo w a n e kw a śn e opad y 22 9
KIEPUL J., GLABISZEW SKI J. 1992: Badania modelowe nad oddziaływaniem kwaśnych d e s / c / ó w na wzrost i plonowanie roślin uprawnych. Pcim. Pul. 100: 2 2 7 -231.
LEFOHN A.S., BRO CK SEN R.W. 1984: Acid rain effects research - a status report. J. A ir Poll. Contr.
Assoc. 34. 10: 1005 -10 13 .
MOTOWICKA -TER EL AK T. 1989: Zmiany właściwości chemicznych gleby gliniastej w warunkach systematycznego zasiarczenia. Pcim. Pul. 94: 11-27.
MOTO WICKA -TER EL AK T. 1993: Działanie następcze zanieczyszczenia siarką gleby gliniastej. Mat. Symp. nt. Przyrodnicze i antropogeniczne przyczyny oraz skutki zakwaszenia gleb. Wyd. AR w Lublinie.
MOTO WICKA -TER EL AK T., D U D K A S. 1991 : Degradacja chemiczna gleb zanieczyszczonych siarką i jej wpływ na rośliny uprawne. Wyd. IUNG - Puławy.
T A B A T A B A I M.A. 1985: Effect o f acid rain on soils. Environ. Contr. 15: 6 5 -1 1 0 .
STIGLIANI M.W. 1988: Changes in valued capacities o f soil and sediments as indicators o f non-linear and time-delayed environmental effects. Environm ental M onitoring and A ssessm en t 10: 2 4 5 -3 0 7 .
A. KACZOR
THE AFTER-EFFECT OF SIM ULATED ACID RAINS A N D
DOLOMITE ON THE YIELD OF ORDINARY COCKFOOT
A N D ON THE CONTENT OF AVAILABLE PHOSPHORUS,
PO TASSIUM A N D M AGNESIUM IN THE SOIL
D e p a r t m e n t o f A g ricu ltu ra l C h em is t r y , Agricu ltu ra l U n iv e r s i t y o f L u b linS U M M A R Y
In the m a n y -y e a r field ex perim ent the after-effect o f sim ulated acid rainfalls on the yield o f ordinary cockfoot and on the form ation o f available p h o sphorus, p o tassium and m a g n e siu m in the soil was determ ined. T he after-effect o f rainfall especially with pH 3.2 was observed as a considerable decrease o f available p h o sp h o ru s and m ag n esiu m in the soil. T here was caused a decrease o f total crop o f ordinary cockfoot by 13.5% co m p ared to the control soil objects. L im in g with dolo m ite effectively elim inated the negative influence o f the after-effect o f acid rainfall on the content o f available P, К and M g in the soil and on the plant crops.
D r hab. A d a m K a c z o r K a te d r a C h em ii R o ln ej A k a d e m ia R o ln icz a w L u b lin ie 2 0 -0 3 3 Lublin, ul. A k a d e m ic k a 15
