R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X IV , Z. 1, W A R SZ A W A 1973
ST A N ISŁ A W LASK O W SK I
SKŁAD FR A K C Y JN Y POŁĄCZEŃ PRÓCHNICZNYCH NIEKTÓRYCH K A TEG ORII GLEB GÓ RSK ICH SUDETÓW
K atedra G leb o zn a w stw a W SR w e W rocław iu K iero w n ik — prof. dr S. K o w a liń sk i
W STĘP
Próchnica glebow a stanow i obiekt ciągłego zainteresow ania w ielu ga łęzi n a u k rolniczych. W ypływ a to stąd, że mimo jej niskiego udziału w m asie glebow ej jest podstaw ow ym składnikiem odróżniającym glebę od skały m acierzystej [37].
C h arak ter próchnicy w pływ a na chemiczne, fizykochem iczne i fizycz ne właściwości gleb, co zn ajd uje odbicie w ich rolniczej w artości [12, 14, 26, 34, 37, 41].
W ielu uczonych na podstaw ie bad ań przede w szystkim gleb w y tw o rzonych z utw orów luźnych w yraża pogląd, że próchnica może być u w a żana za jeden z w ażniejszych w skaźników typologicznych gleb [14, 26, 27, 34, 37].
Mimo dużej ilości publikacji, dotyczących zarów no chem izm u su b stancji próchnicznych [11, 14, 21, 22, 25, 35, 40, 41], jak sposobu w ydzie lania ich z gleby i rozdziału na poszczególne frak cje [1, 5, 6, 8, 13-18, 30, 31, 38, 41], próchnica gleb w ytw orzonych ze skał m asyw nych teren ów górskich nie była dotychczas przedm iotem szerszych ilościow ych oraz jakościow ych badań. W litera tu rz e polskiej spotyka się nieliczne tylko prace, w k tó ry ch badania zw iązków próchnicznych gleb górskich m ają c h a ra k te r frag m entary czny [3, 7].
Dlatego też zasadniczym celem tej p racy było poznanie składu fra k cyjnego próchnicy gleb terenó w górskich, w ytw orzonych z różnych skał m asyw nych, w ystęp ujących w niższych i środkow ych p a rtiac h Sudetów . M yślą przew odnią opisyw anych badań jest w ykazanie w pływ u skały m a cierzystej i sposobu trw ałego użytkow ania gleby na skład próchnicy w y tw orzonej w w aru n k ach środow iska górskiego.
58 S. Laskowski
A czkolwiek gleby terenów górskich przed staw iają dla produkcji ro ln i czej m niejsze znaczenie niż gleby terenów rów ninnych, to jed n ak dla tego ty p u badań gleboznawczych są in teresu jący m i obiektam i, gdyż na ich właściwości ingerencja człow ieka w y w arła m niejsze piętno niż na glebach terenów rów ninnych, w których n a tu ra ln y proces tw orzenia się próchnicy jest w yraźnie zakłócony przez stosow ane zabiegi agrotechniczne.
OBIEK TY I M ETO DYKA B A D A Ń
B adaniam i objęto gleby górskich rejonów Sudetów , w y stępujące na teren ie w ojew ództw a wrocław skiego, w ytw orzone z następujących rodza jów skał m asyw nych: granitu, gabra, porfiru, bazaltu, piaskow ca zlepień- cowatego oraz w apienia.
Na każdym z w ym ienionych rodzajów skał zbadano szczegółowo po 3 profile: glebę leśną, glebę u p raw n ą i glebę darniow ą. Lokalizację o dk ry w ek przeprow adzono tak, aby w m iejscach w ytypow anych do badań zn aj dowało się jak najm niej m ateriału deluw ialnego, a badane gleby były w ytw orzone z m ateriału w ietrzeniow ego in situ.
W śród badanych gleb górskich dom inow ały gleby b ru n atn e kw aśne. G leby w ytw orzone z w apienia zaliczono do rędzin b ru n atn y ch , a glebę darniow ą w ytw orzoną z gabra do gleb b ru n atn y c h w łaściw ych. Gleby leśne w ytw orzone z gabra, porfiru, piaskow ca zlepieńcow atego i w apienia p o k ry te są w yłącznie drzew ostanem św ierkow ym (bez podszycia), n a to m iast w drzew ostanie na glebach w ytw orzonych z g ra n itu i b azaltu w y stęp u je dodatkow o sosna, m odrzew, pojedyncze buki i brzozy. O dkryw ki w ty ch dwóch ostatnich przypadkach — w celu upodobnienia ich flo ry- stycznych w aru nkó w z czterem a poprzednim i odkryw kam i — usytuow ano w takich m iejscach, gdzie nie było podszycia, a w bezpośrednim otoczeniu od kry w k i rosły jedy nie św ierki.
B adane gleby u praw ne w y k azu ją niski stopień k u ltu ry , są na ogół tru d n e do upraw y z pow odu dużej ilości kam ieni w w arstw ie ornej i tylko na glebie w ytw orzonej z w apienia stw ierdzono dobrze zapow iadający się plon koniczyny czerw onej.
W szystkie gleby darniow e użytkow ane są najczęściej w sposób p rze m ienny: łąka — pastw isko. W zespole roślinnym tych gleb stw ierdzono przew agę g atunków mało w artościow ych pod w zględem rolniczym (bliź- niczka, mchy, m acierzanka). C h arak tery sty k ę w arunków w ystępow ania oraz niektóre właściwości m akrom orfologiczne badanych obiektów zaw ie r a ją opisy zebrane w zestaw ieniu tabelarycznym (tab. 1). P róbki do badań lab o rato ry jn y ch pobrano w okresie letnio -jesiennym 1965 r. ze w szystkich poziom ów genetycznych i ich w a rstw w ilości 1-3 z poziom u oraz 1-2 z poziom ów (В ) i C. W profilow ych badaniach pom inięto próbki z
po-Frakcje próchniczne gleb Sudetów 5 9 T a b e l a 1 P o ło ż e n ie i m o r f o lo g ia bad an y ch g le b S i t u a t i o n and m o r p h o lo g y o f t h e s o i l s i n v e s t i g a t e d o o li d roc k k in d
i/.ie jscow ość L o c a l i t y i §-и £ 3 * •M _ M Й « 0>Н о •НгЧР-Р м 'оОЗ d О о '*-1 r”ł о -н S 5 P o ło ż e n ie odkryw ki w ystaw a wysokość n . p . г.. S i t u a t i o n o f o u t c r o p s , e x p o s i t i o n , h e i g h t a . s . l . Pozi o m g e n e ty c z n y G e n e ti c h o ri z o n M ią ż sz o ść p o z io m u H o ri z o n th ic k n e s s cm Barwa w s ta x iie świeżym C o lo u r i n f r e s h s t a t e C-rupa m e c h a n ic z n a * / M ec h a n ic al g ro u p * / P r z e j ś c i e poziomów H o riz o n t r a n s i t i o n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 M ichałow ice po w. J e l t r . i a G ora s ła b y s to k * * / Vi о к . 530 m m ild slor>e**/ v; ab . 580 n Ao 4 -0 b ru n a tn a b го v.r. - w yraźneG i s t i n c t A1 0 -3 j . s z a r a b r i f h t g re y g l s r . s z k . w yraźned i s t i n c t le ś n a fo re s t s o j / 3 / 3-53 b r u n a tn a brown j l ś r . s z k . sto p n io w eg ra d u a l
5
с >3-35 с . ż ó ł t a d a rk y e llo w g l o r . s z k . sto p n io w eg ra d u a l1
C1 > S 3 с . ż ó ł t a d a rk y e llo w p g l s . s z k . -i -pM ich ało w ice po w. J e l e n i a G óra p ra w n a D ie s o il s ła b y s to k о к. 630 m a i I d s lo p e ir.v a b . 630 n к1 0 -1 6 с . s z a r a d a rk g re y g l o r . s z k . w yraг no d i s t i n c t
i
о /в/ 18 -6 0 с . ż ó ł t a d a r ł y e llo w g l o r . s z k . w yra-r.ed i s t i n c t4
с > 6 0 с . ż ó ł t a d a rk y e llo w ps s .s z k . -P ie c h o w ic e J e l e n i a G óra s i l n y s to k о к . 480 m s t e e p s lo p e a b . 480 m A1 0 -2 2 d a rk g re yс . s z a r a g l s l . s z k . w y ra -no d i s t i n c t OtJ / в / 22-77 b ru n a tn a brown g l s r . s z k . gs r .r .s z k . g r a d u a lsto p n io w e1
с > 7 7 с . ż ó ł t a d a rk y e llo w pgm s . s z k . -S łu D ie c$°Z:
*<0Y.a Ruaa ś r e d n i s to k SV/ о к . 530 m medium s lo p e SW a b . 530 m л о 5 -0 d a rk g re yс . s z rcr a - wyraź r.o d i s t i n c t le ś n a re s t s o il А1 0 - 2 ,5 j . s z a r a b r i g h t g re y gsp s r . s z k . wyrazr.e d i s t i n c t /В / 2,5-37 c . ż ó ł t a d a rk y e llo w gs s . s z k . g l s . s z k . sto p n io w eg ra d u a l о о «H с > 5 7 c . ż ó ł t a d a rk y e llo w £ l s . s z k .pgm s . s z k / g r a d u a lsto p n io w e о S łu p i e c Kowâ Ruda Draw na bl e s o il s ła b y s to k о к . 510 m m ild s lo p e SW a b . 510 m А1 0 -1 6 s r e ys z a r a gsp s r . s z k . ! w yraźne ^ d i s t i n c t 1 / Б / 1 6-36 c . ż ó ł t a d a rk y e llo w gs ś r . s z k . sto p n io w eg ra d u a lI
1
С > 5 6 ż ó ł t a y e llo w g l s . s z k . -S łu p i e c Nowa Ruda Я § s ła b y s to k о к . 480 m А1 0 -15 c . s z a r a d a rk g re y gsp s r . s z k . w yraźne d i s t i n c t h m ild s lo p e SW a b . 480 m / В / 15-^0 b r u n a tn a brown g l s . s z k . g r a d u a lsto p n io w e h с > 4 0 c . ż ó ł t a d a rk y e llo w pgm s . s z k .-60 S. Laskowski c . d . t a b e l i 1 1 2 3 4' 5 6 7 8 9 Boguszów POW. s i l n y s t o ks ok . 650 m s t e e p s lo p e S a b . 650 m Ao 6 -0 b la c kc z a r n a - w yraźjie d i s t i n c t H •H o al co A1 0 -7 с . ż ó ł t a d a r k y e llo w g lp s r . s z k . w yraźned i s t i n c t •CO -P (D CO гН e> Й / В / 7 -3 7 с . ż ó ł t a d a r k y e llo w pgm s . s z k . g r a d u a lsto p n io w e и к fr С > 3 7 ż ó ł t a y e llo w pgm s . s z k . -i Boguszów pow. W ałb rzy ch >—1 ctf s i l n y s t o k SE o k . 650 ш s t e e p s lo p e SS a b . 650 m A1 0 -1 5 d a rk g re yс . s z a r a pgm s r . s z k . w yraźned i s t i n c t и •Н «и g co Ctf 1) Й r-H / В / 1 5 -4 2 с . ż ó ł t a d a rk y e llo w g lp s . s z k . g r a d u a ls to p n io w e о 3 Cd
a-
с > 4 2 ż ó ł t a y e llo w g lp s . s z k . -Boguszów род-. W ałbrzych rH •H ow s>aby s to k N c k . 650 m m ild s lo p e К a b . 650 2 A1 0 -1 5 d a rk g re yс . s z a r a g l p ś r . s z k . w yraźned i s t i n c t O -CJ u § «Ö CQ Ш / в / 1 5 -4 0 с . ż ó ł t a d a rk y e llo w g śp s r . s z k . sto p n io w eg r a d u a l с > 4 0 . ż ó ł t a y e llo w . g lp ś r . s z k . -L eśn a pow. Lubań â l . p ł a s k a w ie rz chow ina о к . 320 m f l a t h i l l a b . 520 m Ao 3 -0 с . s z a r a ^ d a rk g re y - w yraźne d i s t i n c t f—1 -H o «5 co A1 0 -1 0 с . s z a r a d a rk g re y p ł s s ł . s z k . zaciekow e -U) -P o CO гН O u / в / 1 0 -3 5 с . ż ó ł t a d a rk y e llo w gcp s r . s z k . sto p n io w eg r a d u a l -р <H с > 3 5 с . ż ó ł t a d a rk y e llo w gcp s . s z k . -CÖ « 1 L eśna pow. Lub ar; â l . 1—1 -H aj o gj co Й «u U -1 p ł a s k a w ie rz chow ina ok . 590 ra f l a t h i l l a b . 590 m A1 С -24 с . s z a r a d a rk g re y g c p . s ł . s z k . sto p n io w eg r a d u a l -р CÖ / в / 24-47 с . ż ó ł t a d a rk y e llo w g c p . ś r . s z k . zaciekow e ci « 0 Й s с > 47 с . ż ó ł t a d a rk y e llo w g c p . s . s z k . -Leona pow. Lubań ś l . •H o Oj cn p ł a s k a w ie r z chow ina o k. 590 m f l a t h i l l a b . 590 m A1 0 -1 4 g re ys z a r a p ł s s r . s z k . p ł i s r . s z k . w yraźned i s t i n c t O *0 • g s c3 "w ^ s w / в / 14-45 с . ż ó ł t a d a rk y e llo w g c p . ś r . s z k . g r a d u a ls to p n io w e с > 4 5 ż ó ł t a y e llo w g c p . ś r . s z k . -r-i Ludwikowice K ło d z k ie ś r e d n i s to k SE o k . 640 m medium s lo p e S ï a b . 640 m Ao 7 -0 d a rk g re yс . s z a r a - w yraźne d i s t i n c t ? б о Кowa Ruda A1 0 -1 s z a r a g re y pgm s ł . s z k . w yraźned i s t i n c t S •Н О) fi. G о о ^ о 1—I •H o 05 co i n i c j . Ax/ B / 1 - 1 2 b r u n a tn ard z a w o -r u s ty -b -r o v m pgm ś r . s z k . s to p n io w e g r a d u a l С) -н о й '■S. -Pф co r-ł O o чЧ / В / 1 2 - 3 6 rd z a w o -b r u n a tn a r u s ty -b r o w n pgm ś r . s z k . s to p n io w e g r a d u a l 'й •Н С > 3 6 rd z a w o -b r u n a tn a r u s ty -b r o w n pgm ś r . s z k . 1с . d . t a b e l i 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ludwikowie© K ło d z k ie ś r e d n i «stok S o k . 640 a medium slope S a b . 640 m h 0 -1 8 c . s z a r a d a rk g re y gl.ér,szk. wyraźned i s t i n c t >* ■J Ï o pow» Nowa Ruda u p ra w n a Lr ab le s o il / В / 18-5 5 rd zaw o -b ru n a tn a ru s ty - b r o w n g l à r . s z k . stopniowe gradual o •dф •H Ф A d a> o с 5 5 -9 0 rd zaw o -b r u n a tn a ru s ty -b r o w n g l ś r . s z k . sto p n io w e g ra d u a l t) n •p о -H C1 > 9 0 rd zaw o -b r u n a tn a ru s ty -b r o w n gdp s ł . s z k . “ «Ol СЧ Ludwikowice K ło d z k ie rH•H ś r e d n i s to k SW o k . 640 m medium s lo p e SW a b . 640 m A1 0 -1 3 c . s z a r a d a rk g re y g l . ś r . s z k . w yraźned i s t i n c t Nowa Ruda d a rn io w a g ra s s la n d s< / в / 1 3-43 rd zaw o -b r u n a tn a r u s ty -b r o w n gś ś r . s z k . s to p n io w e g ra d u a l с > ^ 3 rd zaw o -b r ù n a tn a ru s ty -b r o w n g lp ś r . s z k . -O łd rz y c h o w ice pow. K łodzko ś r e d n i s to k NS ok. 480 m medium slope NS a b . 480 m A 0 4 -0 c z a r n ab la c k - w yraźne d i s t i n c t H •H о cd n A1 0 -7 c . s z a r a d a rk g re y g śp ś r . s z k . gep ś r . s z k . s to p n io w eg r a d u a l -a -P © CQ «4 / В / 7 -2 1 c . ż ó ł t a d a rk y e llo w gśp s . s z k . sto p n io w eg r a d u a l
s
o •po Sh С > 2 1 ż ó ł t a y e llo w gśp s . s z k . -d> e •H кЭ Romanowopow. 1F \ л J ty iH s ł a b y s t o k S o k . 470 m mild slope S ab. 470 m A1 0 -2 5 c . s z a r a d a rk g re y gep s ł . s z k . w yraźned i s t i n c t 1 -d biOQZ&O u p ra w n i a ra b le ec /в/ 2 5 -5 0 ż ó ł t a y e llo w g śp ś r . s z k . sto p n io w eg r a d u a l ■H & № с > 5 0 ż ó ł t a y e llo w g śp s r . s z k . -Romanowo pow. Kłodzko r-i -H o ś r e d n i s t o k S o k . 480 m medium s lo p e s a b . 480 m A1 0 -1 2 c . ż ó ł t a d a rk y e llo w g śp ś r . s z k . wyraźned i s t i n c t aj aj О тб ■ аз / в / 12-35 c . ż ó ł t a d a rk y e llo w g śp ś r . s z k . sto p n io w eg r a d u a l а -з •Ö n ä> с > 5 5 j . ż ó ł t a b r i g h t y e llo w gśp s . s z k . ~ * / p s - p i a s e k s ł a b o g l i n i a s t y w eakly loamy san d pgm - p ia s e k g l i n i a s t y mocnyh eav y loamy sand g l p - g l i n a le k k a p y l a s t a l i g h t s i l t y loam gśp - g l i n a ś r e d n i a p y l a s t a medium s i l t y loam P g l gl gś gc - p ia s e k g l i n i a s t y l e k k i l i g h t loam y san d - g l i n a le k k a l i g h t loam - g l i n a ś r e d n i a medium loam - g l i n a c i ę ż k a heav y loam g ep - g l i n a c i ę ż k a p y l a s t a h eav y s i l t y loam p łz - p y ł zw ykły common s i l t * * / p ł i - p y ł i l a s t y c la y e y s i l t ś r . s z k . - u tw o ry ś r e d n i o s z k ie le to w e 1 0 - 50% k a m ie n i medium s k e l e t a l f o r m a t io n s o v e r 50$ s to n e s s ła b y s to k / ł a g o d n y / n a c h y l e n ie 3°-6 m ild s lo p e 3 -6 o s ł . s z k . - u tw o ry s ła b o s z k ie le to w e - do 10% k a m ie n i w eak ly s k e l e t a l f o r m a t io n s - t o lttb s to n e s s . s z k . - u tw o ry s i l n i e s z k ie le to w e - powy ż e j 50% k a m ie n i h e av y s k e l e t a l f o r m a t io n s - o v e r 5O0& s t o n e s ś r e d n i s to k / l e k k o s p a d z i s t y / - n a c h y le n ie medium s lo p e 6 -1 0 6 ° -1 0 ° s i l n y s to k / s p a d z i s t y / - n a c h y l e n ie s t e e p s lo p e 1 0 -2 0 ° 1 0 ° -2 0 °
62 S. Laskowski
ziomów A n gleb leśnych, k ierując się tym , że duża zaw artość w nich su b stan cji organicznej o d iam etraln ie odm iennym składzie nie upow ażnia do porów nania tych poziom ów z poziom ami A* zarów no gleb leśnych, jak i pozostałych kategorii. Ponadto brano pod uw agę i tę okoliczność, że ze w zględu na trudności m etodyczne uzyskane w yniki z analizy składu fra k cyjnego próchnicy nie byłyby rów nież porów nyw alne m iędzy poziom ami A0 i pozostałym i poziom am i genetycznym i badanych gleb.
W lab o rato riu m próbki glebow e sp reparow ano przez roztarcie w m oź dzierzu porcelanow ym , oddzielenie części szkieletow ych oraz usunięcie nie rozłożonych resztek roślinnych. W szystkie analizy lab o rato ry jn e przep ro w adzono w częściach ziem istych badanych poziomów. W odniesieniu do tej frak cji podano rów nież w szystkie w yniki analiz.
W celu scharakteryzow ania właściwości badanych gleb w ykonano n a stęp ujące oznaczenia:
— skład m echaniczny m etodą Bouyoucosa w m odyfikacji C asagrande i Prószyńskiego,
— odczyn w H 20 i ln KC1 na peh am etrze sieciowym z elektrod ą szklaną i kalom elową,
— kwasowość h y drolityczną m etodą K appena, — sum ę zasad w ym iennych m etodą K appena,
— CaCO:î w glebach w ytw orzonych z w apienia m etodą Scheiblera, — ogólną zaw artość N m etodą K jeldahla,
— ogólną zaw artość С organicznego m etodą Tiurina, używ ając jako w skaźnika o-fen antro lin y w pływ ającej na żw iększenie dokładności m ia reczkow ania.
Na podstaw ie zaw artości węgla i azotu obliczono stosunek C:N.
Oznaczenia składu frakcyjnego związków próchnicznych w ykonano w częściach ziem istych próbek glebow ych m etodą B o r a t y ń s k i e g o i W i l k a [5, 6, 41], zachow ując stosunek gleby do roztw oru rów ny 1:6, oraz rozdzielając dodatkow o w yciąg pirofosforanem sodu na kw asy h um i- nowe i fulw owe.
W czasie badań przyjęto zasadę, że w tych próbkach, w któ ry ch ogólna zaw artość w ęgla spada poniżej 0,2%. nie będzie się przeprow adzać analizy składu frakcyjnego próchnicy glebow ej. Poza tym nie w ydzielono kwasów hum inow ych z tych wyciągów pirofosforanow ych i alkalicznych, w k tó rych stężenie w ęgla spadło poniżej 15 mg w stosunku do 100 g części zie m istych gleby.
Podczas kw aśnej hydrolizy próbek w ęglanow ych glebę zadaw ano H 2S 0 4 w ilościach rów now ażnych do CaCO;b dodając rów nocześnie tak ą
ilość kw asu siarkow ego do probów ki w irów kow ej, jaka odpow iadała 30 ml 0.5 n H 2S 0 4.
Frakcje próchniczne gleb Sudetów 63
Zastosow anie m etody B oratyńskiego i W ilka do oznaczania składu fra k cyjnego zw iązków próchnicznych b adanych gleb podyktow ane było tym , że badano próchnicę gleb zbliżonych pod w zględem typologicznym , a w takim p rzyp adk u m etoda ta, w edług oceny autorów , jest jak najbardziej przydatna.
W Y NIK I B A D A Ń
N IE K T Ó R E W Ł A Ś C IW O Ś C I G L E B
Skład m echaniczny badanych gleb kształtu je się przew ażnie w g ran i cach grup m echanicznych glin i piasków gliniastych z w iększą lub m n iej szą zaw artością frakcji pyłow ej. Jed y n ie poziom y akum ulacyjne gleb w ytw orzonych z bazaltu w ykazują pod w zględem składu m echanicznego właściwości utw orów pyłow ych. Jeżeli chodzi o zaw artość szkieletu, to jego ilość zwiększa się z głębokością, przekraczając często 50% m asy gle bowej .
Odczyn i właściwości sorpcyjne om aw ianych obiektów glebow ych w sposób w yraźny zależą od rodzaju skały m acierzystej i w pew nym stop niu od kategorii użytkow ej. W zw iązku z tym gleby w ytw orzone z w apie nia m ają odczyn alkaliczny, dużą zaw artość C aC 0 3 (do 50%) oraz w ysoki stopień w ysycenia kationam i zasadow ym i, dochodzący do 99% (tab. 7). G leby pozostałe w yk azu ją niskie pH (3-4 w glebach leśnych), stosunkow o dużą kwasowość hydrolityczną, przekraczającą w górnych poziom ach gleb leśnych 20 m e /l00 g gleby oraz niską zaw artość kationów o ch arakterze zasadow ym (tab. 2-7, rys. 1-6).
P rocentow a zaw artość w ęgla organicznego w poziom ach A x badanych gleb górskich jest dość w ysoka w porów naniu z m ineralnym i glebam i te renów nizinnych (tab. 2-7).
Ilość w ęgla organicznego zm niejsza się ze w zrostem głębokości, ale w niektóry ch profilach dolne w arstw y poziomów С w ykazują w iększą za w artość węgla organicznego od w arstw leżących bezpośrednio nad nim i. Ponadto ilości С organicznego w poziom ie skały m acierzystej są jeszcze stosunkow o duże i przekraczają dość często w artość 0,5%. Je st to spowo dow ane m iędzy innym i tym , że korzenie roślin, napotykając na tw ard ą skałę, zaczynają dość intensyw nie rozrastać się, tw orząc duże skupienie m asy organicznej na znacznych głębokościach badanych gleb. Ponadto od rzucenie w czasie preparow ania próbek dużej ilości szkieletu, przekracza jącej często 50% m asy glebowej, w ym aga innego spojrzenia na te pokaźne ilości С organicznego w głębszych poziom ach gleb górskich niż w p rzy padku gleb o nieznacznej zaw artości szkieletu.
Profilow e rozm ieszczenie azotu w badanych glebach jest podobne do rozm ieszczenia węgla organicznego, czyli ze w zrostem głębokości zm
niej-Sk la u [üccu.-inic^ny i n ie k t ó r e w ła ś c iw o ś c i c h e m ic zn e g le b w ytw orzon ych z g r a f i t u M e ch a n ica l c o m p o s it io n and son.e c s e i iii c a i proj e r t i e s o f s o i l s d e v e lo p e d o f g r a n i t e
T a b e l a 2 0 5 K a te g o ri e u ż y tk ow e g le b y S o il u ti li z a ti o n c a te g o ry F o zi cm g e n e ty c z n y G e n e ti c h o ri z o n G łę b o k o ść p o b ra n ia p ró b y Sa m p li n g d e p th cm P ro cen to w a v ;a rtoso f r a k c j i o ś r e d n ic y w mm P e r c e n t of f r a c t i o n s w ith d ia ir.e te r in mm: С o rg . w % O rg a n ie С /0 N og. w % T o t a l N % С: N pH ‘.Vi.а.'.сiwo;;'à s o r p c y jn e ü o r ] t i o n p r o p e r t i e s H20 KCl “ h S т V % о iH Л i O iA 'Н* О* 1 LA lA CvJ О О i iA о (‘J r-i о о 1 LA i—1 О О о i lA AI О О О О 1 >.0 : 1 О О О О о i v0 f'J о о о о о О <м о о о V w me/lU0 g g lo b y in m e/Ju0 g d f s o i l L e in a F o re ß t s o i l A1 0-3 30,8 2 3 ,7 1 5 ,0 1 1 , 3 9 11 10 8 12 3 , 6 8 0 ,1 2 3 0 ,7 4 , 1 3 , 2 2 2 ,1 2 2 ,0 0 24 ,1 2 6 , 2 9 / В / 13-23 33 -43 47 »2 50 2 3 , 1 2 4 , 5 1 4, 3 15 ,2 9 , 6 1 0 , 3 7 6 12 12 14 15 10 10 10 7 1 , 3 3 0 , 9 4 0 , 0 5 0 , 0 4 2 6 , 6 2 3 , 5 4 . 4 4 . 4 4 . 2 4 . 2 b , bO 6 , 7 5 s i a d y s i a d y 6 , 6 0 6 ,7 5 п. 0. n .o . С 63 -73 8 8-98 50 50 2 8 ,8 3 4 , 6 17 ,5 2 1 ,2 11 ,7 1 7 ,2 7 7 8 6 15 7 5 5 7 2 0 , 4 8 0 , 3 5 0 , 0 3 0 ,0 2 1 6 , 0 1 7 , 5 4 , 7 3 , 1 4 . 3 4 . 3 4 , 6 3 3 ,8 2 s ia d y 2 , 9 0 4 ,6 5 6 ,7 2 n . 0. 4 3 , 1 2 Uprawna A rab ie s o i l A1 2-7 10-15 4 3 ,4 4 3 ,7 2 5 .5 2 5 .5 12 .5 1 3 .5 8 ,0 8 ,0 13 12 17 17 13 12 6 7 5 5 3 ,7 6 3 ,4 2 о , з о 0 , 2 5 1 2, 5 1 3, 7 5 ,2 5 ,4 4 . 2 4 . 2 1 1 ,1 0 10 ,2 8 3 , 3 0 4 ,1 0 1 4 ,4 0 1 4 ,3 8 22,92 28 ,5 2 / Е / 25-35 45-55 4 3 , 3 4 8 , 9 2 3 . 5 2 4 . 6 1 4 , 4 1 3 , 8 11 , 1 9 , 6 6 7 12 13 17 16 9 10 7 6 0 ,7 1 0 , 5 2 0 ,0 4 о , о з 1 7 ,8 1 7 , 3 5 . 5 5 . 6 . 4 .4 4 .4 3 ,9 0 3 ,8 2 1 ,7 0 ' 2 ,1 0 5 ,6 0 5 ,9 2 3 0 ,3 6 3 5 ,4 4 С 7 0 -8 0 95-105 50 50 4 1 ,1 3 7 ,7 25,8 2 1 ,2 1 2 ,1 1 5 ,1 6 10 7 7 5 4 3 4 0 1 0 ,2 0 о , з о 0 ,0 1 0 ,0 2 2 0 ,0 1 5 ,0 5 ,6 5 ,4 4 . 1 4 . 2 3,0U 3 , 9 0 5 .5 0 3 .5 0 8 , 5 0 7 , 4 0 6 4 ,7 0 4 7 ,3 0 Darr, i owa G ra s s la n d s o i l A1 3 -1 0 15-2 0 7 , 5 50,0 2 0 , 0 2 4 , 6 1 4 ,0 1 4 ,8 8 ,0 1 2 , 6 1 6 6 2 1 1 2 10 1 6 6 8 5 6 3 , 5 9 1 , 6 5 о , з о 0 ,1 3 1 2 ,0 12 ,7 4 , 9 5 , 4 3 , 8 4 , 3 12 ,45 6 , 5 2 7 ,5 0 6 ,7 0 1 9 ,9 5 13,22 3 7 , 5 9 50, 6a /В / 35-45 60-7 0 4 7 ,8 4 6 , 5 25,0 2 1 , 9 1 4 ,0 1 2 , 5 8 , 0 8 , 6 7 6 1 3 14 17 20 11 10 5 7 0,63 0,53 0,05 0,03 12,6 1 7 ,7 5 , 9 6 ,0 4 .5 4 .6 3,45 3 ,0 8 5.50 6.50 8 , 9 5 9,58 61,45 6 7 ,8 8 С 80-9 0 100-110 50 50 4 0 ,1 35,6 1 8 ,6 21,2 9 ,3 14,2 6 6 6 7 11 8 5 5 4. 3 0 ,4 0 0 ,4 4 0 ,0 3 0 , 0 3 1 3 ,3 1 4 ,7 6 ,1 6 ,2 4 .6 4 .6 2 ,7 0 3 , 1 5 8 ,7 0 9 ,2 0 1 1 ,4 0 1 2 , 3 5 7 6 , 3 2 7 4 ,4 9 U w a g ą : Z a w a r t o ś ć f r a k c j i о ф > 1,0 m m p o d a n a j a k o 50 (ta b . 2-7) o z n a c z a 50% i w ię c e j 1. L a sk o w s k i
Ro czn ik i G leb o zn aw cze t. 24 z.
S k ła d m ech an iczn y i n i e k t ó r e w ła ś c iw o ś c i chem iczne g le b w ytw orzonych z g a b ra M ec h a n ic al c o m p o s itio n and some c h e m ic a l p r o p e r t i e s o f s o i l s d e v e lo p e d o f g a b b ro
T a b e l a 3 K a te g o ri a u ż yt ko w a g le b y S o il u ti li z a ti o n c a te g o ry P o zi o m g e n e ty c z n y G e n e ti c h o ri z o n G łę b o k o ść p o b ra n ia p ró b y Sa m p li n g d e p th cm P ro ce n to w a w a rto ś ć f r a k c j i o ś r e d n i c y w mm P e r c e n t o f f r a c t i o n s w ith d ia m e te r i n mm: С o rg . w % O rg a n ie С % N og. w % T o t a l N % С: N pH W ła śc iw o śc i s o rp c y jn e S o r p tio n p r o p e r t i e s н2о KCl нь S T V % > 1 ,0 i о ил г-н о 1 ил ил CVI о о" 0,2 5 -0 ,1 0 <э ил Н О | о о 0,0 5 -0 ,0 2 см о 1 Æ о о о о i KÛ СМ О о о о о о см о о о V w me/100 g g le b y i n me/100 g o f s o i l Leśna F o r e s t s o i l A1 0 - 2 ,5 3 0 ,7 1 4 ,7 7 ,5 8,0 16 15 18 10 11 3 ,9 1 0 ,1 6 2 4 ,4 4 ,0 3 ,2 2 3 ,5 5 5 ,1 0 2 8 ,6 5 17,80 /в / 5-10 2 5-35 50 50 2 1,6 2 9 ,9 9 ,7 1 3 ,9 О - см СО O N 10 6 14 11 18 14 10 10 8 6 1 ,0 8 0 ,6 9 0 ,0 5 0 ,0 4 2 1,6 17 ,2 4 ,0 5 ,4 3 ,5 4 ,0 9 ,5 2 3 ,9 0 9 ,8 0 2 0 ,3 5 1 9 .32 2 4 ,2 5 5 0 ,7 1 9 3 ,9 2 С 50-60 85-95 50 50 4 0 ,7 2 8 ,1 1 9 .3 1 7 .3 12,0 1 6 ,6 4 7 5 8 10 11 6 4 3 8 0 ,5 5 0 ,3 9 0 ,0 4 0,01 1 3 ,8 3 9 ,0 5 ,6 6 ,3 4 .0 4 .1 3 ,0 8 2 ,7 0 2 3 ,7 0 3 3 ,3 7 26,78 3 6 ,0 7 88,52 9 2 ,5 1 Uprawna A rab le â o i l A1 1-6 10-16 4 0 ,3 4 6 ,9 8 .3 9 .3 4 ,3 4 ,9 8 , 4 5 ,8 6 6 26 24 25 25 13 15 9 10 2 ,5 6 1 ,9 9 0 ,1 6 0 ,1 5 1 6 ,0 1 3 ,3 5 ,7 5 ,9 4 .8 4 .9 4 ,6 5 3 ,9 0 13 .10 1 3 .1 0 1 7 ,7 5 17,00 7 3 ,8 0 7 7 ,0 6 /в / 25-35 50 2 0 ,3 1 1 .9 1 1 ,8 7 12 17 13 7 0 ,3 7 о,оз 1 2 ,3 6,0 4 ,0 2,78 1 7 ,9 0 20,68 86,58 С 50-60 8 0-95 50 50 2 4 ,1 3 4 ,5 1 3 .6 1 5 .6 1 1 ,3 9 ,9 8 5 12 8 14 13 12 10 5 4 0 ,3 1 0,32 0,02 0,02 1 5 ,5 1 6 ,0 6,0 6 ,1 3 ,8 4 ,2 2,70 1 ,9 5 1 9 ,3 0 1 6 ,0 0 22,00 1 7 ,9 5 8 7 ,7 3 8 9,14 Darniow a G ra s s la n d s o i l A1 2-7 10-15 2 8 ,8 2 9 ,0 1 6 ,0 19,0 9 .0 8.0 8,0 9 ,4 8 5 21 18 22 21 10 12 6 6 3 ,1 4 1,68 0 ,2 4 0 ,1 1 1 3 ,1 1 5 ,3 6 ,5 7 ,8 5 ,9 7 ,0 2 ,1 8 0 ,7 5 2 4 ,4 0 2 9 ,5 0 2 8 ,5 8 • 3 0 ,2 5 8 5 ,3 9 8 7 ,5 2 / В / 25-35 50 2 7 ,1 1 4 ,2 1 0 ,7 9 8 15 10 6 0 ,3 5 0 ,0 2 1 7 ,5 7 ,5 5 ,7 0 ,7 5 2 8 ,1 0 2 8 ,8 5 9 7 ,4 0 с 5 0-60 7 0 -8 0 50 50 3 5 ,4 3 8 ,8 1 6 ,6 1 7 ,5 1 3 ,0 1 3 ,7 6 6 9 5 10 9 6 5 4 5 0 ,2 6 0 ,2 5 0 ,0 2 0 ,0 1 1 3 .0 2 5 .0 7 .5 7 .5 5 .3 5 .4 0 ,7 5 0 ,7 5 3 5 .2 0 3 5 .2 0 3 5 ,9 5 3 6 ,0 5 9 7 .9 1 9 7 .9 1 Fra kcje p r ó c h n ic z n e gle b S u d e tó w
T a b e l a 4
S k ła d m ech a n ic zn y i n ie k t ó r e w ł a ś c i w o ś c i ch em iczn e g le b w y tw o rzo n y ch z p o r f i r u M e c h a n ic a l c o m p o s it io n and some c h e m ic a l p r o p e r t i e s o f s o i l s d e v e lo p e d o f p o rp h y r K a te g o ri a u ż y tk o w a g le b y S o il u ti li z a ti o n c a te g o ry P o zi o m g e n e ty c z n y G e n e ti c h o ri z o n .0 -p Ю РЧ •oh Ü -л ft'd о * a У о-H fl fl ^ fl -H Ü ^ cl г-н iM Й ft о O (0 a PiCO P ro ce n to w a w a rto ść f r a k c j i o ś r e d n i c y w mm P e r c e n t o f f r a c t i o n s w ith d ia m e te r i n mm: С o rg . W /о O rg a n ic С % К og. w % T o t a l N % С: N рн W ła śc iw o śc i s o rp c y jn e S o r p t i o n p r o p e r t i e s Н20 КС1 Hh S т V % > i. o 1 О ил гН о 1 ir\ LTS <\] о о 0,2 5 -0 ,1 0 0 ,1 0 -0 ,0 5 0 ,0 5 -0 ,0 2 0 ,0 2 -0 ,0 0 6 0 ,0 0 6 -0 ,0 0 2 OJ о о о V w m e/100 g g le b y i n m e/100 g o f s o i l L eśn a F o r e s t s o i l A1 2-7 1 3 ,7 1 2 ,2 1 0 ,3 1 0 ,5 23 12 9 5 8 3 ,4 7 0 ,1 8 1 9 ,3 4 ,0 3 ,4 5 1 ,8 0 ś l a d y 3 1 ,8 0 n . о . /В / 22-32 50 3 2 ,5 1 6 ,7 1 5 ,8 7 9 12 4 3 0 ,6 4 0 ,0 3 20,3. 4 , 4 4 , 0 1 2 ,3 8 ś l a d y 1 2 ,3 8 n . О . С 4 2-52 67-77 50 50 3 3 ,3 30,6 1 7 ,0 1 6 ,3 1 1 .7 1 6 ,1 8 8 10 10 12 10 5 6 3 5 0 ,3 4 0 ,5 8 0 ,0 2 о , о з 1 7 ,0 1 2 ,7 4 , 4 4 , 0 4 ,0 5 ,9 9 ,9 3 1 1 ,3 2 ś l a d y s ia d y 9 ,9 8 1 1 ,3 2 n .o . n . o . Uprawna A ra b le s o i l A1 1 -6 8 -1 4 4 3 ,9 4 4 ,8 2 1 ,2 2 2 ,6 1 6 ,2 1 6 ,6 1 8 ,6 1 8 ,8 13 12 12 10 9 10 6 6 4 4 2 ,7 5 2 ,6 6 0 ,1 8 0 ,1 8 1 5 ,3 1 4 ,8 5 .6 5 .6 4 ,5 4 ,4 6 .1 5 6 .1 5 9 ,9 0 9 ,2 0 1 6 ,0 5 1 5,3 5 6 1 ,6 8 5 9 ,9 3 /В / 20-30 3 2-42 50 4 5 ,8 2 1 ,4 1 7 ,6 1 5 ,9 1 4 ,0 1 5 ,7 ■ 1 6 ,4 9 10 16 18 13 14 6 6 3 4 0 ,8 2 3 ,4 5 0 ,0 7 0 ,2 4 1 1 ,7 1 4 ,4 5 ,8 5 ,1 4 ,6 4 ,1 3 ,4 5 9 ,3 8 7 ,1 0 7 ,7 0 1 0 ,5 5 1 7 ,0 8 6 7 ,3 0 4 5 ,1 0 с 6 5-70 3 3 ,3 1 7 ,0 1 2 ,8 1 3 ,2 9 20 18 6 4 0 ,4 3 0 ,0 4 1 0 , 8 5 ,3 4 ,1 5 ,4 0 3 ,7 0 9 ,1 0 4 0 ,6 6 D arniow a G ra s s la n d s o i l A1 1 -4 10-15 2 3 ,5 30,0 1 1 ,5 1 2 ,9 1 0 .5 1 0 .5 1 5 ,0 1 5 ,6 22 21 17 13 8 11 12 10 4 6 3 ,4 5 2 ,8 6 0 , 2 4 0 ,2 2 1 4 ,4 1 3 ,0 5 .1 5 .2 4 .1 4 .1 9 ,3 8 9 ,0 0 7 ,7 0 7 ,2 0 1 7 ,0 8 1 6 ,2 0 4 5 ,1 0 . 4 4 , 4 4 / в / 2 5-35 4 1 ,7 1 2 ,2 9 ,2 1 1 ,6 . 8 22 22 9 6 0 ,7 6 0 ,0 7 1 0 ,8 5 ,5 4 , 4 4 ,4 2 4 ,9 0 9 ,3 2 5 2 ,5 5 с 45-55' 7 5-80 3 9 ,9 32,2 1 2 ,5 . 1 0 ,3 9 , 4 7 ,9 l l . l 9 ,8 8 10 2 4 27 22 22 9 7 4 6 0 ,7 0 0 ,5 4 0 ,0 5 0 ,0 5 1 4 , 0 1 0 ,8 5 .6 5 .6 4 .5 4 .5 4 ,3 5 3 ,9 8 2 ,5 0 1 , 1 0 6 ,8 5 5 ,0 8 3 6 ,5 0 2 1 ,6 5
Т а Ъ е 1 а 5
Skład mechaniczny i niektóre właściwości chemiczne gleb wytworzonych z bazaltu Mechanical composition and some chemical properties of so ils developed of basalt
K a te g o ri a u ż y tk o w a g le b y S o il u ti li z a ti o n с a to g o ry 9 8 ' o a b-H •P Й 4) О Й ДФ из о •H a -p о о •н dN C> о о P4 G łę b o k o ś ć p o b ra n ia p ró b y S a m p li n g d e p th cm P ro c e n to w a w a rto ś ć f r a k c j i с ś r e d n i c y w mm P e r c e n t o f f r a c t i o n s w ith d ia m e te r i n mm: С o rg . w % O rg a n ie С % N o g . w % T o t a l N % CsN pH W ła śc iw o śc i s o rp c y jn e S o r p t i o n p r o p e r t i e s H20 KC1 S T V % о H A Ó lAH О 1 1Л 1Л OJ о о i 1Л о CM H о о i о о 1 тем о о 0*0 0,0 2 -0 ,0 0 6 VOOJ1 о о о о о о см о о о V w m e/100 g g le b y i n n e /1 0 0 g o f s o i l L eśn a F o r e s t s o i l A1 1 -5 5 -1 0 0 ,2 7 ,3 1 ,4 1 ,1 “ * 3 ,5 23 42 17 6 6 5 ,6 1 4 ,3 9 0 ,4 0 0 ,3 4 0 ,1 1 0 ,0 6 0 ,0 6 1 4 .0 1 2 ,9 1 3 .1 12*0 1 1 ,8 4 ,1 4 ,3 3 ,6 3 ,9 23,18 1 7 ,2 5 5 ,9 0 4 ,7 0 2 9 ,0 3 2 1 ,9 5 1 4 ,0 5 2 0 ,2 9 2 1 ,4 1 6 0 ,5 0 / Б / 20-30 3 8 ,4 2 ,4 1 ,8 2 ,8 6 30 31 16 10 1 ,4 4 0 ,7 2 0 ,7 1 5 ,4 6 ,0 6 ,1 4 ,5 5 ,5 5 8 ,5 0 С 45-55 70-85 4 6 ,8 50 2 ,4 3 ,2 1 ,8 1 -. г, 3 ,8 3 ,3 8 10 25 23 32 30 16 17 11 11 4 ,9 4 ; 9 3 ,3 8 3 ,3 0 1 1 ,1 0 1 4 ,5 0 1 4 ,4 8 1 7 ,3 0 7 6 ,6 8 8 1 ,4 7 Uprav/na A ra b le s o i l А1 0-5 10-15 2 0 -2 4 1 .3 1 .4 1 ,0 2 ,5 2 ,2 2 ,1 1 ,8 1 .5 1 .6 2 ,7 3 ,0 2 ,3 7 8 7 31 31 29 32 31 32 13 13 15 10 10 11 1 ,7 8 1 ,7 5 1,1V 0 ,1 5 0 ,1 4 0 ,0 9 1 1 ,8 1 2 ,5 1 3 ,2 6 ,0 6 ,1 6 ,3 5 .1 5 .2 5 .3 3 ,7 5 3 ,6 0 2 ,7 0 1 1 ,7 0 1 2 ,3 0 10,30 1 5 ,4 5 1 5 ,9 0 13,00 7 5 ,7 3 7 7 ,3 6 7 9 ,2 3 /в/ 3 0 -4 0 26 ,0 1 ,4 1 ,6 3 ,0 7 24 30 14 19 0,52 0 ,0 4 1 3 ,0 6 ,3 4 ,8 2 ,7 8 9 ,9 0 1 2 ,6 8 7 8 ,1 1 С 50-6 0 80-95 50 50 2 ,8 3 ,9 2 ,8 4 ,3 4 ,4 7 ,8 9 13 19 19 29 25 18 12 15 15 0 ,5 6 0 ,6 4 0 ,0 4 0 ,0 4 1 4 .0 1 6 .0 6 ,1 6,2 4 .7 4 .7 3 ,6 0 4 ,3 5 1 3 ,7 0 1 9 ,3 0 1 7 ,3 0 2 3 ,6 5 7 9 ,1 1 8 1 ,6 1 D arniow a G ra s s la n d s o i l А1 1-8 8 -1 4 2 0 ,3 1 8 ,5 1*9 2 ,3 1 .4 1 .4 3 ,7 3 ,3 27 20 34 29 18 24 9 12 5 7 4,5 3 2,70 0 ,3 3 0 ,2 2 1 3 .2 1 2 .3 5 ,3 5 ,6 4 ,5 4 ,7 . ,6 0 C .15 9 , 90 9 ,5 0 1 9 ,5 0 1 5 ,6 5 5 0 ,7 7 60., 70 /в/ 15-25 30-40 4 2 ,6 4 6 ,1 2 ,9 3 ,3 1 ,9 2 ,5 2 ,2 3 ,2 5 ,5 5 ,1 10 9 29 26 31 31 15 17 8 8 1 ,4 7 0 ,8 2 0 ,1 1 0 ,0 6 1 3 ,4 1 3 ,7 5 .9 5 .9 4 .7 4 .7 4 ,6 5 3 ,7 5 8 ,7 0 9 ,3 0 1 3 ,3 5 1 3 ,0 5 6 5 ,1 7 7 1 ,2 6 с 50-60 7 0-80 4 1 .6 4 4 .7 4 ,3 4 ,2 3 ,2 3 ,7 11 10 23 21 29 32 16 15 8 9 0 ,7 7 0 ,7 0 0 ,0 0 0 ,0 5 1 2 ,8 1 4 ,0 6 ,1 6,2 4 .8 4 .8 3 ,6 0 3 ,4 5 9 ,3 0 1 4 ,3 0 12,90 1 7 ,7 5 7 2 ,0 9 8 0 ,5 6 Fra kcje p r ó c h n ic z n e gle b S u d e tó w
K a te g o ri a u ż y tk ow a б ! е Ь у S o il u ti li z a ti o n c a te g o ry P o zi o m g e n e ty c z n y G e n e ti c h o ri z o n G łę b o k o ść p o b ra n ia p ró b y S a m p lin g d e p th cm P ro cen to w a w a rto ś ć i r a k c j i o ś r e d n i c y w mm P e r c e n t o f f r a c t i o n s w ith d ia m e te r i n mm: с o r s .. W ;i O rg an ie С % II oz* W /J T o t a l N /•> С : pH V. i ^ j c i w o s c i s o rp c y jn e S o r p tio n p r o p e r t i e s :! ,0 KCl Hh S Т V о Л i о ir\ Ы O i m tf\ CJ О О i 1Л о •41 гН о о i О 1Л гН о о о 1 ил 00 о о о о 0,0 2 -0 ,0 0 6 VÛ OJi о о о о о о о о о V i n me/100 ^ w n e / 100 с Globy o f s o i l Leśna F o r e s t s o i l A1 0 -1 7 ,6 2 2 ,6 2 7 ,5 1 8 ,1 8 8 4 3 7 2 , 1 2 0 ,0 7 5 0 , 5 ^ »6 5 , 0 1 7 ,4 0 s ia d y 1 7, 40 п. 0» A-jZ/E/ 3 -3 2 1 ,6 2 4 ,2 2 9 ,6 1 6 ,2 7 5 7 4 7 0 , 9 9 0 ,0 7 1 4 ,1 4 ,5 5 ,8 1 0 ,9 5 0 ,; :.0 11 ,4 5 4 ,5 7 /В / 22-52 2 1 ,3 2 5 ,2 • 2 7 ,5 1 6 ,5 7 4 9 5 G 0 ,7 9 0 ,0 8 9 ,9 5 ,0 4 , 2 5 ,2 5 3 , 9 0 9 ,1 5 4 2 ,6 2 С 52-62 82-9 2 3 5 ,4 3 5 ,0 2 9 .4 2 7 .4 50,0 5 0 ,2 1 5 ,6 1 5 ,4 6 7 3 3 7 8 4 5 7 6 0 ,5 2 0 ,2 5 0 , 0 4 о ,о з 8 , 0 ü ,3 5 , 5 5 ,0 ;-,5 4 , 1 2 ,5 5 5 ,5 2 4 , 50 5 , 2 0 7 , 0 5 6 , 7 2 6 5 ,8 5 4 7 15-' Uprawna A ra b le s o i l A1 2-6 12-17 1 6 ,8 2 6 ,5 2 2 ,5 1 9 ,4 2 5 ,8 2 4 ,2 1 4 ,7 1 5 ,4 7 7 9 9 8 11 9 8 6 6 2 ,5 0 1 ,5 2 0 ,1 6 0 ,1 1 1 4 ,4 1 3 ,3 5 .9 5 .9 5 .1 5 .1 5 ,5 2 5 ,0 0 1 0 ,1 0 8,50 1 5 ,6 2 1 1 ,5 0 4 7 ,1 5 7 5 ,9 1 /в/ 25-35 2 7 ,5 1 9 ,4 2 1 ,5 1 1 ,1 6 11 16 4 11 0 ,4 2 0 ,0 4 1 0 ,5 5 ,9 4 ,9 2 ,0 6 5, во 7 ,8 6 7 5 ,7 7 с 65-7 5 5 1 ,7 1 5 ,5 2 2 ,5 1 8 ,2 8 10 14 8 4 0 ,1 6 0 ,0 2 8,0 5 ,1 4 ,0 3 ,6 8 2,30 5 ,9 8 58,49 C1 90-105 6 ,2 8 ,2 1 1 ,4 1 5 ,4 14 13 16 9 15 0 ,1 4 0 ,0 2 7 ,0 5 ,0 5 ,7 7 ,4 2 4 ,3 0 1 1 ,7 2 5 6 ,6 7 D arniow a G ra s s la n d s o i l A1 1-5 8-1 3 10 ,5 2 4 ,8 1 5 ,1 1 5 ,9 1 7 ,8 1 8 ,5 1 9 ,1 1 8 ,6 11 10 10 11 11 11 7 7 9 9 2 ,6 6 1 ,8 4 0 ,1 6 0 ,1 5 1 6 ,6 14,1 5 ,5 5 ,4 4 .5 4 .5 6 ,0 0 4 ,6 5 1 0 ,3 0 9,50. 1 6 ,5 0 1 4 ,1 5 6 5 ,1 9 6 7 ,1 4 /в/ 2 0-50 2 1 ,7 9 ,2 1 5 ,5 1 9 ,5 10 11 14 8 15 0 ,2 5 0 ,0 2 1 2 ,5 4 ,9 3 ,9 • 1 0 ,5 8 1 ,3 0 1 1 ,8 8 1 0 ,9 5 с 45-35 75-85 5 5 ,5 2 8 ,2 9 .5 6 .5 1 7 .5 1 1 .6 1 7 ,0 1 8 ,9 . 14 14 15 15 10 12 5 7 12 15 0 ,2 1 0 ,1 6 0 ,0 2 0 ,0 2 1 0 ,5 8 ,0 4 ,7 4 ,6 3 .9 3 .9 1 0 ,2 8 1 3 ,6 5 0 ,5 0 0 ,5 0 1 1 ,7 8 1 4 ,1 5 4 ,6 4 5 ,5 3
S k ła d m ech a n ic zn y i n i e k t ó r e w ła ś c i w o ś c i ch e m iczn e .;ДеЪ v.-yt. wo r?::onyoî: z r i a sk o wo r» z le p ie n c o v /e g o M e c h a n ic a l c o m p o s it io n and so n e c h e m ic a l p r o p e r t i e s о Г c o i l i j d e v e lo p e d o f s t o n e T a b e l a 6 S . L a s k o w s k i
Т а Ъ в 1 a /
S k ła d m ec h a n ic z n y i n i e k t ó r e w ła ś c iw o ś c i c h e m ic zn e g l e b w y tw o rzo n y ch z w a p ie n ia M e c h a n ic a l c o m p o s it io n and some c h e m ic a l p r o p e r t i e s o f s o i l s d e v e lo p e d o f l i m e s t o n e K a te g o ri a u ż y tk ow a g le b y S o il u ti li z a ti o n c a te g o ry P o zi o m g e n e ty c z n y G e n e ti c h o ri z o n G łę b o k o ść p o b ra n ia p ró b y Sa m p li n g d e p th cm P ro cen to w a z aw a rto ść f r a k c j i o ś r e d n i c y w mm P e r c e n t o f f r a c t i o n s w ith d ia m e te r i n mm: С o r g . O rg a n ic С N og . T o t a l H C: N С aCO^ % pH W ła śc iw o śc i s o rp c y jn e S o r p tio n p r o p e r t i e s h2o KG1 Hh S T V 7o о H Л 1 ° ^ «Н о 1 LA LA CVJ О О i lA О <M «H О О 0,1 0 -0 ,0 5 IA CVJi ° Я» О О 0,0 2 -0 ,0 0 6 vO CM o o o o o o CVJo o o V % w me/100 g g le b y i n m e/100 g o f s o i l L eśna F o r e s t s o i l A1 1-3 3 -7 10 ,3 2 6 ,8 0 ,5 1 ,0 0 ,5 1 ,0 3 .0 6 .0 10 10 36 28 21 23 11 12 18 19 6 ,6 8 4 ,8 0 0 ,4 1 0 ,3 3 1 6 ,3 1 4 ,5 2 ,3 0 3 ,7 6 7 ,1 7 ,5 6 ,9 7 ,1 2,29 1 ,2 8 9 0 ,3 0 9 2 ,1 8 9 2 ,5 9 9 3 ,4 6 9 7 ,5 3 9 8 ,6 3 /В / 10-20 50 1 ,4 1 ,6 1 0 ,0 13 25 21 11 17 2 ,6 0 0 ,2 0 1 3 ,0 1 5 ,1 4 7 ,6 7 ,2 0 ,8 2 7 0 ,5 6 7 1 ,3 8 9 8 ,8 4 С 25-35 4 5 -6 1 50 50 3 .0 3 .0 3 ,0 3 ,2 1 5 .0 2 1 .0 12 16 24 21 21 18-8 6 14 11 1 ,2 7 0 ,6 9 0 ,0 8 0 ,0 5 1 5 ,9 1 3 ,8 3 1 ,9 1 4 6 ,6 9 7 ,7 8 ,0 7 , 4 7 , 6 0 ,6 8 П. 0. 3 7 ,3 4 n . o . 3 8 ,0 2 n .o . 9 8 ,2 2 n . 0. Uprawna A ra b le s o i l A1 0 -5 8 -1 2 1 5-25 4 ,5 7 ,4 1 0 ,0 3 ,5 3 .3 3 .3 2 ,6 2 ,6 2 ,4 6 ,9 5 ,1 6 ,3 6 8 7 25 25 25 26 27 24 13 12 12 17 17 20 1 ,7 6 1 ,6 5 1 ,3 6 0 ,1 8 0 ,1 6 0 ,1 3 9 ,8 1 0 ,3 1 0 ,5 3 ,4 1 2 ,5 6 4 ,2 6 7 .6 7 .6 7 . 6 7 .1 7 .1 7 .1 0,90 0 ,9 0 0 ,8 2 4 7 ,5 8 5 6 ,5 0 8 1 ,9 8 ■ 4 8 ,4 8 5 7 ,4 0 8 2 ,8 0 9 8 ,1 4 9 8 ,4 3 9 9 ,0 0 /В / 3 5 -4 5 4 7 ,2 7 ,6 4 ,9 1 2 ,5 14 17 18 10 16 0 ,3 6 0,03 1 2 ,8 3 8 ,3 7 8 ,0 7 , 4 0 ,5 2 2 4 ,8 2 2 5 ,3 4 9 7 ,9 3 с 55 -7 0 4 8 ,8 6 ,5 4 ,9 1 1 ,6 11 20 19 10 17 0 ,2 8 o , 9 ,3 3 0 ,7 1 8 ,2 7 ,5 n . o . n . o . n . 0. n . o . D arniow a G ra s s la n d s o i l A1 с - з 6 -1 0 1 8 ,6 1 9 ,4 2 ,3 2 ,0 2 ,3 2 ,1 1 4 ,4 1 4 ,9 11 11 25 25 21 19 9 12 13 14 - 2 ,1 6 1 ,6 9 0 ,2 0 0 ,1 8 1 0 ,8 1 0 ,5 2 0 ,8 9 2 2 ,5 3 7 .7 7 .7 7 .3 7 .3 0 ,8 2 0 ,6 8 5 8 ,8 2 5 5 ,8 8 5 9 ,6 4 3 6 ,5 6 9 8 ,6 2 9 8 ,8 1 / В / 1 4-20 2 5-35 29 ,7 2 9 ,4 1 ,6 2 ,7 1 ,4 2 ,1 1 5 ,0 1 7 ,2 10 11 23 22 21 20 11 9 17 16 1 ,0 1 0 ,6 1 0 ,1 1 0 ,0 6 9 ,2 1 0 ,2 2 6 ; 62 3 4 ,0 0 7 ,7 7 ,9 7 .3 7 . 4 0 ,6 8 0 ,6 0 4 7 ,7 0 3 2 ,7 6 4 8 ,3 8 . 5 3 ,3 6 9 8 ,6 0 9 8 ,2 0 с 4 0 -5 0 5 5-65 3 8 ,3 50 4 .2 5 .2 3 ,3 4 ,1 2 1 ,5 2 1 ,7 11 13 21 20 18 19 7 7 14 10 0 ,5 0 0 ,1 6 0 ,0 5 0 ,0 1 1 0 ,0 1 6 ,0 4 6 ,9 0 5 1 ,1 6 8 ,1 8 ,3 7 ,6 7 ,8 n .o . 11.0. n .o . n .o . n .o . n . o . n . o . n . o . J Fra kcje p r ó c h n ic z n e gle b S u d e tó w
70 S. Laskowski
aj Gleba leśna-Forest soil Procentowy uüziot frakcji prochmcznycn w Со,
°/о content o f humus fraction m tnt о i С
v. it nolo ida in у, czesa spfawalne V, colloidal day, clayey particles
b) Glebo u prawno -Arable soil
V. if koloidalny, części spfowiatne V. colloidal cloy, clayey particles
c) Glebo darniowa-Soddy soil
cm % Cog.
V, it koloidalny, c zęści sptawialne V. colloidal day, dayey particles
R ys. 1. P r o filo w y układ frak cji próch n iczn ych i n ie których w ła śc iw o ś c i fiz y k o ch em iczn ych w gleb ach w y tw orzon ych z gran itów 1 — C o r g a n i c z n y w %, 2 — p o j e m n o ś ć s o r p c y j n a w m e/100 g g le b y (T ), 3 — c z ę ś c i s p ł a w i a l n e w %, 4 — i ł k o l o i d a l n y w %, 5 — s t o p i e ń n a s y c e n i a g le b y k a t i o n a m i z a s a d o w y m i w % (V), 6 — f r a k c j a p r ó c h n i c z n a w y e k s t r a h o w a n a N a 4P 20 7, 7 — f r a k c j a p r ó c h n i c z n a w y e k s t r a h o w a n a N a O H p r z e d k w a ś n ą h y d r o liz ą , 8 — f r a k c j a p r ó c h n i c z n a w y e k s t r a h o w a n a H 2S 0 4, 9—f r a k c ja p r ó c h n i c z n a w y e k s t r a h o w a n a N a O H p o k w a ś n e j h y d r o l i z ie , 10 — b i t u m i n y w y e k s t r a h o w a n e m i e s z a n i n ą e t ą n o l u i b e n z e n u , 11 — f r a k c j a p r ó c h n i c y n ie h y d r o l i z u j ą c a P ro file arran gem en t o f h u
m us fraction s and som e
p h y sico -ch em ica l properties in soils d evelop ed of gra
nite 1 — C o r g a n ic , %, 2 — s o r p tio n c a p a c i t y in m e/100 g o f s o il (T) 3 — c la y e y p a r t i c l e s , 4 — c o llo id a l c la y , %, 5 — s a t u r a t i o n d e g r e e o f s o il w i t h a ,lc a lin e c a t io n s , % (V ), 6 — h u m u s f r a c t i o n e x t r a c t e d w i t h N a 4P 20 7, 7 — h u m u s f r a c t i o n e x t r a c t e d w i t h N a O H p r i o r to a c id h y d r o l y s i s , 8 — h u m u s f r a c t i o n e x t r a c t e d w i t h H 2SO i, 9 — h u m u s f r a c t i o n e x t r a c t e d w i t h N a O H a f t e r a c i d h y d ro ly s is .. 10 — b i t u m i n e s e x t r a c t e d w i t h m i x t u r e o f e t h a n o l a n d b e n z e n e , 11 — f r a c t i o n o f n o n - h y d r o l y s i n g h u m i n e s
Frakcje próchniczne gleb Sudetów 71
a) Glebo /eSno-For esf so.
cm c/o Cs.:
Ю гот/юс^
* ; ’'ü i <:// prochnicznych w Cog. icmus fraction in total С
40 80 °/o
7&X
R ys. 2. P ro filo w y u k ład frak cji p róch n iczn ych i n ie których w ła śc iw o ś c i fiz y k o ch em iczn ych w gleb ach w y
tw orzon ych z gabra o b ja śn ien ia jak w rys. 1 P ro file arran gem en t of h u
m u s fraction s and som e
p h y sico -ch em ica l properties in so ils d evelop ed of gabro ex p la n a tio n s as in Fig. 1
0 40
(/ it koloidalny, czeSci spfawia/ne colloidal c/oy, ciauey perfides
Ъ) Glebo uprowna-Arable soll
cm °/oCoa.
5 O' 10 20me/100gT 0 40
40
80
0 40 80 °/c
V, it koloidalny, części sptawiolne V, colloidal day, dayey particles
c) G leb о dorniowo-Soddy soil
cm °JoCog. 5 0 10 20me/100g T 0 40 40 80 \ I , I i-JL I ) \ \ i j i i i i_ 0 40 80 %
1/ it koloidalny, części spfoivia/ne V, colloidal day, clayey particles
80 °/o
80 °/c
sza się jego zaw artość. W y stęp ują jed n ak różnice, jeżeli chodzi o porów na nie poszczególnych k ategorii gleb w obrębie jednego ro d zaju skał. W p rzy padku w ęgla zasobniejsze by ły przew ażnie gleby leśne, natom iast azotu zaw ierają więcej gleby darniow e, a gleby u p raw ne i leśne w y k azują m niejszą ilość tego składnika. W y jątek stano w ią gleby leśne z b azaltu i w apienia, w któ ry ch ogólnie stw ierdzono w ięcej N niż w glebach d a r niow ych w ytw orzonych z analogicznych skał m asyw nych. J e st to spo w odow ane znaczną przew agą w ęgla w tych glebach leśnych, co m usiało
72 S. Laskowski
znaleźć odbicie w ilości azotu. W spom niane gleby leśne w yk azu ją n a j w iększą zaw artość N spośród w szystkich zbadanych profilów , dochodzącą do 0,4% części ziem istych gleby. W pozostałych glebach poziom y ak u m u lacyjne w y kazu ją ogólnie niższą zaw artość azotu, m ieszczącą się w g ran i cach 0,1-0,3%. W m iarę w zro stu głębokości ilość azotu spada do ok. 0,02% (tab. 2-7).
S tosunek С : N nie układa się jednakow o w poszczególnych kategoriach. W poziom ach A ± gleb leśnych stosunek te n jest przew ażnie w yższy niż w poziom ach leżących głębiej, n atom iast w glebach up raw n y ch i darnio w ych obserw uje się rów nież w zrost k u dołowi p ro filu lub w artości podob ne we w szystkich poziom ach genetycznych (tab. 2-7). N ajw yższe w artości
Ci) Glßbo leśno—Forest SOIf Procent/)', vj udziof frakcji ргоатг./ищсп w G од.
cm э/о Cog. r’o con tern of humus fraction m foto! С
n 5 0 10 ZCmellüOgT 0 40' 8 0 %
О^ Г й Г Т ; : — тт™ :
У, it holoidolny, części sptawiaine
V, colloidal day, clayey particles
b) Glebo uprowno-Arob/e soil
ст. c 'o С од.
.1 L.:__JL_i_:_______ _
О 40 80 %
I/ it koloidalny, czesci sptawiaine '/, colloidal day, clayey particles
c) Glebo dorniowa-Soddy soil
cm °/сСод.
Rys. 3. P ro filo w y układ
frakcji próchnicznych i n ie których w ła śc iw o śc i fiz y k o ch em iczn ych w gleb ach w y
-P ro file arrangem ent of h u
m us fraction s and som e
p h y sico -ch em ica l properties in soils d evelop ed of p
or-o b ja śn ien ia jak w rys. 1 tw orzon ych z porfirów
0 40 80 °/o
V, ;t koloidalny, częSci sptawiaine V, colloidal clay, clayey particles
phyr
Frakcje próchniczne gleb Sudetów 73
aj Gleba leśna-boresT son 'Jncwtowy uóziGf trahcjiprocnmcznycn w иод.
V, if koloidalny, czesci spfawialne iż colloidal day, clayey particles
Ъ) Gleba uprawna-Arable soil
cm % 0од.
5 О Ю 20 n e i : ОСдТ О 8 0 %
О 40 во °/о
I/ it koloidalny, części spfawialne V, colloidal day, clayey particles
c) Gleba darniowa-Soddy soil
Rys. 4. P ro filo w y układ
frak cji próchnicznych i n ie k tórych w ła śc iw o śc i fizy k o ch em iczn ych w glebach w y tw orzon ych z b azaltów o b jaśn ien ia jak w rys. 1 P ro file arrangem ent of h u
m us fraction s and som e
p h y sico -ch em ica l properties in so ils d evelop ed of basalt ex p la n a tio n s as in Fig. 1
ZCne/ЮОдТ 0 T
40 80 °!o
0 40 80 °/o
V, it koloidalny, części spfawialne V, colloidal cloy, cJayey articles
stosun ku С : N w y stę p u ją w kategoriach gleb leśnych, w k tó ry ch w ah ają się w szerokich granicach od 14,0 w glebie w ytw orzonej z bazaltu do ok. 30.0 w glebie w ytw orzonej z g ran itu i piaskow ca. W glebach darniow ych i upraw n y ch w artości te są zbliżone i najczęściej m ieszczą się przedzia łach 10-15.
M ożna przypuszczać, że tam , gdzie w badanych glebach stosunek С : N jest dość szeroki, bądź zwiększa się ze w zrostem głębokości, p a n u ją w a ru n k i n iesprzyjające m ikrobiologicznej aktyw ności i praw idłow em u p rze biegow i procesów hum ifikacji resztek organicznych.
74 S. Laskowski
Ob) Glebo leSno-Forest SOil Procentowy udziot frakcjiprócnnicznych w Cog. cm % Coq. % en nient of humus fraction in total С
n 5 0 6 12те/100дТ 0 40 80%
' f f
o) Sie bo uprawna-Arnb/e ÏOH
TA /и в,/1 0 0 g F 80%
V, colloidal ciuy, clayey particles lieöo domiowo -Soddu soil
R ys. 5. P ro filo w y u k ład fra k cji próch n iczn ych i n ie których w ła śc iw o śc i fiz y k o ch em iczn ych w g leb ach w y tw orzon ych z p ia sk o w có w
zlep ień co w a ty ch ob ja śn ien ia jak w rys. 1 P ro file arran gem en t of h u
m us fraction s and som e
p h y sico -ch em ica l properties in so ils d evelop ed of g r it
stone
ex p la n a tio n s as in Fig. 1
S K Ł A D F R A K C Y J N Y Z W IĄ Z K Ó W P R Ó C H N IC Z N Y C H
W yodrębnione w czasie analizy frak cje próchnicy należy uważać, zgod nie z poglądam i w ielu badaczy [14, 27, 28, 42], za m ieszaninę połączeń h u m usow ych o zbliżonych w łaściw ościach z pew ną dom ieszką zw iązków organicznych niehum usow ych. W zw iązku z tym , otrzym ane w yniki m ożna porów nyw ać ze sobą jedyn ie w tedy, gdy analizę frakcjonow aną przep ro w adza się tą sam ą m etodą z zachow aniem identycznych w aru nk ów an ali zy. W przeciw nym razie w yniki są nieporów nyw alne, co w swoich p ra
Frakcje próchniczne gleb Sudetów 75
cach w ykazali niektórzy badacze [13, 16]. Biorąc to za podstaw ę, porów na nie i ocena w yników prezentow anych w niniejszej pracy napo tyk a na duże trudności, w ypływ ające z jednej stron y ze zbyt skąpej ilości publikacji tra k tu ją c y ch o próchnicy gleb górskich, z drugiej zaś stro n y z pow odu zupełnego b rak u publikacji, w który ch próchnicę gleb górskich analizo w ano by m etodą B oratyńskiego i W ilka w układzie profilow ym .
Cb]Glßbotesr--ForeSt soil Procentowyua'vof frakcjiprûchnicznychwGog. cm % С cg. ch content cf' tr. j'nus fraction in toto! С
О 40 80 с/п
V, it koloidalny, czeSci sptawidm V, colloidal с fay. dayey particles
o) G/ebo uprawna-Arable soi!
cm % С од.
0 40 80 э; -:
V, if koloidalny, czeSc: spfawiatr.e V, cci/oidd day, dayey сarfides R ys. 6. P r o filo w y układ с) Glebo darniowa - Sodd у so i i frak cji p róch n iczn ych i n ie - w % С og.
k tórych w ła śc iw o śc i fiz y k o - ~ 5 0 30 вОтг/ЮОаТ 0
ch em iczn ych w gleb ach w y tw orzon ych z w a p ien i ob ja śn ien ia jak w rys. 1 P r o file arran gem en t o f h u - 40 -
m u s fraction s and som e
p h y sico -ch em ica l properties in so ils d ev elo p ed of l i
m eston e ex p la n a tio n s as in Fig. 1
80 ch
Na proces tw orzenia się próchnicy poza przem ożnym w pływ em w a ru n - ków bioekologicznych [4, 7, 14, 23, 26, 34] duży w pły w m a rów nież sposób użytkow ania [10, 37, 41] i stopień k u ltu ry gleby [37, 41]. N ależy jed n ak pam iętać, że różnice w ch arak terze połączeń próchnicznych, w ynikające z różnej k u ltu ry gleby, d ają się zauw ażyć w tedy, gdy badane gleby w sposób zasadniczy różnią się m iędzy sobą k u ltu rą rolną, na co zw rócił uw agę T u r s k i [37].
76 S. Laskow ski
B itu m in y . Do g ru p y połączeń ek strah ow an ych z gleby za pomocą m ie
szaniny benzenu i etano lu zalicza się smoły, żywice oraz woski i określa się je zbiorow ą nazw ą bitum inów . Z aw artość ty ch połączeń w glebie oraz ich rozm ieszczenie w profilu w edług poszczególnych autorów są różne. N iektórzy au to rzy stw ierd zają zm niejszanie się udziału bitum inów w ogól nej zaw artości w ęgla ze w zrostem głębokości [11, 41], inni zaobserw ow ali w zrost tego udziału w głąb pro filu [20, 28, 37]. Ilość bitum inów w ydzielo na przez n iektórych autorów z gleb m ineralnych w aha się przew ażnie w granicach kilku procent w stosunku do ogólnej zaw artości w ęgla [11, 27, 37, 41]. Spotyka się jed n ak w litera tu rz e dane [11, 28], w edług któ ry ch w artości te są znaczne i n iejednokrotnie przekraczają 20% w ęgla ogółem. Przew ażnie w glebach leśnych znajd uje się więcej bitum inó w [11, 27], ale są przypadki, że gleby upraw n e g ó ru ją pod tym względem nad glebam i leśnym i [28]. Poza tym , gleby bardziej p ry m ity w n e odznaczają się ró w nież znacznym i ilościam i bitum inów .
Zaw artość bitu m inów w badanych glebach wszędzie na ogół m aleje ze w zrostem głębokości, natom iast udział ich w ogólnej zaw artości w ęgla przew ażnie rośnie w głąb profilu, co szczególnie w yraźnie uw idacznia się w glebach up raw ny ch i darniow ych (rys. 1-6, tab. 8-13). W glebach leś nych w ytw orzonych z gran itu , bazaltu i piaskow ca obserw uje się dość ch arak tery sty czn y sposób rozm ieszczenia b itum inów w profilu, polega jący na tym , że udział ich w ogólnej zaw artości węgla, idąc od poziom u
А г w głąb profilu, zm niejsza się do pew nej głębokości, a następnie
w zrasta, tw orząc jak by dwa m aksim a: pierw sze w poziom ie А ъ drugie w poziomie C.
N agrom adzenie większej ilości b itum inów w poziom ach A x gleb leś nych w ym ienionych wyżej obiektów znajd u je swoje uzasadnienie w cha rak terze ściółki pochodzącej głównie z igliw ia świerkow ego, bogatego w związki organiczne wchodzące w skład bitu m inów na co zw racają uw agę niek tórzy badacze [11, 27].
N ajniższą zaw artość bitum inów , w ynoszącą ok. 3-5% С ogółem, stw ie r dzono w glebach darniow ych w ytw orzonych z p o rfiru i w apienia oraz leśnych w ytw orzonych z bazaltu i w apienia. N atom iast najw yższą zaw ar tość bitum inów , w ynoszącą przew ażnie ponad 20% С ogółem, stw ierdzono w dolnych poziom ach gleb w ytw orzonych z gabra i piaskow ca. Pozostałe profile zajm ują poci tym w zględem m iejsce pośrednie.
Stosunkow o duża zaw artość b itum inów w badanych glebach oraz ich w ysoki i przew ażnie zw iększający się w głąb profilu udział w w ęglu ogó łem nasuw a przypuszczenie, że w czasie ekstrakcji bitum inów przechodzi
Frakcje próchniczne gleb Sudetów 77
T a b e l a 8 S k ła d f r a k c y j n y p ró c h n ic y g le b w ytw orzonych z g r a n i t u
/w /в С o g ółem / F r a c t i o n a l humus c o m p o s itio n o f s o i l s d e v e lo p e d o f g r a n i t e / .in % o f t o t a l С/ K a te g o r i a u ż y t kowa g le b y S o i l u t i l i z a t i o n c a te g o ry Poziom g e n e ty c z n y G e n e tic h o r iz o n G łębo kość p o b ra n ia p ró b y Samp l i n g d e p th cm С o r g a n ic zony ogółem w % O rg a n ie C t o t a l % С b itu m in w y li czony B itum en С c a l c u l a t e d С o znaczony w w yciągu С d e te rm in e d i n e x t r a c t С n ie h y d ro l i ż u ją c y Konh y d ro -l y z i n g С 0 , I n Ma4F207 /pH = 7 / f r . I O .ln ^"a4^2^7 /pH 7 . 0 f r . I 0 , In KaOH p rz e d kwaśną h y d ro l i z ą f r . I I O .ln NaOH b e fo re a c i d h y d r o ly s is f r . I I 0 ,5 n h2so4 0 .5 n h2sc4 0 , l n KaCH po k w aśnej h y d r o l i z ie f r . I I I O .l n NaOH a f t e r a c i d h y d ro ly s is f r . I I I Leśna F o r e s t s o i l A1 0 -3 3 ,6 3 1 1 7 ,9 6 2 2 ,6 7 1 5 ,5 4 0 ,3 6 1 ,9 6 3 9 ,0 6 / Б / 1 3-23 3 3 -^ 3 1 ,3 2 8 0 ,9 ^ 5 1 0 ,1 6 9 ,5 2 2 2 ,8 2 2 7 ,8 3 1 7 .0 9 1 8 .1 0 0 ,6 3 1 ,2 7 4 ,3 7 3 ,3 9 4 2 ,4 ? 3 7 ,7 3 С 63-7 3 8 6 -9 3 0 ,4 7 6 0 ,3 5 4 1 1 ,9 7 1 9 ,7 7 2 6 ,2 6 2 9 ,0 6 1 4 ,9 2 9 ,0 4 1 ,4 7 1 ,4 1 2 ,7 3 1 ,9 3 4 1 ,8 1 3 3 ,4 2 Uprawna A ra b le s o i l A1 2 -7 10-15 3 ,7 5 8 3 ,4 1 5 9 ,7 9 9 ,5 2 2 9 ,3 5 3 0 ,6 9 2 5 ,4 4 2 5 ,4 8 0 ,4 0 0 ,5 3 2 ,7 1 2 ,7 8 3 0 , o4 30,10 /В / 2 5-35 4 5 -5 5 0 ,7 1 3 0 ,5 1 6 1 0 ,9 4 1 2 ,0 2 1 8 ,7 9 1 4 ,3 4 1 7 ,3 9 2 2 ,4 8 1 ,1 2 1 ,7 4 8 ,5 6 7 ,1 7 4 1 ,0 9 4 2 ,2 3 С 7 0 -8 0 95-Ю 5 0 ,2 0 2 0 ,3 0 1 1 7 ,8 2 1 5 ,9 5 2 3 ,7 6 2 2 ,5 9 1 6 ,3 4 1 7 ,2 8 3 ,4 6 1 ,6 6 2 »48 3 ,9 9 3 5 ,6 4 3 5 ,5 5 D a rn io wa G ra ss la n d s o i l A1 3 -1 0 15-20 3 ,5 8 5 1 ,6 5 0 7 ,9 5 9 ,0 9 2 4 ,9 7 3 2 ,0 6 2 7 ,7 5 2 3 ,4 5 0 ,7 3 0 ,7 3 3 ,1 0 3 ,2 1 3 2 ,5 2 3 1 ,0 3 / в / 35-4 5 6 0 -7 0 0 ,6 5 0 0 ,5 3 0 1 3 ,4 9 1 3 ,5 8 32,86 3 5 ,6 6 1 6 ,3 5 1 3 ,5 8 0 ,9 5 0 ,9 4 3 ,9 7 3 ,4 0 3 3 ,8 1 3 3 ,5 8 с 8 0 -9 0 100-110 0 ,4 0 2 0 ,4 4 1 1 0 ,4 5 1 3 ,1 4 2 7 ,6 1 2 7 ,8 9 1 3 ,4 3 1 1 ,7 9 1 ,2 4 1 ,1 3 3 ,4 8 3 ,1 7 4 2 ,0 4 3 7 ,6 4
do roztw oru alkoholu i b enzenu rów nież część ruchom ych połączeń próch nicznych. Do potw ierdzenia tego p otrzebne są dalsze szczegółowe badania. K o z a k i e w i c z [18] znalazł najw ięcej b itum inów w to rfach zalega jących poniżej w ody g ru n tow ej. M a r c i n i a k i M i c h a j l u k [21] zna leźli ich w ięcej w torfach słabo rozłożonych, a m niej w to rfach silniej rozłożonych, co zdaniem tych auto ró w św iadczy o nietrw ałości bitum inó w w w aru n k ach tlenow ych. P r u s i n k i e w i c z [32] stw ierdził, że gleby o dużej aktyw ności biologicznej w y k azu ją m niejszą zaw artość b itu m inó w od gleb biologicznie m ało aktyw nych. W yniki b adań oraz poglądy w y
78 S. Laskowski
m ienionych wyżej autorów w y ja śn ia ją w pew nym stopniu przyczyny zw iększania się udziału zw iązków bitum icznych w próchnicy głębszych poziom ów genetycznych niektó ry ch gleb opisyw anych w niniejszej pracy.
W św ietle uzyskanych w yników stanow isko P o n o m a r i e w e j [30] co do niew ydzielania bitu m in ó w z gleb m ineralnych przed analizą frak cjo now aną połączeń próchnicznych w y d aje się niesłuszne; podkreślają to rów nież w sw ych w ypow iedziach B o r a t y ń s k i i W i l k [5] oraz M u - s i e r o w i c z i S y t e k [28]. G leby te bow iem m ogą zaw ierać znaczne ilości połączeń organicznych zaliczanych do bitum inów , o czym św iadczą w yniki analiz niek tó rych autorów , ja k rów nież dane uzyskane w opisyw
a-T a b e l a 9 S k ła d f r a k c y j n y p ró c h n ic y g le b w ytw orzonych z g a b ra
/w J/o С o g ółem / F r a c t i o n a l humus c o m p o s itio n o f s o i l s d e v e lo p e d o f g ab b ro / i n yo o f t o t a l С/ .Kate g o r i a u ż y t kowa g le b y Z o i l u t i l i z a t i o n c a t e g o ry Poziom g e n e ty c z n y G e n e tic h o riz o n G łębo kość p o b r a n ia p ró b y Samp l i n g d e p th cm с o r g a n ic z n y o g ó łe n W /о O rg a n ic С t o t a l 7° С b itu m in w y li czony E i tu n e n G c a l c u l a t e d
С ozn aczo n y w w y ciąg u
С d e te rm in e d ir. e x t r a c t С n i e h y d ro -l i z u j ą c y К o n - h y d ro l y z i n g С Ot l n b a^P207 /pH = 7 / f r . I O .ln ^ a4^2^7 /pH 7 . 0 / f r . I 0 , ln NaOH p rz e d h y d r o l i z ą f r . I I O .l n KaOH b e f o r e a c i d h y d ro l y s i s f r . I l 0 ,5 n H2S04 0. 5n K2SC4 0 , l n KaOH po kw aśn ej h y d r o l i z ie f r . I I I O .l n NaOH a f t e r a c id h y d ro l y s i s f r . I I I ..сс na F o r e s t s o i l A1 Ü-25 3 ,9 1 4 15 ,6 1 26,32 2 1 ,7 9 0 ,4 6 2,58 31,66 / В / 5-10 25 -3 5 1 ,0 7 7 0 ,6 8 7 1 7 ,1 8 1 9 ,5 1 23,12 1 8 ,3 4 17 ,1 8 1 9 ,3 6 1 , 1 1 1 ,7 5 3 .5 3 5 .5 3 3 2 ,9 6 3 2 ,7 5 С 50-60 85 -9 5 0 ,5 4 6 0 ,3 9 3 1 5 ,7 6 2 4 ,1 7 15,02 1 3 ,4 ^ 1 4 ,6 5 12 ,72 2,56 2 ,8 0 8 ,4 2 , 7 , 12r 3 6 ,4 6 3 4 ,3 5 Uprawna A ra b le s o i l A1 1-6 10-16 2 ,5 5 9 1 ,9 8 9 9 ,6 5 9 ,3 0 1 8 ,4 4 19,66 2 5 ,7 9 2 3 ,1 3 0 ,5 9 0 ,6 5 3 ,5 6 4 ,6 3 3 9 ,5 9 4 2 ,0 8 в 2 5-35 0 ,3 6 6 1 7 ,2 1 1 6 ,3 9 1 6 ,9 4 3 ,8 3 5 ,1 9 38,80 /С / 50-60 80 -9 5 0,306 0 ,3 1 0 2 4 ,5 1 2 3 .2 7 1 3 ,4 0 12,58 1 4 ,7 1 1 4 ,4 7 4 ,2 5 3 ,7 7 4 ,5 8 5,35 3 7 ,5 8 40,89 D a rn io wa G ra s s la n d s o i l A1 2-7 10-15 3 ,1 4 2 1 ,6 7 5 -7 ,6 1 1 0 ,4 5 1 1 ,8 4 1 1 ,7 6 2 4 ,3 2 1 8 ,0 3 0 ,7 0 1 ,0 1 5,86 9 ,1 3 4 7 ,0 7 4 8 ,0 0 / в / 2 5-35 0 ,3 4 8 1 9 ,8 3 10,92 1 6 ,6 7 3,45 8 ,0 5 4 0 ,8 0 с 50-60 7 0 -8 0 0 ,2 6 1 0,253 2 1 ,8 4 2 7 ,6 7 1 0 ,3 4 1 0 ,2 8 1 4 ,1 8 1 1 ,8 6 2 ,6 8 2 ,7 7 6,90 7 ,1 1 4 3 .6 8 42.69
Frakcje próchniczne gleb Sudetów 79
T a b e l a 10 S k ła d f r a k c y j n y p ró c h n ic y g le b w ytw orzonych z p o r f i r u
/w L/o С o g ó łem / F r a c t i o n a l humus c o m p o s itio n o f s o i l s d e v e lo p e d o f p o rp h y r / i n % o f t o t a l С / K a te g o r i a u ż y t kowa g le b y 3 o i l u t i l i z a t i o n c a t e g o ry Poziom g e n e ty c z n y G o r.etic h o r iz o n G łębo k ość p o b r a n ia p ró b y l i n g d e p th c a c o r g a n ic z n y ogółem V.' O rg a n ie C t o t a l 7o c b itu m in w y l i czony B itum en С c a l c u l a t e d С o zn aczo n y v.- w y ciąg u С d e te rm in e d i n e x t r a c t С n i e h y d ro l i ż u ją c y K onh y d ro -l y z i n g С 0 , I n ^ 4? 2^7 /pH = 7 / f r . I 0 . I n I« a ^ ^ O y /pH 7 . 0/ f r . I 0 , l n NaOH p rz e d h y d r o l i z ą f r . I I 0 . l n KaOH b e f o r e a c i d h y d ro l y s i s f r . I I 0 ,5 n H.2S04 0 .5 n 0 , l n KaOH po k w aśn ej h y d r o l i z ie f r . I I I O .l n KaOH a f t e r a c i d h y d ro l y s i s f r . I I I L e jn a s o r e s t s o i l A1 2 -7 3 ,4 7 2 1 5 ,8 4 32,00 2 1 ,8 9 0 ,3 5 1 ,7 6 2 7 ,5 9 / В / 22-32 0 ,6 4 4 1 5 ,0 4 5 9 ,2 9 1 3 ,9 8 1 ,0 9 2 ,4 8 2 9 ,8 1 С 4 2 -5 2 67-7 7 0 ,3 4 0 0 ,5 7 6 1 1 ,1Ь 1 0 ,1 1 3 7 ,3 5 5 4 ,5 7 1 2 ,3 5 1 2 ,5 0 1 ,1 8 1 ,6 0 3 ,5 4 5 ,7 2 5 4 ,4 1 5 6 ,4 4 Uprawna A ra b ie s o i l A1 1 -6 8 -1 4 2 ,7 4 9 2 ,6 6 1 9 ,5 1 1 1 ,8 4 1 6 ,4 1 1 6 ,8 4 2 5 ,1 4 2 4 ,2 4 0 ,4 7 0 ,4 1 5 .1 5 5 .1 6 4 5 ,7 6 4 4 ,1 6 / 3 / 20-30 3 2 -4 2 0 ,8 2 2 0 ,4 7 0 1 3 ,1 3 1 5 ,1 1 2 9 ,5 6 2 4 ,2 6 1 8 ,6 1 2 1 ,2 4 0 ,9 7 1 ,7 0 5 ,3 5 5 ,5 3 5 0 ,7 8 3 0 ,4 3 с 6 5 -7 0 0 ,4 3 2 1 5 ,1 9 3 3 ,8 0 1 8 ,2 9 1 ,1 6 4 ,6 3 2 7 ,5 5 D a rn io wa G ra s s la n d s o i l A1 1 -4 1 0 -1 5 5,454 2 ,8 5 0 6 ,0 5 4 ,5 8 1 8 ,9 9 2 0 ,8 5 2 4 ,4 6 2 5 ,4 4 0 ,4 6 0 ,4 9 3 ,4 5 3 ,2 9 4 4 ,5 5 4 3 ,1 8 / 3 / 2 5 -5 5 0 ,7 6 0 7 ,2 3 3 7 ,6 3 1 7 ,2 4 0 ,9 2 5 ,2 6 2 9 ,4 7 с 4 5 -5 5 7 5 -8 0 0,702 0,555 6 ,8 4 1 1 ,7 7 4 2 ,1 7 • 5 8 ,5 0 1 6 ,5 2 1 8 ,8 7 0 ,7 1 1 ,1 2 4 ,4 2 4 ,8 6 2 5 ,6 4 2 5 ,0 4 i
nych badaniach. Z drugiej stro n y przypisyw anie zw iązkom bitum icznym zbyt w ielkiego znaczenia, ja k to su g eru ją M u s i e r o w i c z i S y t e k [28], proponując w ykorzystyw an ie sposobu rozm ieszczenia b itu m in w p ro filu glebow ym jako w skaźnika typologicznego, rów nież nie w y d aje się w pełni uzasadnione. P rzede w szystkim pośredni sposób oznaczenia za w artości b itu m in ów przez w yliczenie jej z różnicy m iędzy ilością w ęgla organicznego w glebie przed odbitum inow aniem i w glebie odbitum ino- w anej może być obarczone pew nym błędem , k tó ry w glebach o niskiej zaw artości próchnicy n ab iera szczególnego znaczenia.
O znaczając natom iast b itu m in y bezpośrednio należy in te rp re ta c ję ich zaw artości przeprow adzać ostrożnie, gdyż podczas ekstrakcji tych zw iąz
80 S. Laskowski
ków może do roztw orów ek strahu jący ch przechodzić rów nież koloidalna krzem ionka, na co zw raca uw agę Ł a k o m i e ć [20].
Oprócz w ym ienionych zastrzeżeń są jeszcze inne w ysuw ane przez M u c h ę i L a c h o w s k i e g o [25], którzy stw ierdzili stosunkow o dużo azotu w ek strak tach bitum icznych, k tó re nie pow inny zaw ierać tego p ierw iastk a bądź jego ilości śladowe. Św iadczy to o przechodzeniu do w yciągów eterow ych bądź benzenow o-alkoholow ych podczas procesu de- bitum inizacji pew nych ilości am inokw asów lub połączeń nisko m oleku larn y ch zaw ierających azot.
Poza tym ilość bitum inów może zm ieniać się dość istotnie w czasie
T a b e l a 11 S k ła d f r a k c y j n y p ró c h n ic y i;le b w ytw orzonych z b a z a l t u
/w ; j С o g ó łem / F r a c t i o n a l hunius c o m p o s itio n o f s o i l s d e v e lo p e d o f b a s a l t / i n o f t o t a l С / . o r i a oi 1 . o r у Poziom ■jer.etyczr.y jc.-.eóic h o riz o n G łębo kość p o b ra n ia p ró b y Samp l i n g d e p th cm С o r g a n ic z n y ogółem G rz a n ie С t o t a l Cf./0 С • b itu m in v/у l i czony B itum en С c a l c u l a t e d
С ozn aczo n y v; w yciągu
С d e te rm in e d i n e x t r a c t С n ie h y a r o - i i z u j ą c y Kon- h y d ro - l y z i r.£ С 0 , In Ka4^2^7 /pH = 7/ f r . I O .ln K a ^ L,0? /pH 7 . 0 / f r . 1 0 , In liaGh p rz o d h y d r o l i z ą f r . I I U .l n I-.'aGH b e i o re a c id h y d ro l y s i s f r . I I 0,521 0 . 5n K2S04 G ,ln îiaUn po kw aśnej h y d r o l i - z ie f r . I l l O .l n liaGK a l t e r a c id h y d ro l y s i s f r . I l l L-jsna г оl e s t s o i l A1 1 -5 5 -1 0 5 ,6 1 0 4 ,5 9 5 6 ,5 2 5 ,1 6 2 7 ,4 9 2 ö ,8 4 2 7 ,6 6 2 6 ,9 5 0 ,8 2 0 ,9 5 4 ,6 5 4 ,7 5 3 2 ,4 1 3 5 ,1 4 ; / 3 / 20-30 1 ,4 4 4 5 , Io 5 5 ,1 1 1 9 ,5 5 1 ,5 9 5 ,6 5 5 4 ,2 1 С 4 5 -5 5 7 0 -8 5 0 ,7 1 6 0 ,7 0 5 6 ,1 4 5 ,2 1 29,09 2 8 ,2 1 1 7 ,8 8 1 7 ,9 1 2 ,7 9 2 ,9 6 7 ,8 2 9 ,0 3 3 6 ,0 3 5 7 ,3 8 U: rav.na АгнЪхе s o i l A1 0 -5 2 0 -2 4 1 ,7 7 0 1,19 2 5 ,4 8 8 ,3 9 1 8 ,9 8 2 1 ,8 1 2-o,21 2 3 ,7 4 1 , ?4 1 ,3 4 7 ,1 2 6 ,9 6 3 6 ,2 7 3 6 ,7 4 / в / 5C-40 0,520 1 0 ,1 9 2 0 ,0 0 1 9 ,2 5 5 ,Go 7 ,5 0 3 8 ,6 5 с 5 0 -6 0 80-95 0 ,5 6 1 0 ,6 4 2 15,86 1 6 ,5 1 1 4 ,9 5 2 0, 3b 1 9 ,9 4 3 ,3 9 5 ,7 4 7 ,1 3 4 ,o3 5 6 ,3 6 4 2 ,6 8 .,a r n i o G ra c s -la i.d - o i l A1 1 -8 8 -1 4 4,35В 2 ,7 0 4 4 ,6 4 ■4,44 2 1 , o2 2 o , 18 2 4 ,1 1 0 ,9 4 1 ,3 3 5 ,7 8 6 ,5 8 3 5 ,1 3 3 6 ,5 9 / 2 / 1 5-25 5 0 -4 0 1 ,4 7 0 0 ,8 2 5 6 ,60 1 1 ,2 7 5 - , 08 5 4 ,13 1 ó , 64 1 5 ,7 6 1 ,4 4 2,1c; 5 ,7 1 5 ,9 4 3 4 ,8 3 5 - ,7 9 с 5 0-60 7 0-S 0 0 ,7 7 2 0 ,6 9 3 1 2 ,0 4 1 4 ,4 ? 2 7 ,9 4 1 5 ,5 4 1 5 ,7 6 2 ,4 6 2 ,72 5 ,7 0 •',3 0 5 2 ,6 4 ;■ , 09
