ST A N ISŁ A W ZĄBEK
PO BIERA NIE SKŁADNIKÓW POKARM OW YCH W PLO NIE ROŚLIN NA GLEBIE PIA SZ C ZY STEJ
NA W ADNIANEJ ŚCIEKAM I Z M LECZARNI i
O ddział Ś ląsk i IU N G w e W rocław iu
Ścieki poprodukcyjne przem ysłu m leczarskiego zaw ierają stosunkow o znaczne ilości substancji organicznej, składającej się głów nie z białka i cu k ru m lekowego, w sku tek czego ich oczyszczanie jest kosztow ne. N ato m iast doprow adzone w stanie nie oczyszczonym do wód pow ierzchnio wych, jak to m a m iejsce w w ielu k rajach, pow odują dość często stra ty gospodarcze.
W tej sy tuacji w arto rozpatrzyć bliżej spraw ę zastosow ania ścieków z m leczarni do celów nawozowych, gdyż oprócz składników organicznych zaw ierają one rów nież składniki m ineralne. W 1 m 3 ścieków [5] stw ier dzono średnio 27 g N, 13 g P 20 5, 23 g K 20 i 126 g CaO.
Jednakże skład ścieków z m leczarni, a szczególnie ich skłonność do zagniw ania, budziły obawy, czy nie będą one szkodliwe dla roślin. T ak np. M i t c h e l l i C o s s i d e [2] w ykazali, że ścieki z m leczarni obni żają w glebie zaw artość ruchom ych form Mg i Ca, a T e v e s i G a v e l
[3] stw ierdzili, że w glebie pod w pływ em tych ścieków n astęp u je nieko rzy stn y w zrost liczby d robnoustrojów w p orów naniu z glebą nie naw ad nianą.
Przytoczone badania m ają jed nak c h a ra k te r w ycinkow y i na ich pod staw ie nie m ożna w yciągnąć neg atyw n y ch wniosków. W ydaje się jednak, że przy u m iejętn y m stosow aniu n aw ad n iania ściekam i z m leczarni m ożna w niejednej m iejscow ości nie tylko rozw iązać spraw ę zatru w a n ia wód, ale i korzystnie w płynąć na plony pobliskich pól.
CEL, W A R U N K I I ZAK RES B A D A Ń
P odstaw ą niniejszych bad ań były ścisłe dośw iadczenia polowe założone w Laskow icach O ław skich w rok u 1963 w celu uzyskania inform acji o reakcji roślin up raw n y ch i gleby na naw ad nianie ściekam i z m leczarni.
1 P raca sta n o w i część ob szern iejszego op racow an ia n au k ow ego pt. „N aw od n ien ia roślin u p raw n ych ściek am i p rzem ysłu m lecza rsk ieg o ”.
124 S. Ząbek
D ośw iadczenia te założono n a glebie piaszczystej luźnej (tab. 1) V klasy bonitacyjnej. W poziom ie próchnicznym o miąższości 20 cm stw ierdzono 0,9% próchnicy, 10 mg przysw ajalnego P 2Os w edług E gnera i 5 mg p rzy sw ajalnego K 20 .
W jed n y m dośw iadczeniu ścieki stosow ano tylko w okresie w egetacji, w drugim zaś — tylko w okresie jesienno-zim ow ym . Oba dośw iadczenia obsiew ano jednocześnie tą sam ą rośliną. W okresie la t 1963-68 kolejno przebadano koński ząb, poplon ozimy, słonecznik na paszę, rzepak ozimy, poplon ścierniskow y, b u rak i pastew ne, pszenicę ozim ą i znow u koński ząb. B yły to niem al w yłącznie u p raw y pastew ne, poza rzepakiem i pszenicą ozimą, które, w celu uzyskania jednolitego m ateriału do analizy i porów nyw alnych w yników badań, zebrano w stadium kw itn ien ia z poletek o po w ierzchni 1 m 2.
Obiekty-Treatments :
Ścieki I Ścieki Ш Nie nowodniany ścieki Л oswogel Sewage Ш Non irrigated SewageU
R ys. 1. F ragm en t d ośw iad czen ia p olo w eg o z n aw ad n ian iem gleb p iaszczystych ściek am i z m leczarn i w L ask ow icach O ław sk ich
К — k o n tro la, Ob — obo rn ik , N — sa letra , N P K — s a le tra + su p e rfo sfa t + 40-procentow a sól potasow a, D — dopływ ścieków , G — gro b elk a o taczająca k w a terę
A fra g m en t of field e x p erim en t on san d y soil irrigated w ith dairy p la n t se w a g e at L a sk o w ice O ła w sk ie
К — control, Ob — fa rm y a rd m an u re, N — sa ltp e te r, N P K — sa ltp e ter + su p erp h o sp h ate + + 40% potassium salt, D — sew age inflow , G — rid g e su rro u n d in g th e plot
W obu dośw iadczeniach badano skuteczność trzech (I, II i III) łącznych
ilości ścieków (tab. 2), stosow anych niezależnie na trzech obiektach (kwa terach) doświadczenia, o pow ierzchni 130 m 2 każdy. W obrębie jednego pow tórzenia (rys. 1) trz y k w atery były naw ad nian e ściekam i, a czw arta nie. Dla obu dośw iadczeń były w spólne następ ujące obiekty nawozowe:
— obornik — 250 q /h a co 3 lata,
— N w saletrze am onow ej — średnio 67 k g /ha pod u p raw ian ą roślinę, — N P K w saletrze am onow ej, superfosfacie i 40-procentow ej soli po tasow ej — średnio 180 kg/ha pod u p raw ia n ą roślinę,
T a b e l a 1 S k ła d m ech an iczn y g le b y p i a s z c z y s t e j w L askow iс ach O ła w sk ic h , n a t e r e n i e d o ś w ia d c z e n ia
s n aw adnianiem ś c ie k a m i z m le c z a rn i
M e c h a n ic a l c o m p o s itio n o f san d y s o i l a t L askow ice O ław sk ie on th e a r e a o f e x p e r im e n ts on i r r i g a t i o n w ith d a i r y p l a n t sewage Poziom glebowy cm Horizon, cm
Procentowa zawartość cząstek o 0 w mm Content of particles with diameter in mm, %
> 1 ,0 1 ,0-0,5 0,5-0,25 0,25-0 ,1 0 ,1 -0,05 о* о 0 ,02-0,006 0,006-0,002 < 0,002 0-25 2.9 5.6 23,5 54.9 9,1 1 ,0 5.0 1 .0 5*0 2 6 -70 1 .0 1 .0 10 ,0 75,0 9,0 1 .0 - 1 .0 3,0 7 1 -8 0 It* 4,6 41,4 5 1 ,6 1 ,0 - - 1 .0 1 .0 81-120 4,8 23,4 63,3 4,3 - - 1 .0 - 2 ,0 T a b e l a 2 I l o ś ć śoleków % m le o z a m l i o r l e n t a o y j n e i l o ś o i HFK doprow adzane n a o b ie k ty obu
d o św iad czeń w Laskow loach O ła w sk ic h w l a t a o h 1963-1968
Amounts o f d a i r y p l a n t sewage and a p p ro x im a te HPK r a t e s a p p lie d i n th e tr e a tm e n t* o f b o th e x p e r im e n ts a t Laekowioe O ław skie i n th e p e r io d 1963-1968
I l o ś ć śo leków Sewage r a t e
O b ie k ty naw adniane ó o iek am i w o k r e s i e T r e a tm e n ts o f sew age i r r i g a t i o n i n w e g e t a o j l g r o w i n g s e a s o n m / h a ściek ó w ś r e d n io n a r o ś l i n ę m^/Ъа o f mean sewage r a t e f o r a o ro p J e s i e n n o - z i m o w y m a u t u m n - w i n t e r s e a s o n z a w a rto ś ć HPK k g /h a HPK o o n te n t k g /h a n r / h a ściek ó w ś r e d n i o n a o k re s m ^/ha o f mean sewage r a t e f o r th e g iv e n p e r io d z a w a rto ś ć HPK k g /h a HPK o o n te n t kg /h a I П I I I 2130 4260 6490 134 260 4Ö9 3210 5200 7170 202 379 481
O biekty te rozlosowano w obrębie każdej k w a te ry (rys. 1). D odatko wo w ściekach z m leczarni w Laskow icach Oławskich, zaw ierających w 1 m 3 (na podstaw ie kilku analiz) średnio 29 g N, 16 g P 20 3, 25 g K 20 , dostarczono ilości N PK przytoczone w tab. 2.
Plony r o ś l i n na g lo b ie p ła s z c z y s t ó j w Lackowioaoh O ław skich na o b ie k ta ch n ie nawadnianych oraz ś r e d n ie plon y w grupaoh obiektów nawadnianych к o k r e s ie w e g e ta c ji i w o k r c eio jesienno-zim owym ściek a m i z m leozarn i Y ie ld o f orops on sandy e o i l a t Laelco^ice C łtw akie in th e trea tm en ts w ith out i r r i g a t i o n and mean y i e l df
in the treatm ent groups ir r ig a ta d w ith d a ir y p la n t sewage i n grow ing sea so n and in autum n-w inter sea so n
Rok Year
R o ślin a Crop
Plony ś w ie ż e j толу q/ha Y ie ld s o f fresch p la n t m a tter, q/ha ob
t r e a t
ie k t y n ie nawadniane o b ie k ty nawadniane ściek am i w o k r e sie : ments w ith o u t i r r i g a t i o n treatm en ts o f i r r i g a t i o n w ith sewage in* k o n tr o la c o n t r o l obornik 250 q/ha manure 250 q/ha śre d n io pod r o ś l i n ę kg/h a moan r a to fo r a crop kc/h a T F w e g e ta o ji 'owiw? sea so n jesienno-zim owym autum n-w inter season ś o io k i sewage ś c ie k i+ obornik sewage+ manure ś o ie k i + N sewage + N ś o i e k i + NPK sewage + NPK ś o i e k i sewage sc l3 k i+ obornik s6wage+ manure e c i e k i + N newago + N é o ie lc i + NPK sewage + NPK N-64 NPK-180 1963 Koński ząb WIR-42 Fodder maize WIR-42
133 ± 1 0 ,8 154 ±25,1 165 ± 31, 2 195 + 3 0 ,2 406 ± 21 431 ±65 458 ±39 472 ±29 1964
Poplon ozim y/żyto+w yka+lnkarnatlca/
W inter a fte r c r o p /rape+vetch+crim aon e lo v e r ;
8 2 ,3 " " ± 1 4 ,2 1 0 4 ,У ± 1 4 ,7 107,9 ±50,1 1 0 b ,9 ± 2 0 ,2 2 2 7 ,5 ± 4 4 ,7 215, b ± 3 0 ,7 2 3 5 ,4 ±8 2 ,2 23b, 1 ± 4 5 ,4 1 25 ,0 ± 2 3 ,9 131,4 ± 1 1 ,9 U 1 ,9 ± 2 ,8 i 3 9 , ś ±4', 3 S ło n ec z n ik WNIJNK/popion a ciern isk o w y /
Sunflow er V/NIINK /s t u b b le o a tc h c r o p / 193 ± 2 6 ,3 181 ± 2 8 ,0 204 ± 2 9 ,3 2(э8 ± 3 8 ,6 4 4 2 ,7 ± 5 7 ,5 452, b ± 6 5 ,4 4 7 0 ,3 ± 6 ,3 4 7 6 ,2 ± 3 8 ,3 230,1 ± 2 6 ,0 2 4 4 ,4 ± 2 3 ,3 26 2 ,8 ± 7 ,0 2 4 1 ,3 ±23,1 1965
Rzepak ozimy G ó rozań sk i.C zęść nadziemna po p rzek w ita n iu
G órozański w in ter rape v a r i e t y . Above ground p a r te a f t e r flo w e r in g end
11 5 ,3 ± 2 8 ,6 2 8 5 ,5 ± 4 2 ,8 2 63,1 ± 2 9 ,6 37 8 ,6 ± 4 6 ,8 - 46 4 ,4 ±3 8 ,5 4 8 4 ,2 ± 2 9 ,0 2 6 3 ,7 ±32,1 358,5 ±39,6 2 8 9 ,4 ± 2 5 ,2 Pcplcn .ściern iskow y ow ies+wyka+seradela
H ijelu szk a x /
Stubble oat~h crop /o a ts + v e to h + s e r a d e lla + f i e l d p e a / x / 4 6 ,9 ± 1 2 ,6 56,1 ± 9 ,6 4 0 ,8 ± 7 ,2 6 6 ,6 ± 1 1 ,3 19 9 ,6 ± 9 3 ,6 197,1 ±7 6 ,3 199,4 ±84,1 2 1 0 ,0 ± 5 3 ,2 93 ,7 ±17,1 100,1 ±1 5 ,2 104,6 ±3 ,3 1 1 3 ,0 ± 1 0 ,9 1966
Buraki pastewne G o lia t
Fodder t s o t s G o lia th - l i s o i e - le a v e s 2 4 ,0 ± 1 4 ,4 3 7 ,2 ±1 8 ,4 ± 2 5 ,0 b2,1 ±2 9 ,7 bb,Y ± 4 ,4 ъ у ,н ±1 8 ,2 7 3 , ё ± 6 ,3 $ 6 ,2 ± 8 ,2 ÔY, 3 ± 3 1 ,3 + 6 ,6 УЧ , T ‘ ' ±9,1 TOO,ł ~ ± 1 6 ,9 korzen ie - r o o ts 120,5 ± 8 4 ,5 2 5 5 ,7+ 117,8 ±11 5 ,4177,1 4 1 3 ,0 ± 7 1 ,4 5 3 5 ,8 ± 4 8 ,8 ±72 ,66 1 5 ,4 ± 9 4 ,4548,1 ± 3 2 ,56 5 1 ,9 5 2 8 .0 ± 1 0 6 ,8 ±131,1536,5 63 1 ,0 ±3 0 ,0 ± 2 6 ,46 5 2 ,8 1967
P sz en ic a ozima Komorowska.Część nadziemna w c z a s i e d o j r z a ło ś c i m lecznej
Komorowska w in te r wheat variety.A boveground p a r ts a t the m ilk r ip e n e s s sta g e
2 9 ,0 ± 5 ,8 4 1 ,0 ± 6 ,2 5 4 ,6 ± 8 ,5 8 3 ,6 ± 9 ,6 11 9 ,0 ± 0 ,0 17 2 ,0 ± 0 ,0 110 ,0 ± o ,o 12 6 ,0 ± 0 ,0 1968 Koński ząb NV-40 Fodder maize NV-40 13 4 ,7 ± 1 2 ,5 162,2 ± 1 5 ,5 166,6 ± 2 0 ,4 2 2 4 ,9 +5.2,2 2 9 3 ,0 + 79,5 2 7 2 ,0 ± 7 4 ,8 3 3 3 ,2 ±30,1 3 0 9 ,4 ± 4 4 ,3 20 7 ,3 + 2 5 ,6 2 2 3 ,6 ± 1 9 ,2 25 6 ,0 ± 5 ,8 2 6 9 ,8 ± 4 0 ,4
x ^Nawożenia m ineralnego pod p op lcn n ie stosow ano Und or c a tc h crop s no m ineral f e r t i l i z a t i o n was a p p lie d
12 6 S . Z ą b e k
T erm iny naw odnień ściekam i w okresie w egetacji w iązano z ogólnym rozw ojem roślin, natom iast przy naw odnieniach w okresie jesienno-zim o- wym starano się unikać zbyt obfitej p okryw y śnieżnej. Podczas sp rzętu kolejno następu jących po sobie roślin pobierano próbki o w adze 2 kg, w których oznaczano zaw artość N, P 20 5, K 20 i GaO.
Po czterech latach naw odnień ściekam i na obu dośw iadczeniach po brano św idrem cylindrycznym pew ną liczbę próbek glebow ych z poziom u próchnicznego i na ich podstaw ie ustalono fizykochem iczne właściwości gleby i zaw artość m ikroelem entów .
A nalizy próbek glebow ych i m ate ria łu roślinnego dokonała S tacja Che m iczno-Rolnicza WRN we W rocław iu, m etodam i ujednoliconym i. N ato m iast właściwości m ikrobiologiczne, a więc liczbę prom ieniow ców na po żywce Conna, grzybów na pożywce Ćapeka, ogólne ilości drobnoustrojów na pożywce un iw ersalnej oraz liczbę kolonii azotobaktera m etodą W ino- g rad sk y ’ego, w próbkach z ty ch sam ych obiektów, oznaczono w labo rato rium IUNG w Laskow icach Oławskich.
W Y NIK I B A D A Ń I ICH OMÓW IENIE
W celu uzasadnienia ilości N, P 20 5, K 20 i CaO, pobranych wr plonie poszczególnych roślin, przytoczono w tab. 3 plony świeżej m asy, z który ch w ynika, że na obiektach naw ożonych N P K uzyskano średnio za okres la t 1963-1968 plony w iększe o 93% w stosunku do kontroli, naw ożonych sa letrą — w iększe o 40%, obornikiem — w iększe o 28%.
N aw odnienia ściekam i w okresie w egetacji (tab. 3) dały w stosunku do obiektu nie naw adnianego, nawożonego NPK. zwyżkę plonu badanych roślin w wysokości 58% w g ru p ie obiektów naw adniany ch ściekam i, 73% w gru pie obiektów naw adnian y ch ściekam i i naw ożonych obornikiem . 86% w g ru p ie obiektów n aw adn ian ych ściekam i i naw ożonych N, 85% w grupie obiektów naw adn ian ych ściekam i i naw ożonych N PK. N aw odnie nia tych sam ych roślin w okresie jesienno-zim ow ym dały średnio zw yżkę plonów od 10% (obiekty naw adniane ściekami) do 41% (obiekty naw ad niane ściekam i i naw ożone NPK).
M aksym alna ilość N — 290 kg/ha (rys. 2) pobrana została w plonie buraków p astew nych (korzenie + liście) na obiekcie naw odnionym w ok resie w egetacji 5680 m 3 ścieków na 1 ha + N PK (na N P K bez n aw adn ia n ia — 92 kg/ha). Na tym sam ym obiekcie w plonie b u rak ó w pastew n ych została p obrana rów nież m aksym alna ilość P 20 5 (rys. 3) — 132 kg/ha (na N PK bez n aw adn ian ia — 63 kg/ha) oraz m aksym alna ilość K 20 (rys. 4) — 572 kg/ha (na N P K bez naw ad n iania — 170 kg/ha). N atom iast m aksym alna ilość CaO, w ynosząca 217 kg/ha (na N P K bez naw adn iania — 117 kg/ha), została p o brana przez nadziem ne części rzep aku ozimego podczas w iązania
128 S. Z ąbek
L wegetacji — growing season - J J
R ys. 2. Ilości N pobrane w plon ach ro ślin u p raw n ych na g leb ie p iaszczystej w L ask ow icach O ła w sk ich w latach 1963-1968 na ob iek tach n ie n a w ad n ian ych oraz n a w a d n ia n y ch ściek a m i z m leczarn i w ok resie w e g e ta c ji lub jesien n o -zim o w y m
1 — k o ń sk i ząb, 2 — poplon ozimy, 3 — słonecznik, 4 — rzepak, 5 — poplon ścierniskow y,
в — b u ra k i: korzenie + liście, 7 — pszenica; K , O b, N i N P K — ja k w rys. 1
N am ounts ta k en up by th e y ield of crops on san d y soil at L a sk o w ice O ła w sk ie in th e period 1963-1968 in th e trea tm en ts w ith o u t irrigation and irrigated w ith dairy
p la n t se w a g e in grow in g season and a u tu m n -w in ter season
1 — fodder m aize, 2 — w in ter a fte rcro p , 3 — sunflow er, 4 — rap e, 5 — stu b b le catch crop,
6 — b eats: roots -f leaves, 7 — w h eat; K , O b, N , N PK — see Fig. 1
wegetacji —growing season
-Nawodnienia w okresie: Irrigations in:
łuszczyn, na obiekcie naw odnionym 5760 m 3 ścieków na 1 h a w okresie w egetacji.
M inim alne ilości N, P 20 5, K 20 i CaO pobrane w plonach (rys. 2-5) uzależnione są od rośliny i odpow iadają obiektom z najniższym i ilościam i ścieków. W skutek tego m iędzy m aksym alnym i a m inim alnym i ilościam i pobrany ch w plonach składników w obrębie danej g ru p y obiektów istn ieje znaczna rozpiętość. W p rzy p adk u azotu (rys. 2) rozpiętość ta w ynosi 220 kg N n a h e k ta r w gru p ie obiektów n aw ad n ian y ch ściekam i w okresie w ege tacji i naw ożonych obornikiem . N ajm niejsza rozpiętość — 102 kg N na
Rys. 3. Ilości P 20 5 pobrane w plonach roślin u p raw n ych na g leb ie p iaszczystej w L ask ow icach O ław sk ich w latach 1963-1968 na obiek tach nie n aw ad n ian ych
i n a w a d n ia n y ch ściek a m i z m leczarn i w ok resie w eg eta cji lub w ok resie jesien n o -zim o w y m
O bjaśnienia ja k na rys. 2
P 20 5 am ounts tak en up by th e y ield of crops on san d y soil at L ask ow ice O ław sk ie in th e period 1963-1968 in th e trea tm en ts w ith o u t irrigation and irrigated w ith
dairy p la n t sew a g e in grow in g season and a u tu m n -w in ter season
E x p lan atio n s — see Fig. 2
R ys. 4. Ilo ści K 20 pobrane w p lonach roślin u p raw n ych na g leb ie p iaszczystej w L ask ow icach O ław sk ich w latach 1963-1968 na o b iek tach n ie n aw ad n ian ych oraz
n aw a d n ia n y ch ściek a m i z m leczarn i w ok resie w eg eta cji lub jesien n o -zim o w y m
O bjaśnienia ja k na rys. 2
K 20 am ounts tak en up by th e y ield of crops on san d y soil at L ask ow ice O ław sk ie in th e period 1963-1968 in th e treatm en ts w ith o u t irrigation and irrigated w ith dairy
p lan t se w a g e in grow in g season and a u tu m n -w in ter season
130 S. Z ąbek
h e k ta r — w y stęp uje w grupie obiektów naw adnianych ściekam i w okresie w egetacji. Na naw ożeniu N PK różnice te w ynoszą 45 kg N na 1 h ektar, W p rzy p adku fosforu (rys. 3) najw iększa rozpiętość m iędzy m ak sy m alną a m inim alną ilością składnika pob raną w plonach w ynosi 127 kg/ha P 2Os w grupie obiektów n aw adnianych ściekam i w okresie w egetacji
Nawodnienia w okresie :
Irrigations in/ .
■ wegetacji-growing secscn--- -J L-— jesienno -zimowym—outumn -winter season ——J
R ys. 5. Ilo ści CaO pobrane w plon ach roślin up raw n ych na g leb ie p iaszczystej w L ask ow icach O ław sk ich w latach 1963-1968 na obiektach nie n a w a d n ia n y ch oraz
n a w ad n ian ych ściek a m i w ok resie w eg eta cji lub jesien n o -zim o w y m
O bjaśnienia ja k na rys. 2
CaO am ounts tak en up by th e y ield of crops on san d y soil at L ask ow ice O ła w sk ie in th e period 1963-1968 in th e treatm en ts w ith o u t irrigation and irrigated w ith dairy
p la n t sew a g e in grow in g season and a u tu m n -w in ter season
E x p lan atio n s — see Fig. 2
i naw ożonych obornikiem ; najm niejsza zaś rozpiętość (74 kg/h a P 20 5) — w grupie obiektów naw adnian y ch ściekam i w okresie w egetacji. N a n a w ożeniu N P K analogiczna różnica w ynosi 55 kg/ha P 2Os.
W p rzy p ad k u potasu (rys. 4) najw iększa rozpiętość m iędzy m aksym al ną a m in im aln ą ilością składnika p o bran ą w plonach w ynosi 485 kg/ha K 20 na obiekcie naw ad niany m ściekam i w okresie w egetacji i naw ożonym obornikiem , oraz najm niejsza — 240 kg/ha K 20 na obiekcie naw adniany m ściekam i w okresie jesienno-zim ow ym . Na naw ożeniu N P K analogiczna różnica w ynosi 150 kg /h a K 20 .
W p rzy p ad k u w apnia (rys. 5) najw iększa rozpiętość m iędzy m aksym al n ą ilością składnika pobran ą w plonach w ynosi 192 kg/h a CaO w grupie obiektów naw adnian y ch ściekam i w okresie w egetacji. W pozostałych pię ciu grupach obiektów rozpiętość ta jest praw ie stała i w ynosi 125 kg/ha CaO. N a naw ożeniu N P K analogiczna różnica w ynosi 85 kg/ha CaO.
T a b e l a 4 Wpływ n aw ożenia ЯРК 1 n a w ad n ia n ia so ie k a m i z ml e o za r n i na w ła śc iw o ś o i fiz y k o ohem ic zna
i z a w a rto ś ć m ikroelem entów w g l e b i e p i a s z c z y s t e j w Laskow ioach O ław skich E f f e c t o f NPK f e r t i l i z a t i o n and i r r i g a t i o n w ith d a i r y p l a n t sewage on p h y s io o -c h e m ic a l
p r o p e r t i e s and t r a c e e le m e n ts c o n te n t i n san d y s o i l a t Lasokow ice O ław skie
K o n tro la C o n tr o l ЕГРК 180 k g /h a ś re d n io pod r o ś l i n ę Mean ЯРК r a t e o f 180 k g /h a f o r a c ro p N aw adnianie ś c ie k a m i w l a t a c h 1963-1966 w o k r e s i e : Sewage i r r i g a t i o n i n th e p e rio d 1963-1966 vf ege ta o j i i n gro w in g s e a s o n J e а 10п л о -zimowym Ln a u tu m n -w in to r sea - eon ś r e d n i o m ^/ha pod r o ś l i n ę mean r a t e i n m ^/ha f o r a cro p ś r e d n i o m ^/ha na 1 o k re s mean r a t e i n m^/ha f o r th e p e r io d 2130 4260 6490 3210 5200 7170 pHH20 6 ,9 7 ,3 6 .7 6,6 6 ,4 6 .9 6 ,4 6 ,7 pHKCl 6,2 6 .7 6,0 5 ,9 5 ,6 6,1 5 ,8 6,0 P o tr z e b a wapnowania CaO,q /h a
Lim ing re q u ire m e n t CaO i n q /h a 11 .3 8,8 13,2 14,5 1 7 ,0 10 ,7 12,0 13,2 Ko0 wg E gn era,m g /1 0 0 g g le b y K2O a c c o rd i n g t o E g n e r, mg/100 g o f s o i l 4 ,0 5 ,5 5 .5 7 .0 9 .5 4 ,0 5 ,5 5 ,5 P2°5 wg S g le b y PgO^ a o c o rd in g t o E g n e r, mg/100 g o f s o i l 12 ,3 1 4 ,0 16 ,5 14,5 20,0 15,0 ' 1 4 ,0 1 8 ,0 С o r g a n ., % s O rg a n ic C, % 0 ,6 3 0,66 0 ,6 9 0 ,9 4 0 ,7 0 0 ,7 3 0 ,7 3 0,7 1 H o g . , % T o t a l H, % 0 ,0 8 0,06 0 ,0 5 0,06 0 ,0 7 0,50 0,50 0 ,0 6 C/N 7 ,8 0 11,00 11,00 15,00 10,50 14,00 1 4 ,0 0 11,00 Mn,mg/100 g g le b y H n ,a g /100 g o f s o i l 0 ,4 7 0 ,1 5 0 ,1 8 0,30 0 ,4 0 0 ,1 5 0 ,2 5 0, 60‘ Mg,mg/1 0 0 g g le b y Mg,mg/100 g o f s o i l 2 ,8 5 3.4 5 2 ,3 0 2,50 2 ,6 0 2 ,7 5 2 ,8 5 2 ,9 0 В, ppm 0 ,0 9 0 ,1 7 0 ,0 9 0,10 0,12 0,11 0 ,0 8 0,12 С, ppm 1.45 1.35 1.25 2 ,5 5 1,70 1,5 0 1 ,7 0 1 ,7 0 Mo, ppm 0 ,0 5 0,06 0 ,0 7 0 ,0 5 0 ,0 6 0 ,0 6 0,06 0,06 Zn,ppm 3 .2 5 3 ,2 5 4 ,8 3 4 ,5 5 7 ,5 5 3 ,4 0 4 ,7 0 6 ,9 0
132 S. Ząbek
W pobieraniu azotu i potasu w plonie badanych roślin (rys. 2 i 4) w i dać w latach 1963-68 daleko idące podobieństw o, czego nie m ożna pow ie dzieć o pobieran iu fosforu (rys. 3), a ty m bardziej o w ap n iu (rys. 5).
ZM IA NY ZAW ARTO ŚCI NIEKTÓRYCH SK ŁA D N IK Ó W GLEBY
W zespole czynników tow arzyszących naw adn ianiu ściekam i w łaści wości glebow e m ają znaczenie zasadnicze. W w arun kach racjonalnej i sy stem atycznej u p raw y większość z nich m a c h a ra k te r w y bitn ie dynam iczny, a niektóre, jak przysw ajaln y K 20 i P 20 5, w yk azują w y raźn ą tendencję do zm niejszania swojej zaw artości w glebie w m iarę upływ u czasu [1]. W do św iadczeniach z naw ad n ianiem gleb piaszczystych ściekam i z m leczarni w Laskow icach O ław skich nie chodziło o badanie dynam iki właściwości glebowych, lecz o stw ierdzenie ich sta n u na obiektach naw adn ian ych w okresie w egetacji oraz naw ad n iany ch w okresie jesienno-zim ow ym (tab. 4).
Po d w uk rotn ym w apnow aniu w ro k u 1963 pod poplon ozimy i w roku 1966 pod b u rak i pastew ne, pH w H 20 (tab. 4) na obiektach naw adnianych ściekam i z m leczarni w ahało się w granicach 6,4-6,9, gdy tym czasem na obiekcie nie naw adnianym , a naw ożonym NPK, stw ierdzono p H = 7 ,3 . O bniżenie pH w sku tek naw adn ian ia ściekam i spowodowało w zrost potrze by w apnow ania w porów naniu z obiektem naw ożonym N PK o 60% CaO w grupie obiektów naw adnianych w okresie w egetacji i 30% CaO w g ru pie obiektów n aw adnianych w okresie jesienno-zim ow ym .
W odróżnieniu od pH potrzeba w apnow ania pozostaw ała w zw iązku z ilością ścieków użytych do naw odnień. Jeżeli w obu grupach obiektów średnio ilości I, II i III ścieków rosły w stosunku jak 1,1 : 1,7 : 2,3, to po trzeb a w apnow ania w yrażona w ilości CaO rosła jak 1,0 : 1,1 : 1,3.
N aw adnianie ściekam i w płynęło na zm iany zaw artości przysw ajalnego P 20 5 (tab. 4), k tó ry ma obiektach ścieki I (średnio w obu grupach obiek tów 2670 m 3/h a ścieków) wzrósł o 17%, a n a obiektach ścieki III (średnio 6830 m 3/h a ścieków) w obu g rupach obiektów — o 35%. Na obiektach ścieki II (średnio 4730 m 3/h a ścieków) w obu g rupach obiektów nie stw ie r dzono istotnej różnicy w porów naniu z obiektem nie naw adnianym , naw o żonym NPK.
Zaw artość przysw ajalnego K 20 (tab. 4) w zrosła jed yn ie na obiektach n aw adniany ch w okresie w egetacji ilością 4260 i 6490 m 3/h a ścieków, od pow iednio o 27% i o 72;%.
Zaw artość w ęgla organicznego (tab. 4) w zrosła w po rów naniu z obiek tem nie naw adn iany m ściekami, naw ożonym NPK, średnio o 11% w obu g rupach obiektów.
W m iarę w zrostu ilości ścieków konsekw entnie w zrosła w glebie za w artość Mn przysw ajalnego dla roślin: w obu g rupach obiektów n aw ad
nianych ściekam i (tab. 4) jest średnio o 100% Mn więcej niż na obiekcie nie naw adnianym , naw ożonym NPK. Zaw artość Mg w w y nik u n aw adn ia nia ściekam i zm alała o 15%. Zm alała również, średnio o 40%, zaw artość В na obiektach naw adnianych ściekam i. Z aw artość Mo p raktycznie nie uleg ła zm ianie. N atom iast o 9% w zrosła zaw artość Cu i o 63% zaw artość Zn.
ZM IA N Y W ŁAŚCIW OŚCI M IKROBIOLOGICZNYCH
W celu w yrobienia sobie poglądu na stan m ikroflory glebowej w w y nik u paroletniego n aw ad niania gleby piaszczystej ściekam i z m leczarni, rów nolegle z próbkam i do oznaczania właściwości fizykochem icznych pobrano z obiektów naw adn ian ych w okresie w egetacji i w okresie jesien no-zim ow ym próbki do oznaczeń właściwości m ikrobiologicznych. Dzięki tem u uzyskano inform ację, jakie gru p y drobnoustrojów glebow ych doko n u ją rozkładu cu k ru m lekowego i białka, zaw artych w ściekach (tab. 5). Ilość grzybów w badanych próbkach glebow ych z głębokości 0-7 cm poziom u próchnicznego (tab. 5) rośnie w raz z ilością ścieków zarów no w obrębie obiektów naw adnian y ch w okresie w egetacji, ja k też n aw ad nianych w okresie jesienno-zim ow ym . Pod tym w zględem istnieje k ore lacja z pH gleby (tab. 4). Na obiektach n aw adnianych ściekam i w okresie jesienno-zim ow ym jest średnio 4 razy więcej grzybów niż na obiektach naw adn ian y ch w okresie w egetacji. M niej n atom iast jest prom ieniow ców i bakterii. W yglądałoby, że b u jn y rozwój grzybów na obiektach naw ad nianych ściekam i w okresie jesienno-zim ow ym ogranicza rozwój prom ie niowców i b akterii. N atom iast na obiektach n aw adnianych ściekam i w ok resie w egetacji jest odw rotnie: b u jn y rozwój drobnoustrojów i prom ie niowców ogranicza rozwój grzybów . Ogólnie jed n ak gleba naw adn ian a ściekam i z m leczarni m a 2-krotnie więcej d robnoustrojów niż gleba nie naw adniana, co potw ierdzałoby dane T e v e s a i G a v e l a [3].
D Z IA Ł A N IE N ASTĘPCZE
Dzięki tem u, że ścieki dostarczają rów nocześnie w ody i składników m ineralnych, skuteczność naw odnień ściekam i z m leczarni jest niem al natychm iastow a. O bserw uje się to na nowo uruchom ionym doświadczeniu, gdzie już po upływ ie 10-14 dni od pierw szego naw odnienia ściekam i rośliny zyskały odcień intensyw nej zieleni, stały się jędrniejsze i szybciej rosły. Gdy następnie na ty m polu w prow adzam y dru gą roślinę, wówczas jej w schody i dalsze początkow e stadia rozw ojow e przebiegają w innych, lepszych w arunkach, mimo że od naw odnienia u p ły n ął niejed no krotn ie okres 2 m iesięcy. Zjaw isko to m ożem y tłum aczyć głów nie w łaściw ościam i naw ozow ym i ścieków z m leczarni, k tó re ilościowo m ożem y ocenić po plo nach naw odnień jesienno-zim ow ych. Na p rzykład w g ru d n iu rok u 1963 oraz w styczniu roku 1964 naw adniano ściekam i co pew ien czas poplon
134 S. Ząbek
T a b e 1 r W łaściw ośoi m ik r o b io lo g ic z n e g le b y p i a s z c z y s t e j w Laskow icach O ław sk ich
w w yniku n a w ad n ia n ia śc ie k a m i z m le c z a rn i
M ic r o b io lo g ic a l p r o p e r t i e s o f sandy s o i l a t Laskow ioe O ław skie i n co n se q u e n ce o f i r r i g a t i o n w ith d a i r y p l a n t sewage p ---— ... ... Grupa Group K o n tro la C o n tro l N aw adnianie ś c ie k a m i w l a t a c h 1963 - 1966 w o k r e s i e Sewage i r r i g a t i o n i n th e p e rio d 1963-1966 i n t w e g e ta c ji grow ing e e a s o n jesienno-zim ow ym a u tu m n -w in te r s e a s o n ś r e d n io nr*/ha pod r o ś l i n ę mean r a t e w?/he. f o r a cro p
ś r e d n io m ^/ha na 1 o k re s mean r a t e m ^/ha f o r th e p e rio d 2130 4260 6490 3210 5200 7170 Grzyby - ty s / 1 g g le b y F u n g i, t h o u s . /1 g o f s o i l 1,02 0 ,4 1,0 2,0 1 ,5 1 ,9 0 ,7 Prom ieniow oe m ln/1 g g le b y A ctinom yoee, rm l/1 5 o f s o i l 4 ,5 0 1 ,4 0 ,9 0,6 0,8 1,1 0,6 D ro b n o u s tro je na pożywce u n iw e rs a ln e j m ln/1 g g le b y M icro o rg an ism s on u n i v e r s a l n u t r i e n t mediumt m ln /l g o f s o i l 4.1 3 ,4 4 ,2 4 ,6 2,1 2,0 2 ,5 D ro b n o u s tro je na w y ciąg u glebowym m ln /1g g le b y Mior o o rg a n ism s on s o i l e x t r a c t , m ln/1 g o f s o i l 4 ,0 7 ,2 8 ,3 10,3 1,6 2,1 2,1 A z o to b a k t e r .l i c z b a k o lo n i i A z o to b a c te r, number o f c o lo n ie s - 0 ,0 7 0,03 - 0 ,0 6 0,2 0,2
ozimy. P rzy 3260 m 3 ścieków na h e k ta r poplon ten dał średnio 125,0 q/ha zielonki, gdy tym czasem na obiekcie naw ożonym N P K (92 kg/ha w czy stym składniku) zebrano 106,9 q/h a zielonki. N astępnie ta ilość ścieków dała jeszcze zwyżkę poplonu słonecznika n a paszę w wysokości 17% w sto sun ku do plonu na obiekcie kontrolnym . Podobne przy kład y nawozowego w pływ u naw odnień ściekam i z m leczarni w okresie jesienno-zim ow ym m ożna przytoczyć w stosu nku do rzep ak u ozimego, b urakó w pastew nych, pszenicy ozimej i końskiego zębu.
Rów nież naw odnienia ściekam i z m leczarni w okresie lata w y w ierają isto tny w pływ następczy: w ro k u 1963/64 (pierw szy rok doświadczenia) naw adniano koński ząb, k tó ry p rzy ilości 5940 m 3/h a ścieków dał 125%
zw yżki plonu w stosunku do naw ożenia N PK. K oński ząb sprzątnięto w okresie dojrzałości m lecznej i zasiano poplon ozimy, k tó ry na k w ate rach, na k tóry ch rósł naw adn ian y koński ząb, już od m om entu wschodów b ył w yraźnie lepszy. P rzed w ejściem w okres zim ow ania w I dekadzie g ru d n ia 1963 r. z pow ierzchni 1 m 2 zebrano cały porost m ieszanki, łącznie z chw astam i, i zważono (rys. 6). Ju ż w początkow ym okresie w egetacji po- plonu różnice m iędzy kw ateram i naw ad nian y m i (na przedplon) w ynosiły 30-50% na korzyść k w a te r naw adnianych. Podobne działanie następcze naw odnień ściekam i z m leczarni w okresie w egetacji zaobserw ow ano już po jednorazow ym przedsiew nym naw odnieniu na gryce.
R ys. 7. G rzyby w próbkach gleb y p iaszczystej w w a r stw ie 0-7 cm po 4 latach n aw ad n ian ia ściek am i z m leczarn i w ok resie w eg eta cji
I-L — 2130 mVha ścieków pod roślinę, Il-L — 4260 nWha ścieków pod roślinę, III-L — 6490 mtyha ścieków pod roślinę
F u n gi in th e sandy so il sam p les in th e layer of 0-7 cm after 4 years of irrigation w ith dairy p lan t sew a g e in grow in g season
I-I? — 2130 m3/ha of sew age for a crop, II-L — 4260 m3/ha of sew age for a crop, III-L —
C490 m3/ha of sew age for a crop
R ys. 6. B ad an ie n astęp czego d ziałan ia n a w a d n ia nia ściek a m i z m leczarn i przedplonu na poplon ozim y przed w k roczen iem w okres zim ow an ia.
S tan z 5.XII.1963
1 — m ieszanka z korzeniam i, 2 — m ieszanka bez k o
rzeni, 3 — chw asty z k orzeniam i
In v estig a tio n of a ftereffect of forecrop irrigation w ith dairy p lan t sew a g e on w in ter aftercrop b efo re s e t-in of w in ter. T he sta te for D ecem ber
5, 1963
1 — m ix tu re w ith roots, 2 — m ix tu re w ith o u t roots,
1 3 6 S. Ząbek
R ys. 8. G rzyby w g leb ie p ia szczy stej w w a rstw ie 0-7 cm po trzech latach n a w ad n ian ia ściek a m i z m leczarn i w okresach jesien n o -
-zim ow ych
I-Z — 3210 m s/ha ścieków , Z-III — 7170 m8/ha ścieków
F u n gi in san d y soil in the layer of 0-7 cm after 3 years of irrig a tion w ith dairy plan t sew a g e in
a u tu m n -w in ter sea so n I-Z — 3210 m3/ha of sew age, Z -I II —
7170 m3/ha of sew age
W N IO SK I
1. Ilości N, Р 2Ол, K 20 i CaO pobrane w plonach roślin up raw n y ch na
glebie piaszczystej w w yn iku naw adn ian ia ściekam i z m leczarni w Lasko- wicach O ław skich w latach 1963-68 mogą służyć do oceny skuteczności działania ścieków na glebę i rośliny upraw ne, poniew aż w y n ik ają z w yso kości plonów, które dzięki naw odnieniu w zrastały średnio o 75% (naw od nienia w okresie w egetacji) bądź średnio o 25% (naw odnienia w okresie jesienno-zim ow ym ).
2. Ja k widać z rys. 2-5, w p obieraniu N i K 20 w plonach roślin na
obiektach naw adnianych ściekam i w okresie w egetacji w idać duże podo bieństw o; w m niejszym stopn iu dotyczy to pobierania P 20 5, a znacznie odbiega pobieranie CaO.
3. W poziomie próchnicznym gleby piaszczystej, naw adnianej ścieka
mi z m leczarni w okresie w egetacji i w okresie jesienno-zim ow ym , już po upływ ie 4 lat n astęp uje zw iększenie zaw artości przysw ajaln ych form P 20 5 i K 20 i w pew nym stopniu próchnicy, a u b y tek w apn ia i m agnezu, co w rezultacie pow oduje zw iększenie potrzeby w apnow ania.
4. Gleba piaszczysta w Laskowicach Oławskich, naw ad niana ściekam i
nie naw adniana. P rzy ty m na obiektach naw adniany ch w okresie jesien no-zim ow ym bujniej rozw inęły się grzyby ograniczając rozwój b ak terii i prom ieniow ców , a na obiektach n aw adnianych w okresie w egetacji w y stąpił b u jn iejszy rozwój prom ieniow ców i b a k te rii ograniczając rozwój grzybów .
5. N aw adnianie ściekam i z m leczarni w yw iera silne działanie n astęp
cze na plony roślin na glebie piaszczystej. W pływ ten m ożna stw ierdzić już po jedn ym naw odnieniu ściekami.
L IT ER A TU RA
[1] C z u b a R.: B adania nad n aw ożen iem w p łodozm ianie. C zęść II. W p ły w n a w o żen ia organicznego i m in eraln ego na niek tóre w ła śc iw o śc i gleby. Rocz. N auk roi., 9 4 -A -l, 1961.
[2] M i t c h e l l W. D., C o s s i d e N. G.: U tilisa tio n of casein w a stes for pasture land. B erich te Intern. M ilch w irtschatsk on gress, M ünchen 1966, Sec. F, 6. [3] T e v e s G., G a v e l von L.: Durch M olk ereiab w asser an geregte M ikroben
w ach stu m und dadurch bed in gte V eränderungen im B oden. X H Ith Intern. D airy Cong. The H ague 1953, 3.
[4] Z ą b e k S.: W p ływ n aw ad n ian ia ściek am i z m leczarn i na niek tóre w ła śc iw o śc i g leb y piaszczystej i roślin. Zesz. probl. Post. N auk roi., 77b, 1968.
[5] Z ą b e k S.: P rob lem ściek ó w z m leczarn i i u k ieru n k ow an ie badań nad ich w y k orzystan iem do n aw od n ień w roln ictw ie. Post. N auk roi., 6, 1970, 125-138.
С. ЗО М БЕК ВЫ НОС П И Т А Т Е Л ЬН Ы Х ЭЛЕМ ЕНТОВ В У Р О Ж А Е РА С Т ЕН И Й И З СУПЕСЧАНО Й П О ЧВЫ ОРО Ш АЕМ ОЙ СТОЧНЫ М И В О ДА М И МОЛОЧНОГО З А В О Д А Ф илиал И нститута А гротехники, У добрения и П очвоведения в Силезии, Вроцлав Р е з ю м е В м. Л ясковице О лавске проводились в 1963-68 г.г. полевы е опы ты с ор о ш ением к ультур на супесчан ой почве сточными водами молочного зав ода, с о дер ж ав ш и м и в 1 куб. м. 28 г N, 13 г Р20 5, 23 г К 20 и 126 г СаО. С хема опытов учиты вала варианты с удобрениям и: навоз в д о зе 250 ц на га вносимы й р аз на 3 года, N — 60 кг на 1 га в среднем под к ультуры и N PK — 230 кг на га. В арианты с орош ением сточными водами получали 2130, 4260 и 6490 куб. м /га сточны х вод в среднем под растение в период вегетации, а во втором опыте: 3210, 5200 и 7170 куб. м/га сточны х вод в осен н е-зи м н и й п ериод. В течение 6 лет в обеи х опы тах вы севались т е -ж е растения согласно с л е дую щ ем у п оря дк у (севосмену): зубов и дн ая к у к ур уза, озим ая п ож н и в н ая к у л ь тура, кормовой подсолнечник, озимы й рапс + п ож н и вн ая вторая культура, корм овая свекла, озим ая пш ени ца и зубов и дн ая к ук ур уза. У р о ж а й н азв ан н ы х растений в вар и антах с орош ением сточны ми водами в период вегетации увелич ился в среднем на 75%, а в вар и антах с орош ением в осен н е-зи м н и й период прибавка у р о ж а я составила 24% по сравн ении с в а
138 S. Z ąbek риантом без орош ения по удобренном N PK . В полученн ом у р о ж а е растений оп ределялось со д ер ж а н и е N, Р2О5, К20 и СаО. В вари ан тах орош аем ы х сточными водам и вы нос с ур о ж а ем и спы туем ы х растений достигал сл едую щ и х количеств пи тательн ы х эленм ентов с га: 290 кг N, 150 кг Р2О5, 560 кг К2О и 230 кг СаО. В варианте неорош аем ом но у д о б р ен ном N P K м аксим альны е количества составляли: 100 кг N, 70 кг Р2О5, 170 кг К 20 и 140 кг СаО с га. С упесчаная почва орош аем ая в течение 4 лет сточными водам и молочного зав ода со д ер ж а л а в 2,5 р аза больш е м икроорганизмов, чем н еорош аем ая почва. О рош ение сточными водами молочного за в ода оказы вает не только с у щ ественн ое н еп осредствен н ое влияние на у р о ж а й растений, но и сильное п о следействие, д а ж е в у сл ов и я х р ы хл ой песчан ой почвы. S. ZĄBEK
U PT A K E OF N U TR IEN TS BY CROP Y IELD S ON SA N D Y SOIL IR RIGATED W ITH D A IR Y PLA N T SEW AGE
Silesian B ran ch Division of th e In stitu te for Soil Science and Cultivation of P lan ts in W roclaw
S u m m a r y
E xact field ex p erim en ts on irrigation w ith dairy p lan t sew a g e of crops on sandy so il w ere carried out in th e period 1963-68 at L ask ow ice O ław skie. In 1 m3 of sew a g e 28 g N, 13 g P2O5, 23 g K 20 and 126 g CaO are contained.
In the ex p erim en t sch em e fo llo w in g fertiliza tio n treatm en ts w ere assum ed: farm yard m anure 250 q/ha every 3 years; N — 60 kg/ha as a m ean rate for a crop; N PK — 230 kg/ha. P articular treatm en ts w ere irrigated w ith fo llo w in g m ean sew a g e rates: 2130, 4260 and 6490 m 3/ha for th e g iv en crop in grow in g season, and in another ex p erim en t — w ith th e m ean sew a g e rate: 3210, 5200 and 7170 m 3/ha in au tu m n - -w in te r season.
In th e 6-year period th e field s in both ex p erim en ts w ere so w n w ith th e sam e crops in fo llo w in g su ccession: fodder m aize, w in ter aftercrop, fodder su n flow er, w in ter rape -f stu b b le cath crop, fodder beets, w in ter w h ea t and fodder m aize. T he ab ove crops w ith in th e treatm en ts irrigated w ith sew a g e in grow in g season h ave brought m ean y ield in crem en t of 75%, w h ile in th e treatm en ts irrigated in a u tu m n -w in ter season th e in crem en t w a s 24% in relation to th e N PK fertiliza tio n treatm en t w ith o u t irrigation. In th e y ield s of the ab ove crops th e N, P2O5, K 20 and CaO con ten t w a s determ ined.
In th e treatm en ts irrigated w ith sew a g e th e crops in v estig a ted took up for the y ield the am ounts of n u trien ts reach in g 290 k g/ha N, 150 k g/ha P2O5, 50 k g/h a K 20 and up to 230 kg/ha CaO. On th e other hand, in th e treatm en t w ith o u t irrigation, fertilized w ith N PK , m a x im a l nu trien t uptakes w ere 100 k g/h a N, 70 k g/h a P20 5, 170 kg/ha K 20 and 140 kg/ha CaO.
Sandy soil irrigated w ith dairy plan t sew a g e contained after 2-year irrigation
2.5 tim es m ore m icroorganism s that non -irrigated soil.
The irrigation w ith dairy p lan t sew a g e ex erts not on ly a sig n ifica n t d irect effect on crop yield s, but also a strong aftereffect, ev en in con d ition s of loose sandy soil.
A d r e s W p ł y n ę ł o do P T G w c z e r w c u 1970 r. d r S ta n i s ł a w Z ą b e k
O d d z ia ł Ś lą s k i ITJNG W r o c ł a w , Engelsa 5
