Termika zim na progu Pogórza Wiśnickiego w dekadzie lat dziewięćdziesiątych XX wieku

(1)

Marek Angiel

Termika zim na progu Pogórza Wiśnickiego w dekadzie lat dziewięćdziesiątych XX wieku

Wstęp

Tak opisywał zimę, zimę końca XIX w. w środkowej Polsce Władysław Reymont w dziele pt. Chłopi. Czy zimy na obszarze naszego kraju w końcu XX w. były równie groźne, srogie i długotrwałe jak te sprzed stu lat?

W świadomości społecznej ugruntowało się przekonanie nieuniknionych zmian środowiska przyrodniczego na skutek globalnego ocieplenia. Upowszechnił się pogląd, że dalszy wzrost zawartości gazów cieplarnianych w atmosferze – głównie na skutek gospodarczej działalności człowieka – spowoduje w bliskiej przyszłości globalny wzrost temperatury i znaczne zmiany klimatu wraz z towarzyszącymi im zaburzeniami ekosystemów. Hipoteza o zachodzących już zmianach i nasileniu ich w przyszłości – czyli hipoteza globalnego ocieplenia, funkcjonuje jako paradygmat w nauce o środowisku przyrodniczym. Zarówno w środowisku naukowym, jak też poza nim, hipoteza ta uzyskała dość daleko idącą akceptację m.in. na skutek wyolbrzymiania aktualnych fluktuacji klimatycznych i widzenia w nich sygnału trwałych przemian.

Należy wyraźnie zaznaczyć, że nie jest całkiem pewne, czy w naturalnych fluktuacjach klimatu w przeszłości wzrost CO₂ był przyczyną czy też skutkiem ociepleń.

Ocieplenie, które obserwujemy w XX w., można interpretować jako sumę naturalnych oscylacji klimatu, wywołanych przez zmiany takich czynników, jak aktywność Słońca i okresowa słabnąca działalność wulkanów. W perspektywie przyszłości te naturalne czynniki sprzyjać będą raczej oziębieniu (Kożuchowski 1998).

Twórcy i Kierownikowi

Stacji Naukowej IGiGP UJ w Łazach – Ojcu Ludwikowi Kaszowskiemu,

ku przypomnieniu, że sam też bywał obserwatorem...

„... aż ludzie mówili:

Zima rośnie i na złych wiatrach przyjdzie.

I zima rosła, rosła co dzień, co godzina, co to oczymgnienie.

Aż przyszła ...”

(2)

138

Zima jako termiczna pora roku

Zagadnieniu termicznych pór roku poświęcono wiele prac. W polskiej literaturze klimatologicznej znajdujemy między innymi prace M. Hessa (1965), K. Kożuchowskiego (2000), T. Niedźwiedzia i D. Limanówki (1992), W. Warszawskiego (1971) i W. Wiszniewskiego (1960), które omawiają ten problem. Najbardziej wygodne do wydzielenia poszczególnych sezonów termicznych wydaje się kryterium termiczne.

Według T. Niedźwiedzia i D. Limanówki (1992) podstawą do określenia czasu trwania zimy jako termicznej pory roku w Polsce, jest wyznaczenie dat przejścia temperatury przez próg termiczny 0⁰C. Zima termiczna to okres, podczas którego średnia dobowa temperatura powietrza jest niższa od 0⁰C. W niniejszej pracy, wyznaczenie terminów pojawienia się i końca zimy na progu Pogórza Wiśnickiego dokonano wykorzystując dane klimatyczne ze Stacji Naukowej IGiGP UJ w Łazach k. Bochni. Stacja Naukowa jest położona 5 km na wschód od Bochni we wsi Łazy na wysokości 220 m n.p.m., na progu Pogórza Wiśnickiego w obrębie granicznego regionu Karpat i Kotliny Sandomierskiej. Podstawowy posterunek meteorologiczny Stacji usytuowany na wysokości 245 m n.p.m. jest reprezentatywny dla wierzchowin i górnych partii zboczy garbu pogórskiego.

Analizując zmiany średniej dobowej temperatury powietrza w zimie z dnia na dzień, zwrócono uwagę na charakterystyczne i częste dla klimatu tego obszaru przejścia temperatury przez próg termiczny 0⁰C. Na kształtowanie się klimatu dorzecza górnej Wisły i jego dynamikę wielki wpływ wywiera zróżnicowanie częstości występowania sytuacji synoptycznych decydujące o adwekcji mas powietrznych z różnych obszarów (Niedźwiedź 1981). Spośród decydujących o klimacie danego obszaru czynników:

geograficznego, radiacyjnego i cyrkulacyjnego, ten ostatni jest najbardziej zmienny.

Zimą, duża zmienność napływających nad próg pogórzy karpackich mas powietrza, powodowała częste i gwałtowne zmiany temperatury powietrza.

Charakterystyczne dla zim przechodzenie średniej dobowej temperatury przez wartość 0⁰C ma kapitalne znaczenie dla kształtowania się zasobów ciepła i wody na omawianym obszarze nie tylko w czasie zimy, ale także w okresie przedwiośnia i wiosny. Z hydrologicznego punktu widzenia, w klimacie panującym w Polsce, zima jest uważana za okres, w którym następuje retencja wody w zlewni. Nie jest więc bez znaczenia, czy pokrywa śnieżna ukształtowana w początkowym okresie zimy będzie brała udział w zasilaniu wód podziemnych i w odpływie w czasie przedwiośnia, czy w okresie ciepłych faz zimy, zmniejszając ryzyko gwałtownych wezbrań w rzekach i zwiększając zasoby retencji podziemnej. Dlatego też ważne jest poznanie warunków termicznych zim jako czynnika współdecydującego (wraz z opadami atmosferycznymi) o wielkości parowania, spływie, infiltracji i odpływie ze zlewni (Fot. 1).

Z punktu widzenia termiki zim i ich podziału na fazy (potrzeba klasyfikacyjna) – wprowadzono i stosowano w tej pracy określenia: faza zimna, faza przejściowa i faza ciepła zimy termicznej. Pojęcia te należy rozumieć następująco:

faza zimna to okres o długości minimum czterech dni, w którym średnia dobowa temperatura powietrza była niższa od 0⁰C; faza przejściowa to okres, w którym występowały naprzemiennie dni (nie więcej niż trzy dni w ciągu) ze średnią dobową temperaturą powietrza powyżej 0⁰C i dni (nie więcej niż trzy dni w ciągu) ze średnią

(3)

Fot. 1. W okresie zimy przejście z termicznej fazy zimnej do fazy ciepłej wiąże się najczęściej z zanikiem pokrywy śnieżnej. Zanikanie pokrywy śnieżnej na progu Pogórza Wiśnickiego w styczniu 2003 roku: a – pokrywa ciągła, b – pokrywa z przerwami, c – płaty śniegu, d – ślad śniegu (fot. M. Angiel)

a.b. c.d.

(4)

139

dobową temperaturą powietrza poniżej 0⁰C); faza ciepła to okres o długości minimum czterech dni, w którym średnia dobowa temperatura powietrza była wyższa od 0⁰C.

Średnie temperatury powietrza w zimie

Cechą typową stosunków termicznych w zimie w górach i na ich przedpolach jest duże zróżnicowanie wskaźników termicznych zarówno w przebiegu dobowym, w fazach termicznych, jakie w przebiegu sezonowym. Przy opisie klimatu, średnia dobowa temperatura powietrza jest najczęściej używanym wskaźnikiem charakteryzującym warunki makroklimatyczne gór, pogórzy czy przedgórzy.

Pogórze Wiśnickie znajduje się według M. Hessa (1965) w obrębie umiarkowanie ciepłego piętra klimatycznego. Piętro to sięga od podnóży Karpat do wysokości około 600 m n.p.m. Charakterystykę termiczną tego piętra klimatycznego w ujęciu dynamicznym (przy poszczególnych typach sytuacji synoptycznych) przedstawił T.

Niedźwiedź (1981). Według tego autora, dla dolnej granicy piętra umiarkowanie ciepłego w Karpatach – a więc dla omawianego obszaru, średnia temperatura zimy astronomicznej (XII−II) wynosi −0,7⁰C (1966 −1975).

Średnia temperatura termicznej zimy w dziesięcioleciu 1991−2000 na progu Pogórza Wiśnickiego wyniosła −0,8⁰C. W porównaniu z okresem przełomu lat 80.

i 90., kiedy to notowano serię zim ciepłych (Angiel 1995), średnia temperatura powietrza była nieznacznie niższa (o 0,1⁰C). Pełną charakterystykę termiczną zim i ich faz w dekadzie lat 90. XX w. przedstawiono w tabeli 1. Najcieplejszą zimą w omawianym okresie była zima 1997/98 ze średnią temperaturą 1,6⁰C. Zadecydowały o tym długo trwające fazy ciepłe tej zimy ze średnią temperaturą 4,7⁰C i krótkie fazy zimne, trwające tylko 28% czasu zimy ze średnią temperaturą −4,1⁰C. Zimę roku 1997/98 można zaliczyć do zim bardzo ciepłych według klasyfikacji termicznej zim zaproponowanej przez H. Lorenc, M. Suwalską−Bogucką (1995). Najchłodniejszą zimą dekady lat 90. na omawianym obszarze była zima 1995/96 ze średnią temperaturą −4,2⁰C. Była to zima mroźna. Fazy zimne trwały długo (92% długości zimy), a ich średnia temperatura wyniosła −4,8⁰C. Temperatura powietrza w czasie faz ciepłych tej zimy wyniosła tylko 2,3⁰C i była najniższą średnią temperaturą powietrza w fazach ciepłych zim omawianego dziesięciolecia.

Średnia temperatura powietrza w czasie trwania faz zimnych zim termicznych dziesięciolecia 1991−2000 wyniosła −4,5⁰C, faz przejściowych 0,2⁰C, natomiast faz ciepłych 4,1⁰C. Średnie temperatury powietrza w czasie trwania wszystkich faz wykazywały znaczne zróżnicowanie z roku na rok. Najchłodniejsze fazy zimne zanotowano zimą 1996/97 (−6,7⁰C), najcieplejsze zimą 1994/95 (−2,9⁰C). Średnia temperatura powietrza w czasie trwania faz przejściowych zmieniała się od 1,3⁰C (1991/92) do −1,0⁰C (1996/97). Średnia temperatura w czasie trwania faz ciepłych zmieniała się od 2,3⁰C zimą 1995/96 do 5,9⁰C zimą 1992/93.

Maksymalne średnie temperatury powietrza w okresie zim termicznych lat 1991−2000 wahały się od 6,8⁰C (1991/92) do 14,2⁰C (1997/98). Minimalne średnie temperatury zawierały się pomiędzy −7,1⁰C (1994/95) a −22,9⁰C (1996/97).

Termiczne zimy w dekadzie lat 1991−2000 na progu Pogórza Wiśnickiego różnicowała nie tylko temperatura powietrza, ale również czas trwania zim. Zima

(5)

Przyroda – Człowiek – Bóg Termika zim na progu Pogórza Wiśnickiego ...

Tab. 1. Fazy termiczne zim lat 1991−2000 na progu Pogórza Wiśnickiego

(6)

141

termiczna trwała średnio 89 dni. Najkrótszą zimę trwającą 52 dni zanotowano w roku1994/95. Pięć zim trwało powyżej 100 dni, w tym trzy powyżej 120 dni;

najdłuższą zimą była zima 1997/98, która trwała 127 dni. Fazy zimne w okresie zim trwały od 28% (1997/98) do 92% (1995/96) czasu trwania zimy. Fazy ciepłe trwały od 8% (1995/96) do 58% (1997/98) czasu trwania zim termicznych.

Maksymalne temperatury powietrza w zimie

Poznanie zróżnicowania wartości ekstremalnych temperatur powietrza pozwala w pełni scharakteryzować stosunki termiczne panujące zimą na progu Pogórza Wiśnickiego. Wśród wartości ekstremalnych maksima temperatury pozostają w ścisłym związku z temperaturą średnią dobową.

Absolutna temperatura maksymalna zanotowana w okresie zimy termicznej w dziesięcioleciu 1991−2000 (Ryc. 1) wyniosła 17,7⁰C (zima 1997/98). Absolutne maksimum temperatury powietrza zim notowane w omawianym dziesięcioleciu zmieniało się od 10,6⁰C (zima 1995/96) do 17,7⁰C (zima 1997/98). Średnia wartość absolutnych temperatur maksymalnych w latach 1991−2000 w okresie zim termicznych wyniosła 14,9⁰C. Średnia temperatura maksymalna zimy termicznej wahała się w omawianym dziesięcioleciu od −1,1⁰C (zima 1995/96) do 5,0⁰C (zima 1997/98); średnia wartość w latach 1991−2000 wyniosła 2,1⁰C. Wielkość absolutnych maksimów temperatury i wielkość średniej temperatury maksymalnej zim w latach 1991−2000 pozostaje w ścisłym związku ze średnią temperaturą powietrza zim termicznych. Najchłodniejszą zimą w omawianym dziesięcioleciu była zima 1995/96 (średnia temperatura −4,2⁰C) i podczas tej zimy zanotowano najniższe absolutne maksimum temperatury i najniższą średnią temperatur maksymalnych. Natomiast podczas najcieplejszej zimy tego okresu, którą była zima 1997/98 ze średnią temperaturą 1,6⁰C, notowano najwyższe w całym dziesięcioleciu wartości absolutne i średnie temperatur maksymalnych.

Na progu Pogórza Wiśnickiego notowano średnio 2 dni z temperaturą maksymalną poniżej −10⁰C w okresie zimy termicznej (Tab. 2). W dekadzie lat 90. najwięcej takich dni – po 7 (6% liczby dni) notowano zimą 1995/96 i 1996/97.

Podczas czterech zim tego okresu nie wystąpiły dni z tak silnym mrozem.

W okresie termicznych zim dni z mrozem (t_max.<0⁰C) występowały średnio przez 32% dni zimowych (Tab. 2). Najwięcej takich dni zanotowano podczas najchłodniejszej w dziesięcioleciu 1991−2000 zimy 1995/96 – dni z mrozem stanowiły 57% liczby dni w okresie zimy. Najmniej dni z mrozem wystąpiło podczas najcieplejszej w dziesięcioleciu zimy 1997/98 – zanotowano 20 dni takich dni, które stanowiły 15% liczby dni tej zimy.

Podobnie jak przy średnich dobowych wartościach, ważnym uzupełnieniem jest częstość występowania maksimów w przedziałach pięciostopniowych (Tab. 2).

Notowane podczas zim w latach 1991−2000 dobowe temperatury maksymalne najczęściej zawierały się w przedziale od 0⁰C do 5⁰C – obserwowano średnio 41%

dni z temperaturą maksymalną w tym przedziale. Maksymalna temperatura dobowa podczas przeważającej liczby dni zimowych (średnio 82%) nie przekracza 10⁰C i

(7)

Ryc. 1. Przebieg średnich i ekstremalnych temperatur powietrza zim termicznych w latach 1991−2000 na progu Pogórza Wiśnickiego

(8)

143

nie jest niższa niż −5⁰C. W dziesięcioleciu 1991−2000 częstość pojawiania się dni z taką temperaturą maksymalną zmieniała się od 71% podczas lekko mroźnej zimy 1996/97, do 92% podczas zimy lekko ciepłej 1999/2000. Podczas termicznych zim w omawianym dziesięcioleciu notowano także dni z maksymalną dobową temperaturą powietrza przekraczającą 15⁰C. Średnio podczas zimy dni takie pojawiają się z częstością 1,4%. Najwięcej dni z wysoką dobową temperaturą maksymalną obserwowano podczas zimy 1997/98 (7 dni; częstość 6%); podczas czterech zim omawianego dziesięciolecia temperatura maksymalna nie przekroczyła 15⁰C.

Minimalne temperatury powietrza w zimie

W przeciwieństwie do temperatur maksymalnych na zróżnicowanie minimum temperatury silnie oddziałuje forma terenu – absolutne minima temperatury Tab. 2. Częstość występowania (w %) maksymalnej temperatury powietrza w okresie termicznej zimy w przedziałach pięciostopniowych w latach 1991−2000 na progu Pogórza Wiśnickiego

(9)

są związane z inwersyjnym rozkładem temperatury (Hess i in. 1977). Prezentowane wyniki odnoszą się do wypukłych form terenu.

W omawianym dziesięcioleciu absolutne minima były niższe od −25⁰C (Ryc. 1).

W skrajnym przypadku, podczas zimy 1995/96, temperatura obniżyła się do −27,0⁰C.

Temperatury minimalne poniżej −25⁰C występowały w dziesięcioleciu 1991−2000 rzadko. W omawianym okresie zanotowano tylko trzy dni z taką temperaturą minimalną (częstość 0,3%). Także dni z minimalną temperaturą poniżej −20⁰C – czyli dni z bardzo silnym mrozem – występowały nielicznie – zanotowano zaledwie 15 dni (częstość 1,5%) z taką temperaturą w całym dziesięcioleciu. Dni z bardzo silnym mrozem notowano podczas pięciu zim (od 1 do 5 dni); podczas pozostałych pięciu zim, dni z temperaturą minimalną <−20⁰C nie wystąpiły (Tab. 3). Średnia dla zim lat 1991−2000 temperatura minimalna wynosiła −4,2⁰C i zmieniała się z roku na rok od −1,5⁰C (zima 1997/98) do −7,6⁰C podczas zimy 1995/96.

W dziesięcioleciu 1991−2000 zimy termiczne trwały łącznie 975 dni. Tylko podczas 740 dni (76%) notowano dobową temperaturą minimalną poniżej 0⁰C, czyli wystąpiły dni z mrozem i przymrozkiem. Tak więc, prawie co czwarty dzień w okresie termicznej zimy był dniem bezprzymrozkowym – zanotowano aż 235 dni (24% liczby dni zimowych) z temperaturą minimalną powyżej 0⁰C. Z roku na rok częstość pojawiania się dni bezprzymrozkowych zimą zmieniała się znacznie. Podczas najchłodniejszej zimy 1995/96 zanotowano tylko 4% dni z temperaturą minimalną powyżej 0⁰C, podczas gdy zimą 1993/94 i 1997/98 notowano 42% takich dni.

W tabeli 3 zawarto dane dotyczące częstości występowania temperatur minimalnych w przedziałach pięciostopniowych na progu Pogórza Wiśnickiego w okresie termicznej zimy. Podobnie jak w przypadku temperatur maksymalnych, istnieje duża koncentracja temperatur minimalnych wokół przedziału modalnego jakim jest przedział 0−5⁰C. Średnio w dziesięcioleciu 1991−2000 częstość pojawienia się dnia z temperaturą minimalną w tym przedziale wynosi 40%; częstość ta zmieniła się z roku na rok od 31% do 55% . Średnio aż 80% liczby dni z temperaturą minimalną notowanych zimą na progu Pogórza Wiśnickiego zawiera się w przedziale od −10⁰C do 5⁰C (przedział modalny i przedziały sąsiadujące); w poszczególnych zimach częstość ta zmieniała się od 70% (zima 1990/91) do 91% (zima 1999/00).

Amplitudy dobowe temperatury powietrza w zimie

Dobowa amplituda temperatury stanowi ważny wskaźnik zróżnicowania klimatu w skali mezoregionu, gdyż ukazuje niektóre cechy przebiegu dobowego temperatury.

Parametr ten, wraz z wartościami ekstremalnymi, w sposób realny uzupełnia średnią temperaturę dobową.

Średnie dla zim wartości dobowej amplitudy temperatury na progu Pogórza Wiśnickiego w dziesięcioleciu 1991−2000 wyniosły 6,4⁰C. Wartości zmieniały się z roku na rok od 5,8⁰C (zima 1991/92) do 7,6⁰C (zima 1992/93). Nie ma związku między średnią temperaturą powietrza w zimie a średnią wartością dobowej amplitudy temperatury w tej porze roku. Wysokie wartości średniej dobowej amplitudy temperatury w zimie mogą wystąpić zarówno podczas zimy lekko ciepłej, jak i

(10)

145

mroźnej. Można natomiast dostrzec związek między średnią wartością dobowej amplitudy temperatury a średnią dobową temperaturą powietrza w poszczególnych fazach termicznych zim – w fazie zimnej, ciepłej i przejściowej.Na progu Pogórza Wiśnickiego najniższe wartości amplitudy dobowej temperatury notuje się w okresie faz przejściowych zim – średnia dobowa amplituda powietrza wynosiła w omawianym okresie 5,1⁰C. Jest to spowodowane częstymi zmianami typów sytuacji synoptycznych i naprzemiennym napływem powietrza chłodnego lub umiarkowanie chłodnego.

W fazach przejściowych zim dominuje typ pogody, który nie sprzyja gwałtownym zmianom temperatury powietrza w ciągu doby. Najwyższe średnie dobowe amplitudy temperatury powietrza wynoszące 6,5⁰C notowano w okresach faz zimnych zim termicznych. Do wzrostu dobowych amplitud powietrza w tych okresach przyczyniają się układy antycyklonalne z adwekcją powietrza z południa i ze wschodu, które kształtują pogodę z dużym udziałem dni z małym zachmurzeniem i silnym Tab. 3. Częstość występowania (w %) minimalnej temperatury powietrza w okresie termicznej zimy w przedziałach pięciostopniowych w latach 1991−2000 na progu Pogórza Wiśnickiego

(11)

wypromieniowaniem ciepła nocą. W okresie faz ciepłych średnie dobowe amplitudy powietrza wynosiły 6,1⁰C. Na wzrost wartości amplitud dobowych temperatury wpływa gwałtowne ocieplenie wywołane przez wiatry fenowe notowane w fazach ciepłych zim.

W tabeli 4 przedstawiono liczbę dni i częstość występowania dobowej amplitudy temperatury powietrza w przedziałach pięciostopniowych w okresie termicznych zim dekady lat 90. XX w. Większość wartości amplitud dobowych temperatury (85%) grupuje się w przedziałach od 0⁰ do 10⁰. Należy stwierdzić, że zimą typowe są:

1. umiarkowane wahania temperatury w ciągu doby określone przedziałem 5⁰−10⁰C, które wystąpiły przez 45% liczby dni, oraz: 2. nieznaczne wahania temperatury w ciągu doby, mieszczące się najczęściej w granicach 0⁰−5⁰C – takie przypadki notowano przez 40% liczby dni. W okresie termicznej zimy, na wypukłych formach terenowych progu Pogórza Wiśnickiego leżących poniżej 300 m n.p.m. istnieje 2%

Tab. 4. Częstość występowania (w %) wartości amplitudy dobowej temperatury powietrza w okresie termicznej zimy w przedziałach pięciostopniowych w latach 1991−2000 na progu Pogórza Wiśnickiego

(12)

147

prawdopodobieństwa przekroczenia dobowej amplitudy powietrza ponad 15⁰C.

W dziesięcioleciu 1991−2000 termiczne zimy trwały łącznie 975 dni, a zanotowano tylko jeden przypadek przekroczenia dobowej amplitudy powietrza ponad 20⁰C (częstość występowania wynosi 0,1%). Z analizy wszystkich przypadków (20 dób) wystąpienia wysokich wahań temperatury w ciągu doby (powyżej 15⁰C) jakie zanotowano podczas termicznych zim w dekadzie lat 90. wynika, że 11 z nich (55%) było wywołane ociepleniem spowodowanym przez wiatr fenowy. W dniach z takim typem pogody notowano gwałtowny wzrost temperatury powietrza i spadek jego wilgotności; amplitudy dobowej temperatury powietrza wahały się od 16 do 20⁰. Typowymi tego przykładami mogą być dni, podczas których notowano: np.

przypadek pierwszy: temperatura minimalna −0,7⁰C, temperatura maksymalna 17,7⁰C (21.02.1998), lub przypadek drugi: temperatura minimalna −15,5⁰C, temperatura maksymalna 0,9⁰C (28.01.1997). W pozostałych sytuacjach, podczas których wystąpiły wysokie wahania temperatury w ciągu doby, notowano gwałtowne ocieplenie wywołane adwekcją ciepłych mas powietrza z różnych kierunków.

Podsumowanie

Średnia temperatura powietrza zim termicznych na progu Pogórza Wiśnickiego w dekadzie lat 90. XX w. była wysoka i wyniosła −0,8⁰C. Zimy ciepłe i mroźne są naturalną cechą klimatu Polski. Zimy o takiej termice wystąpiły także w okresie 1991−−2000 na obszarze progu Pogórza Wiśnickiego. Zimą mroźną była zima 1995/96 ze średnią temperaturą powietrza −4,2⁰C; zimami ciepłymi były zimy 1997/98 oraz 1993/94 ze średnimi temperaturami powietrza odpowiednio:

1,6⁰C i 0,4⁰C. Cechą charakterystyczną zim w tym okresie jest ich wewnętrzne zróżnicowanie termiczne i fakt występowania faz zimnych, przejściowych i ciepłych o bardzo zróżnicowanej długości, w czasie zimy. W termice zim na obszarze Polski brak jest równowagi między intensywnością odchyleń dodatnich i ujemnych od normy; intensywność taka przeważa w kierunku zim mroźnych, natomiast częstość występowania w kierunku zim ciepłych. Taką prawidłowością cechowały się również zimy lat 90. XX w. obserwowane na progu Pogórza Wiśnickiego. W Polsce w dziesięcioleciu 1983−1994 nastąpiła większa intensywność i długotrwałość serii zim ciepłych oraz złagodzenie intensywności zim mroźnych, co uznano za symptom ciepłej fazy oscylacji klimatu (Lorenc, Suwalska−Bogucka 1995). Podobnie cechy wykazują zimy dekady lat 90. na progu Pogórza Wiśnickiego – można więc mówić o pogłębianiu się przesłanek, by lata końca XX w. określić jako ciepłą fazę oscylacji klimatu.

Literatura

Angiel M., 1995, Stosunki termiczno−wilgotnościowe powietrza w rejonie stacji IG UJ w Łazach koło Bochni (Pogórze Wielickie) w okresie 1987−1992, [w:] L. Kaszowski (red.), Struktura i funkcjonowanie środowiska przyrodniczego progu Karpat, Zesz.

Nauk. UJ, Pr. Geogr., 100.

(13)

Hess M., 1965, Piętra klimatyczne w polskich Karpatach Zachodnich, Zesz. Nauk.. UJ, Pr. Geogr., 11.

Hess M., Niedźwiedź T., Obrębska−Starklowa B., 1977, Stosunki termiczne Beskidu Niskiego (metoda charakterystyki reżimu termicznego gór), Pr. Geogr. IGiPZ PAN, 123.

Kożuchowski K., 1998, Atmosfera, klimat, ekoklimat, PWN, Warszawa.

Kożuchowski K. (red.), 2000, Pory roku w Polsce. Sezonowe zmiany w środowisku a wieloletnie tendencje klimatyczne, UŁ, Łódź.

Lorenc H., Suwalska−Bogucka M., 1995, Tendencje termiczne zim w Polsce jako wskaźnik oceny zmienności klimatu, Wiadomości IMiGW, 18 (39).

Niedźwiedź T., 1981, Sytuacje synoptyczne i ich wpływ na zróżnicowanie przestrzenne wybranych elementów klimatu w dorzeczu górnej Wisły, Rozpr. Habilit. UJ, 58.

Niedźwiedź T., Limanówka D., 1992, Termiczne pory roku w Polsce, Zesz. Nauk. UJ, Pr.

Geogr., 90.

Warszawski W., 1971, Termiczne pory roku w Polsce, Zesz. Nauk. UŁ, ser. 2, 43.

Wiszniewski W., 1960, Kilka uwag o meteorologicznych porach roku w Polsce w świetle wieloletnich wartości temperatur, Przegl. Geofiz., 5.

Winter temperature in 1991−2000 at the marginal zone of the Wiśnickie Foothills

Summary

The specification of winters at the marginal zone of the Wiśnickie Foothills in the period 1991−2000 was performed according to the thermic standards.

Several different thermic phases: cold, warm and transitional ones were typical for winter seasons in the investigated area in 1991−2000. Typical winter started with transition stage on November 22^nd, and then the cold stage and warm stage occured.

The winter season was ended by the transition stage on February 18^th. The average length of winter season was 89 days, and the mean air temperature −0,8 ôC. Duration of winters in 1991−2000 was differentiated: from 52 to 127 days, and also the mean air temperature varied from −1,6 ôC to −4,2ôC. Winters were usually lightly warm or typical; high temperature or frosty anomalies did not occur.

Translated by Joanna Pociask−Karteczka

Marek Angiel Stacja Naukowa

Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego

w Łazach