Wpływ budowy strukturalnej i morfologii paleozoiku Gór Świętokrzyskich na rozwój osadów triasowych

Hanna SENtKOIWLCZIOW:A.

Wpływ budowy strukturalnei i morfologii paleozoiku Gór Świętokrzyskich na rozwói osadów triasowych

WSTĘP

Paleozokznytrzo.n Gór Świętokrzy61kich ota'czają od północy, ,zacho ...

du i połwdni;ł u/twory triasowe, reprezento'wane przez pStry piaSkowiec,

wapień musŻlowy, kajper i retyk. Niiewielkie ,odsłonięcia pstrego pia- skO'wca napo1Jk&nO' również w centralnej części Gór Świętokrzyskich - w droilicach Kielc i Radlina. .

Z obserwacji prmHów triasu w różnych rejonach obrzeżenia Góil' . Świętokrzyskich wymi;ka, że [tIOzwój' omawianych osadów niezacnod.ził

wszędzie jednaikowO'. MoŻln:a. tu wyodrębnić obszary O' pełnym !I'ozwo'ju triB.iSu (tab. 1) oraz takie, gdzie w jego. profilu są duże lUki. SpowoldO'Wane

bądź to ;brakiem sedymenltacji, 'bądź też erozją. Pil'zyczy.ny il'óZnic w roz- wO'ju triasu w znacznej mierze wynikają :z morfologili i tektoniki przed- triasowego. podłoża. Czynni!ki te bowiem warunkowały TozJclad lądów

i móll'z 'tmi:a:sowy,oh, rgłębokość zbiorników sedymenta:cyj,nyoh i wysokość wzruemeń nad po,ziom morza. W:pływały również na szyłllrość sedymen- tacji i szył)kość denudacji zaChO'dzącej na Oioozara,ch wYIliesionyoh.

'PlO orogenezie hercyńskiej zdysloikowane i wyniesione Góry Święto­

krzySkie :były t'erenem intensywnrej denudacji, która trwała aż dOi koń'Ca

cechsztynu. Trias zastał ten obszar jako mniej więcej wyrównany, ale z z,azJla'cwnymi jeszcze łań'cueoomi wzniesień rozciągającyoh się ~odnie

z kierullfkiem iałdowań her,cyńSkJi.ch. W miarę postęlpudenudacji oraz w wyniku rozszerz amia się transgresji morza triaJSOlWe~o ·znaczna część

paleozoiku Gór Święto;krzyskioh,. ,po~bawiona dziś osłony skał młOOszyo.'J., znalazła ,się w zasięgu sedymentacji osadów tTiasoWych. WSka.zują na to nie tylko nieliczne, ,z,achowarne do dziś odsło::nięcia dolnego triarsuiIla ma- sywie paleozoicznym, ale również 'bralk otoczaków paleozo'icznych skał

lokalnych w osadaCh triasu oraz kierunki transportu materiału klastycz- nego zmierzone na podstawie .prze'kątnego 'Warstwowania osadów.

Dru,giro obok. morfologii czynni'kiem decydując~ o. charalkter.ze osa- dów triasowych była tektonika ich podłoża. Góry Świętokrzyskie stano-

Wiły wówczas wwiętrzony element tektoniczny obniżający się łagod­

nie iku ,zachodowi, Składający się z dwóch części wykazują'cyclh odmien- ne właściwości orogeniczne {J. Czarnooki, 1957). Na południu lbył to tzw.

Kwartalnik Geollogd=ny, t. 10, ^!lir 4, 1966 r.

Rortw6j OISiaIddw triJa!SlO'Wych rw GÓI'laclh 'ŚwiętokrzylSkLc:h 987 Tablica stratygraf.icma triasu w Górach Swiętokrzysklch T a b e l a 1

REGION RADOSIYCKO -ŁYSOGÓRSKI REGION

PODZIAŁ

lA .

. CZęŚĆ zachodnia ·· I CZQŚĆ wschodnia 1łIEOBORSKO-KIELECKI

<t ~ ^C'.)

p' k

^{'J. piasko.-}

~

C5

~

las owce,

/ly ~7J§

~Q-.,J II~

~ Iłowce ⁱ mułow'WJ PIaskowce, Iłowce Iłowce wiśniowe

~ c:;,

z

wkładkami

wapieni i

iły

-+SOm

:>:. t:I. 2O.;.50m

do 20m

>-

~ ~ Iłowce i mułowce r-..-1m:::--'~"'"ia"::'S=::k::':Ołti6::..!.O'C!.!.e-l--lł-o-w-ce-w-,-·śn';"',-·o';"'w-e-l

<: et:

~ pstre

^1111111

I~m ponad 100 m

et: Q t 60 -7-:tlfJOni E

o

^{K l M} E Ił ^Y

o

^y

~ Iłowce

i

mufu~1

o

~ '~ ce,pstre,loFalnie \

Q

gIps

tlOO +Om

co --,

~ ~ Iłowce ^I

ptaskawce

I

g 70+720m

C/J >- ~ . ~

Wapienie

^I

mamle

s

t::)'<:) :J

<t ~ ~ ~20m

_ o ~ h· :::-ł---II

O::::

~ ~I ^Wapienie

ⁱ

^{dolomity .}

I- C) ~

::c:

,23 . t;50m

o l U

et: Q: )...

. Yrławce /łowce

i piaskowce

I ·

^11,1(-/ _II~ ^p_la-=sk,~ow,~ce!4-_ _ _ _ _ +~"_· 'O~-ł.

. !20m . - ^&'1

Wap/eme 1/ !1o+6m

wapienie

1 J mą.rgle,

dolo-

·lImltil ±13m

Wapienie i margle

±20m

Wapien)e,margle dalomlty ·0

żEl

m

'C'.)

~ ~ Wapienie

C)

1/ Wapienie.

1\

Wapienie i margle .

"!:8Dm :t1O+1m

~ .

:tBDm

~ł-- .~-h:~,-ł

^.

...,W:-.--ąp----:j-e n----:że-,-m-a...:fj:..::y'...:e-=--!l-Up/L. ·a-sk-o-wi-A11c-e

---='-"'1";"':'7

~ . ~WUf!;e;,ie,margle,do-

~ ~

gIpS,· piaskowce i margle . r-,7omity,piaskowce?

>- ~H'~~~_~ ^{_ _} ±~22~5~m~~U~O~m~+~O~uw·~· ~ I ~

:tóOm-O

<:

~ ~ Iłowce, pia3kowoe Piaskowce i iłowce

'to-Howce

wiś- .

..,J __ ~ ~ n/Dwe piaB-

i:: "" _,~ + _-

800m +350m

_-

'" k

_r-, Drtf!e.Jlie-

.' .

^,l

C)

~

^{:::... p.}

iaskowce

_J

marf7/e, l./enieńce)piaskowce.

'to-JJll!nce

c::a

~ ~ . iłowce

^{;I . .}

Ilo~ce ^{" A} ~~.

Cl

g .

:!:100m

t10om...n11l111 11'1\'

.• PE.RM ~ IpER~ ~

PODŁOŻE""""--

DEWON ^nl"', V"

DEWON KAMBR,

DEWON region !kielecki lub Ikiele,cko-ła,gowski, ·ana północy re,giOi!l łysogórski;

Granłca m~:ędzy obu ~egio:nami biegła: popołudniowej ,gtr.auie rfałdułyiSo­

górskiego. Regio!ń. łysog6nski ,cechował chara[{.1:er geosynklJi.na'l:n:y, a.'regiO:rt

kielecki ~ char8!ktergeo.antyklinalny; stąd rMm'ice w Wy'kształceniu osa- d6w /poszczególnyCh. ^pięter paleozoiku na dbu obszaraCh. J. ~oSk.i()

(W63i) 'U'Wa!Ża, że OIbsza!l"' lkielecki.został ruik5ztałtowany w czasie oTogenezy

kaledlońS,kiej, OIbszarłYiSOg6rskiZ8Ś dapli.ero w czaBie orogenezy hercyń­

skiej. Z obserwacji tego~utorawynika, że regiJoa:l !kieleckO-łagowski, ja- ko wcześniej iUkształtow.aJl1Y i skO!ll'SOlidowany, ^był bardziej stahiLny ^ni,ż dbszar łysogórSki, kt6ry przez cały palleo,zoik stanowił stxelfę geosyn!kli-

n,amą. Z poglądami obu wymienionyClh autoców nie zgadza się H. Tom- czyk ~1964). Stoi on na stanowisku jedn.ości tekto:nicznej Gór ŚwiętoikTzys­

ktoh, uwaiŻając, tż orogeneza kaledońska zaznaczyła się na ^całym ich Oi~

szarz,e ^{d ż,e} nie istnieje ^,podział na tl"egiony. Nie dygkutując słuszności żad­

negoz przytocWllych poglądów, .pragnę omówić ro~ój osadów triaso- wych, IkJtóxe,podobnie jak zdaniem J. Czarnookiego (1'9'S'7) osady paleo- roic.zme, inaczej rozwijały się w regionie kie1eokim ^niż w łyso.górskim.

Budowę tektonń.czną paleozoiku oIbok dwudzielności c'haIrakteryzuje

również występowani,e zaburzeń !poprzecznych do osi fałdó\w. J. Czar- nocki (1'923, 19'27, 1957) iJ. SamlSOnowicz (19,24, 19219), którzy zwrócili

uwagę na iehistniehie, .nazywali te formy odkształceń tektonicmych elewa'cjami i depresjami transwersalnymi. Autorzy ci wyróżnili HI ele- wacji ^Ol wię'kszymzoasięgu. SCh'ematyczną ma'Pę przebiegu osi tydh ele- wacji podaje Z. Kowa1czewski (1963). Zaa-ów.no zdaniem J. C'zarnoclkie- go, jak i J. SatrnsOinowicza elewacje transwerrsalne wpły.nęły na rozwój facjalny i wylkszta'łcenie litologiczne osadów/później powstały,eh.

REGIONY FACJALNE W TRIASIE

W o:sada,C'htriasu :występuj.ą,cych w obrzeżeniu Gór Świętokrzyskioh

zazna,cza się Oibe'cność dw60h regionów, na !których OIbszarze gromadzenie

się utworów triasowydh przelbiegało w spooób różny. Na :pó'łnocy (fig. .l) jest to :region~ ~tÓTy w dalszej części pracy ibędzie nazywany rradoszyclto-

-łysogórskim, w odróżmieniu od ,paleozoicznego regionu łysogórrski,ego,

a na południu regioin ;przedbor~o..:;kielecki,od!pOlWiadający pa'leo'zo.iczn~u

regianOfWi ki,eleckiemu.

Region .radoszyClko":łysogórski .ciągnie się od oIkolic Opatowa :po Ra- doszY'ce, skąd hLegmie dalej ku północnemu zachodowi. Region ipl"zed- bOT-sko-,'kielecki - 2law,arrty między fPrzedborzem a SzydłO/wem - r07SZe- rza się !ku południowi na obs'zaT zapadliska przedkar:packiego. iRegiolIl

radoszycko-łysogórski JpOkrywa się z !północnym obrzeżeniem Gór Świę­

tokrzyskiclh, regitO!n przedlbolI'lSko-Jkieleckti zaś odpow~lad:a, za'chbd.niemu i !pOłudni{)IWeIniU obrzeżeniu. '

Pauoowiiczny ,trzon Gór 'Świętokrzyskich, pozlbawiony dziś ni'eIDal

zu'pełInie osłony triasowej, w trasie był dbjęty n.a znacznej przestrzeni

zasięgiem zJbiornika sedymentacyjlIlegb. Dzisiejsza granica triasu z .utwo- ramipal:ooZlOiicZinymio, pr:redperm.ISki:rrui, jest !l1IajczęścieLgranicą teoktonicz-

ną (J, Czarnociki, 1'9571). Osady triasu, występują dziś na półlnoc, zachód i południe od trzonu 'Paloo2lOicznego Gór Świętokrzyskich. Rozpatrując

jednak roz<wój tTiasu na' tym Qloozarze, należy'brać pod uwagę nie tyl~o,

obszary, na których osady triasu współcześnie występują, ,lecz również

te, nakrorych występ<llWały one tpierwo;tn~e, a następnie 'zostały u,sunię- , te przez erozję. Ze .:sz,czelg6łowej ,analizy wykształcenia osadów triaso-

o JedrZejÓw

o o

o ^b _o

o

o o

o o

'0 o

FIg. 1. Schematyozna mapa . .występowania triasu w obrzeżeniu Gór

Świętokrzy,s:kich

Schematic map of oc'currence af Triassic deposits in the mal'gi-

nalar~a of the Święty Krzyż 'Mts.

a. - paleozoik; I.!-tri8lS; 3 - lias; 4 - dog'ger i maJm; 5 - trzeciorzęd

"1 - pałaeozoic; 2 - Triassic; 3 - Liassic; 4 - Dogger and Malm; 5 -

Tertiary ,

WyClh na dbszarze ,ich ołbeClnego występowania można wysnuć wnliOiSek,

że na obszarze trwnu paleozoicmego 'granica między regi.:mami pr,zelbie-

gała mniej Wiięcej wzdłuż tej samej stTery 00 'w paleozoiku.

RIE'GIJCm RA:DOSlZYlCKO-Ł YSOGóRJSIG

W ll'etgionie radoozyclm-łysogórskim trias wyU.mztakony jest przeważ­

nie kompletnie. Wsku'tek obecn<JŚCi elewacji transwea:sa1'Ilydh obserwuje

się różnice w wyfksZ'tałceniu osadów triasu W części z8.'chodniej i wschod- niej regionu. Granica między tymi częściami przebiegała ró:ŻI1Jie w po-

szczególnych piętrach. "

Dolny i, środkowy pstry piaąkowiec na opisyw.anym oibszarze wy-

kszta~oony jest w postaci ooadów ilasto..-piasrezYiStych, których miąż5w:ść

w ,części z8.'chodniej '(fig. 2) wyntOSi 700 dQ ,900 m, a w części wschodniej

-oIkoło 4'50 m (H. Se:nkowicwwa, A. ŚląiCzlka" 1002). Róźnace miąiJszOOci za-

znaczają się 'jednak dopiero w środlrowym pstrym tpiaslwwcu, pon.ieważ miąŻ1S,zość dolnego ogniwa tego piętra jest na całym opisywanym obsza!l'ze

zbUżona do 100 m. /Pstry pia,skowiec na przewa,żającym ,obszarze ,regionu

radoszydko-łysog6rskiego ,przechodzi bez przerwy sedymentacyjnej iW ret.

Na ni-eld6ryc!h 'jednak terena,oh retu ,nie ma w ogóle (otwór wierlniiczy Szewna) lub między pstrym piaskowcem ,a retem jest przy!pusrezalnie· luka sedymemJtacyjna (obs,zar poło2lony na wschód od Starachowic). Ret

na

ipÓfno<:nym obrzeżeniu wyfkształcony jest w dwóch lito.facjach: wa'Pien- no-mar-glisto-siarc'za:nowej i pia,szczysto-ilasto-margUgf;ej -(H. Sen!koWii-

Joronowic, o

~1 _ - 2 It450mI3--:--·-4 ~5 ~6

Fig. '2. Mapa ,rozwoju psctrego piaskowca .na o'bazarze Gór Swiętkorzy­

skich

!Map of Bunbsarudstein dev,elopment in the aa:-ea o! the Swięty

!Krzyż MOUIIltaw

l - wychodnie pstrego piaskowca; 2 - oś elewacji ,transwersainej; 3 -

miąższość pstreg,o piaskowca w metrach; 4 - granica obSzar6w o r6ż­

lIlym rozwoju ,pstrego piaskowca; 5 - granica region6w na obszarze.

osłony mezozoicznej; 6 - g,ranica region6w na 'Obszarze t'rzonu paleo- zoicznego; 7 - paleozoiczny trzon G6r Świętokrzyskich pozbawiony- obecnie ,osadów triasowych {przypu.szcUilne reg10ny facjaJ.ne ,psllrego pia- skowca na tym obSzarze oznaczono jaik,o I - III); 8 - obszar,- na kt6rym_, pstry piaskowiec w facji :zJJ.epieńcowato-piaszczysto-Uastej sedymentował­

na morfologicznie zr6żnioowanYlIIl podłożu pale1ozoicznym i jest wy--

kształcony niekompletnie (dotyczy -,r6wnież III); 9 - ,obszar z -pełnym.

wykształceniem ,pstrego plaslmwca 'W facji piaszczysto-ilastej (d,otyczy-

r6wnIeż II); ltl - obszar z pełnym wykształceniem pstrego piaskowca, w -facji zlepieńcawo-<piaszczysto-ilastej (dotyczyr6wnież I)

l - ou:tcrops .of Buntsandmem; ,2 - axiscf transvec-sal elevati<m; 3 - - thlckness of· BllaltsandStein in metres; 4 - boundaries O!f the ereas re- vealing varlous develeplńent 'Ol Buntsandstei!ll; 5 - 'OOundaries od: the- regions within the area of Mesozoic cover; 6 - boun-daries od: the re- gians within the aorea of lPa'laeozoic BOCIe; 7 - iMesozoic soc1eof the'

Święty -Krzyż Mts. -cteprived 'od: Triassic deposits at present (csupposed faeial regions O!f Buntsan-dst-eion in this area are marked by means of '!llunierals frOllll I to III); 8 - area in which Buntsan-dstein in con- glomeratic-arenaeeous clayey .faeies semmented 'On ~holoogica[ly dLf- ferentiated. Palaeazoic substratum and was developed in,001lllP1etely ,(lthis concerns aIs o numeraI III); 9 ...:.. aorea characterized by a c'omplete de- velopment of Buntsandstein in arenaceous-c1ayey facies (this concerns also numeraJ II);' 10 - area characterized by a comiplete development o,f Bu.ntsandstein in conglomeratic-arenaceous-c.layey fades {tblis COlll-

serns aIso numera,l :o .

czowa, 196'6). Je.go miąższość waha .się od zera w części tIlajlbaxdziej wschodniej (fig. 3) do poriad 200 m w okolica-eh Radoszyc. Ret w spo.sób.

ciągły jprżeehodzi w !Wapień muszIdwy, reprezentowany pxzez wapie'nie,.

Jaro~wiC6

o ^{10 20 30km}

' " - - ' - '

- ...

^'

_ ....

Fig. 3, Mapa rozwoju 'retu na obszarze Gór Świętokrzys-kioh

Map Oli RJoethia.ri develQplnent in the area of the Święty Krzyż MountailtlS

1 - wychodnie retu; '2 - osie elewacji transwersalnych; 3 - granice do- mniemanych wysp paleozoicznych lub pół.wYSPU (III) ; 4 - miąższość

retu w -metrach; 5 - granice obSzarów o rÓŻlllym rozwoju retu; 6 - gra- nica regionów na obszarze osłony mezozoicznej; _ 7 - granica regionów na obszarze trz'onu paleozoicznego; 8 - paleozoiczny trzon Gór Swięto­

krzystkich poz'bawlony obecnie o.sa'Cl6w triasowych (rprzYipuszczalne re- giony ,facjalne retu na ,tym obsza-rze oznaczono jako I, - III); 9 - obszar .o niekompletnym rozwoju 'l'etu (dotyczy również 1); 10 - Qbszar, na któ- rym ret jest kompletny, ale nie osiąga dużych miąższooci (dotyczy rów-

nież II); 11 ~ obszar, na którym ret ~estkomple.tny i osiąga maksy-

ma-lną dla obszaru Gór Swiętokrzyskich mią:ilszość

,1 - outcrops of Roełhian; 2 - axes Qf transversal elevations; 3 - boun- daries ot supposed Palaeozoic Islan'Cls or ,peninsula <III); 4 - thickness of Roethian in metres; 5 - -boundaries ,ot the a'l"eas characterized by variollS development of Roethian; 6 - boundaries 'od' regions in the area of Mesozoic cover; 7 - boundaries of regions in the area of iPalaeozoic socie;, 8 '- 'Palaeozoic socle of -the Swięty Krzyż Mountains, at present completely de(prived <>f Triassic de;posits (supposed facia;! ,regions of Roethian in this area are marlted -by numeraIs f'l"om. I to nI; 9 - area characterlzed by lin incom.plete development -od' Roethian (this concerns a150 numerai I); 10 - area in which R'oethian is comrpletely developed, -but does not reach great ,thickness (this concerns &lso 'nu-

merał II); 11 - a,rea In which Roethian ls completely 'Cleveloped and attairus ,maximum thickness fourui in the area ot the S,wlęty iKrzyż

Mountains

991

margle i dO'lomiiy powstałe w płytkim iIllor,zu, w po,bUżu !br.zegu. J-eg~

miążswść waha tSię od 20 mna wschodzie,gdzie również stopniowo maleje- do zera, do oikoło 200 m na zachodzie (fig. 4). ,

Prze1bieg sedymentacji kajpru i retyJm trudno jest obecnie odtworzyć, ponieważ osady te są silnie -zniszczone. 'Zachowane fragmenty wSkazują~

_ _ _ _ _ _ _ -'-_--.-:~~Szydlów

o 10 20

.

30km

. . . . 1 - - - 2 -,,- 'J

l

:!:.50m 14 . __ ' .-5 ---5.,.-... 7

D8~g~10§1I

Fig. 4. Mapa rozwoju w.apienia muszlowego na obszarze Gór Święto­

krzyskich

. Map of Mmslchelkalk development. in the area of the śwaęty IKrzyż

Mountains . .

1 - wychodnie .wapi!!Ilia muszlowego; 2 - ·osie elewacji transwersalnych;

3 - granica ePszaru 'ewentualnych wySp łub półwyspu (IV), których

obecność zaznacza się w dolnym wapieniu muszlowym; 4 - miąższość

wapienia muszlowego w metrach; ,5' - granice ·obszarów o ró:żnym roz- woju retu; 6 - granica regionów na ebszarze osłony mezozoicznej; 7 - g.tanica regionów na obszarze trzonu 'paleozoicznego; 8 - paleozoiczny

<tI"20n Gór Swię<tokrzyskich .pozbawtony obecnie osadów triasowych <Plrzy- puszczalne regiony facjalne wapienia muszlowego na tym dbszarze oznaczono jako I-V); 9 - obszar, na którym wapień musżlowy osiąga

najmniejJsze miąższości i gdzie jest duza redukcja dolnego' wapienia muszlowego (dOtyczy r(>wnież I); 10 -obszar, na którym wapień musz- lowy wykształcony jest kompletnie, ale nie osiąga znacznych miązszości

(dotyczy również II); n - obszar, na którym wapień muszlowy wy-

kształc.ony jest kompletnie i osiąga największą mią:!:szość {dotyczy rów- nie!: III i V) .

1 - outcr{lpS {lf Muschelkalk; 2 - axes of transversal elevations; 3 - boundaries ,of area ef supposed islands or pen1nsula (IV), .the presence of which may be 'observed in the Lower Musche1kalk; 4 - thlc&less ot Muschelkalk in metres; 5 - boundarles {lf the areas characterized by various development of Roethian; 6 - boundaries of reg10ns j,n . the a·rea of Mesozoic cover; 7 - boundaries 'ot regionsin the aTea of Pa~aeo­

zoic secIe; 8 - PalaeOZ{)lc socie of the Swięty Krzyż Mountains, deprived of Tl'iassic deposits at' present .(suppoosed faeial ;regions of Mu.schelkalk in this area are marked 'by means ot numeralIs trom I to V); 9 - area in which Muschelkalk reaches smrulest thicknesses; and where ił strong reduction of the Lower Muschelkalk ca·n be observed .(this concerns also muneral I); lO - areB in whlch Muschelkalk lis cOllllPletely develo- ped, but does not attain great thkkness (thisconcerns also numera~ II);

11 - area inwhich Muschelikalk 1s completely tleveloped and attains greatest thickness (th1s concerns a180 numerais III and V)

:że osady !kajprowe twoczyły ;się .na całym oibszarze regionu radoszY'cko ...

łysogórskiego. Zasięg ich występowania poi~rywał !Się· zapewne mniej

więcej z zasięgiem występowa!Il,ia górnego wapienia muszlO'W~o, kt(>re-

Rozwój Qsatd~ triaJSIOwych IW GÓJ;'ach Swięookrzy.sokkh 993 g() osady przechodzą wuiworykajpruz za(;!h<l·waniem cią.glości sedymen- tacyjnej. Osady górnego-kajpru m<lgły ,mieć zasię.g, mniejszy niż kajpru dolnegoQ, gdyż powstawały w lruTczą'cyttIi ,się i wysychającymzlbdo;rni!ku.

By'c Jll!OIż,e jednJak, 'że podobtrrie jak w półn<l,cnej (Polsce i na terenie basenu paryskiegQ kajlper górny leżał tu przekraczająco w~to.sunkudo dolnego.

lPod koniec kajpru region radoszycko-łysogórski został poddany dzia-

łalności epejlrogenezy kimeryjskiej. UtWory tri9.Su zostały Wttedy ujęte

w 'baxdzo sła;bo z~czone synkliny i antykliny. Następnie TOZPOCZęła 'się

denruda:cja, iktóra dopl'OWladzila do zn:a!C'Znego zniszczelIli.a osadów kaj'pro- wych, ,a miejscami nawet zniszczeniu uległ wa.pień muszlowy.

Na ikaj,prze spoczywaniezgodnie retyk, przy czym we wschodniej

części Oipisywanego obszaru IbraJk jest niższych ogniw retyku .. Wykształ­

cenie u:twOIl'ÓW Tetyku znane jest Jedynie bardzo ogólnie. Są to iły, iłow­

ce i piaSkowce zawierające w wyższej części wkładki ,,;brekcji lioowskiej".

Po TetY'ku r~gian radoszyC'ko-łysogórski uległ wydmvignięciu oj najniższy

lias nie !pOzostawił tu osadów. Przyczyną tego były zaznacwne na tym ohszarze po raz drugi słabe ruchy epej!1ogene'zy kimeryjs~ej. Po oikre-

soWyim WY'nurzeniu ,nacałY'ID Oihszarze radoszycko-łysogÓTskitm nastą.piła

sedyment.acja utworó,W liasowych.

Rozpatrując szczegółowo rozmieszczenie i rozwój osadów triasowych w ll"egionie Tadoszycko-łysogóTskill).dbserwuje się, 'ż,ezmiany 'W posz- czególnych p;iętra:ch zachodziły w~dłuż <lklreślonych stref, które są pro-

stopadłe do To~ciągłości osadów triasowyclh. Mają <me zapewne zWiązek

z poprzecznymi deformacjami trzonu paleozoicznego (J. Sa.ms<mowicz.

1929; J. Czarnooki, 1'9¹57). Zdotychczarowych badań wynika~o, że w TO<Z- woju 'trda.su ogromną rolę odegrała tzw. dysloka,cj.a suchedniowSka. Zda- ' niemJ. Czarnookiego (1957) ciągnęła się ona na Iprzest:rzeni OIkoło 3'0 km od Skarży'Ska .... Kamiennej - na północy, .przez Rejów, Suched:niów i Os- tojów do Łącznej, ,gdzie przechodziła na dbszar :pal!=Qzoiku, !biegnąc 'w k;ierunku M:a..sł6wa. Na ohszarze triasowym, między Skarżys~e'm-Kamien­

Xią a Łączną, dyslokacja ta miJam. rozdzielać dwa różnie ukształtowane te- reny - 2laoehtodni, silnie obniŻOiny i 'Wschodni - podniesiony. Z rozkładu

utworów triasu lIla północnym OIbrzeżena:u Gór ŚwiętolkJrzyskich wynikało, również według J. Czarnockiego (1957!), 'że dyslolk.acja ta leży na ,osi mak-

..syma1n~go podniesienia regionu łysogórskiego, na co, zdaniem tego au-

wa, wSkazuje: ' .

- nie przechodzenie poza tę linię na wschód facji z Gervilleia m'ILr-

chisoni G e i n. w śr.o.dkowym pstrym piaskowcu, - zmiana :f.acji retu,

:-:- zmiarna facji na pograniczu retu i 'Wapienia muszlowego, - odmienne wykształcenie kajpru po o,bu stronaC!hdysloika,cji.

Szczegółowe o:pr,aoowaniewykSztałcenia liiologJcż.nego i stratygrafii triaslinapół:n<JoCnym,obTzeż~u' Gór .świętdkrzyskich (H. 'Senkowiczowa;

1966; H. Senlkowiczowa, A. Slączka, 1962) potwierdziło poglądy J. CzaT- noc!kiego, ale ty:lko ,częścio'wo·. WiadomO' jest obecnie, że wschodnia

część omawianego' dbszaru była istotnie elementem .wyniesionym, z tym jeicfuaik, żegr.anicą miĘdzy oi,\:>szaremwynie.sionyma:obniżonym nie była

dyslokacja !9ucl1edniO'WlSlka lub elewacja RadoTIlice- Gózd, którą 'Wspo-:

romana '

dyslokacją obciJrl,a, ,a1le w :r6żnym, ,czas}.oe granica, ta m~ała fumy

W

wzdłużza,ahiOdnie:go ,skłOnu elawa.cji (Stroj:nów - W:zdół (~. 2). IWska~

zuje .nato mią'2lszOsć ~tregopi.askowcal która

w

części za·chodniej wy.., nOSi 700 do 900 m, na skłonie Wspo.mniB.iIlejelewa.cji natomiast szyiblfo maJeje do 4!5{) m. W dol!nym pstrym piaskowcu dQ, tej mniej:więcej

linii' sięga lito1lacja żlepdeńcoiW'o-,piaszczystarożwinięta w części wSC'hod~

~iej, sZj7Iłllro iJ)xzechodząc poziomo w litofację ilasto-piaszczystą, cthaTak-

terystyczną d:laczęSci zachodniej~ Również do tej ·lin-ii znane są . VI środ­

kowym pstrym piaskowcu małże GerviUeia murchisoni G e i n., które Z'danie-m J. 'CzaTnocki'ego ~(11957~ nie pr~elkl'aczały dyslokacJi suohedIiio,w- skiej. Formy te woko,licaoh Michniowaznalazł W. KaTaszewski (iJnfor- ma,cja ustna), a później również autorka.

W recie granica między obu obszaxaroi przesunęła się dalej ku wscho- dorw.i f ipl'żebiegała mniej więcej wz:dłużZoa!c'hodniego skł(Jm,u elewa.cji Dęb­

no - Rzepin (fig._ 3). Na wschód 00 tej li,nii profil retu jest silnie

. zre-

dukowany i oookumento·Wailia jest tu obecność dopiero górnego il'etu,

rozpoczynającego si~waTstwami z DaJ.ejm~:a (H. SenkiowicZ'owa, 19&6).

Ni:iJszą cZęlśĆ retu stanowią 'pstre :iły, ,pod względem litologicznym iden- tyczne z iłami leżącego niżej pstrego piaskowca. Na lPOdstawie ainalogii z obszarami sąsiednimi iły te. zaliczo;ne zostały warunkowo do xetu (H.

SenlkQWiczowa, t966); nie j:est jednak wy'kluczone, że :należą one do pstre- .go piaSkowca, :a między środkowym. 'Pstrym 'Piaskowcem i retem jest

tu luka sedymentacyjna. KuwsC!hoido'Wi ':ret stopniowo wyklinowuje się

całkowdcie. .

Druga linia, wzdłuż której miąższość retu ulega szybkiemu powięk­

szeniu, jest mniej więcej' ż:godna z .przebiegiem elewacji Chęciny - Wę­

.gle (dhęcińskioej ~ według J. Czarnockiego). Na wschód od tej linii ret ma 80 do 100 m miąższości (J,twory wiextnkze Brzask i MŁodzawYI) na zachód i!UlJtomiast .więcej 'niż 2()0 ,(otwór wiertniczy Radoszyce 3). Wy- daje się, że linia ta jest !również wschodnią granką z,asięgu facji salinar- nej w osaldaoh retu na terenie północnego ohrze2lenia GórŚwiętokrrzys-

kich. .

J. Czarnoc!ki (1'957) wSipomma, że na linii dy;slokacji guchedniowskJ.ej

na:stępuje zmiialIia facji retu, który w części wschodniej. wykształcony

jest w facji :bardziej piaszczystej niż w zachodniej. Nie jest to zgodne z prawdą, rect bowiem na całym olbszarze między Starachowicami a oko- licami Mniowa, po ohu Więc mona'cm dyslolkacji suchedniowskiej, wy-

kształcony jest vi I1itofacji ila'stD-piaszczystej z dwoma poziomami mar- glistymi (H. Senkolwiczowa, 1966). Linia dyslokacji suchednd.owgkiej nie

stanowiła więc w recie .granicy iacjalne,j. Jedyni,e warstwy z Da.lejowa (g6rmy ret) są w części zachodniej wykształcone w :postaci serii wapieni i margli z syderytami, ktocaosiąga miąlŻSZQŚć od 16 do 40 m, a w części

wschodniej zastępują je piaskowce z limonitem. Utwory węglailoQwe się­

gają jed!nalk 'Poza, Skarży'Sko-Kamioenną, stwie:rdZOlIlO je bow~em w otworze wiertniczym Młodzawy.

Utwoxy wapienia muszlowego wskazują, 'że w tym czasie nie zaszły większe zmialIly w stosunku do retu. Najsłahs'zy rozwój wapie.n:i.a muszlo- wego, podiobnie jak ,i !re'tu, obiSerwuje się na tereni,e położonym na wschód ód StaraC'howic - a więc Hnią Igra:n:~czną między obszarami o różnych miąższościach utwo\T6w tego wh~iku mogla być elewacja Dębno - Rzepin

(n,g. 4). Mią:ższość wapieni.a mUSZlo.wego. wyn~itu maiksymalni~ około

.3Q m. !Największej redukcji ^uległy utwory do.lnego ^w~ieni.a ,muszlowego:, kt6rego miąższość wynosi około. 1 m. Ku zadho.dowi, aż po' okolkeSklar:;'

ży~....K:amien:nej wa:pień muszlowy je;st wy':ks2JtałOOOly w po.staci pięćdzi~

sięciometrowej serii osadów wapiennych. Szylbl{jie zwiększenie·.miąższości

w,apienia ilIlus~l()IWego do ponad 100 m ~pujena ode~umiędzy

Br.zaSkiem a Borka'lni ^{(odległość' między} tymi miejscowoociami wynosi

około 8 Ikro). W otworze wi,ertni,czym Brzask stwierdzono. 58 m wapien,ia muszlowego, a 'W otwol'ze wiertniczym Borki ^~ 92" in, z tym, ^.że dolny

wapień muszlowy nie zostaf!: tu przewiercony. Miąższość wapienia muszlo:- wego wzrasta więcwzdłu'Ż zachodniego Skłonu elewacji Radomi-ce - Gózd, lec.znie przy dyslokacji sUchednio.wskiej, przebiegającej według

J .. Czarnockieg() opod S1kax'żyskiem-Kamięnną, przez miejsce, w którym

zbiegają się do.1iny rzęk Kamiennej i. K-amiOhki, ale da:lej 'na 'zachód~ 'W

wapien~'U! muszlowym po raz pierwszy: trul !l'Ozwoju osadów zaważyła Qhec-

ność elewalcji,z którą· wiąż·e się dysloikacj'a sllcihedniowska. . . Osady ikajlpru i retyku są pozmane ~byt niedokład,nie, by można byłO' szc'zegółO'Wo rozpatrywać ich wyksz,tałcenie na omawianym ohscZarze.

Wiadomo jest jedna~, 'że na wschód ()Id elewacji Radomice - Gó.zd roz-

ciąga się tleren, który w górnym triasie był wyraŹ'nie wyllliesiony. !Brak j,est tu !prawie ^zupełnie osad6w !kajpru, zniszcZlOlnych jeszcze' przed :re ..

tykiem, retyk spoczywa ^zaś na ^l'ÓŻnycl1 ogllliwacil wapienia muszlowego, a <:~m nawet na recie, Iprzy ,czym je,st to dOlpiero wyrżE.zy retyk. Miej- scami, jak na ^przykład w otWOTze wierrtnkzym SkarżyS'ko-«amienrna,

retyku :brak jest zupełnie, a na wapieniu muszlowym spoczywa li.aJS~.

Karr-a8zeWlSlki, 196'2). Oma,wiany obszail" stanowił więc element wyniesiony,

jeśli nie przez cały gÓlmy trias, to przynajmniej 'W ret)1lku. W zachodniej,

oIbniŻQrnejczę§ci regionu radoszyclko-ły'Sogórskiego !kajper j-est r6wnież 2lnWSWCZiOtrl!y, .a:],e2lIlla1c:zntioe m:niJej mż w części 'Wschodruiej.Ro!zmylC!iJU ru:legł

tu prawie całkowicie !katlper górny, który dotychczas stwJerdzono jedynie w otworze wieTtni'czym Eugeni6w (Z. Kozydra,l'~62), O!r.a,z częściowo kaj- per dolny. Na 'l'óżnych ogniwach !kajpru spoczywa retyk, Wykształcony

tu prawdO!podobnle prawie kompletnie; po zako-ń<:zeniu sedymentacji retyku ,cały region radoszycko..lłyso.górski uległ- wyn'Un'zeniu d na do,Iny Has przypada luka sedymentacyjna ^(J'. Kopik, w druiku).

W ^do~ej jurze rio·zwój osadów prze/biegalł inaczej ^niż 'w Itriasie. S-trefa

najwię'roszych mią!ższości (W. K!araszewski, Hl(2) znajduje ^się na obsza- rze ^między StaTachowicami, Slkar'żyJSlciem-Kamienną i Szydłowcem, skąd ciągnie ,się dalej ku póŁnO'cnemu ,za:dhodowi. W. Kar.aszewski (196~) pod-

kreśla, :Że nie pąkrywa się {)Ill!a z Oioozarem, maksymalnyCh ^miążsWści triasu, a wręcz przeciwnie - serie do.lnego lliasu są najlepiej rozwdnięte

tam, gdzie trias, zwłaszc~aśrodko,wy i g6r.ny, ^są najciensze lub nawet

zanikają całkowicie. . . -

W regionie ,przedbomko..ikieleoCikim osady dolne,gO' i środkowegO' :pstre- go pi.as.kowca 'n,ie tworzą dągłejpowłoilci, lecz wypełniają za;głę:biemia

terenu OTaz leje i sZlCzeliny krasowe. Bogata 'monolog-ia 'tego .oibszatt'iU

stworzyła warumiki do depozycji osadów pstrego piaskowca 'wszeregl\lJ ma-

Miąższość pstrego piaskowca wykształconego w postaCi . utworów· piasz-

czysto-Z'lepieńcowych iUastych jest T·óżna i waha się od zera dOoÓJkóło

350 m. P,strego. piaskowca dolnego i środkowego. nie stwierdzono w St:raw- czynku i miejscami w ok.olicach Szydrowa, .nie nBipotkano. go rÓWlnlerZ w otwoTze wiertniczym Jaronowice, lIla zachód od Jędrzejowa. Należy się liczyć z tym, iż w miarę postępu badańtB!lt!ich punktÓW' będzie wię­

cej. W lejach i iSZczelinachkra'sowycll, prz·ecmających osady dewonu;

Uitworypstrego piaskOiWcastwierdzono w J aworznd, ill:a górze Zelejowa

koło. Ohęci:n" w Kielcach i w RadBnie. Koło {PrZiedboTza, w otwoTze wi,ert- .niczym Boża Wola: pstoo. seria leżąca poniżej retu ma 143 m mią'ższości.

W Oikolica<fu Szydłowa (S. !Pawł.owSki, 1965) mią'ŻS2lOŚć pstrego piaskow- ca jest hairdzo zmienna i waha się od Sdo. 3&Om. J. CzarnOOki prz~widuj-e, ile w l"ej()łIlJie DrugnJi mią;żsZOlŚć 'hlastych osadów pst Tego piJaskowca. wy- nosi około 2'0+30 ID.

Na olbszarze za:padliska :przedkarpacldeg.o, stan.owiącego Ibezp06roonie

'Przedłużenie .regionu przecLborsko ... kieleclt!iego .tku lpołudni.owi, w otwora'cIh.

wiertnkzych napotkano pstry piaSkowiec, kt,órego mdąższość walha się

od 33 (otwór wiertniczy Niwis'ka 7) d.o 3·29 m (.otwór wiertniczy Pod- borze 10).

NagraJllicy między retem a pstrym piaskowcem środkoWym, !kiedy

.nastą;piło. obniżenie terenu dzisiejszego zapadliSka przedkarpackieg.o, przez oooziu:" ktÓTego wkroczył.o na teren Euro.Py środkowej morze alpeJ- skie, obniżeniu uległ również teren poiłudniowego. obrzeżenia Gór Świę­

tokrzyskich .. Nie nastąpiło to. jednak na ^całej .Jego .przestrzeni. Wydaje

się, że w najbardziej północnej części, na ,granicy z 're.gionem radoszyck-o-

-łysoJgónsikdm podłoiiJe paJooZldiczne byrocią:gleWydŹ\v.i:gni·ęte. TwoIr21y;Ło

ono allbo długi półwysep połączony na wschodzie z lą.dem, albo też hyła

to wyspa lub s~eiJ:'eg wysp. Na całej przestrzeni występowania palleozoiku na powierzchni nie ma dziś nilgdzie zachOlWanyclh Osadów retu lub wapie- nia muszlowego, jedynie w za<!hodnJej części ,północnego .obrzeżenia Gór

Świętokrzyskicll, w Straw<!zynku, jest mała wychodnia wa:pieni i dolo';' mitów żywetu, na których spoczywa miejscami górny ret, miejscami zaś

dolny wapień muszlowy (warstwy łukowskie). Obserwuje się w,ię<: tu

dużą itakę oibejmującą cały pstry piaSkowiec dolny i środkowy, lI"et i <!zęść

dolne.go wapienia millSzlowego. Lokalnie luka ta .obejmuje pstry pias- kowiec do,lny i środkowy ocaz część ni'ŻSzą retu, po czym na krótko ·wkra- cza morze retu. Zostawia ono ikHkUiIiastometrowy ikompleks osadów do- lomitowych zmienI!lej miąższości, a dl'Ulga luka w sedymenta,cji prz.ypoola·

na:

dolną część tlo]megl() wapienia muszloW'ego (warstwy. wolickie i 'War- stawy faliste). iBrak retu stwierdzono również w otworze wdertniczym J,arocnowioe, na .zachód od Jędrzejow.a ('H. Ju:r:kiewicz, informacj:a ustna).

Wnioskują-c na podstawie obserwacjiprzepr.owadzonych przy pracach kartograficznych, :podolbne zj.awisko 1I1Io:że występawać również ;na !pOłud,;.

ni,e od StIrawczynka., w okoliCach Piekoszowa.

Miąższość retu lIla zac!łr6d od rejonu Strawczynka wynosi około 2100 m (otwór wiertniczy, Bo,ża Wola - 145 m, o,twór wiertniczy Wygwizdów - 200 m). Na zachodnim i połudn:iOowym .obrzeżeniu Gór ŚwiętokrzysikiCih,

wzdŁuż wychodni pstrego pia$:owca -jest ona mniejsza i waha się około

100 m (otwór wiertniczy Grabowiec ^-Olkoło 100 m, otwór wieTtniczy

Koniemłoty w rejonie Szydłowa - po.nad 60 m).

MiąmzOtŚć :Wapienia muszlowego .znana jest z otworu wiertniczego

Boża Wola, .gdzie według H. Jurkiewkza (1'9651) wynosi pooad 200 m.

W otworze wiertniczym Wola Morawiaka ^miąmzość wapienia ^m~zlo­

wego ^wyn~i 1'54,1 m. S.Pawłowski {I'96'5:) -podaje, ^że w okolJcaclłl Szy-:-

dłowa łączna miąższość retu i wapienla muszloweg,o wynosi ^około 300 m;

odliczając oKoło 1010 m na osady retu miąższ,ość wapienia muszlowag'D wynosi tu więc mniej więcej 2'00 Im. Mią'ższość niepeł!nego wapienia mu- szlowego w Bt:rawczyn:ku wynosi okOiło lOO Im. Tak znaczna j·ego miąż­

szość pozwala przypuszczać, że już w wyższej części dolnego wapienia :muszlowego na wyniesiony obszar wysp lub :półwyspu wkro·czyŁomOl'ze.

które pr.zetrwało tam aż do końca wapie'Illia muszlowego. . Kajper jest mało znany na opisy1wa71yID obszarze. Na .przeważającej części tego terenu :nie stwierdzno ^obecności ,g6.nnego ikajpru, który ^'wstał prawdopodobnie zniszczony przed retykiem. Na piaszczysto-ilastycth utwo- r.ach dolnelgo ikaj'pru spOczywa wszędzie retylk. Po retyku zaz.naczyły się tu ^sł,a'be ruchyepejrogeniczme i wSkutek tego brak jest ^!na znacznej

części oihszaru przedbo!l.'sko-Jcieleckiego osadów lia'su. Niewie1:l{,ieJ miąż­

szości seria Ji,alSU została stwieoorona w otworze wieTtnkzym /Boża 'Wola, gdzie nad .retykiem leży 122 m Ipiaskowców ocaz w o·two.rach wiertni- czych wykonanych w rejonie Szydło'w.a (K. PawłowSka, 1,916.2), gdzie

występuje 1'2:5 m doJnego liasu, udoikumentowanego obecnością LycO'stro- hus scotti N a t h. Na powstałym obsz.arze, między rejonem Szyd.łowa

a Czermnem le'żą<!ym ;na wschód od Przedborza, nigdzie w strefie wy,;"

chodni i 'pły,tkiego występowania kontaktu utwo.rów rety'ku i osadów

młodszych nie stwierdzono do.tychczas ohecnoś·ci liasu. Na retyku spo- czywa tu jura środlro,wa - baton i kelowej. J. Samlsonowicz (1009), lIlie

znając ;występolWania l~asu w okolicach Szydłowa i Bo.żejWoli, wyra-

ził pogląd, że lpołudniowa część GórŚwiętoikrzyski,oh 'była w liasie lą­

dem. K. \Pawłowska (1962) po. stwierdzeniu liasu w SzydQ:o;wie uważa,

ze basen sedymentacyjny dolnej jury zajął całą południową część Gór

Świę:tok'rzyskicth. Na połuldniowym Oi'br~eżeniu G&. Świętolkrzyskich miąższość liasu jest nieznaczna, a w wielu punktach !brak j.est go zupeł..,.

nie, podobnie j~ na OIbszarze zapadliska przedkarpackiego. W rejonie Mielca, w dwóCh otworach wiertniczych stwierdzono występQlWarue pia- skowców tYlpu iliaSiO'Wego (A. T<JIkamki, 1962; lP. Karnlkowski, E. GŁo.waoki,

'l9fii1), ,któie ,?:da:nd'enl J. Kopiltia. (w d:rulku) należą do retyku. Pozwala to

wysnuć wlD.iooek, że :Południow,a część Gór ŚWiętokrzySkich łącznie z te- renem zapadliska iprzedkarpaoktego były w liasie elementem wyniesio- pym w stosunku do części północnej, na 'którym sedymentacja Hasa 00-

-bywała się jedynie&ragmentarycznie.

Dotychczasowe lbada:nia rozwoju trdasu w ~o,łudniowym i zachodnim

dbrzeżen:iu Gór Świę'tolk:rzyskidh nie dostarczyły danych pQl.'~Wlal-ają,cych prześledzieć zaClhowanie się elewacji poprzecznych w tralkcie sedymentacji l1tworówtriasu. Stosunkowo stałe mią'żsw5ci u-tworów retu i' wapienia muszlowego nie wskazują, aby w tym czasie elewacje 'poóprzecz.ne od-

grywały więkSzą-mIę. Nierównom1eme wykształcenie pstrego piaskowca.

WNIOSKI

Z pO'l'ównania rocZWoju triasu w regionie cradoszy.ck.o-łysog,6rSkim ­ i przedborsko-kieleckim wynika, że największe różnice między obu ob- szarami zaznaczyły się w dolnym i środlkowym pstrym piaskowcu. 'Wtedy to. w regionie radoiSzyako-łysQlgórsk::im powstały osady O' miąższości _O'd

450 do 9'00 m, -w :regilQlIld,e ;przedborslro-kieleckim ~ sedymentacja 00:

bywała się nieróW1IlOmie-rnie" doprowadzając jądynie miejscami do PO:YV- staJnia sedymen!tów, których ,grubość nieprzekra1cza" }ednak3¹510 m. Pod-

kreślić należy, 'że strefa,_ na której za'chodz.iła zmiana miąŻiSz,ości pstreg~

piaskowca, prrzy igranilCy re~oriów była ,bM'azo wąsm'. Odległość, od Strawczynka, gdzie pStrego piaJSkow<!a dolnego i~dkO'We'go nie

ma.

w ogóle, dO ,antykliny oIblęgo.rSkiej, gdzie pstry piaskorwdec ma około 90,0 m

miąrższości, wynosi zaledwie 5+6 km. Odległość od Bożej Woli, gdzie jest 1'43 m pstrego. piasko.wca, dO 'Radoszyc, gdzie ma on 9010 m miąższ<>­

ści,wynosi24 km. WlThioskują'c

z harooo

szy!bkiej zmiany miąższości nID2ma -ptrZJY'PUSroZ'ać, !Że granicia między 'balJ.'ldI2iie'j staibil!nym oib~

połud:p.iowym i 'baroziej labilnym obszarem -<pÓłnocnym, będąca równo.,.

c~eśnie ,graJllicą dwóch regionów, była ibar:dzo wyraźna. Bie,gła ona .za'~

pewne zg,oidni-e 'zgrani,cą wy,znaCzoną przez J. Czarnóckiego (195'7i) dra paleozoiczmych regi<mów kieleckiego. i łysogórskiego. Dalej.aru zaclhodo- wi ciągnęła się ona wzdłuż jpOłudniowego skrzydła antykliny ófblę:gon9:kiej prz~z okol~ceJ,akimowk (na- SW od 'Radoszyc) ku. Czerm'ń'W., W cza,sie orogenezy alpejskiej wzdłuż tej linii powstała strefa Uczriycih dyslolkacji, a J. ZrioSko. (1963) -widzi w tej -samej -strefiep6łnoc.rią -,grańicę zasięgu

orogenu kaledóńskiego.

W recie i wapieniu muszlowym następujepe~e ujednoHcenie faCja,

li: tym 'że w części północnej regio.nu przed-bomk<>-lkieleokiego. zaznacza Się a'ż do środkowej 'części dolnego wapienia_ muszlowego (Warstawy łuków~

skie) :półwysep lubłańcU!ch wysp, pozostałością ktÓ'l'ych jest ;,wyspa

dewońska", w Strawczy:nku. W kajprze J retyk:u o.baiegiony zostały dq;-:-

ęięte epeirOlgenezą kimeryjską, z tymż,e w regiome rxadoszy,cko~yso­

gór,skim między Ikajpr,em airetyki-em Jest niezgodnośĆ kątowa (J, SaroSo-' nowicz, 1929), na obszarze przediborsko-kieleckim natolriiast ża,de.n ,zba";

daczy I() taikiejnJ.,e1JgOdniQŚci wśród:,~trych utWorów, ~icz@yCh: 'do,: nie..,.

~WIIl,q 'w calości do kajw-u,

a

'ohe,cridedoretyUfu, .~:tiię- W:~~ina. ·plil!g'ą

iaZa,epeirogenezy kimeryjskięj, j,aka 'nastą'P,jia pod,lt()!Ili~ -Tetyku, _,

spg-

wod<;>wała wy.niesienie i'eg'ionupr:redbor~()-'kielecki~go, naJktÓTym osady liasu -iworzyłysię jedyn,ie fragmenta'tyczrue, oraz ,QlbniżeJ;iie re,gionu ra,,:

doszyc~or-łysogórskiego, co umożliwiło <lISadze.riieslę tu grubego !KO'mpI~k­

su

osadów !Liasowych.

-W rozwoju triasu w xegionieradoS,zyCko'"'łysogó:rskittl 'z,asadn'iczą roTę

OIdegrala budoiW:a strukt,uralna podło,żia: paleoZJÓlicZhego~' 'Zmmy"w )roz~

woju <lISadów triasowyoh, takie jak wY'klin,owywa.nie .się-pęwnyeh-ytąrs:t;.w.,

redukcja miąższości, zmiany głębokości zbiO.rnika, co:fanię' i pr,zyhUlŻan~-e~

się lirtiilbrzegowej, zacho.dzą: w stręfaeh, które :staIlow.ią ,pr~edłuż~:i-e;

Rozw6j osadów trlaJsorwyoh w G6mc!h ŚWięWk:rzyJsokicll 999

zn,am.ych z wyC'hodnipaleozoiku elewacji transwersalnych. Z 11 głów­

nych elewacji w triasie za'znaczyła się przooe wszystkim o,becność 4.

Są to: '

1 -'- elewacja Strojnów -Wzdół, zaznaczająca się w <>Badach dol- nego i środkowego pstrego piaskowca,

2 - elewacja Dębno - Rzepin, znana z retu i wa.pienia muszlowego, 3 - elęwa,cja Chęciny - Węgle, Obserwowana tylko ^'W recie, 4 - 'elewacja Radomice - Gózd, zaznaczająca się w osadach waa>ie-

nia muszlowego, \kajpru i retyku.

Rozwój osadów triasoWych wskazuje również, że w regiolIlie Tadoszy-

clro-łysog6rskim teren położony na wschód od elewacji Dębno - Rze- pin !był najsilniej wyniesiony ^iW ciągu całego tTiasu. W kajprze i re- tyk;u, w zwiąlZku z orogenezą kimeryjską, obszar wyniesiony przesunął się (ku zachodowi po elewację Radomice - GÓzd. Początek wynoszenia obszaru między tymi elewacjami przylpada już na wapień muszlowy, Wite- dybowrem ohserwuje się łelk!k.i(! jego wydźw~ęcie.

Obszarem, który w triasie ,był 'zawsze oIbni2Jany, jest teren położony

naza,chód od elewacji Chęciny - Węgle. "

Rola dyslokacji suohedniowSlPej, a 1'I8.czej elewacji Radomice - Cózd nie j'est tak wielka, jak widział to J. Cza!l'Jlooki (1957). Elewacja. ,te nie jest jedyną, która decydowala .o rozwoju triasu, lecż Jed:I!ą z czteredh, przy czym każ!da z niC!h odgrywa'm w swoim czasie !I"ÓWlliie d,u·żą rolę.

Sama o,becność dyslolkacji Sluchedni.owSkiej w osadach triasowych na- suwa pewne wątp1iwości. Z obserwa'cjd autorki przepro.wadzanycl1 IW

strefie, ,gdzie ma ona przebiegać, wynika; ż,e osady pstreg.o pia.slrowca nie wykazują allii wzajemnych przesunięć, ani też różnic waxtości upadów.

Nic :nie wskazuje tu na istnienie tak dużej linii tektonicznej, jaką ma

być ta: dyslokacja.

Rola elewacji' transwersalnych w ro,zwoju triasu w regionie przęd-

. boriskoerkdeleckim jest dotychczas ,IJ.Ii'erwyjaśniona,. Utwary pstrego ' pia- skowca są poznane ztbyt ogólnie,. by możn.a 'było. wyodrębnić obszary~

na ilrtóryoh jeSt .on Ilepiej lub gorzej' ,rozwinięty. 'W OBa,dach !retu obser- wacje się zmianę miąższości na linii elewacjii Ohęcj,ny - W,ęgle. Na wschód od niej miąższość retu maleje z oilroło '2'00 do 100 m. (Miąższość

wapienia muszlowego wydaje si.ę'być na całym obszarze :bal'dw uJedno- licona, miąższości pierwotne kajpru i retyku natomiast lIlie są znane.

Dalsze badania .prowadrone w Gmach 'ŚwiętokrzySkich pod kątem usta:lenia zależności między osadami !paleowicznymi a ich permo-mezo-

WiCZlllą osłoną mogą doprowadzić d.o ujawnienia jeszcze innyoh elemen- tów tektonicznych, których obecność waa:'1llIlkowała roz.w6j osadów nad-

'le,głycll..

zakład Stratygraf1l Instytutu G'eologicznego Warszawa, ul. Rakowiecka 4 Nadesłano dnia 4 lutego 1965 r.

PISMIENNICTWO

CZAlR!NOCKiI J. ~192i3) - Cechsz1tyn W Górach Swi~tkorzyskich. Spraw. Państw.

. ':Dnst. Geol., 2, p. H}1;-.l97, nr 1, 2. iWaMZa"-- Xwartallnl:k Geolog!iczny - 7