Zaufanie w zarządzaniu sprawami publicznymi na szczeblu lokalnym​

SZCZEBLU LOKALNYM

Wprowadzenie

Współczesne rozumienie samorządu terytorialnego – znajdujące swój wyraz między innymi w Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego czy też w Światowej Deklaracji Samorządu Lokalnego – zwraca uwagę przede wszystkim na zarządzanie sprawami publicznymi dla dobra społeczności lokalnej. Społeczność ta staje się więc głównym adresatem określonych działań i odbiorcą usług, co uzasadnia włączanie jej w pro- ces podejmowania decyzji jej dotyczących. Takie podejście wspiera również szeroko rozumiana zasada pomocniczości, mająca w przypadku Polski charakter zasady kon- stytucyjnej. W rezultacie relacje zachodzące na linii władza lokalna – mieszkańcy zmierzają do modelu swoistego współdziałania, czy też współzarządzania, określa- nego często mianem zarządzania partycypacyjnego.

Aby jednak zarządzanie na poziomie lokalnym mogło faktycznie mieć charak- ter uczestniczący, oprócz wprowadzenia określonych procedur, jak i form o charak- terze partycypacyjnym, istotnym staje się stworzenie właściwego klimatu współ- działania, opartego przede wszystkim na zaufaniu. We współczesnych czasach zaufanie odgrywa bowiem coraz większą rolę w funkcjonowaniu różnych organi- zacji – zarówno w wymiarze wewnętrznym, jak i zewnętrznym, w rozumieniu sze- rokich relacji z otoczeniem. Szczególnie widoczne jest to w sektorze publicznym, w tym w realizacji usług publicznych na szczeblu lokalnym. Wynika to z faktu, że efektywność działania na tym szczeblu w coraz większym stopniu zależy nie tyle od samych podmiotów publicznych, ale ich relacji ze społecznością lokalną, jej akceptacji, ale i coraz aktywniejszego włączania się w konkretne działania, tak decyzyjne, jak i wykonawcze.

Celem niniejszego opracowania jest określenie roli, jaką zaufanie powinno od- grywać we współczesnym zarządzaniu na szczeblu lokalnym. W artykule dokonano próby oceny z tego punktu widzenia wybranych form partycypacyjnych znajdują- cych obecnie zastosowanie w polskiej rzeczywistości samorządowej, jak również wskazano kierunki i narzędzia pozwalające na efektywne kształtowanie zaufania na linii mieszkańcy – władze lokalne.

53 Małgorzata Marzec, Katarzyna Peter-Bombik, Uniwersytet Jagielloński.

Znaczenie zaufania we współczesnym świecie

Zaufanie jest elementem funkcjonowania człowieka w społeczeństwie, będąc jedną z cech kulturowych, która uruchamia miękkie czynniki osiągnięcia sukcesu. Często wskazuje się, że zaufanie stwarza dogodne warunki efektywnej współpracy. Jest ono nie tylko modnym słowem, ale może przyczyniać się do realizacji zamierzonych ce- lów (Konopka 2015, 25). W literaturze przedmiotu można spotkać wiele defi nicji zaufania. Według Lewickiej-Strzałeckiej (2003, 195–207) zaufanie to przekonanie, że druga strona podziela nasze wartości i przestrzega norm oraz będzie działała na naszą korzyść lub co najmniej nie będzie działać na naszą niekorzyść. Takie przeko- nanie może być wyrażone między innymi w stosunku do osoby, instytucji, fi rmy czy organizacji innego typu. Zaufanie ułatwia nawiązywanie współpracy, gdyż zwięk- sza subiektywne przekonanie stron o możliwości jej powodzenia. Hardin wskazuje, że zaufanie jest emocją okazywaną różnym obiektom zaufania. Jest ono związane z wiarą w dobre intencje podmiotu, któremu ufamy. Ponadto wierzymy, że obiekt zaufania jest zdolny do tego, czego od niego oczekujemy (Hardin 2009, 25). Zaufa- nie oznacza więc gotowość do podejmowania czynności opartych na oczekiwaniu, że ludzie i instytucje będą działać w sposób dla nas korzystny. Zaufanie jest zawsze związane z przekonaniem, że druga strona relacji jest uczciwa wobec danego pod- miotu w swoich zamiarach i działaniach.

Według Fukuyamy zaufanie to „mechanizm oparty na założeniu, że innych człon- ków danej społeczności cechuje uczciwość i kooperatywne zachowanie oparte na wspólnie wyznawanych normach” (Fukuyama 1997, 38). Podstawą zaufania są zatem normy, których przestrzegają wszyscy członkowie danej społeczności bądź organizacji. Sztompka uważa natomiast, że zaufanie jest „zakładem na temat przy- szłości”. Nie jest ono wyłącznie nadzieją – wiąże się z zaangażowaniem, podjęciem decyzji, z którą łączy się ryzyko. Jeżeli komuś zaufamy, to znaczy, że oczekujemy, iż jego działania będą dla nas korzystne lub co najmniej nie wyrządzą nam szkody (Sztompka 2002, 309–310). Według tego badacza zaufanie nie jest więc tylko wiarą czy przekonaniem, lecz niesie z sobą podejmowanie działania oraz ryzyko – jeśli komuś się ufa, jest się gotowym podejmować z nim współpracę, nie zawsze mając pewność, że zakończy się ona korzystnie (Sztompka 2002, 310–311).

Zaufanie może być postrzegane i analizowane z uwzględnieniem różnych per- spektyw. Najczęściej wskazuje się więc na zaufanie jako element kapitału społecz- nego, fundament interakcji społecznych, zasób organizacji, oczekiwanie przyszłych działań innych osób lub grup oraz jako relacje wewnątrz danej organizacji. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę również na podstawowe cechy zaufania, do których należą między innymi: interpersonalność, dobrowolność, dynamiczność i tymczaso- wość, ścisły związek z działaniem oraz opieranie się na doświadczeniach (por. Pa- liszkiewicz 2011). Zaufanie jest dobrowolne, gdyż partnerzy relacji sami podejmują decyzję, czy warto zaufać innym stronom relacji. Zaufanie związane jest z ryzykiem, gdyż każda ze stron musi liczyć się z nieuczciwością partnera oraz niepewnością osiągnięcia określonych efektów relacji. Ważnym aspektem zaufania jest to, że nie

można go zdobyć raz na zawsze. Zaufanie jest dynamiczne i zmienia się w czasie, co oznacza, że w każdej chwili może zostać utracone. Zaufanie jest budowane na pod- stawie doświadczenia i wiedzy nie tylko podmiotu, który chce zaufać, ale również innych podmiotów.

Poziom i rodzaje występującego zaufania zależą od cech danej społeczności (jest to tzw. skłonność do zaufania) i zasad moralnych obowiązujących w danych społecz- nościach. W funkcjonujących w literaturze przedmiotu defi nicjach można wskazać na różne płaszczyzny analizy zaufania, zgodnie z którymi zaufanie postrzegane jest jako:

• dyspozycja, związana z subiektywnym stosunkiem wobec drugiej strony (po- lega na wydaniu pewnej oceny lub przewidywaniu pewnych zachowań);

• decyzja, czyli intencja związana z poleganiem na pewnym obiekcie zaufania (podmiocie lub przedmiocie), przez co ufający staje się zależny od drugiej strony;

• zachowanie, które wypływa z aktu powierzenia się drugiej stronie (Grudzew- ski, Hejduk, Sankowska, Wańtuchowicz 2007, 22).

Istotnym elementem związanym z zaufaniem są czynniki determinujące jego powstanie, do których zaliczyć można między innymi: kompetencje, ryzyko, wia- rygodność, odpowiedzialność, dobrą wolę, życzliwość, przewidywalność, rzetel- ność.

Z punktu widzenia funkcjonowania organizacji zaufanie jest jednym z kluczo- wych czynników determinujących osiągnięcie zamierzonego celu i rozwoju organi- zacji oraz stanowi jej niematerialną wartość. Buduje ono pozytywne relacje zarówno wewnątrz danej organizacji, jak i z otoczeniem zewnętrznym. Często wskazuje się także na znaczenie zaufania w poprawie sprawności i szybkości funkcjonowania oraz tworzenia pozytywnego wizerunku danego podmiotu.

Niezależnie od przyjętej defi nicji, sposobu postrzegania czy też wyodrębnionej wiązki cech należy podkreślić określone korzyści związane z zaufaniem. Dzięki jego istnieniu jednostki podejmują wspólne działania, są skłonne do współpracy i wspie- rania tych, którym ufają, a działania oparte na zaufaniu dają możliwość ograniczenia ścisłej kontroli, co przynosi korzyści ekonomiczne. Ważne są również wspólne war- tości i normy ufających i adresatów zaufania.

W takim rozumieniu zaufanie staje się istotnym elementem rzeczywistości, zwłaszcza gdy w świecie współzależności, wzmożonej niepewności i ryzyka szuka się metod i instrumentów, które zapewnią organizacjom i systemom sprawne funk- cjonowanie, oraz sposobów, by ocenić wiarygodność osób, ról społecznych i insty- tucji. Zaufanie umożliwia funkcjonowanie w świecie w sytuacji, gdy znikają ogólnie przyjęte normy i zasady. Szczególnego znaczenia nabiera ono w sferze zarządza- nia na szczeblu lokalnym, gdzie może stać się wartością wspólną dla wszystkich uczestników lokalnego układu. Zaufanie na linii władze lokalne – mieszkańcy może umożliwiać współdziałanie obu stron. Mieszkańcy muszą ufać władzy lokalnej, a od- powiedni klimat zaufania może umożliwiać rozwój partycypacji społecznej.

Zarządzanie uczestniczące na szczeblu lokalnym – istota i formy

Zarządzanie sprawami publicznymi na szczeblu lokalnym podlegało w ciągu lat zmianom, w wyniku których w coraz większym stopniu zaczęły dochodzić do głosu mechanizmy i formuły działania oparte na współuczestnictwie mieszkańców. Stano- wią one przejaw dojrzałości społeczeństwa obywatelskiego i są swoistym powrotem do korzeni (por. Krzyżaniak 2010) w rozumieniu przejmowania odpowiedzialności i rzeczywistego zaangażowania obywatelskiego. Administracja publiczna, w tym przypadku na szczeblu samorządowym, wchodzi w interakcje ze społecznością lo- kalną i dopuszcza mieszkańców do zarządzania sprawami lokalnymi. Taki model za- rządzania sprawami publicznymi, określany mianem zarządzania partycypacyjnego, zarządzania uczestniczącego lub współrządzenia, zbudowany jest na bazie instytucji partycypacji publicznej, rozumianej jako „konglomerat metod i mechanizmów, któ- re różnią się zakresem wpływu mieszkańców na podejmowane decyzje zależnie od gotowości władz publicznych do uznania roli mieszkańców jako współrządzących”

(Bogacz-Wojtanowska 2013, 7). Wśród wielu korzyści z partycypacyjnego podej- ścia do zarządzania lokalnego (przekraczających znacznie ewentualne ograniczenia) wymienić należy między innymi swoiste sprzężenie zwrotne (z efektem synergii) pomiędzy społecznością lokalną a decydentami. Mieszkańcy, aktywnie angażując się w proces decyzyjny, przyczyniają się do efektywniejszego zaspokajania potrzeb i rozwiązywania problemów, decydenci zaś, uwzględniając postulaty mieszkańców, skuteczniej kształtują i prowadzą politykę, pozyskując równocześnie akceptację spo- łeczności lokalnej.

Cechą charakterystyczną form partycypacyjnych, które znalazły zastosowanie w polskiej praktyce samorządowej, jest ich duże zróżnicowanie oraz stopniowal- ność, która oznacza zmieniający się stopień zaangażowania mieszkańców, a także – co istotne z punktu widzenia problematyki niniejszego artykułu – poziom wyma- ganego zaufania. W obszarze tym widać wyraźne przejście od mechanizmów ma- jących charakter bierny (informowanie) do bardziej zaangażowanych, takich jak konsultowanie, współdziałanie oraz delegowanie. Należy jednak podkreślić, że stopień praktycznego wykorzystania poszczególnych form także jest zróżnicowany i zdecydowanie częściej stosowane są rozwiązania w mniejszym stopniu angażujące mieszkańców. Wynika to przede wszystkim z ich prostoty, ale także z niechęci stron (zwłaszcza decydentów) do dzielenia się władzą oraz często braku odpowiedniego klimatu współdziałania w ramach lokalnego układu, ale także z braku lub niepre- cyzyjnych regulacji prawnych dotyczących rodzajów, zasad i procedur stosowania określonych form partycypacyjnych.

Na najniższym poziomie zaangażowania obywatelskiego znajduje się informo- wanie, będące elementem tak zwanej partycypacji biernej, sprowadzające się do przekazywania mieszkańcom określonych informacji, których charakter i sposób prezentacji wynika bardzo często z obowiązujących przepisów prawa (np. Biuletyn Informacji Publicznej). Forma ta może zostać rozbudowana o element wyjaśniający, jest to jednak tylko i wyłącznie inicjatywa strony publicznej, gdyż – podobnie jak

w pierwszym przypadku – udział mieszkańców ma charakter bierny. Są oni jedynie odbiorcami bardziej lub mniej rozbudowanych komunikatów, na których treść i cha- rakter nie mają wpływu.

Kolejna forma zaangażowania obywatelskiego – konsultowanie – związana jest z uczestnictwem społeczności lokalnej w procesie decyzyjnym „w wypadkach prze- widzianych ustawą lub w innych sprawach ważnych dla gminy” (Ustawa o samo- rządzie gminnym 1990). W polskiej rzeczywistości samorządowej część konsultacji społecznych ma charakter obligatoryjny i wynika z obowiązujących regulacji praw- nych. Wśród prezentowanych w literaturze przedmiotu cech konsultacji wymienia się z reguły ich zorganizowanie, skoordynowane oparcie na określonych zasadach (Makowski 2013, 24–25). Zasady te regulują między innymi przebieg konsultacji, na które składa się przedstawienie członkom społeczności lokalnej przez władzę lokalną problemu i pomysłów na jego rozwiązanie, wysłuchanie opinii i propozycji miesz- kańców, podjęcie próby wypracowania wspólnego rozwiązania i powzięcie decyzji.

Problemem, który – z punktu widzenia zaufania – może mieć wpływ na konsultacje i zmniejszyć zainteresowanie mieszkańców tą formą zaangażowania, jest to, że wy- nik konsultacji nie jest wiążący dla decydentów.

Przepisy regulujące konsultacje społeczne odnoszą się również do stosunkowo nowej formy udziału mieszkańców w zarządzaniu sprawami lokalnymi, jaką jest budżet obywatelski. Jego formuła opiera się na umożliwieniu mieszkańców decy- dowania o przeznaczeniu części środków publicznych w danym roku budżetowym.

Odbywa się to po pierwsze przez możliwość zgłaszania potencjalnych projektów, a po drugie przez wybór przez członków społeczności lokalnej przedsięwzięć do realizacji tego rozwiązania. Mimo jego atrakcyjności i coraz większej popularno- ści widoczny jest przede wszystkim brak ujednolicenia legislacyjnego, co powoduje duże zróżnicowanie stosowanych rozwiązań w skali kraju. Doświadczenia ostatnich lat wskazują jednak na wzrastające zainteresowanie tą formą zaangażowania obywa- telskiego. Wynika to zapewne z jednej strony – jak w przypadku jednostek samorzą- dów, które wprowadziły to rozwiązanie – ze skutecznej akcji promocyjnej. Z drugiej jednak strony – co wydaje się ważne z punktu widzenia zaufania – istotnym czynni- kiem może być większe, niż w przypadku konsultacji społecznych, związanie decy- dentów decyzjami mieszkańców, mimo że budżet obywatelski oparty jest jedynie na umowie społecznej (Kraszewski, Mojkowski 2014, 8).

Możliwość współuczestniczenia przez mieszkańców w podejmowaniu decyzji dotyczących przeznaczenia pewnej puli środków fi nansowych pojawia się również w przypadku funduszu sołeckiego, instytucji występującej tylko w przypadku jednej kategorii jednostek pomocniczych gminy, jaką są sołectwa. Środki z funduszu so- łeckiego mogą być przeznaczone na realizację przedsięwzięć, które są „zadaniami własnymi gminy, służą poprawie warunków życia mieszkańców i są zgodne ze stra- tegią rozwoju gminy” (Ustawa o funduszu sołeckim 2014).

Wyższy stopień zaangażowania obywatelskiego członków społeczności lokalnej, wymagający także i większego zaufania, zwłaszcza na linii mieszkańcy–władze, wiąże się z takimi formami partycypacji jak współdziałanie i delegowanie. Rozwią- zania te, mające już charakter partnerski, opierają się na wspólnych działaniach zmie-

rzających do podjęcia określonych decyzji lub wypracowania rozwiązań. Jak poka- zują jednak badania (prowadzone między innymi przez Instytut Spraw Publicznych) formy te są stosowane stosunkowo rzadko (Bogacz-Wojtanowska 2013, 8–9). Może to wynikać z braku umiejętności lub braku chęci władz lokalnych do kształtowania relacji partnerskich i klimatu dialogu ze społecznością lokalną. To natomiast może wpływać na poziom zaufania mieszkańców i ograniczać ich zaangażowanie.

Mówiąc o niskim zaangażowaniu obywateli w zarządzanie sprawami lokalnymi, warto zwrócić uwagę także na instytucję, która w ostatnich latach została znacznie rozbudowana, a mianowicie referendum lokalne (Ustawa o referendum lokalnym 2000). Pomimo wspomnianych zmian popularność, a co za tym idzie – faktyczne wykorzystanie tej formy partycypacji, są niewielkie. Zbyt niska frekwencja w re- ferendum prowadzi do jego nieważności, co z kolei implikuje wzrost negatywnego nastawienia do skuteczności tej formy zaangażowania. W rezultacie – brak zauwa- żalnych efektów prowadzi do ograniczenia zaufania.

Pojawienie się konkretnych skutków działania związane jest natomiast z inicja- tywą lokalną, będącą formą „współpracy jednostek samorządu terytorialnego z ich mieszkańcami w celu wspólnego realizowania zadania publicznego na rzecz spo- łeczności lokalnej” (Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 2003). Istotą tej formy jest możliwość wnioskowania o realizację określonych przed- sięwzięć i ich rzeczywista realizacja, ale pod warunkiem współuczestnictwa miesz- kańców. Współudział ten ma z reguły charakter fi nansowy, nie musi jednak znacząco obciążać współuczestniczących. W konsekwencji rozwiązanie to promuje i pobudza aktywność obywatelską i – jak pokazuje doświadczenie – staje się coraz bardziej popularne na szczeblu lokalnym.

Oceniając poziom zaufania związany z omówionymi formami partycypacyjny- mi, należy zauważyć, że jest on ściśle skorelowany z poziomem zaangażowania mieszkańców w określone działania z jednej strony i konkretnymi efektami działań z drugiej. O ile w przypadku informowania i wyjaśniania trudno mówić o zaufaniu jako elemencie budującym efektywną współpracę, o tyle jego zaistnienie staje się już koniecznością w przypadku konsultowania, a tym bardziej współdziałania i delego- wania. Jakiekolwiek zaangażowanie obywatelskie jest bowiem powodowane prze- konaniem, że decydenci nie zignorują efektów tego zaangażowania i będą skłonni zmodyfi kować i dostosować swoje działania do wypracowanych rozwiązań i decyzji.

Równocześnie, postrzegając problem niejako z drugiej strony – jak pokazują bada- nia prowadzone w ostatnich latach w Polsce (CBOS, Europejski Sondaż Społecz- ny, Diagnoza Społeczna) – ogólny poziom zaufania społecznego Polaków nie jest wysoki, co tłumaczone jest między innymi zaszłościami historycznymi oraz obec- nym doświadczeniem społecznym, jak i sytuacją materialną (Osiecka-Chojnowska 2016, 2). Oznacza to automatycznie mniejsze zainteresowanie aktywnością obywa- telską, a także wolniejsze wdrażanie i popularyzowanie określonych mechanizmów partycypacyjnych.

Kształtowanie zaufania w zarządzaniu partycypacyjnym – rekomendacje i wnioski

Organizacje publiczne stoją przed koniecznością ustawicznego podnoszenia jako- ści świadczonych usług dla obywateli. Istotną rolę w tym procesie może odegrać aktywne, oparte na współdziałaniu uczestnictwo obywatelskie. Wynika to z faktu, że efektywność działania administracji publicznej zależy w coraz większym stopniu od jej relacji ze społecznością lokalną. Szczególnego znaczenia nabiera tu aktyw- ne włączanie społeczności lokalnej w konkretne działania, zarówno decyzyjne, jak i wykonawcze. Ponadto warunkiem sprawnego funkcjonowania i nadrzędnym celem w realizacji zadań organizacji publicznych jest utrzymywanie wysokiego poziomu zaufania społecznego. Zaufanie staje się spoiwem więzi i umożliwia ocenę oczeki- wań innych ludzi (podmiotów), którzy wpływają na wybór działań.

Szczególnie ma to znaczenie w sytuacji, gdy wybór musi być dokonany przed możliwością monitorowania i ustalenia relacji współpracy. Opiera się ono na założe- niu, że członków danej społeczności cechuje kooperatywne i uczciwe działanie opar- te na wspólnie wyznawanych normach (Fukuyama 1997, 38). Warto w tym miejscu przywołać jedną z funkcjonujących w literaturze defi nicji, która określa zaufanie jako

„chęć ufającego do bycia zależnym od działań innej osoby, opartą na oczekiwaniu, że powiernik zachowa się odpowiednio z punktu widzenia ufającego, niezależnie od możliwości monitorowania lub kontroli powiernika” (Robbins, DeConzo 2002, 498).

Jak widać, podkreśla się fakt, że zaufanie pozwala – przynajmniej w części – zrezyg- nować lub ograniczyć kontrolę działań partnera.

Zaufanie jest strategią radzenia sobie z ryzykiem. W przypadku społeczności lo- kalnej zaufanie do władzy lokalnej pozwala więc na działanie w sytuacji niepew- ności. Warto tu zwrócić uwagę, że zaufanie wpływa na określone elementy relacji mieszkańcy–władza lokalna, a mianowicie:

• mobilizuje aktywność, na przykład w zakresie podjęcia współpracy, udziele- nia pomocy, dzielenia się wiedzą;

• skłania do nawiązywania kontaktów, pozwala na otwartość, spontaniczność;

• ogranicza niepewność, stanowiąc podstawę do podejmowania decyzji i towa- rzyszących im działań;

• ogranicza koszty kontroli, weryfi kacji oraz egzekwowania informacji i zacho- wań (Świątek-Barylska 2013, 264–265).

Zaufanie na linii mieszkańcy–władza należy analizować dwupłaszczyznowo.

Z jednej strony zaufanie to jest niezbędne do uruchomienia mechanizmów współ- rządzenia. Z drugiej strony jest ono rezultatem zaangażowania się obywateli i rośnie wraz z intensyfi kacją współdziałania. Zaufanie będzie istniało tylko wówczas, gdy zachodzi pozytywna interakcja między stronami oparta na pozytywnych oczekiwa- niach obejmujących zarówno działania, jak i intencje. Wpływają one na rezultaty relacji między stronami w sytuacji zależności i wzajemności (Kapuścik 2015, 135–

149). Współudział w realizacji zadań publicznych może ułatwiać ocenę zarówno działań, jak i intencji w relacji pomiędzy władzą a mieszkańcami.

Wszystko to prowadzi do wniosku, że zaufanie pomiędzy władzą lokalną i miesz- kańcami powinno być w sposób ciągły kształtowane i umacniane. Ze względu na to, że ma ono charakter wielowymiarowy, proces budowania zaufania w układzie lokalnym powinien uwzględniać liczne elementy (por. tabela 1).

Tabela 1. Czynniki kształtujące zaufanie w relacji mieszkańcy–władza lokalna

Czynnik Opis czynnika

Podzielanie wartości

Wspólne przekonania, cele, normy, zachowania. Im większa zbieżność wartości, tym większe zaangażowanie partnerów w relacje.

Komunikacja Podstawowy element współpracy, prowadzenia dialogu, określania potrzeb, oczekiwań i norm; może być ona sformalizowana lub nie, najważniejsze, aby strony używały wspólnego języka, zasad komunikacji.

Zachowania oportunistyczne

Związane są z dążeniem jednej ze stron do maksymalizacji korzyści, celu współpracy;

mogą wynikać również z różnic pomiędzy oczekiwanymi a otrzymanymi korzyściami jednej ze stron relacji; jeżeli strony nie dojdą do porozumienia, może to prowadzić do spadku zaangażowania.

Procesy kalkulacyjne

Związane są z analizą kosztów i korzyści, jakie może ponieść/uzyskać jedna ze stron relacji w sytuacji postępowania niezgodnego ze wspólnym interesem.

Procesy zdolności

Dotyczą kompetencji, zdolności podmiotów relacji w zakresie wypełniania swoich obietnic w stosunku do partnera; strony muszą mieć pewność, że partnerzy posiadają odpowiednią wiedzę i zasoby, aby osiągnąć zamierzony cel.

Procesy predykacji

Związane są z możliwością przewidywania postępowania (zachowania) partnerów relacji.

Procesy intencji Związane z umiejętnością interpretacji zachowań i słów w taki sposób, aby partnerzy relacji wierzyli w dobrą wolę partnera i realizację zamierzonego celu.

Źródło: na podstawie Żak 2012.

Oznacza to także wypracowanie określonych narzędzi czy też – bardziej – wzmacnianie rozwiązań sprawdzonych i akceptowanych przez społeczność lokal- ną. Zbyt duża liczba dopuszczalnych form może bowiem wywołać skutek odwrotny i wprowadzić poczucie swoistego chaosu. Istotne wydaje się skupienie na takich roz- wiązaniach, w przypadku których pojawia się konkretny efekt zaangażowania człon- ków społeczności lokalnej i uwzględnianie ich zdania przez decydentów. Wskazane wydaje się również oparcie rozwiązań na zasadach partnerskich, zwłaszcza elastycz- ności, przejrzystości, konsensusu i swoistej równości stron, która wymaga zwięk- szenia uprawnień obywatelskich w procesach decyzyjnych, a tym samym oznacza sięganie po bardziej zaawansowane formy, takie jak współdziałanie i delegowanie.

W perspektywie długofalowej przyniesie to lepsze zaspokojenie potrzeb społeczno- ści lokalnej, co wpłynie na wzrost zaufania i większe zaangażowanie w zarządzanie sprawami lokalnymi.

Bibliografi a

Bogacz-Wojtanowska E. (oprac.) (2013). Zielona księga wsparcia partycypacji publicz- nej w Polsce. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.

Fukuyama F. (1997). Zaufanie: kapitał społeczny a droga do dobrobytu. Warszawa–

Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Giddens A. (2007). Nowoczesność i tożsamość. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Grudzewski W., Hejduk I., Sankowska A., Wańtuchowicz M. (2007). Zarządzanie zaufa- niem w przedsiębiorstwie. Kraków: Ofi cyna a Wolters Kluwer business.

Hardin R. (2009). Zaufanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kapuścik E. (2015). Dylematy nadużycia zaufania interorganizacyjnego w organizacjach publicznych. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Zarządzanie, 2, 135–149.

Konopka D. (2015). Glokalizacja zaufania publicznego jako nowa kategoria socjoekono- miczna. Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie, 3, 20–29.

Kraszewski D., Mojkowski K. (2014). Budżet obywatelski w Polsce. Warszawa: Fundacja im. Stefana Batorego.

Krzyżaniak S. (2010). Demokracja bezpośrednia w świetle teorii demokracji Roberta A. Dahla. W: M. Marczewska-Rytko (red.), Stan i perspektywy demokracji bezpo- średniej w Polsce. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Lewicka-Strzałecka A. (2003). Zaufanie w relacji konsument–biznes. Prakseologia, 143, 195–208.

Makowski G. (2013). Przegląd prawno-instytucjonalnych ram konsultacji społecznych na poziomie samorządu terytorialnego. W: P. Sobiesiak-Penszko (red.), Prawo a party- cypacja publiczna. Bilans monitoringu 2012. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.

Osiecka-Chojnowska J. (2016). Zaufanie jako podstawa społeczeństwa obywatelskiego a polski system szkolny. INFOS, 2 (206), 1–4.

Paliszkiewicz J. (2011). Orientacja na zaufanie w przedsiębiorstwach, www.ptzp.org.pl/

fi les/konferencje/kzz/artyk_pdf_2011/082.pdf (data dostępu: 9.09.2016).

Paliszkiewicz J. (2013). Zaufanie w zarządzaniu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Robbins S.P., DeConzo D.A. (2002). Podstawy zarządzania. Warszawa: Polskie Wydaw- nictwa Ekonomiczne.

Sztompka P. (2002). Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków: Znak.

Świątek-Barylska I. (2013). Źródła zaufania grupowego we współczesnych organiza- cjach. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica, 282, 261–270.

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Dz.U. 2016, poz. 446.

Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym. Dz.U. 2016, poz. 400.

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Dz.U. 2016, poz. 239.

Ustawa z dnia 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim. Dz.U. 2014, poz. 301.

Żak K. (2012). Zaufanie i zaangażowanie jako determinanty budowania wartości klienta oraz wartości przedsiębiorstwa, www.wneiz.pl/nauka_wneiz/frfu/55-2012/FRFU- 55-733.pdf (data dostępu: 9.09.2016).