Władza algorytmów mediów : między reifikacją a rynkiem

JanKreft

UniwersytetJagiellońskiwKrakowiee -mail:jan.kreft@uj.edu.pl

Władzaalgorytmówmediów–

międzyreifikacjąarynkie m

Abstract

ThePowerofMediaAlgorithms–betweenReifcationandtheMarket

Theaimofthearticleistoidentifythepowerofalgorithmsinterpretedasmythologizedandreifiedcultu remachineswhichestablishrelationsinthenewmediacyberspaceofthealgorithmculture.Fromthehuma nisticpointofview,algorithmsareunderstoodasarelationbetweenacode,projectassumptions,theins titutionalandculturalcontext,andauser.

Indigitalmediaecosystems,weconsiderthepresenceofalgorithmstobeindispensable,andweat ributethemwiththeredemptivepotentialofcompensatingforhumanlimitations–

theyaresupposedtorestrictthebiasofmedia,toperformbrowsingtasks,torecognisepaterns,andtopr o-v i d e datacompressionandautomaticcorrection.Allofthisisdonebeter,faster,andmoreaccu- ratelythanifperformedbypeople.

Theanalysisofthesignificanceofmediaalgorithms,andofthedigitalmediatechnologiesingenera l,scarcelygoesbeyondthesimpleschemesaccordingtowhichtheycomeacrossasultra-

m o d e r n , neutral(althoughnoteasytoberecognised)elementsofITinfrastructureandmanage- mentintheeco-

systemsofnewmedia.Usually,theroleofalgorithmsinmediaisperceivedinthewaythemanagementof Google,Facebook,Twiter,andotherorganisationswouldliketoperceiveit.Suchorganisationscallthem selvestechnologicalcompanies(notmediaorganisations)withoutanyinfluenceonsocialatitudesand hence,withoutanyresponsibilityforthem.

Whenviewedinthecontextofthediscussionaboutresponsibilityofnewmedia(technological)org anisationsinthepost-truthenvironment,theinterpretationofalgorithmicsolutionsinthecate- goryofpowerbecomesnotonlylegitimizedbutalsoindispensable.

Keywords:algorithm,power,postmedia,algorithmicsculture,Google,Facebook Słowakluczowe:algorytm,władza,postmedia,kulturaalgorytmiczna,Google,Facebook

2018,19,z.1,s.11–28

doi:10.4467/20843976ZK.18.002.8494

www.ejournals.eu/Zarzadzanie-w-Kulturze

12 ^JanKreft

Doświadczaniealgorytmu

Wpływualgorytmówdoświadczamywwieluaspektachżycia.Odgrywająonecorazważn iejsząrolęwwyborze,któreinformacjesąuważanezanajbardziejodpowiedniez punk tuwidzenianaszegoudziałuwżyciupublicznym.Algorytmy

wyszukiwarekmapująnaszepreferencje,sugerująnowelubzapomnianeelementyku ltury,zarzą-

dzająsieciamispołecznymi,ułatwiajądostępdoposzczególnychosób,utrudniająd o innych.Oceniają,cojestważne,cocieszysięnajwiększymzainteresowaniemi jestnaj mocniejdyskutowane,acomałoistotne.Zapewniajądostępdoinforma-

c j i iwiedzynatemattego,comożna,aczegoniemożnapoznaćwcyberprzestrzeni.Ichfunkcj onowaniewpisujesię,jaksugerujeGanaeleLanglois,wkluczowąlogikęr z ą d z ą c ą przepływamiinformacji,odktórejjesteśmyzależni.Mająmocnadawaniasensuizarządza niasposobempostrzeganiainformacjiprzezużytkowników,władzęnad„dystrybucjąr ozsądku”¹.

Ichznaczeniadoświadczamynarynkupracy,decydująbowiemoselekcjikan- dydatów,ajednocześnieichrolawcyborgizacjizapowiadafundamentalnezmiany,zanikjedn ychzawodówipowstawanienowych.Podejmujądecyzjęotym,ktojestnajbardziejprzy datnydlaorganizacji,określająwartośćrynkowąludzizperspekty-

wyoczekiwańinstytytucjonalnychpodmiotówrynkowych,sąuwikłanewprocesyd otyczącepierwszeństwadostępuiprocesymarginalizacjispołecznej².Tojestjedenz na jważniejszychproblemów,zważywszynaichspołeczneznaczenie–

pozostająniewidoczne,osnute„mgłąsoftware’u”³.

Nafinansowychrynkachalgorytmydecydująotransakcjach⁴,oprzydzieleniukre dytubankowego,oceniająbowiemzdolnośćkredytową,pełniącfunkcjęosta- tecznegoarbitraniepodatnego

naperswazję.Wydająsięwszechobecne,wyznaczająci oceniającludzkiezachowaniary nkowe.Kontrolująnaszepieniądze,akcje,fundu-

s z e irachunkiubezpieczeniowe,decydująoprzyszłychemeryturach⁵.

1G .

Langlois,ParticipatoryCultureandtheNewGovernanceofCommunication:TheParadoxofParti cipatoryMedia,„Television&NewMedia”2013,no14(2),s.91–105.

2S.

Graham,TheSoftware-

SortedCity:Rethinkingthe„DigitalDivide[w:]S.Graham(ed.),TheCybercitiesReader,London2004,s.324–

232.

3M.

Crang,S.Graham,SentientCities:AmbientIntelligenceandthePoliticsofUrbanSpace,„In- formation,Communication&Society”2007,nr10(6),s.789–817.

4M.L.

Rich,MachineLearning,AutomatedSuspicionAlgorithms,andtheFourthAmendment,

„U.Pa.L.Review”2015.

13

Władzaalgorytmówmediów–międzyreifikacjąarynkiem

5K .

Slavin,HowAlgorithmsShapeourWorld,TEDTalk,2011,htp://www.ted.com/talks/kevin_slavin _how_algorithms_shape_our_world.html[odczyt:13.12.2017]

Aporetycznośćspołecznegoalgorytmu

WyjątkowywymiarobecnościalgorytmówmabyćdoświadczanyprzezobywateliC h i n –mająoneodgrywaćpodstawowąrolęwwielowymiarowejoceniespołecz-

nej.Takarolaalgorytmu,wpisanawpolitycznyprojektrelacjiwładzywykonawczeji ob ywateli,pobudzazbiorowąwyobraźnię,niejestjednakodosobnionymprzykła-

d e m tego,conależyokreślićjakowielowymiarowązdolnośćkształtowaniaformacjis połecznychikulturowychwcyfrowychekosystemachmedialnych⁶.Wtymwłaśnieko ntekścieprzejawiasięteżichaporetycznycharakter:pozostającźródłemopresji,s ą ta kżepostrzeganejakoprzyjazneprogramistycznenarzędzieowielkimpotencjalerekomp ensowanialudzkichułomności.Mająwszakbyćwolneodstronniczości,neutralnew wykonywaniuzadania,naprzykładwyszukiwania,rozpoznawaniawzorcówikompr esjidanychczyautomatycznychkorekt–wszystkotomająwyko-

naćlepiej,szybciejimniejkosztownieodczłowieka.

Wmedialnychcyfrowychekosystemachuznajemyzatemobecnośćalgorytmówz aniezbędnąipożądaną.Zjednejstronyporządkująmedialnedoświadczeniawob- l i c z u nadmiarutreściifragmentaryzacjimediów,zdrugiejobiecujądopasowanietreś ciikontaktówzinnymiużytkownikamidonaszychpotrzeb,cojednakskłaniad o inter pretacji,żesąnarzędziemdominacjimarketingowejperspektywyrozumie-

n i a ludzkiejaktywnościwcybermediach.

Przykłademtejrolijestdziałaniealgorytmówmediówspołecznościowych,gdypr ofilująużytkownikównapodstawieichzachowania(śladucyfrowego)orazwy- bierają,określająipersonalizujątreścimedialne.Działajączarównonapoziomieindy widualnym,jakimiędzyludzkim,zapewniająśrodki,abywiedzieć,cotrzebaw i e d z i e ć ijaktopoznać.Zapełniająctreściamikanałyinformacyjneużytkowników,umożli wiająwytyczanietrendów,czyliinformująotematachnajczęściejporuszanychprzezużyt kowników,najczęściejrekomendowanychi aprobowanych.

Jużtenkrótkiprzeglądsugeruje,żealgorytmmożebyćinterpretowanynakilkupozio mach:

• jakoczynnikułatwiającydialogmiędzyludźmi,kreatorpowszechnegodialogu;

• jakoczynnikobiecującywykraczaniepozaludzkieograniczeniazasprawąmitycz nejsiłysprawczej,którauczyniludzkiemożliwości(wiedzę)jeszczewiększymi;

• jakodoskonałyskładnikcyfrowegoekosystemumedialnegozastępujący/uzu pełniającydziałanieniedoskonałychludzi.

• jakoskładnikwyobrażonej(zmitologizowanej)doskonałościorganizacji,ut wierdzającyużytkownikówmediówwjejomnipotencji.

6D.

Beer,PowerthroughtheAlgorithm?ParticipatoryWebCulturesandtheTechnologicalUncon- scious,„NewMedia&Society”2009,no11(6),s.985–1002.

Takwielowymiarowedoświadczanieiinterpretowanierolialgorytmówwpisu- j e sięwrelacjęosobliwych,nowokonstytuującychsięstosunkówwładzy,którychko ncepcjajestprzedmiotemniniejszegoartykułu.

Zaryspolabadawczego:algorytmya„maszynykultury”

Wzgodziezpotrzebątransdycyplinarnychbadańrefleksjanatematalgorytmuczerpie zdorobkunaukozarządzaniu,azwłaszczaichhumanistycznejczęści,orazkomunikac jispołecznej,socjologiiipsychologii.Owatransdyscyplinarnośćpozwalad o s t r z e c potencjałpoznawczybadańpograniczadyscyplin,podkreślająchistorycz-

n o ś ć podziałówdyscyplinidynamikęwspółczesnychbadań.Jestprzyzwoleniem,a l e izachętądlarozważaniaalgorytmutakżezperspektywyhumanistykicyfroweji soft warestudies,nastykunaukhumanistycznych,społecznychitechnicznych.

Takaperspektywabadawczapozwalauzupełniaćanalizyneologizmówwdążeniud o poznaniarelacjialgorytmówirobotyki,środowiska„maszynmemowych”czy

„maszynantropologicznych”⁷.Także„maszynwidzenia”–

wszakobrazprzestajebyćjużodzwierciedleniemrzeczywistości,jest„rozszerzany”,staj esięwzornictwemwiedzy.Interfejsysątraktowanejakoprzedłużeniaczłowieka,abiot echnosferajestrozpatrywanawzgodziezpotrzebąsprawowaniakontroli.

To,coszczególnieistotne,zważywszynaskutki,tointerpretacjaalgorytmówjako„

maszynkultury”wramachtakzwanychmiękkichtechnologii(oprogramo- waniaiinerfejsu)funkcjonującychwprzemysłachkultury,rozrywkiiinformacji.Nauw agęwtymkontekściezasługująszybkorozwijającesięsoftwarestudies,które,traktowa nejakoczęśćkultury,zajmująsięroląoprogramowaniawkulturzeorazkulturowymi,s połecznymiiekonomicznymisiłamikształtującymirozwój oprogramowania⁸.

Wbadaniachdotyczącychcyfryzacjiisieciowejinterpretacjirelacjiwnowychme diach(pamiętającoułomnościtegoterminu)rozważasięnowekategoriepoję- ciowesoftware’u,kodu,oprogramowania,programu.Zwykleterminytestosowanesąwy miennie,choćwistociekoddotyczystruktury,jest„alfabetemoprogramowania”,asoftw arejesttożsamyzoprogramowaniem.Takawymiennośćmożebyćjednakuzasadniona wprzypadkuformułowaniahumanistycznychispołecznychteoriipo-

święconychspecyficecyfrowegoświata⁹.Fundatorzysoftwarestudies,LevManovichi Ma thewFuller,upatrująwnichnowąformułę,stosowną,zważywszynakulturowezmia ny,uniwersalnąorazwspólnądlarozpoznanychinowopowstającychzjawisk.Dodatk owoodpowiedniądlaaktualizowanych,elastycznychstudiówkulturowych.

7S.

Blackmore,Maszynamemowa,Poznań2002.

8L .

Manovich,Języknowychmediów,Warszawa2012.

9P.

Celiński,Postmedia.Cyfrowykodibazydanych,Lublin2013.

SzczególniewpływowesąwtymdyskursiepraceManovicha,który,jakohisto- ryksztuki,odnosijedobazdanych,wtymdigitalizacjistarszychzasobówkultury,z w ł aszcza wizualnych(filmu,telewizjiigier).Jegodyspozycja„transkodowania”,czylirozumie niecyfrowozapisanegotekstukulturyjakojednocześniedziełakulturyi łatwegodomody fikacjiiremiksówplikukomputerowego,jestpunktemwyjściad o krytycznegospojrzenia nadotychczasowesamoograniczeniabadańdokwestiiorganizacyjnychitekstówme dialnych,aleteżdokoncentracjiczywręczfetyszyza- c j i interfejsuoraztekstukosztemzrozumieniarolitechnologii.Informatykajesttubo wiemczęściąkultury,azadaniemsoftware studiesjestanalizarelacjipomiędzyz jednejstronyoprogramowaniemawspółczesnąk ulturą,azdrugiejstronyekono- micznymi,społecznymiikulturowymisiłamikształtującymisamooprogramowanie¹⁰. Abywtymkontekściezrozumiećwspółczesnemedia,musimyzatemzwrócićs i ę takżedoinformatyki,wniejbowiemznajdziemynoweterminyikategorie.Toz koleioz nacza,żedokonujesięzwrotodbadańnadmediamido„studiównadoprogramowa niem”iodteoriimediówdoteoriioprogramowania¹¹.Wszerszymujęciubadaniapow innydotyczyćrolioprogramowaniawewspółczesnejkulturzeorazkulturowychispo łecznychsił,którekształtująrozwójsamegooprogramowa-

n i a . Władzaoprogramowaniapolegawtymkontekścienazastępowaniuróżnychfiz ycznych,mechanicznychielektronicznychtechnologii,któretworząartefaktykultur y,przechowująje,dystrybuująiwchodząznimiwinterakcje¹².

Doceniajączatemobecnośćirosnąceznaczenieowychnowychperspektywipólb adawczych,należysięzmierzyćzezłożonościąheterogenicznychzwiązkówludzii masz yn,zprzekraczaniemgranicmiędzytym,coludzkieicopozaludzkiewme-

diach.Wsukurstymstaraniomprzychodzitraktowanienarówniróżnychaktorówtyc hzwiązków(takaperspektywazostałateżprzyjętawniniejszymartykule)¹³.Istotnejestjed naknietylkouznanieagencyjnychzdolnościnie-ludzi,aletakżepodkreśle-

n i e relacyjnościwsieciachhipertekstowych(niehierarchicznych)wrizomatycznej (kłączastej,nielinearnej/nomadycznej)strukturze–

byskorzystaćzpoznawczychkategoriiDeleuze’aiGuatarriego¹⁴.Takaperspektywacz erpaćmożezkoleizniean-

tropocentrycznej,aleteżnietechnodeterministycznejteoriiaktora–

sieci(ANT).Opierasięonanapercepcjiświatajakoniezdeterminowanego,heterogenic znegośrodowiskapełnegohybryd,czyliformwynikłychzmieszaniagatunkówigodze niasprzeczności.

Nierozwijająctegowątkuteoretycznego–

koncepcjaBrunonaLatourajestwszakobecnawbogatejliteraturze–

wartozwrócićuwagę,żewrazzpracamiMichela

10L.

Manovich,SoftwareTakesCommand,NewYork2013.

11L .

Manovich,Język...

12L.

Manovich,Software...

13B

.Latour,Splatającnanowoto,cospołeczne.Wprowadzeniedoteoriiaktora-sieci,Kraków2010.

14G .

Deleuze,F.Guatari,Kłącze,„ColloquiaCommunia”1988,nr1–3.

Callona(autoraterminu:aktor–

sieć)¹⁵ⁱJohnaLawa16Latourowska

interpretacjaoznaczawistocie„desocjalizacjꔜwiatai –jakpodkreślaKazimierzKrzysztofek–

p o d w a ż a prostekalkiprowadzącedoformułowanianaprzykładkonceptu„społe- c z e ństwainformacyjnego”bądź„sieciowego”.Mamybowiemdoczynieniaz„so- cjologiąnie-

ludzi”¹⁷,aorganizacjanowomedialna(aktor)jestwówczasanalizowanajakozłożony układrelacjipomiędzyużytkownikami,ichnarzędziamikomunikacjiorazalgorytmamiw skomplikowanymuniwersummaterialno-

semiotycznym¹⁸.Taważnasocjologicznarefleksjakolejnyrazukazujewagęzwrotu,nowy wymiaruwi-kłańuczestniczącychwnimpodmiotów.

Pozostajączatemwzgodzieztransdyscyplinarnąinterpretacjąfunkcjonowania medialnegoantropocyfrowegoświataludziialgorytmów,należyzdefiniowaćsama l g o r y t m orazwskazaćnastanbadańpoświęconychjegoroli,tak,bywdalszejko- l e j n o ś c i zmierzyćsięzeznaczeniemalgorytmuwkategoriachwładzy.

Reifikacjaalgorytmu

Zadaniazdefiniowaniaalgorytmunieułatwiagąszczpojęć,albowiemtermintenwym ykasięłatwyminterpretacjom,przedewszystkimgdywykraczająonepozaformalnyo pismatematyczny(algorytmjestwnimsekwencjąokreślonychkrokówprowadzących doosiągnięciazakładanegowyniku).Gdygobowiemanalizowaćz humanistycznejper spektywy,algorytmniejestjużjedyniematematycznąproce-

durą,alestajesięsocjotechnologicznympołączeniem:algorytmu(wrozumieniutech nologicznym),danychihardware’u–osadzonychwśrodowiskuludziinie-

ludzitraktowanychnarównychprawach¹⁹.Algorytmprzestajebyćmatematycznąabs -

t r a k c j ą , jestponadtokształtowanyprzezwszelkiegorodzajuspołeczne,politycz nei estetycznedecyzjeprzejawiającesięwjegoinstrukcjach.

Takainterpretacjazwalniazkoniecznościdysponowaniaspecjalistycznąwie- d z ą programisty,alemożetakżeobejmować,icorazczęściejobejmuje,reifikacjęalgoryt micznychprocesówbądźsamegoalgorytmuorazorganizacjijewykorzy-

stujących,czylipostrzeganiaichtak,jakbybyłyniezależneodspołecznychdziałańi podd aneingerencjisiłwyższych.PrzykłademstosownymjestgooglismczyKościół

15M.

Callon,Techno-EconomicNetworksandIrreversibility[w:]J.Law(ed.),ASociologyofMon- sters:EssaysonPower,TechnologyandDomination,London–NewYork1991.

16J

.Law,J.Hassard,ActorNetworkTheoryandAfter,Oxford1999.

17K .

Krzysztofek,Wstronęmaszynspołecznych.Jakabędziesocjologia,którejnieznamy?,

„StudiaSocjologiczne”2011,nr2(201),s.123–145.

18K.Abriszewski,Poznanie,zbiorowość,polityka:analizateoriiaktora-sieciBrunoLatoura,Kra- ków2008.

19T

.Gillespie,Algorithm(digitalkeyword),htp://culturedigitally.org/2014/06/algorithm-draft-

-digitalkeyword/[odczyt:18.08.2017].

Google–aktywnośćspołecznościon-lineniezwiązanejoficjalniezGoogle(Alpha-

betem),którauważa,żeGooglejestnajbliżejboga(któregowpływmożnanaukowoudowo dnić)²⁰.WtejinterpretacjiGooglejestpartneremodpowiadającymnacorazbardziejzło żonepytaniaijestonanieodległaodaugustiańskiegorozumieniaBoga–

wszechwiedzącegoinieskończonego,albowiemjegowiedzarozciągasięwszędzie,naw etpozaczasemiprzestrzenią²¹.

Niezapominającoujawniającejsięniekiedypredylekcjidotraktowaniasamejtech nologiijakoreligii,wskazaćmożna,żeomnipotencjaGooglestajesięświecko-

-

sakralnąpropozycjądlatych,którzyszukająodpowiedzinacoraztrudniejszepytani a²².

Wsiecigooglismjestmarginesempostaw,trudnoteżdostrzec,czynaprzykładstronap oświęconaKościołowiGoogleniejestwolnaodparodii,czyjesttraktowanapoważnie.To warzyszącajejakceptacjawpostacilajkówniepomagarozstrzygnąćtegodylematu.Istotn ewydajesięprzedewszystkimto,żegooglismwpisujesięwszerszynurt,nieodległyodmitolo gizowaniawładzyalgorytmów(itymsamymmożliwościorganizacjinowomedialnych)

23.Dotyczytozwłaszczacodziennegodoświadczeniaużytkowników„zanurzonych”w cyberprzestrzeni,wnieustannymkontakciez wy-szukiwarkąGoogle,którastałasię–

tozkoleiperspektywamarketingowa–uni-katowąmarkągeneryczną(potocznie:

„wygooglować”zastępuje„wyszukać”),aleteżmarkąholistyczną,przejmującą,wzgo dziezinterpretacjąMartinaLindströma,p e w n e cechykultureligijnego²⁴.

Oilegooglismoznaczauznawaniewyszukiwarkizanajwyższąinstancjęw ro zstrzygnięciachterminologicznychiwiaręwdefiwanieprawdziwościza-

wartychwInternecieinformacji–wyszukiwarkastajesięnajwyższąinstancją–

o tylewprzypadkuFacebookamamydoczynieniazosobliwąinterpretacjąjegomisj i,którawymykasiętradycyjnymrynkowymopisomijestprezentowanajakowładzabudo waniawspólnot społecznych.MarkZuckerbergpisze wtymkon- tekście,żeludzie,którzychodządokościoła,częściejpodejmująsiędziałalnościc har ytatywnej–

nietylkodlatego,żesąreligijni,aleteżdlatego,żesączęściąowejspołeczności²⁵.

20M.

MacPherson,TheOfficialChurchofGoogle, TheOfficialChurch ofGoogle.org[odczyt:1 3 . 1 1 . 2 0 1 7 ] .

21K.

Hillis,M.Petit,K.Jarret,GoogleandtheCultureofSearch,NewYork–London2012.

22T amże.

23J

.Kreft,Mityczneorganizacjenowychmediów.Google,Facebookasztucznainteligencja[w:]Adams ki,S.Gawroński,M.Szewczyk(red.),Naukiomediachikomunikacjispołecznej.KrystalizacjadyscyplinywP olsce.Tradycje,nurty,problemy,rezultaty,Warszawa,s.511–523.

24M.

Lindström,BrandSense:markapięciuzmysłów,Gliwice2009.

25J

.Shinal,MarkZuckerberg:FacebookCanPlayaRolethatChurchesandLittleLeagueOnceF i l l e d , ht ps://www.cnbc.com/2017/06/26/mark-zuckerberg-compares-facebook-to-church-litle-

league.html[odczyt:11.08.2017].

Wartododać,żewobuprzypadkachniemamydoczynieniazcyberreligią,zatakowąwsz akuznajesiępośredniczeniereligiiwInternecie,obecnośćorganizacjireligijnychidziała lnościreligijnejwcyberprzestrzeni²⁶.Niemateżprzykładure-

ligii,którabyłabyustanowionabezudziałuczłowieka,należyjednakdostrzec,żeoto„cyfr owareligia”stajesięterminemuznającymInternetzapoczątkowypunktpomiędzyrze czywistościąreligijnąatakzwanymprawdziwymżyciem²⁷.

Reifikacjadotyczywistocietego,cozperspektywyużytkownikapozostajen i e t ylkoniewytłumaczalnecodomechanizmu,aleinierozpoznawalnecodocelu,aprzede wszystkimrelacjiwładzy.Algorytmjestopisywanywówczasjakometaforyczna„cza rnaskrzynka”,wktórejzaklęte/ukrytesąwłaściwościiprocesy.

„Skrzynka”tapełnajesttajemnycharkanówwiedzy,wktórejdrzemiąsiłyzdolnełączyći wykluczaćludzi,dbaćoichstanpoinformowaniaioichwiedzę.Trafiająd o niejdanei„

wychodzi”zniejasymetrycznarelacjaalgorytmuiużytkowników.Programiściwystęp ująwtymobrzędziewrolikapłanów,strażnikówtajemnicyzbytskomplikowanejdlazw ykłychśmiertelników,umożliwiającejwszak–itenfaktmawybitnierynkowykontekst–

traktowanieużytkownikaniejakopodmiot²⁸.

Kuwładzyalgorytmu

Takiepostrzeganiealgorytmuiorganizacjifunkcjonującychwmedialnym,antro- pocyfrowymświeciepozwalanainterpretacjęalgorytmujakorodzajucentrumdysp ozycyjnego,wktórymosadzonajestwładza,naprzykładstanowieniarelacjipomięd zyalgorytmem/organizacjąm edialno-

technologicznąa człowiekiem.P o z w a l a teżnaogólniejsząreflksję,zgodni ezktórąalgorytminterpretowanyz perspektywyhumanistykiinaukspołecznychma niełatwedowyjaśnienia,zmitologizowane„moce”.

Wistociejednakniestabilnośćaksjologicznychwyborówilabilnośćstrukturspra wiają,żepojęciewładzyjestelementemwielokontekstowej,ożywionejdebaty.Klasyczna weberowskadefinicjajestpowszechnieznana:władzatozdolnośćjed-

nostkidowywieraniawpływunadecyzjeinnych–

możliwośćdoprowadzaniadozmianypostawlubzachowańosóblubgrup²⁹.Tomoż liwośćnakłonieniainnychdozrobieniaczegoś,czegowinnymprzypadkubyniezrobili.

Wdyskursienaukowymnaturawładzyrozpatrywanajestzperspektywdominacjiiko ntroli,wkontekścienaprzykładfunkcjonalizmustrukturalnego,analizdyskursuMic helaFoucaultbądź

26B

.E.Brasher,GiveMeThatOnlineReligion,SanFrancisco2001.

27H .

Campbell,DigitalReligion:UnderstandingReligiousPracticeinNewMediaWorlds,Lon- don2012.

28W

.H.K.Chun,On„Sourcery”orCodeasFetish,„Configurations”2008,vol.16(3),s.299–324.

29R . M .

Emerson,Power-DependenceRelations,„AmericanSociologicalReview”1962,s.31–41.

interpretacjihegemoniiPierre’aBourdieu³⁰.Obecnajesteżteoriaprzedsiębiorstwaopa rtanawładzy³¹.

Istotąwładzyjestmożliwośćnakłonieniainnychdozrobieniaczegoś,czylimożli wośćoddziaływanianazachowaniainnych,przyczymjestooddziaływaniepotencjalne;wład zyniemożnazgromadzićnazapas,ajejpotencjalnośćmaciągłycharakter.Owapotencja lnośćwładzy,silniezakorzenionawdyskursienatematj e j istotydziękiinterpretacj iMaxaWebera,jesteżobecnanaprzykładwpracachHannahArendtopublicznym działaniuwopozycjidoprzemocy.

Ideehierarchicznejirepresyjnejwładzyosadzonejwstrukturachmediówiko- munikacjiobecnebyływanalizachpodejmowanychzpespektywydorobkuszkołyfrankf urckiej,takżeniektórewątkistudiówkulturowychmiaływpływnainterpreta-

c j ę władzymediówwkonstruowaniurzeczywistości.Doproblemuwładzyodnosząs i ę powszechnieznaneteoriemediów(naprzykładustanawianiaporządkudniai ramo waniaczyteżspiralimilczenia).

Współcześnieproblemwładzynależydoważnychtematówanalizyalgorytmówczyal gorytmizacji.Badanyjestwkontekściedyskryminacji^32orazzarządzaniaiewaluacjiżycias połecznego.ZnaczeniealgorytmudostrzeganaprzykładwnowejontologiimediówSc otLash,badając,jakwpływaonnacodzienneżycie,jakinterweniujew niemalwszystkic hjegoaspektachijakwtymkontekścienależyreinterpretowaćistotęwładzy.Społeczeńst wowszechobecnychmediówoznaczabowiemspołeczeń-

stwo,wktórymwładzajestcorazbardziejlokowanawalgorytmach³³.

Kulturaalgorytmiczna–algorytmjakokultura

Mającpowyższenauwadze,zawyzwaniebadawczenależyuznaćodpowiedźnapytani e,jakiesąprzejawywładzyalgorytmówwśrodowiskucyfrowychmediów.W kontakci eznimimamybowiemdoczynieniazodczuwaniem„czegośwyjątko-

wego”,coczynije„potężnymi”³⁴.

Założeniazawartewpytaniuoistotęowejtajemnicydotycząontologii,agencjii mo żliwości.Dociekając,coczynialgorytmy

potężnymi,zastanawiaćsięmożnat a k ż e , kogoicotrzebazsobąpołączyć,abyuzyskać efektyrozpoznawalnejakopo-

tężne.Zamiastbowiemrozumiećalgorytmyjako„potężne”samewsobie,można

30G.

Göhler,“Powerto”and“PowerOver”[w:]S.R.Clegg,M.Haugaard(eds.),TheSAGEHand- bookofPower,London2009,s.27–39.

31J

.Miroński,Zarysteoriiprzedsiębiorstwaopartejnawładzy,Warszawa2004.

32S.

Barocas,A.D.Selbst,BigData’sDisparateImpact,„Cal.L.Rev.”2016,s.671–732.

33S.

Lash,PowerafterHegemony:CulturalStudiesinMutation?,

„Theory,Culture&Society”2 0 0 7 , no24(3),s.55–78.

34D.N.

Neyland,N.Möllers,AlgorithmicIF...THENRulesandtheConditionsandConsequencesofPowe r,„Information,Communication&Society”2017,no20(1),s.45–62.

Władzaalgorytmówmediów–międzyreifikacjąarynkiem

21

dostrzegaćianalizowaćowerelacje.Przyjmując,żealgorytmysązwiązkamikodui lu dzi,łatwobowiemprzedstawićichwładzę,sięgającposygnalizowanąjużLatou- rowskąinterpretację,iuznać,żewładzanie„poprzedza”interakcjiani„skostniałych”s trukturspołecznych,jestbowiemwytwarzanaikomponowana³⁵.Zamiasttraktowaćj ą je dyniejakowynikasymetrii,należynadawaćjejsensprzezstudiowaniebieżącychwydar zeń,dziękiktórymosiągasięasymetrycznyefekt.Oznaczatoprzeniesienieuwagizrela cji„algorytm–

jednostkaispołeczeństwo”nabogactwoniezbędnychzwiązkówalgorytmu,któremu szązaistniećiktóre,ponadto,musząuzyskaćstatusp e w n e j stabilności,abywładz aalgorytmustałasięfaktem.

Takrozumianawładzaalgorytmuwydajesięjednakuproszczona,gubibowiemz pola widzeniaperspektywę„etykialgorytmicznej”–tejzwiązanejzkonsekwen-

cjamiispołecznyminormami,zwłaszczażecorazczęściejprzekazujemyupraw- n i e n i a algorytmomoniejasnychzasadachdziałania.Towszak,czegodoświadczauż ytkownik„z”i„dzięki”Google,FacebookowiczyTwiterowilubInstagramowiorazwie lupodobnym,to„kulturaalgorytmiczna”:połączenienadużąskalęludzkiejmyśli,dzi ałania,organizacjiiwyrażaniawlogicedużychzbiorówdanych³⁶.

Kulturaalgorytmicznajest„wsercudzisiejszejkulturyinternetuispołeczeń- stwasieci”³⁷,którewszak,jakwspomniano,należynanowodefiniować,mającnauwadz eposthumanistycznezwiązkiczłowiekaialgorytmów.Człowiek„zanurzonyw technolo gii”toczłowiek„kulturycyfrowej”czy„kulturyinterfejsu”–bywymie-

n i ć najpopularniejszeterminyobejmowanewspólnieprzezkulturęalgorytmiczną.Tocz łowiekwykorzystującyalgorytmy–

przykłademtakichrelacjisątwórczeaktyliteraturycyfrowej³⁸.

Kuantropologiialgorytmu

Takakoncepcjakulturyalgorytmicznejlokujealgorytmyjakosiłętransformacyjną,egzoge nnąwobeckultury–

itakimisąteżprzyjętewniniejszychrozważaniach.Niej e sttojednakjedynysposóbroz umieniarelacji„algorytm–kultura”.

WspomniećbowiemnależypraceTarletonaGillespie’go,któryuznaje,żealgorytmy stająsiękulturą³⁹,orazNickaSeavera,którysugeruje,żesąoneniejednoznacznewujęci u

35B

.Latour,ReassemblingtheSocial,Oxford2005.

36M.

Ananny,TowardanEthicsofAlgorithms:Convening,Observation,Probability,andTimeli-ness,

„Science,TechnologyandHumanValues”2016,no41(1),s.93–117.

37J

.Strehovec,E-literature,NewMediaArt,andE-literaryCriticism,„CLCWeb:ComparativeLi- teratureandCulture”2014,vol.16(5).

38U.

Pawlicka,Literaturacyfrowawkontekściekulturyuczestnictwa,„PraceCentrumHumani- s t y k i Cyfrowej”2016,s.43–67.

JanKreft

20

39T.Gillespie,Algorithm[w:]B.Peters(ed.),DigitalKeywords:AVocabularyofInformationSocietyand Culture,Princeton2016.

interpretacyjnym,ponieważpoprostusąkulturą.Abyzatempoznaćichsiłę,należyprzyj ąćantropologicznąperspektywęanalizy⁴⁰.

Ponieważalgorytmjestmitologizowanyiprzypisujemusięwielkąmocorazznacze nie–apozostajeskomplikowanyicoraztrudniejszydosprecyzowania–

mowawszakotakróżnychrozwiązaniachjakmegaalgorytmyGoogleiFacebookac z y s ystemypredykcyjneirekomendujące,jaknaprzykładalgorytmNetflixa–

tow obliczupowiększającegosiędystansupomiędzyjegopozainformatycznymiain- formatycznymiinterpretacjamirozważyćnależyporzuceniedążeniadosformuło- waniajedynej„poprawnej”definicjialgorytmów.Lepiejprzedstawićichempirycznąobfi tośćipraktyczneprzykładywystępowania.Takaantropologicznaperspektywajestd ogodnaprzedewszystkimwobliczuróżnychtradycjibadawczych⁴¹.

Toograniczeniaspołecznekrępujązatemdefiniowaniealgorytmuiwróżnychsyt uacjachspołecznychihistorycznychmaonróżnecechy.Jakbarwnieilustrujetenprob lemcytowanyprzezSeaveraPaulDourish:naukowieczajmującysięw2017rokudany miwFacebooku,matematykakademickipracującyw1940rokuczydoktorustalający proceduryleczeniaw1995roku–

wszyscyonimogąpoprawniez akładać,żepracująnad„algorytmami”,conieznaczy,ż emająnamyślitosamo⁴².Dlategobezkrytycznepoleganienaeksperckichdefinicjach–

wedlelekarza,progra-misty,matematyka,inżynieraitakdalej–

nieułatwizrozumieniaistotyproblemu,natomiastantropologicznaperspektywapoz walaokreślićalgorytmjakoterminemiczny,odwołującysię

dosposobumyśleniaosobyzbadanegośrodowiska,jejw i e r z e ń , relacji,interpret acji,myśli.

Wśrodowiskuinformatycznymalgorytmtozatemabstrakcyjny,sformalizowa- nyopisobliczeniowyprocedury,aleponieważ–jakjużpodkreślono–

algorytmywystępująwkontekściespołecznym,tomogąkształtowaćkulturę(zmieni ająprze-

c i e ż przepływytreścikulturowych)ibyćjednocześniekształtowaneprzezkulturę,uciel eśniającprzytymuprzedzeniaichtwórców.Gdybadasięjezperspektywyantropologicz nej,sączęściąkulturyustanawianejnietylkoprzezracjonalnepro-

cedury,aletakżeprzezinstytucje,ludzi,przecinającesiękontekstyorazburzliwenada waniesensuwzwykłymkulturowymżyciu⁴³.

40N.

Seaver,AlgorithmsasCulture:SomeTacticsfortheEthnographyofAlgorithmicSystems,

„BigData&Society”2017,no4(2),s.1–12.

41T amże.

42P.

Dourish,AlgorithmsandTheirOthers:AlgorithmicCultureinContext,„BigData&Socie- t y ” 2016,no3(2),s.1–11.

43N.

Seaver,Algorithms...

22 ^JanKreft

Etykaalgorytmu

Istotnawtymkontekściejest,jakjużwspomniano,interpretacjanowejetykime- diów.Tradycyjniewśrodowiskumedialnymkwestieetycznedotyczyłykodeksówet ycznychprofesjonalnychdziennikarzyczyzasaddotyczącychbranży.Ponieważw śro dowiskualgorytmicznymmamydoczynieniazpołączeniemkodu,założeńprojektowyc h,kontekstuinstytucjonalnegoikulturowegoorazużytkownikawspół-

tworzącegoiredystrybuującegotreścimedialne,MikeAnannyproponujerozważenie

„sieciowegoalgorytmuinformacji”(ang.networkedinformationalgorithm–

NIA)w trzechwymiarach:

1) zdolnościzwoływania/gromadzenialudziprzezwnioskowaniezwiązkówz danychobliczeniowych;

2) umiejętnościocenyprawdopodobieństwaisugerowaniaprawdopodobnychdzi ałań;

3) zdolnościorganizowaniaczasuiwielowymiarowegowpływu podczasdzia- łania⁴⁴.

Standardyetycznewynikająniezwzorcówinstytucjonalnych,alezwartościi wy borówwłaścicieliizarządzającychtechnologią.Wyłaniająsięzatemzmieszan- k i kodów,kulturyzawodowej,możliwościtechnologicznych,praktykspołecznych i indywidualnychdecyzji⁴⁵.Nowośćalgorytmów,awłaściwienowychtechnologii,p o z w a l a naliczneinterpretacjeiutrudniapociąganieichdoodpowiedzialności.Dod atkowonieprzejrzystośćichdziałania,towarzysząceimmitycznemyślenie–

wszystkoosadzonewrynkowymśrodowiskuaprobatydlatajemnicyhandloweji do minującejmarketingowejlogikirynku–tylkoutwierdzająw(pozornej)racjo-

n a l n o ś c i tejinterpretacji⁴⁶.

Socjologicznąinormatywnącechąalgorytmujesttymczasem,jaksugerujeAna nny,jegosiła/władzaprzejawiającasięw:

• sortowaniuiklasyfikowaniusiecispołeczności,sygnalizowaniujakościwy- szukiwania⁴⁷;

• organizowaniuspo łe cz no ś ci⁴⁸;

• pobudzaniudziałalnościkomercyjnejiprzepływukapitału⁴⁹;

44M .

Ananny,Toward...

45T amże.

46J

.Kreft,M.Fydrych,VIPowerofGoogleandFacebookandFakeNews,Hershey2018(wdruku).

47A.

Mager,AlgorithmicIdeology:HowCapitalistSocietyShapesSearchEngines,

„Information,Communication&Society”2012,vol.15(5),s.769–787.

48T

.Bucher,WanttoBeontheTop?AlgorithmicPowerandtheThreatofInvisibilityonFacebook,

„NewMedia&Society”2012,vol.14(7),s.1164–1180.

49C.W.Anderson,Deliberative,Agonistic,andAlgorithmicAudiences:Journalism’sVisionofItsPublic inanAgeofAudienceTransparency,„InternationalJournalofCommunication”2012,vol.5.

• organizowaniuludziwaudytoria,gdyautomatycznietworzą,rekomendują⁵⁰,czy tająwiadomościzniewielkimnadzoremczłowieka⁵¹;

• optymalizacjiekonomicznejmiędzynarodowychr y n k ó w p r a c y⁵²;

• tworzeniu„cyborgicznychfinansów”,działającychszybciejniżludzkiezro- zumienie⁵³.

Atrybutywładzyalgorytmuw cybermediach

Powyższainterpretacjajestdogodnympunktemwyjściadorefleksjinadprzejawa- m i władzyalgorytmuwmedialnymcyberekosystemie.Możnazaproponowaćichsz kicowykatalogwnastępującejpostaci:

• formowaniespołeczności–

takainterpretacjapozwalanaeksponowaniealgorytmówmediówcyfrowychja koczynnikóworganizowaniaspołecznościi podtrzymujeswoisty„mitnatural nejzbiorowości”,któramasięwyłaniaćwmediachspołecznościowych⁵⁴;

• selekcjaspołeczna–przezstosowanienietransparentnychkryteriówfiltro- waniaiocenyużytkownikóworaztworzonychprzeznichtreściwzgodziez ce lamiorganizacjimedialnej;

• kształtowaniedoświadczeniamedialnego–

kontrolowaniedostępudotreści,szerszerozpowszechnianejednychtreści,podcz asgdyinnesąmniejwidoczne;

• nadawanieznaczenia–wyszukiwarkistrukturyzująkategoriewodpo- w i e d z i nazapytaniaużytkowników;majązdolnośćtworzeniakategoriidla opisurzeczywistości/świata.Przezdefiniowanie,któreinformacjestająsiędos tępnedlakażdegozapytania,wyszukiwarkikształtująstanowiska,kon- c e p c j e ipomysły;

• efektmanipulacyjny–

wprzypadkuwyszukiwaniatreścimamydoczynieniaz efektemmanipulacyjny mwyszukiwarek(ang.searchenginemanipulationeffct–

SEME),zestronniczościąrankingów⁵⁵;

50M.A.

Beam,AutomatingtheNews:HowPersonalizedNewsRecommenderSystemDesignChoicesImp actNewsReception,„CommunicationResearch”2014,vol.41(8),s.1019–1041.

51N.

Diakopoulos,AlgorithmicAccountability:JournalisticInvestigationofComputationalPowerStr uctures,„DigitalJournalism”2015,vol.3(3),s.1–18.

52S .

Kushner,TheFreelanceTranslationMachine:AlgorithmicCultureandtheInvisibleIndustry,

„NewMedia&Society”2013,vol.15(8),s.1241–1258.

53S.

Arnuk,J.Saluzzi,BrokenMarkets:HowHighFrequencyTradingandPredatoryPracticesonWallS treetareDestroyingInvestorConfidenceandYourPortfolio,FTPress,2012,htps://www.cfapubs.org/doi/fu ll/10.2469/br.v7.n1.15@faj.2013.69.issue-1[odczyt:12.11.2017].

54N.

Couldry,TheMythof„Us”:DigitalNetworks,PoliticalChange andtheProductionofCollec- tivity.Information,„Communication&Society”2005,no18,s.608–626.

55R.

Epstein,R.E.Robertson,TheSearchEngineManipulationEffect(SEME)andItsPossibleIm- pactontheOutcomesofElections,„ProceedingsoftheNationalAcademyofSciences”2015,vol.112(33).

• „autorytetalgorytmiczny”–

jestformąporozumieniaspołecznego,aniefaktuniezależnegokulturowo.Topry matzaufaniadowynikówdziałaniaal-

gorytmu,awmniejszymstopniudoinnychźródeł.Władzaalgorytmicznegoa utorytetutoufanieprocesowialgorytmicznemu,anieosobie.Touznaniezaaut orytatywnyprocesupozyskiwaniawartościzróżnychniewiarygodnychźródełb ezudziałuczłowieka⁵⁶;

• regulowaniewidocznościużytkownikówdlainnychużytkowników–wła- dzauwzględnianialubnieuwzględnieniawwynikachwyszukiwań,dotyczącaużytkow nikówiwszelkiegorodzajutreści(prywatnych,komercyjnychitd.).W ł a d z a algoryt mujestsprawowanaprzedewszystkimwsytuacjibrakutrans- parentnościichdziałaniapodosłonątajemnicyhandlowej.Działaniealgorytmuoraz zakodowanewnimmechanizmyselekcjisąniedostępnedlaużytkowników,analitykó wibadaczy;algorytmicznaarchitekturarelacjispołecznychjestbowiem podporządkowanawartościomr y n k o w y m .

Kualgokracji

Powszechnaobecnośćalgorytmówskłaniadoformułowaniaopiniionadchodzącej

„epoce”zarządzaniaalgorytmicznego,wktórejwzrośnieichrolawsprawowaniuwła dzy,naprzykładprzezzwiększeniedyscyplinyspołecznejiautomatyzacjęspo- ł e c z n e j kontroliorazwzrostakumulacjikapitału–

wszystkotowobliczubrakuświadomości,

„czy”i„wjakisposób”owawładzajestsprawowana⁵⁷.

Tymczasemwyjątkowapozycjaalgorytmujestokreślanaterminemalgokracjito warzyszącym„algorytmicznemuzarządzaniu”,którejakotrendtowarzyszywieluaspe ktomludzkiejaktywnościmającymjakikolwiekzwiązekzinformacją⁵⁸.Jesttozautomaty zowanyalbopółautomatycznysystemzarządzania,wktórymalgorytmywykorzystywa nesądozbierania,zestawianiaiorganizowaniadanych,napodstawiektórychpodejmow anesądecyzje,orazdopomocyinterpretacjitego,wjakisposóbdanesąprzetwarzaneikomu nikowanezapośrednictwemodpowiedniegosystemuzarządzania⁵⁹.

56C.

Shirky,ASpeculativePostontheIdeaofAlgorithmicAuthority,2009,htp://www.shirky.com/w eblog/2009/11/a-speculative-post-on-the-idea-of-algorithmic-authority/[odczyt:14.11.2018].

57N .

Diakopoulos,AlgorithmicAccountabilityReporting:OntheInvestigationofBlackBoxes,A To w/KnightBrief.TowCenterforDigitalJournalism,ColumbiaJournalismSchool,htp://towcen- ter.org/algorithmic-accountability-2/[ odcz y t:1 8 .0 3 .20 1 8].

58J

.Danaheriin.,AlgorithmicGovernance:DevelopingaResearchAgenda through thePowerofCollectiveIntelligence,„BigData&Society”2017,vol.4(2).

59A.

Aneesh,GlobalLabor:AlgocraticModesofOrganization,

„SociologicalTheory”2009,vol.2 7 ( 4 ) , s.347–370.

Zakończenie

Rozważanianatematrolialgorytmusąobecnewdyskursienaukowym,alechoćmająr óżnykontekst,wśrodowiskumedialnymłączyjeskupienieuwaginako-

n i e c z n o ś c i ichzastosowaniawobliczunadmiarutreścimedialnych.Namargin esietegogłównegonurtutoczysiędyskusjaopotencjalnychzagrożeniachipodkreślan es ą przedewszystkimagresywność,wpływiniemożliwośćpoznaniaalgorytmów.Sąon enaprzykładtraktowanejakoinstrukcjeprzetwarzaniaoprzewidywalnychwy-

nikach,aleniesąwolneodbłędów⁶⁰,coskłaniadowezwańowiększąspołeczną/polity cznąkontrolęnadnimi⁶¹.JaktrafniezatemapelująDanielNeylandiNormaMöllers,alg orytmpotrzebujeodpowiedzialnejkontroliorazzrozumieniaistotyjegodziałaniawśr odowiskuludziirzeczy⁶².

Rolaalgorytmówcyfrowychmediówjestymczasemniedoprzecenienia:suger ują„przyjaciół”,sąodpowiedzialnezaspołecznewykluczenia,zawiadująre- komendacjami,narynkureklamowymkształtujągrupydoceloweipersonalizujątreś ci.Algorytmyuznawanesązaniezbędne–

beznichnowomedialneuniwersumcechowałbychaos,byłobyzbiorem„przypadko wychbitów”–nawetbiorącpoduwagę,żeuczestnicząwpenetracjiniewielkiejczęścisieci.

SątraktowaneniczymmitycznyDemiurg,zjegodoskonałościątwórczą,sąuzna- wanezaomnipotentnąsiłęsprawczą,stająsiębeneficjentemnadzieinamediaspra- wiedliwe,wolneoduprzedzeń,słabościbądźniewiedzyludzkichaktorów⁶³.Budzązaufanie–

sąwręczreifikowane.

Aleprzyszłośćalgorytmicznegouniwersumtotakżeprymatorganizacjitech- nologicznych(jużniemedialnych),jużcyberśrodowiska,aniecybermedium,w „płynn ej”,ponowoczesnejrzeczywistościnielikwidującejspołecznychograni-

czeńiuwarunkowań,tylkoprzechodzącejnadnimidoporządkudziennegodziękiobiet nicyanalizbigdata.

Wzgodzieznadrzędnąlogikarynkową(marketingową)wykorzystywanienie przejrzystychobliczeńwnietransparentnymzakresieiwnieznanychdlaużyt- kownikówmediówcelach,klasyfikowanieposzczególnychosóbwramachróżnychk ategoriioznaczaidentyfikowanieprzezuczącesięalgorytmyzwiązkówiuzyski- wanierozwiązańlepszychniżprosteprogramowaniekryteriów.

Takirozwójzamkniętychśrodowisksprzyjanaobecnymetapierozwojuschył- kowiotwartegoInternetunarzeczdominacjioligopoli,któreprzejęłypirackie

60J

.Drucker,PerformativeMaterialityandTheoreticalApproachestoInterface,„DigitalHuma- nitiesQuarterly”2013,vol.7(1).

61R.

Kitchin,ThinkingCriticallyaboutandResearchingAlgorithms,„Information,Communica- tion&Society”2017,vol.20(1),s.14–29.

62D.

Neyland,N.Möllers,Algorithmic...

63J

.Kreft,AlgorithmAsDemiurge:AComplexMythofNewMedia[w:]R.Batko,A.Szopa(eds.), StrategicImperativesandCoreCompetenciesintheEraofRoboticsandArtificialIntelligence,Hershey2017.

technologiezakłócająceprzezpewienczas,wpoczątkowychokresierozwojuIntern etu,stosunkiwładzywmediach.Dziśowetechnologiesłużądokonsolidacjiwładzy.Wła dzyalgorytmów.

Bibliografia

AnannyM.,TowardanEthicsofAlgorithms:Convening,Observation,Probability,andTimeliness,

„Science,TechnologyandHumanValues”2016,no41(1),s.93–117.

AndersonC.W.,Deliberative,Agonistic,andAlgorithmicAudiences:Journalism’sVisionofItsPubli cinanAgeofAudienceTransparency,

„InternationalJournalofCommunication”2012,vol.5.AneeshA.,GlobalLabor:

AlgocraticModesofOrganization,„SociologicalTheory”2009,vol.

27(4),s.347–370.

AbriszewskiK.,Poznanie,zbiorowość,polityka:analizateoriiaktora-sieciBrunoLatoura,Kra- ków2008.

BarocasS.,SelbstA.D.,BigData’sDisparateImpact,„Cal.L.Rev.”2016,s.671–732.

BeamM.A.,AutomatingtheNews:HowPersonalizedNewsRecommenderSystemDesignChoicesImpa ctNewsReception,„CommunicationResearch”2014,vol.41(8),s.1019–1041.

BeerD.,PowerthroughtheAlgorithm?ParticipatoryWebCulturesandtheTechnologicalUn- conscious,„NewMedia&Society”2009,no11(6),s.985–1002.

BlackmoreS.,Maszynamemowa,Poznań2002.

BrasherB.E.,GiveMeThatOnlineReligion,SanFrancisco2001.

BucherT.,WanttoBeontheTop?AlgorithmicPowerandtheThreatofInvisibilityonFacebook,

„NewMedia&Society”2012,vol.14(7),s.1164–1180.

CallonM.,Techno-EconomicNetworksandIrreversibility[w:]J.Law(ed.),ASociologyofMon- sters:EssaysonPower,TechnologyandDomination,London–NewYork1991.

CampbellH.,DigitalReligion:UnderstandingReligiousPracticeinNewMediaWorlds,London2 0 1 2 .

CelińskiP.,Postmedia.Cyfrowykodibazydanych,Lublin2013.

ChunW.H.K.,On„Sourcery”orCodeasFetish,„Configurations”2008,vol.16(3),s.299–

324.CouldryN.,TheMythof„Us”:DigitalNetworks,PoliticalChangeandtheProductionofCollec- tivity.Information,„Communication&Society”2005,no18,s.608–626.

CrangM.,GrahamS.,SentientCities:AmbientIntelligenceandthePoliticsofUrbanSpace,„In- formation,Communication&Society”2007,no11(6),s.789–817.

DanaherJ.iin.AlgorithmicGovernance:DevelopingaResearchAgendathroughthePowerofColle ctiveIntelligence,„BigData&Society”2017,vol.4(2).

DeleuzeG.,GuatariF.,Kłącze,„ColloquiaCommunia”1988,nr1–3.

DiakopoulosN.,AlgorithmicAccountability:JournalisticInvestigationofComputationalPowerStru ctures,„DigitalJournalism”2015,vol.3(3),s.1–18.

DourishP.,AlgorithmsandTheirOthers:AlgorithmicCultureinContext,

„BigData&Society”2 0 1 6 , no3(2),s.1–11.

DruckerJ.,PerformativeMaterialityandTheoreticalApproachestoInterface,„DigitalHuma- nitiesQuarterly”2013,vol.7(1).

EmersonR.M.,Power-DependenceRelations,„AmericanSociologicalReview”1962,s.31–

41.EpsteinR.,RobertsonR.E.,TheSearchEngineManipulationEffect(SEME)andItsPossibleImpac tontheOutcomesofElections,„ProceedingsoftheNationalAcademyofSciences”

2015,vol.112(33).

GillespieT,Algorithm[w:]B.Peters(ed.),DigitalKeywords:AVocabularyofInformationSocietyandC ulture,Princeton2016.

GöhlerG.,“PowerTo”and“PowerOver”[w:]S.R.Clegg,M.Haugaard(eds.)TheSageHand- bookofPower,London2009,s.27–39.

GrahamS.,TheSoftware-

sortedCity:RethinkingtheDigitalDivide[w:]S.Graham(ed.),TheCybercitiesReader,Londo n2004,s.324–232.

HillisK.,PetitM.,JarretK.,GoogleandtheCultureofSearch,NewYork–

London2012.KitchinR.,ThinkingCriticallyaboutandResearchingAlgorithms,

„Information,Communication&

Society”2017,vol.20(1),s.14–29.

KreftJ.,AlgorithmAsDemiurge:AComplexMythofNewMedia[w:]R.Batko,A.Szopa(eds.),Stra tegicImperativesandCoreCompetenciesintheEraofRoboticsandArtificialIntelligen- ce,Hershey2017.

KreftJ.,Mityczneorganizacjenowychmediów.Google,Facebookasztucznainteligencja[w:]

A.Adamski,S.Gawroński,M.Szewczyk(red.),Naukiomediachikomunikacjispołecznej.Krysta lizacjadyscyplinywPolsce.Tradycje,nurty,problemy,rezultaty,Warszawa,s.511–

523.KreftJ.,FydrychM.,VIPowerofGoogleandFacebookandFakeNews,Hershey2018(wdruku).Krz ysztofekK.,Wstronęmaszynspołecznych.Jakabędziesocjologia,którejnieznamy?,„Studia Socjologiczne”2011,no2(201),s.123–145.

KushnerS.,TheFreelanceTranslationMachine:AlgorithmicCultureandtheInvisibleIndustry,

„NewMedia&Society”2013,vol.15(8),s.1241–1258.

LangloisG.,ParticipatoryCultureandtheNewGovernanceofCommunication:TheParadoxofParticipato ryMedia,„Television&NewMedia”2013,no14(2),91–105.

LashS.,PowerafterHegemony:CulturalStudiesinMutation?,

„Theory,Culture&Society”2 0 0 7 , no24(3),s.55–78.

LatourB.,ReassemblingtheSocial,Oxford2005.

LatourB.,Splatającnanowoto,cospołeczne.Wprowadzeniedoteoriiaktora- sieci,Kraków2010.LawJ.,HassardJ.,ActorNetworkTheoryandAfter,Oxford1999.

LindströmM.,BrandSense:markapięciuzmysłów,Gliwice2009.

MagerA,AlgorithmicIdeology:HowCapitalistSocietyShapesSearchEngines,

„Information,Communication&Society”2012,vol.15(5),s.769–787.

ManovichL.,Języknowychmediów,Warszawa2012.ManovichL.

SoftwareTakesCommand,NewYork2013.

MirońskiJ.,Zarysteoriiprzedsiębiorstwaopartejnawładzy,Warszawa2004.

NeylandD.,MöllersN.,AlgorithmicIF...THENRulesandtheConditionsandConsequencesofPower,

„Information,Communication&Society”2017,no20(1),s.45–62.

PawlickaU.,Literaturacyfrowawkontekściekulturyuczestnictwa,„PraceCentrumHumani- s t y k i Cyfrowej”2016,s.43–67.

RichM.L.,MachineLearning,AutomatedSuspicionAlgorithms,andtheFourthAmendment,

„U.Pa.L.Review”2015.

SeaverN.,AlgorithmsasCulture:SomeTacticsfortheEthnographyofAlgorithmicSystems,

„BigData&Society”2017,no4(2),s.1–12.

StrehovecJ.,E-literature,NewMediaArt,andE-literaryCriticism,

„CLCWeb:ComparativeLiteratureandCulture”2014,vol.16(5).

Źródłainternetowe

ArnukS.,SaluzziJ.,BrokenMarkets:HowHighFrequencyTradingandPredatoryPracticesonWallSt reetareDestroyingInvestorConfidenceandYourPortfolio,FTPress,2012,htps://www.cfapubs.o rg/doi/full/10.2469/br.v7.n1.15@faj.2013.69.issue- 1[ o d c z y t : 1 2 . 1 1 . 2 0 1 7 ] . DiakopoulosN.,AlgorithmicAccountabilityReporting:OntheInve stigationofBlackBoxes,A Tow/KnightBrief.TowCenterforDigitalJournalism,ColumbiaJour nalismSchool, htp://towcenter.org/algorithmic-accountability-2/[odczyt:18.03.2018].

GillespieT.,Algorithm(Digitalkeyword),htp://culturedigitally.org/2014/06/algorithm-draft- -digitalkeyword/[odczyt:18.08.2017].

MacPhersonM.,TheOfficialChurchofGoogle,TheOfficialChurchofGoogle.org[odczyt:1 3 . 1 1 . 2 0 1 7 ] .

ShinalJ.,MarkZuckerberg:FacebookCanPlayaRolethatChurchesandLittleLeagueOnceFilled,htps:

//www.cnbc.com/2017/06/26/mark-zuckerberg-compares-facebook-to-church-litle- -league.html[ o d c zy t :1 1 . 0 8 . 2 0 1 7 ] .

ShirkyC.,ASpeculativePostontheIdeaofAlgorithmicAuthority,2009,htp://www.shirky.com/

weblog/2009/11/a-speculative-post-on-the-idea-of-algorithmic-authority/

[ o d c z y t :1 4 . 1 1 . 2 0 1 8 ] .

SlavinK.,HowAlgorithmsShapeourWorld,TEDTalk,2011,htp://www.ted.com/talks/ke- vin_slavin_how_algorithms_shape_our_world.html[ o d c z y t : 1 3 . 1 2 . 2 0 1 7 ] .