Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4)
Realizacja zasad prewencji chorób układu krążenia przez lekarzy poz w populacji generalnej.
Wyniki programu WOBASZ
A
Alleekkssaannddrraa PPiiwwooññsskkaa11,, JJeerrzzyy PPiiwwooññsskkii11,, WWaalleerriiaann PPiioottrroowwsskkii11,, AAnnnnaa PPoossaaddzzyy--MMaa³³aacczzyyññsskkaa22,, W
Woojjcciieecchh DDrryyggaass33,, EEwwaa WWiieerrcciiññsskkaa44,, KKrryyssttyynnaa KKoozzaakkiieewwiicczz55,, TToommaass ZZddrroojjeewwsskkii66
1Zak³ad Epidemiologii, Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹¿enia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii, Warszawa
2Klinika Nadciœnienia Têtniczego, Chorób Naczyñ i Chorób Wewnêtrznych, Instytut Kardiologii, Akademia Medyczna, Poznañ
3Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny, £ódŸ
4Zak³ad Epidemiologii i Badañ Populacyjnych, Instytut Zdrowia Publicznego, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków
5III Katedra i Klinika Kardiologii, Œl¹ska Akademia Medyczna, Katowice
6Katedra i Klinika Nadciœnienia Têtniczego i Diabetologii, Akademia Medyczna, Gdañsk
Wstęp
Choroby uk³adu kr¹¿enia (ChUK) s¹ g³ówn¹ przyczy- n¹ przedwczesnych zgonów w populacjach europej- skich oraz wa¿n¹ przyczyn¹ inwalidztwa. Wystêpowa- nie ChUK jest w znacznym stopniu zwi¹zane ze stylem
¿ycia i czynnikami fizjologicznymi, które mo¿na mody- fikowaæ [1, 2]. W badaniu INTERHEART wykazano, ¿e 9 poddaj¹cych siê modyfikacji czynników ryzyka (m.in.
palenie papierosów, nadciœnienie têtnicze, cukrzyca, wysoki wskaŸnik talia – biodra, sposób ¿ywienia, niska aktywnoœæ fizyczna, spo¿ycie alkoholu oraz czynniki psychospo³eczne) jest w 90% odpowiedzialnych za ry- zyko wyst¹pienia zawa³u serca [3]. Z kolei wiele badañ, w tym ostatnio opublikowane wyniki The HALE Project, wykaza³o, ¿e modyfikacja czynników ryzyka zmniejsza chorobowoœæ i œmiertelnoœæ sercowo-naczyniow¹ [4].
Zalecenia dotycz¹ce prewencji chorób uk³adu kr¹¿enia (ChUK) mówi¹ o koniecznoœci zwracania przez lekarzy wszystkich specjalnoœci szczególnej uwagi na promo- wanie prozdrowotnych zmian w stylu ¿ycia pacjentów (zalecenia rzucenia palenia papierosów przez palaczy, zdrowy sposób od¿ywiania, zwiêkszenie aktywnoœci fi- zycznej oraz redukcjê nadwagi) [1, 2].
Cel pracy
Analiza stopnia realizacji zasad prewencji ChUK przez lekarzy poz w ca³ej populacji polskiej oraz w po- szczególnych województwach.
Metodyka
Analizê przeprowadzono w próbie 13 545 osób (6 392 mê¿czyzn i 7 153 kobiet), w wieku 20–74 lat, zbadanej w programie WOBASZ. Metodykê projektu WOBASZ i sposób pobrania próby przedstawiono w niniejszym su- plemencie oraz w pracy Rywika i wsp. [5]. Analizê prze- prowadzono w oparciu o odpowiedzi osób badanych, do- tycz¹ce postêpowania lekarskiego, w czêœci kwestiona- riusza Ocena opieki zdrowotnej (pytania dotyczy³y nastê- puj¹cych kwestii: czy lekarz podczas wizyty mierzy³ ciœ- nienie têtnicze krwi, zaleca³ palaczom zaprzestanie pale- nia papierosów, udziela³ wskazówek odnoœnie ¿ywienia, zaleca³ zwiêkszenie aktywnoœci fizycznej).
Wyniki
W populacji Polski odsetek osób, którym zazwyczaj wykonywano pomiar ciœnienia têtniczego krwi w czasie wizyty lekarskiej, by³ podobny u mê¿czyzn i kobiet i wy- nosi³ odpowiednio 55% i 56% (Rycina 1.). 7 województw wœród mê¿czyzn i 8 wœród kobiet uplasowa³o siê powy-
¿ej œredniego odsetka dla kraju. Najlepiej sytuacja przed- stawia³a siê w województwie œwiêtokrzyskim, gdzie wy- konanie pomiarów ciœnienia potwierdzi³o 75% kobiet i 69% mê¿czyzn. Powy¿ej 60% mê¿czyzn mia³o mierzone ciœnienie w czasie wizyty lekarskiej tylko w 2 wojewódz- twach (œwiêtokrzyskie i ma³opolskie), w przypadku ko- biet sytuacja taka wyst¹pi³a w 4 województwach (œwiê- tokrzyskie, ma³opolskie, lubelskie, podkarpackie). Mniej
Adres do korespondencji:
dr med. Aleksandra Piwoñska, Zak³ad Epidemiologii, Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹¿enia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii, ul. Alpejska 42, 04-628 Warszawa, tel. +48 22 815 65 56, faks +48 22 613 38 07, e-mail:apytlak@ikard.waw.pl
S 2
Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4)
Aleksandra Piwoñska i wsp.
0 25 50 75 100 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii [[%%]] kkoobbiieettyy [[%%]]
SWK MLP PDK MAZ LDZ SLK OPO ZPM Polska LUB LBS WMZ WLK PDL KPM
DLN POM
0 25 50 75 100 SWK
MLP PDK LUB LDZ Polska
KPM OPO
SLK ZPM PDL WMZ MAZ WLK DLN LBS POM 6
699 6 677 6 600 5 588 5 588 5 577 5 577 5 566 5 555 5 533 5 533 5 533 5 522 5 511 5 500 4 466 4 422
7 755 6 666 6 622 6 622 5 599 5 566 5 566 5 566 5 566 5 555 5 555 5 555 5 544 5 533 5 522 5 511 4 455
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 11.. Odsetek osób, u których lekarz wykona³ pomiar ciœnienia (wg województw)
0 25 50 75 100 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii [[%%]] kkoobbiieettyy [[%%]]
SLK MLP PDK KPM WMZ MAZ Polska PDL SWK POM LDZ LUB LBS DLN ZPM WLK OPO
0 25 50 75 100 LDZ
PDK ZPM MLP KPM WMZ LUB DLN Polska SWK POM PDL SLK MAZ WLK
LBS OPO 6
600 5 511 5 500 4 499 4 499 4 499 4 477 4 455 4 455 4 444 4 433 4 433 4 433 4 422 4 422 3 366 3 366
4 477 4 477 4 422 4 411 3 399 3 399 3 377 3 377 3 366 3 344 3 333 3 333 3 322 3 300 2 299 2 266 2 211
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 22.. Odsetek osób, którym lekarz zaleci³ zaprzestanie palenia (wg województw)
Realizacja zasad prewencji chorób uk³adu kr¹¿enia przez lekarzy poz w populacji generalnej S 3
Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4) ni¿ 50% osób deklaruj¹cych, ¿e zazwyczaj mia³o mierzo-
ne ciœnienie w czasie wizyty lekarskiej, odnotowano w województwie dolnoœl¹skim (46%) i pomorskim (42%) w przypadku mê¿czyzn oraz pomorskim w przypadku kobiet (45%).
Zalecenie zaprzestania palenia czêœciej otrzymywa- li mê¿czyŸni ni¿ kobiety, œrednio w populacji Polski ok.
47% mê¿czyzn i 36% kobiet pal¹cych (Rycina 2.). Wy- stêpowa³o du¿e zró¿nicowanie odsetka osób pal¹cych, którym lekarz zaleci³ zaprzestanie palenia papierosów w zale¿noœci od województwa, zw³aszcza w populacji kobiet – od 21% w województwie opolskim do 47%
w województwie ³ódzkim i podkarpackim. W populacji mê¿czyzn odpowiednio 36% w opolskim i 60% w œl¹- skim. Powy¿ej œredniego dla Polski odsetka porad doty- cz¹cych rzucenia palenia wœród mê¿czyzn uplasowa³o siê 6, a wœród kobiet 8 województw.
Porada dietetyczna nie by³a zbyt czêsto stosowan¹ praktyk¹ w gabinecie lekarza (Rycina 3.). Mê¿czyŸni i kobiety otrzymywali zalecenia ¿ywieniowe w podob- nym procencie przypadków, œrednio w Polsce ok. 22%
osób potwierdza³o otrzymanie porady dietetycznej od lekarza. Wiêksza czêstoœæ porad dietetycznych ni¿
œrednia dla kraju wystêpowa³a w 9 województwach
w przypadku mê¿czyzn i 8 w przypadku kobiet. W po- pulacji mê¿czyzn najczêœciej porady ¿ywieniowe w cza- sie wizyty lekarskiej otrzymywano w województwie œl¹skim (26%) oraz kujawsko-pomorskim i opolskim (po 25%), a najrzadziej w województwie podkarpackim (16%). W populacji kobiet stosunkowo najlepsz¹ sytu- acjê obserwowano w województwie podlaskim (27%
porad ¿ywieniowych) i dolnoœl¹skim (26%), a najgor- sz¹, podobnie jak u mê¿czyzn, w województwie pod- karpackim (16%).
Fakt otrzymania zalecenia zwiêkszenia aktywnoœci fizycznej potwierdzi³o mniej ni¿ 20% badanych (œred- nio w Polsce 16% mê¿czyzn i 14% kobiet) (Rycina 4.).
Najczêœciej zalecano zwiêkszenie aktywnoœci mê¿czy- znom w województwie œl¹skim (20%) i lubuskim (19%) oraz kobietom w województwie podlaskim (19%) i ma- zowieckim (18%). Najrzadziej zalecenie takie otrzymy- wali mê¿czyŸni z województwa podkarpackiego (10%) i lubelskiego (11%) oraz kobiety z województwa œwiêto- krzyskiego (9%) i podkarpackiego (10%).
Dyskusja
Analizuj¹c dzia³ania prewencyjne, podejmowane przez lekarzy w stosunku do pacjentów, stwierdzono, 0 25 50 75 100
m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii [[%%]] kkoobbiieettyy [[%%]]
SLK OPO KPM MLP LBS LDZ PDL MAZ Polska WLK POM DLN ZPM LUB SWK WMZ PDK
0 25 50 75 100 PDL
DLN MLP MAZ
LDZ OPO ZPM Polska SLK KPM
LUB WMZ POM SWK WLK
LBS PDK 2
266 2 255 2 255 2 244 2 233 2 233 2 233 2 222 2 222 2 222 2 222 2 200 2 200 1199 1188 1188 1166
2 277 2 266 2 255 2 244 2 233 2 233 2 233 2 222 2 222 2 222 2 222 2 211 2 211 2 200 1199 1188 1166
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 33.. Odsetek osób, którym lekarz udzieli³ porady ¿ywieniowej (wg województw)
S 4
Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4)
Aleksandra Piwoñska i wsp.
¿e istnieje rozdŸwiêk pomiêdzy rekomendacjami a praktyk¹. Nadal nie ka¿dy pacjent zg³aszaj¹cy siê do lekarza ma mierzone ciœnienie, zbyt rzadko udzielane s¹ porady ¿ywieniowe oraz zalecane jest rzucenie na-
³ogu palenia papierosów u palaczy czy zwiêkszenie aktywnoœci fizycznej. Jedynie co drugi pacjent ma ru- tynowo wykonywany pomiar ciœnienia têtniczego krwi, st¹d prawdopodobnie du¿y odsetek niewykryte- go nadciœnienia têtniczego, obserwowany zarówno w niniejszym badaniu, jak i w innych badaniach popu- lacyjnych (MONICA, NATPOL) [6]. Zbyt ma³o uwagi po- œwiêca siê prawid³owemu od¿ywianiu oraz zbyt rzad- ko zaleca zwiêkszenie aktywnoœci fizycznej, co skut- kuje du¿ymi odsetkami nadwagi i oty³oœci w popula- cji. Istnieje zró¿nicowanie regionalne w promowaniu zasad prewencji przez lekarzy. Po³udniowe regiony kraju najlepiej wypadaj¹ w pomiarach ciœnienia w czasie wizyty, ale najgorzej w udzielaniu porad ¿y- wieniowych i zalecaniu zwiêkszenia aktywnoœci fi- zycznej. W odniesieniu do p³ci nie stwierdzono istot- nych ró¿nic w aktywnoœci prewencyjnej lekarzy, jedy- nie porady zaprzestania palenia czêœciej by³y udziela- ne pal¹cym mê¿czyznom ni¿ kobietom (47 vs 36%).
P
Piiœœmmiieennnniiccttwwoo
1. Prewencja chorób uk³adu kr¹¿enia (Europejskie wytyczne, do- tycz¹ce prewencji chorób uk³adu kr¹¿enia w praktyce klinicz- nej. Trzecie zalecenia wspólnego Komitetu Ekspertów Europej- skiego Towarzystwa oraz innych towarzystw naukowych do spraw prewencji chorób uk³adu kr¹¿enia w praktyce klinicz- nej). Kardiol Pol 2004; 61: I1-I92.
2. European guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. Eur. J. Cardiovasc. Prevention Rehab 2003; 10 (Suppl. 10): S1-S78.
3. S, Hawken S, Ounpuu S, et al. Effect of potentially modifiable risk factors associated with myocardial infarction in 52 coun- tries (the INTERHEART study): case control study. Lancet 2004;
364: 937-52
4. Knoops KT, de Groot LC, Kromhout D, et al. Mediterranean diet, lifestyle factors, and 10-year mortality in elderly European men and women: the HALE project. JAMA 2004; 292: 1433-9.
5. Rywik S, Broda G, Piotrowski W, et al. Wielooœrodkowe ogól- nopolskie badanie stanu zdrowia ludnoœci – program WOBASZ. Polski Przegl¹d Kardiologiczny 2004; 6: 1, 77-83.
6. Rywik S, Broda G, Zdrojewski T. Epidemiologia nadciœnienia têtniczego. W: Januszewicz A, Januszewicz W, Szczepañska-Sa- dowska E, Sznajderman M (ed.). Nadciœnienie têtnicze. Medy- cyna Praktyczna, Kraków 2004, 385.
0 25 50 75 100 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii [[%%]] kkoobbiieettyy [[%%]]
SLK LBS MLP KPM MAZ LDZ OPO Polska
WLK PDL POM WMZ
DLN ZPM SWK LUB PDK
0 25 50 75 100 PDL
MAZ DLN
LBS LDZ POM OPO Polska MLP ZPM SLK WLK KPM WMZ LUB PDK SWK 2
200 1199 1188 1188 1188 1188 1177 1166 1166 1166 1155 1155 1155 1144 1133 1111 1100
1199 1188 1166 1155 1155 1144 1144 1144 1144 1144 1144 1133 1133 1133 1111 1100 9 9
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 44.. Odsetek osób, którym lekarz zaleci³ zwiêkszenie aktywnoœci fizycznej (wg województw)
