Interdyscyplinarny Zespół Badawczy Uniwersytetu Łódzkiego
Społeczność żydowska i niemiecka w Łodzi po 1945 roku
POD REDAKCJĄ Andrzeja Lecha
Krystyny Radziszewskiej Andrzeja Rykały
Utl
Łódź 2010
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Spis treści
Wstęp (Andrzej Lech) 9 CZĘŚĆ I SPOJRZENIE ETNOLOGA
Społeczność żydowska
Inga Kuźma — Współczesne życie organizacyjne i wspólnotowe łódzkich
Żydów 13 Wprowadzenie 13
1. Żydowskość jako „konstrukcja w procesie" — Gmina
Wyznaniowa Żydowska 23 2. „Pomost" ku żydowskości — Klub Fundacji S. Laudera,
Stowarzyszenie i Fundacja Magen Dawid 33 3. Żydowskość „nieoswojona" — młodzi nieobecni 41 Podsumowanie 48 Beata Wasilewska- Klamka - Społeczność żydowska w Łodzi po 1945 r.
Szkic do portretu 49 Wprowadzenie 49 1. Obrazy wspomnień najstarszego pokolenia 50 2. Obrazy wspomnień średniego pokolenia 54 3. Obrazy wspomnień młodego pokolenia 65 Podsumowanie 67 Joanna Sadowska - Mniejszość żydowska w Łodzi po 1945 roku
w świadomości mieszkańców miasta 69 Wprowadzenie 69 1. Polska Ludowa a dzień dzisiejszy — zmiana sytuacji mniejszości
żydowskiej w Łodzi 72 2. Żydzi na tle innych łodzian 74 3. Stosunek ankietowanych do badanej mniejszości 74 4. Wiedza ankietowanych do badanej mniejszości 80 Podsumowanie 83 Bibliografia 88
Społeczność niemiecka Inga Kuźma — Życie organizacyjne współczesnej łódzkiej
społeczności niemieckiej 93
Wprowadzenie 93 1. Niemieckie Towarzystwo Kulturalno-Społeczne w Łodzi 95 2. Niemieckojęzyczne Koło Biblijne 99 Podsumowanie 101 Agnieszka Iwaszkiewicz - W mojej (nie) pamięci... Opowieść o losach
kobiet pochodzenia niemieckiego w Łodzi 102 Wprowadzenie. Antropolog w zetknięciu z mniejszością narodową 102 1. Być Niemką w Łodzi 106 2. To co chowam w (nie) pamięci 116 3. Poza Przeszłością? 123 Podsumowanie 124 Joanna Sadowska - Mniejszość niemiecka w Łodzi po 1945 r.
w świadomości mieszkańców miasta 126 Bibliografia 133
CZĘŚĆ II - SPOJRZENIE HISTORYKA I FILOLOGA Społeczność żydowska
Leszek Olejnik - Struktury życia społeczno-politycznego
łódzkich Żydów w latach 1945-1950 139 1. W nowej rzeczywistości społeczno-politycznej 139 2. Wojewódzki Komitet Żydowski - geneza, struktura, oblicze polityczne 140 3. Żydowskie życie polityczne - partie polityczne 147 4. Życie religijne (działalność Żydowskiej Kongregacji Wyznaniowej) 155 5. Zmiany instytucjonalne w organizacjach żydowskich w latach 1945-1950 161 Ewa Wiatr - Życie kulturalne Żydów w Łodzi w latach 1945-1950 163 Wprowadzenie 163 1. Uwarunkowania społeczno-polityczne 164 2. Aktywność kulturalne partii i organizacji żydowskich 168 3. Związek Literatów i Dziennikarzy Żydowskich w Łodzi 170 4. Działalność wydawnicza 175 5. Związek Żydowskich Artystów Plastyków 177 6. Towarzystwo Kultury Żydowskiej 180 7. Teatr Żydowski 183 8. Repertuar rozrywkowy 190 9. Film żydowski 192 Przemysław Stępień — Szkolnictwo żydowskie w Łodzi w latach 1945—1950 195
Społeczność niemiecka Krystyna Radziszewska - Społeczność niemiecka w Łodzi
w latach 1945-1950 209 1. Niemiecka lista narodowościowa (DVL) 209 2. Pierwsze miesiące w wyzwolonym mieście 211 3. Obóz Pracy Sikawa (1945-1950) 214 3.1. Utworzenie obozu i jego załoga 214 3.2. Sikawa jako obóz pracy 216
3.3. Przyjęcie do obozu i warunki obozowe 218 4. Obóz dla jeńców wojennych 226 Podsumowanie 229 Monika Kucner — Prasa łódzka wobec kwestii niemieckiej w latach 1945—1947 i jej rola w kształtowaniu opinii społecznej 230
Wprowadzenie 230 1. Tematyka 231 2. Analiza językowa 235 2.1. Środki retoryczne 235 2.2. Środki stylistyczne 337 3. Obraz Niemca w tekstach literackich 242 Podsumowanie 244 Monika Kucner, Krystyna Radziszewska - W poszukiwaniu nowej ojczyzny
- losy Niemców łódzkich poza Łodzią 245 1. Ucieczka z Łodzi 245 2. Komitet Pomocy 248 3. Ziomkostwo Wisła-Warta 249 4. Kuratorium Łódzkiego Niemieckiego Gimnazjum 253 5. Czasopisma i archiwa 254 6. Komisja ds. Badania Dziejów Niemiec w Polsce 256 7. Biblioteka im. Marcina Opitza w Herne 257 8. Kontakty z Łodzią 257 9. Wielcy łodzianie 259 10. Łodzianie powracają do Łodzi 260 Podsumowanie 260
CZĘŚĆ HI - SPOJRZENIE GEOGRAFA
Wprowadzenie (Andrzej Rykała, Marek Barwiński) 265 Społeczność żydowska
Andrzej Rykała-Łódź na mapie skupisk żydowskich Polski (po 1945 r.) 267 1. Skupisko żydowskie w Łodzi do 1945 r 267 2. Skupisko żydowskie w Łodzi po zakończeniu wojny - refleksja ogólna,
cel opracowania 270 3. Żydzi w powojennej Polsce — kim są? 271 4. Dynamika zmian liczby Żydów w Łodzi na tle przemian demograficznych
i społecznych skupisk żydowskich w Polsce- przyczyny, przebieg,
konsekwencje 273 4.1. Lata 40 273 4.2. Lata 50 282 4.3. Lata 60 '. 286 4.4. Lata 70. i 80 289 4.5. Lata 90. i początek XXI w 291 5. Łódź na mapie aktywności społeczno-polirycznej, gospodarczej, kulturalnej oraz religijnej polskich Żydów 294
8
5.1. Pluralizm i autonomia — życie organizacyjne Żydów w pierwszych
latach powojennych 294 5.2. Działalność polityczna 295 5.3. Działalność społeczno-gospodarcza i kulturalna 308 5.4. Działalność opiekuńcza, oświatowa i religijna 324 5.5. Spółdzielczość 322 Kres autonomii instytucjonalnej Żydów. Podsumowanie 325 Bibliografia 331
Społeczność niemiecka
Andrzej Rykała, Marek Barwiński - Przemiany demograficzno-społeczne i działalność organizacyjna Niemców w Łodzi na tle sytuacji mniejszości
niemieckiej w Polsce po 1945 r 333 1. Zanim przybyli do Łodzi — Niemcy w przestrzeni państwa polskiego 333 2. Geneza skupiska Niemców w Łodzi w kontekście przestrzennego
rozwoju ich osadnictwa na ziemiach polskich do 1945 r 335 3. Przemiany demograficzno-społeczne Niemców w Łodzi
na tle sytuacji mniejszości niemieckiej w Polsce po 1945 r 341 3.1. Ogólna sytuacja demograficzno-społeczna Niemców w pierwszych latach po zakończeniu wojny 342 3.2. Zmiany liczebne i migracje łódzkich Niemców w latach 40 344 3.3. Problem byłych volksdeutschów 346 3.4. Przemiany społeczne Niemców w Łodzi na tle sytuacji
mniejszości niemieckiej w Polsce 350 4. Działalność organizacyjna Niemców w Łodzi na tle podobnych form
aktywności mniejszości niemieckiej w Polsce po 1945 r 362 Podsumowanie 373 Bibliografia 375
