AktywnoÊç mechaniczna i elektryczna macicy.
Cz´Êç I. Monitorowanie skurczów
Mechanical and electrical uterine activity.
Part I. Contractions monitoring
Zi´tek Jerzy
1, Sikora Jerzy
1, Horoba Krzysztof
2, Matonia Adam
2, Je˝ewski Janusz
2, Magnucki Jacek
1, Kobielska Lucyna
11Katedra i Klinika Po∏o˝nictwa i Ginekologii ÂLAM, Katowice
2Instytut Techniki i Aparatury Medycznej, Zabrze
Streszczenie
Prawid∏owa czynnoÊç skurczowa w terminie porodu determinuje fizjologiczny poród p∏odu i pozwala na urodzenie zdrowego noworodka. Monitorowanie czynnoÊci skurczowej macicy mo˝e byç prowadzone albo poprzez rejestracj´
zmian parametrów mechanicznych mi´Ênia macicy albo w oparciu o pomiar potencja∏ów czynnoÊciowych genero- wanych przez kurczàcy si´ mi´sieƒ.
W pierwszym przypadku jako podstawowe techniki stosowane sà tokografia wewn´trzna (pomiar ciÊnienia wewnàtrzmacicznego) oraz tokografia zewn´trzna (pomiar si∏y nacisku macicy na pow∏oki brzuszne) z kolei pomiar potencja∏ów czynnoÊciowych jest podstawà dla elektrohisterografii.
W pracy przedstawiono dotychczasowy stan wiedzy na temat tych dwóch podejÊç do oceny i monitorowania czyn- noÊci skurczowej macicy. Omówiono podstawy elektrofizjologii mi´Ênia macicy oraz przeÊledzono histori´ powsta- nia i wspó∏czesne badania nad elektrohisterografià, jako metodà pozwalajàcà na rejestracj´ sygna∏u, który zawiera pe∏niejszà informacj´ o bioelektrycznych w∏aÊciwoÊciach mi´Ênia macicy.
Stwierdzono, i˝ analiza elektrohisterogramu prowadzi do opisu êród∏a czynnoÊci skurczowej macicy, podczas gdy stosowane do tej pory mechaniczne metody rejestrujà jedynie skutki tej czynnoÊci.
S∏owa kluczowe:skurcze macicy /tokografia /elektrohisterografia /
/monitorowanie skurczów macicy /cià˝a /poród przedwczesny /
Adres do korespondencji:
Jerzy Zi´tek
Katedra i Klinika Po∏o˝nictwa i Ginekologii
Âlàska Akademia Medyczna, ul. Medyków 14, 40-752 Katowice e-mail: jerzyzietek@interia.pl
Otrzymano: 30.07.2007
Zaakceptowano do druku: 15.10.2008
Wst´p
Prawid∏owa czynnoÊç skurczowa w terminie porodu deter- minuje fizjologiczny poród p∏odu i pozwala na urodzenie zdrowego noworodka. Natomiast nieprawid∏owà czynnoÊç skurczowà mo˝na zaobserwowaç zarówno w porodzie przed- wczesnym zagra˝ajàcym, rozpoczynajàcym si´ oraz w toku, jak i w ka˝dym porodzie w cià˝y donoszonej. Zaburzenia te cz´sto nie sà rozpoznawane albo sà rozpoznawane zbyt póêno.
Kliniczny podzia∏ czynnoÊci skurczowej na silnà i s∏abà, ∏àczy si´ z czasem trwania porodu. Szybkie porody niosà za sobà niebezpieczeƒstwo uszkodzenia tkanek mi´kkich kana∏u rod- nego. Przebieg takiego porodu ma równie˝ niekorzystny wp∏yw na p∏ód doprowadzajàc do uszkodzeƒ, wewnàtrzczasz- kowych krwotoków, a nawet przerwania p´powiny [1, 2].
S∏aba czynnoÊç skurczowa z niskim lub prawid∏owym na- pi´ciem jest obserwowana w porodach, gdzie mamy do czynie- nia z du˝ym ci´˝arem cia∏a p∏odu. Mi´sieƒ macicy jest wtedy nadmiernie rozciàgni´ty, obcià˝ony wi´kszà pracà, która to sytuacja doprowadza cz´sto do szybkiego wyczerpania si´ re- zerw energetycznych, a skurcze stajà si´ s∏abe, o ma∏ej ampli- tudzie i efektywnoÊci [1, 2, 3].
Monitorowanie czynnoÊci skurczowej macicy stanowi wi´c bardzo istotny element wspó∏czesnej opieki perinatalnej.
Informacja o funkcjonowaniu macicy jest niezb´dna g∏ównie w czasie porodu do kontroli jego przebiegu, a tak˝e w czasie cià˝y do oceny stanu zdrowia matki i dziecka. Metody oceny aktywnoÊci skurczowej macicy mogà byç bardzo zró˝nicowa- ne, od prostego, palpacyjnego badania napi´cia do zastosowa- nia zaawansowanych technik komputerowych. Wybór metody zale˝y od sytuacji i dost´pnoÊci aparatury.
Stosowane obecnie w po∏o˝nictwie metody monitorowa- nia czynnoÊci skurczowej macicy opierajà si´ na rejestracji i analizie sygna∏u, który opisuje zmiany wy∏àcznie mechanicz- nych w∏asnoÊci mi´Ênia macicy. Metody te znane sà pod na- zwà tokografia, pochodzàcà od greckiego s∏owa tokos, czyli poród. Z drugiej jednak strony, we wspó∏czesnej diagnostyce medycznej dla oceny pracy mi´Êni czy narzàdów, powszechnie wykorzystywane sà metody oparte na rejestracji sygna∏ów elektrycznych generowanych przez te organy.
Wynika to z faktu, ˝e skurcz komórki mi´Êniowej nast´pu- je w wyniku pobudzenia elektrycznego. W przypadku mi´Ênia macicy rol´ metody elektrycznej pe∏ni elektrohisterografia, która pochodzi od greckiego s∏owa hystero, oznaczajàcego macic´. Zosta∏o ono wprowadzone po raz pierwszy w 1950 ro- ku przez dwóch badaczy: Steera i Hertscha [4].
Dokonujàcy si´ od wielu lat post´p technologiczny i poja- wianie si´ metod biofizycznych wspomaganych technikà kom- puterowà pokaza∏ istnienie olbrzymich zasobów informacyj- nych, jakie niesie ze sobà sygna∏ bioelektrycznej aktywnoÊci mi´Ênia macicy [1, 5, 6].
Elektrofizjologia mi´Ênia macicy
Skurcze mi´Ênia macicy zachodzà wskutek pobudzenia miogennego, neurogennego oraz hormonalnego [3]. Podstawà do samoistnej czynnoÊci skurczowej macicy jest pobudzenie miogenne. Pobudzenie to wià˝e si´ ze zmianà potencja∏u b∏o- ny komórkowej, a jego êród∏em jest komórka. Napi´cie bio- elektryczne wynika z ró˝nicy st´˝eƒ jonów mi´dzy wn´trzem komórki, a przestrzenià pozakomórkowà, która powstaje wskutek selektywnej przepuszczalnoÊci b∏ony komórkowej i przebiegów przemiany materii. W stanie spoczynkowym jego wartoÊç waha si´ w przedziale od -65 do -80mV [7].
JeÊli komórka otrzyma pobudzenie z jakiegoÊ zewn´trzne- go êród∏a, to przepuszczalnoÊç b∏ony komórkowej dla jonów sodu gwa∏townie si´ zwi´kszy. To spowoduje przep∏yw pràdu jonów sodu, wzrost liczby dodatnio na∏adowanych jonów we wn´trzu komórki i w efekcie zmian´ znaku i zmniejszanie war- toÊci potencja∏u membranowego, co pokazano na rycinie 1.
Je˝eli osiàgni´ty zostanie potencja∏ progowy o wartoÊci od -40 do -60mV, to nast´puje pobudzenie komórki i dalszy gwa∏- towny wzrost liczby jonów dodatnich w jej wn´trzu. Proces ten trwa oko∏o 1ms, a poniewa˝ jony potasu szybko wyp∏ywajà na zewnàtrz, to b∏ona ponownie si´ na∏aduje do wartoÊci oko∏o +20mV. Mamy wtedy do czynienia z potencja∏em czynnoÊcio- wym, komórka osiàga stan depolaryzacji i nast´puje skurcz komórki mi´Êniowej. Po tym rozpoczyna si´ faza depolaryza- cji komórki, która trwa oko∏o 1ms, i po jej zakoƒczeniu komórka gotowa jest do powtórnego pobudzenia.
Summary
Correct uterine contraction activity during labour determines physiological fetal delivery and ensures its satisfactory outcome. Contraction activity monitoring may be accomplished by either recording of the mechanical properties of the uterine muscle and/or by measurement of the action potentials produced by the uterus during contraction.
In the following paper, the current state of knowledge concerning the methods for assessment and monitoring of the uterine contraction activity was evaluated. The electrophysiological properties of the uterus were given. The mechanical methods of uterine activity monitoring: internal and external tocography were described. The develop- ment of the electrohysterography as the method providing the signal comprising complete information on bioelec- trical properties of the uterine muscle was presented.
The conclusion was that the analysis of the electrohysterogram enables a description of the source of the uterine contraction activity, whereas currently applied mechanical methods merely record the results of this activity.
Key words:uterine contraction /tocography /electro-hysterography / /uterine monitoring /pregnancy /preterm birth /
W macicy, w odró˝nieniu od mi´Ênia sercowego, ka˝da z komórek mo˝e braç czynny udzia∏ w generacji pràdu czyn- noÊciowego, tzn. byç rozrusznikiem lub braç udzia∏ bierny ja- ko przewodnik pràdu czynnoÊciowego [8]. Potencja∏ czynno- Êciowy mo˝e powstaç w dowolnej komórce, a komórki roz- rusznikowe mogà si´ zmieniaç od jednego skurczu do drugie- go. Pobudzenie mo˝e wi´c powstaç w dowolnej cz´Êci macicy, zaÊ jego rozmiary zale˝à przede wszystkim od iloÊci szczelino- wych po∏àczeƒ mi´dzykomórkowych (gap-junctions) [9]. Sà to wyspecjalizowane niskooporowe po∏àczenia umo˝liwiajàce metaboliczny i czynnoÊciowy kontakt komórek ze sobà. Ich liczba roÊnie wraz ze zbli˝aniem si´ terminu porodu, a zmniej- sza si´ po porodzie.
Zewn´trzne przejawy samoistnej aktywnoÊci skurczowej w∏ókien mi´Êni g∏adkich macicy mo˝liwe sà do zarejestrowa- nia przez ca∏y okres cià˝y [4]. W pierwszych 20 tygodniach cià-
˝y macica wykazuje miejscowe, nieskoordynowane skurcze o du˝ej cz´stotliwoÊci. Okresy nasilonej aktywnoÊci mi´Ênia macicy trwajà po kilkanaÊcie minut i powodujà wzrost ciÊnie- nia wewnàtrzmacicznego do wartoÊci nie przekraczajàcej 10mmHg. Nie stanowià one zagro˝enia dla prawid∏owego przebiegu cià˝y i przez niektórych badaczy zwane sà skurcza- mi Alvareza [10]. W miar´ trwania cià˝y, zwykle w drugiej jej po∏owie, zaczynajà si´ pojawiaç, co kilka godzin skurcze ma- cicy o wy˝szej amplitudzie. Mogà byç one wyczuwalne palpa- cyjnie. Pierwszy raz opisane zosta∏y w 1872 roku przez Johna Braxtona Hicksa i stàd nazywane sà jego nazwiskiem [11].
Powszechnie uwa˝a si´, ˝e ich liczba nie powinna przekra- czaç 12 w ciàgu doby. Jednak w cià˝y prawid∏owej fizjologicz- na aktywnoÊç skurczowa macicy to taka, która nie wywo∏uje skracania szyjki i rozwierania jej kana∏u. W przebiegu cià˝y fi- zjologicznej oko∏o 36 tygodnia jej trwania, amplituda skur- czów zwi´ksza si´, mogà byç one bolesne i wyst´powaç co 10 minut. Skurcze macicy tego typu trwajà po oko∏o 60 sekund i powodujà wzrost ciÊnienia wewnàtrzmacicznego powy˝ej 40mmHg.
Metody rejestracji mechanicznej aktywnoÊci skurczowej macicy
Tokografia zewn´trzna polega na rejestracji zmian si∏y, z jakà mi´sieƒ macicy oddzia∏uje na pow∏oki brzuszne. Ze wzgl´du na nieiwazyjnoÊç i prostot´ pomiaru jest to podsta- wowa, powszechnie stosowana w perinatologii metoda mo- nitorowania czynnoÊci skurczowej. Tokografia wewn´trzna polega na rejestracji zmian ciÊnienia wewnàtrzmacicznego.
Ucià˝liwa technika pomiaru oraz inwazyjnoÊç spowodowa∏y,
˝e metoda ta nie jest ju˝ u˝ywana, chocia˝ zapewnia znacznie dok∏adniejsze wyniki.
Tokografia zewn´trzna
W pierwszym, najprostszym tokografie Loranda spr´˝yna odkszta∏ca∏a si´ pod wp∏ywem skurczu, a po∏àczony z nià pi- sak wykreÊla∏ krzywe na przesuwajàcym si´ papierze. Czu∏oÊç pomiaru by∏a bardzo niska, zaÊ pó∏kolisty ruch pisaka wpro- wadza∏ zniekszta∏cenia krzywej skurczowej.
Urzàdzenia przekszta∏cajàce energi´ kurczàcej si´ macicy zosta∏y zastàpione urzàdzeniami z w∏asnym zasilaniem, które umo˝liwi∏y rejestracj´ znacznie mniejszych zmian napr´˝enia mi´Ênia macicy.
W efekcie powsta∏ najbardziej znany przetwornik tokody- namometryczny Smytha [12], którego budow´ pokazano na rycinie 2.
Przetwornik umieszcza si´ tak, aby ÊciÊle przylgnà∏ do po- wierzchni pow∏ok brzusznych. Centralna, pomiarowa cz´Êç przetwornika, która jest niezale˝na od otaczajàcego jà pier- Êcienia ochronnego, mierzy zmiany napr´˝enia. PierÊcieƒ ogranicza wp∏yw si∏ powstajàcych na obwodzie przetwornika, które spowodowane sà m.in. ruchami matki.
Do pomiaru stosowane sà elementy tensometryczne lub piezoelektryczne, które zamieniajà zmiany napr´˝enia na sy- gna∏ elektryczny, przetwarzany dalej w torze pomiarowym urzàdzenia rejestrujàcego.
Rycina 1. Przebieg zmian potencja∏u komórkowego mi´Ênia macicy pod wp∏ywem pobudzenia.
Rycina 2. Budowa wspó∏czesnego czujnika tokodynamometrycznego.
Pomiar zewn´trzny jest prosty, ale posiada pewne istotne ograniczenia zmniejszajàce dok∏adnoÊç. Czujnik umieszczony na brzuchu mierzy napr´˝enia z ograniczonego obszaru mi´Ênia macicy, a przecie˝ ca∏y mi´sieƒ nie musi kurczyç si´
w sposób jednorodny. Napr´˝enie macicy, w odró˝nieniu od pomiaru ciÊnienia wewnàtrzmacicznego, mierzone jest w jed- nostkach wzgl´dnych w zakresie od 0 do 100.
Stosowane w aparatach czujniki majà ró˝nà charaktery- styk´ pomiarowà np. 10 jednostek mo˝e odpowiadaç obcià˝e- niu czujnika ci´˝arem 100g. Pomiar amplitudy skurczów od- bywa si´ wzgl´dem pewnego poziomu odniesienia, który okre- Êlony jest w ramach procedury zerowania. Poziom ten powi- nien odpowiadaç fazie gdy nie ma skurczu. JeÊli czujnik zosta- nie wyzerowany w czasie trwania skurczu to pomiar b´dzie b∏´dny.
Tokografia wewn´trzna
Cewnik z otwartym koƒcem (open-ended catheter) wpro- wadzany jest przy nieznacznym rozwarciu szyjki macicy do p´cherza p∏odowego po jego przebiciu. Technika pomiaru ba- zuje na prawie naczyƒ po∏àczonych – ciecz dà˝y do wyrówna- nia ciÊnienia. Pomiar jest doÊç ucià˝liwy i aby by∏ miarodajny konieczne jest spe∏nienie wielu ró˝nych warunków [13].
Procedura pomiarowa w uk∏adzie zamkni´tym jest prost- sza, aczkolwiek konieczne jest precyzyjne umieszczenie balo- nika mi´dzy p´cherzem p∏odowym, a Êcianà macicy. B∏´dy pomiarowe mogà zostaç spowodowane bezpoÊrednimi oddzia∏ywaniami p∏odu na balonik podczas ruchu p∏odu.
Cewnik po∏àczony jest z przetwornikiem pomiarowym, który zmiany ciÊnienia zamienia na sygna∏ elektryczny przetwarzany dalej w urzàdzeniu rejestrujàcym.
Pomiar ciÊnienia wewnàtrzmacicznego dostarcza dok∏ad- nego obrazu skurczów. Mo˝liwe jest okreÊlenie ciÊnienia pod- stawowego oraz dok∏adny pomiar cz´stoÊci skurczów, ich cza- su trwania i amplitudy. CiÊnienie podstawowe oraz amplituda okreÊlane sà w bezwzgl´dnych jednostkach ciÊnienia – mmHg lub kPa.
Elektrohisterografia
Sygna∏ elektrycznej aktywnoÊci mi´Ênia macicy jest rezul- tatem sumowania si´ potencja∏ów czynnoÊciowych komórek z okreÊlonego obszaru mi´Ênia. WielkoÊç obszaru zale˝na jest od rodzaju i po∏o˝enia elektrod pomiarowych [14]. Elektrody mogà zostaç przy∏o˝one bezpoÊrednio do mi´Ênia macicy, lub jak w rejestracji poÊredniej sà przyklejane do pow∏ok brzusz- nych nad monitorowanym mi´Êniem macicy. Z oczywistych, etycznych wzgl´dów rejestracja bezpoÊrednia dokonywana by-
∏a g∏ównie na zwierz´tach [15, 16], chocia˝ w latach 50-tych przeprowadzono jà u kobiet w czasie cesarskiego ci´cia [17, 18]. OczywiÊcie alternatywà dla tokografii mo˝e byç tylko po- Êrednia metoda rejestracji elektrycznej aktywnoÊci mi´Ênia macicy, czyli elektrohisterografia (EHG). Zapis elektrycznej czynnoÊci skurczowej nazywany jest elektrohisterogramem.
Na rycinie 3 przedstawiono umiejscowienie elektrod pomiaro- wych na pow∏okach brzusznych ci´˝arnej podczas monitoro- wania EHG. W pracy [19] pokazano, ˝e w wielu zapisach aktywnoÊç elektryczna macicy pojawia∏a si´ przed wzrostem ciÊnienia wewnàtrzmacicznego i trwa∏a co najmniej do momentu, gdy krzywa ciÊnienia osiàgn´∏a maksimum.
Stosujàc unipolarnà elektrod´ wewn´trznà oraz bipolarnà zewn´trznà Mansour pokaza∏ u ma∏p [20], a potem potwier- dzi∏ u kobiet [21], podobieƒstwo w sygna∏ach otrzymanych bezpoÊrednio z mi´Ênia macicy oraz z pow∏ok brzusznych. Po- twierdzi∏o to, ˝e czynnoÊç elektrycznà mi´Ênia macicy mo˝na z powodzeniem rejestrowaç nieinwazyjnie z pow∏ok brzusz- nych. Chocia˝ nie istniejà ˝adne standardy dotyczàce rejestra- cji potencja∏ów czynnoÊciowych z pow∏ok brzusznych, to wi´k- szoÊç badaczy stosuje par´ elektrod, które rejestrujà sygna∏
ró˝nicowy. Elektrody umieszczane sà zwykle w osi pionowej cia∏a, poni˝ej p´pka, w odleg∏oÊci oko∏o 5cm jedna od drugiej.
Skurcze macicy sà reprezentowane w elektrohisterogramie w postaci zespo∏u impulsów potencja∏ów czynnoÊciowych.
(Rycina 4).
Zakres zmian amplitudy u pacjentek monitorowanych w tym samym tygodniu cià˝y jest doÊç du˝y, i mo˝e zawieraç si´ w przedziale 0,1÷0,5mV. Im bli˝ej terminu porodu tym wyraêniejsze sà potencja∏y czynnoÊciowe, a tak˝e mo˝na za- obserwowaç ich synchronizacj´ ze skurczami rejestrowanymi mechanicznie.
Wspó∏czesna wiedza na temat elektrohisterogramu po- zwala na stwierdzenie, i˝ pasmo tego sygna∏u zawiera si´ w za- kresie od 0 do 5Hz [22]. W sygnale EHG mo˝na wyró˝niç dwie podstawowe sk∏adowe: wolnozmiennà i szybkozmiennà.
Rycina 3. Umiejscowienie g∏owicy tokograficznej oraz elektrod do pomiaru elektrohisterogramu podczas dualnej rejestracji czynnoÊci skurczowej mi´Ênia macicy.
Sk∏adowa szybkozmienna opisuje bezpoÊrednio w∏asnoÊci bioelektryczne mi´Êni. Mansour [5] wyró˝ni∏ w sk∏adowej szybkozmiennej dodatkowe dwie sk∏adowe: FWL (<0,6Hz), która jest obecna zarówno podczas cià˝y jak i porodu oraz FWH (wokó∏ 3Hz), która jest zwiàzana z silnymi skurczami porodowymi. (Rycina 5).
Sk∏adowa wolnozmienna reprezentuje cz´stoÊç z jakà po- jawia si´ aktywnoÊç elektryczna (impulsy potencja∏ów czyn- noÊciowych w elektrohisterogramie), a wi´c tak˝e pojawiajàce si´ w jej wyniku skurcze. Typowa, przedporodowa cz´stoÊç skurczów to trzy skurcze na 10 minut, co odpowiada cz´stotli- woÊci 0,005Hz. Ostatecznie, jako u˝yteczne pasmo sygna∏u EHG nale˝y przyjàç pasmo 0,005-3,5Hz (Rycina 6), co po- zwala analizowaç elektrohisterogram zarówno w celu detekcji skurczów, jak równie˝ opisu w∏asnoÊci elektrycznych mi´Ênia macicy.
Podsumowanie
Stosowana obecnie w po∏o˝nictwie tokografia zewn´trzna stanowi rozwini´cie najprostszej, palpacyjnej metody detekcji skurczów. Technika pomiaru jest prosta, a jednoczeÊnie wy- starczajàco dok∏adna w przypadku typowych zastosowaƒ w okresie przedporodowym i w czasie porodu, kiedy aktyw- noÊç skurczowa jest silna. To powoduje brak zainteresowania elektrohisterografià traktowanà wy∏àcznie jako metoda do- Êwiadczalna.
Zdaniem Markwitza i wsp. [23] najbardziej fizjologiczny poród w ciàgu kilku minut mo˝e staç si´ g∏´bokà patologià.
Dlatego jest g∏´boki sens prowadzenia ciàg∏ego monitorowa- nia kardiotokograficznego i ciàg∏ej wnikliwej analizy sytuacji klinicznej w trakcie zaawansowanego porodu. Brak w kardio- tokogramie krzywej skurczowej (np. w wyniku uszkodzenia przetwornika) sprawia, ˝e analiza ta jest ma∏o przydatna.
Rycina 4. Elektryczna (EHG) i mechaniczna (TOCO) przedporodowa aktywnoÊç mi´Ênia macicy.
Rycina 5. Sk∏adowe cz´stotliwoÊciowe elektrycznej aktywnoÊci mi´Ênia macicy wg Mansour’a.
Potencjalne korzyÊci p∏ynàce z zastosowania nieinwazyjnej elektrohisterografii w diagnostyce klinicznej trudno jest prze- ceniç. Elektrohisterografia, jako metoda elektryczna, pozwala na rejestracj´ sygna∏u, który zawiera pe∏nà informacj´ o bio- elektrycznych w∏aÊciwoÊciach mi´Ênia macicy. Analiza elek- trohisterogramu prowadzi do opisu êród∏a czynnoÊci skurczo- wej macicy, podczas gdy stosowane do tej pory mechaniczne metody rejestrujà jedynie jej skutki.
Elektrohisterografi´ nale˝y rozpatrywaç nie tylko jako me- tod´ alternatywnà do klasycznej tokografii. Metoda ta mo˝e byç stosowana praktycznie od 20 tygodnia cià˝y, ponadto cha- rakter rejestrowanego sygna∏u pozwala na prowadzenie do- datkowej analizy w dziedzinie cz´stotliwoÊci. Powszechnie uwa˝a si´, ˝e zewn´trzna elektrohisterografia mo˝e zastaç za- stosowana, np. do wykrywania zagro˝enia porodem przed- wczesnym.
Rycina 6. Charakterystyka cz´stotliwoÊciowa elektrohisterogramu.
Praca naukowa finansowana ze Êrodków na nauk´
w latach 2006-2008 roku, jako projekt badawczy.
Umowa numer NN-6-283/06
PiÊmiennictwo
1. S∏omko Z. Biofizyczne monitorowanie w medycynie perinatalnej. Warszawa-Poznaƒ:
PWN, 1991.
2. Czekanowski R. CzynnoÊç skurczowa macicy w perinatologii. Bia∏ystok: Wydawnictwo Bia∏owie˝a, Wyd. III, 1992.
3. Mansour S, Devedeux D. Uterine EMG spectral characteristics and instantaneous fre- quency measurement. 14th IEEE/EMBS Conference, Paris: 1992, 6, 2602-2603.
4. Steer C, Hertsch G. Electrical activity of the human uterus in labor – the electrohys- terograph.Am J Obstet Gynecol. 1950, 59, 25-40.
5. Br´borowicz GH, Moczko J. Analiza matematyczna kardiotokograficznego zapisu czyn- noÊci serca p∏odu. Ginekol Pol.1980, 51, 9, 795-800.
6. Br´borowicz GH. Komputerowa analiza zmiennoÊci cz´stoÊci serca oraz profilu biofizy- cznego p∏odu w czasie cià˝y w aspekcie oceny stanu p∏odu i noworodka: I.
Komputerowa analiza niestresowego testu czynnoÊci serca p∏odu. Ginekol Pol. 1987, 58, 5, 294-299.
7. Kawarabayashi T, Kishikawa T, Sugimori H. Characteristics of action potentials and con- tractions evoked by electrical-field stimulation of pregnant human myometrium.
Gynecol Obstet Invest. 1988, 25, 73-79.
8. Schwalm H, Dubrauszky V. The structure of the musculature of the human uterus – muscles and connective tissue. Am J Obstet Gynecol. 1966, 94, 391-404.
9. Garfield R, Blennerhasset M, Miller S. Control of myometrial contractility: role and reg- ulation of gap junctions. Oxf Rev Reprod Biol. 1988, 10, 436-490.
10. Alvarez H, Caldeyro-Barcia R. The normal and abnormal contractile waves of the uterus during labour. Gynaecologia. 1954, 138, 190212.
11. Arduini D, Rizzo G, Rinaldo D, [et al.]. Effects of Braxton-Hicks contractions on fetal heart rate variations in normal and growth-retarded fetuses. Gynecol Obstet Invest.
1994, 38, 177-182.
12. Smyth C. The guard-ring tocodynamometer; absolute measurement of intra-amniotic pressure by a new instrument J Obstet Gynaecol Br Common. 1957, 64, 59-66.
13. Antonucci M, Pitman M, Eid T, [et al.]. Simultaneous monitoring of head-to-cervix forces, intrauterine pressure and cervical dilatation during labour. Med Eng Phys. 1997, 19, 317-326.
14. Graczyk S, Je˝ewski J, Wróbel J. Komputerowa elektromiografia mi´Ênia macicy do wykrywania zagra˝ajàcego porodu przedwczesnego. III Krajowa Konferencja Komputery w Medycynie, ¸ódê: 1994. Materia∏y Konferencyjne, T.1, 183-186.
15. Kuriyama H, Suzuki H. Changes in electrical properties of rat myometrium during ges- tation and following hormonal treatments. J Physiol. 1976, 260, 315-333.
16. Lammers W, Arafat K, el-Kays A, [et al.]. Spatial and temporal variations in local spike propagation in the myometrium of the 17-day pregnant rat. Am J Physiol. 1994, 267, C1210-C1223.
17. Dill L, Maiden R. The electrical potentials of the human uterus in labor. Am J Obstet Gynecol. 1946, 52, 735-745.
18. Hon E, Davis C. Cutaneous and uterine electrical potentials in labor – an experiment.
Obstet Gynecol. 1958, 12, 47-53.
19. Wolfs G, Rottinghuis H. Electrical and mechanical activity of the human uterus during labour. Arch Gynak. 1970, 208, 373-385.
20. Mansour S, Devedeux D, Germain G, [et al.]. Uterine EMG spectral analysis and rela- tionship to mechanical activity in pregnant monkeys. Med Biol Eng Comput. 1996, 34, 115-121.
21. Mansour S, Duch_ne J, Germain G, [et al.]. Uterine EMG: Experimental and mathemat- ical determination of the relationship between internal and external recordings. 13th IEEE/EMBS Conference, Orlando: 1991, 485-486.
22. Devedeux D, Marque C, Mansour S, [et al.]. Uterine electromyography: a critical review.
Am J Obstet Gynecol. 1993, 169, 6, 1636-1653.
23. Markwitz W, Ropacka M. Kardiotokografia praktyczna.Ginekol Pol. 2007, 78, 414- 416.
