m
WOJEWÓDZKI URZĄD STATYSTYCZNY W OPOLU
Do użytku adresata
N r e j z . A o...
^ * 1 '
: ■ 1 • “».*•
ANALIZA URODZEŃ
W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM W LATACH 1970-1984
Opole, październik 1985 r„
PRZEDMOWA
Wojewódzki. Urząd Statystyczny w Opolu w 1983 r. rozpoczął cykl wydawnictw obejsru jących analizę zjawisk demograficznych w województwie opolskim od 1970 r.
Pierwsza publikacja ukazała się w 1983 r. pt. "Zmiany w strulcturze ludności województwa. opolskiego w iatach 1970-1980"
W 1984 r. wydana, została "Analiza, małżeństw i rozwodów w województwie opolskim w latach 1970-1983".
Publikacja niniejsza "Analiza, urodzeń w województwie opol
skim w latach 1970-1984" jest trzecią edycją z tego cyklu.
Analiza została opracowana, przez dr Jerzego Eaiaryna przy współpracy zespołu pracowników Oddziału Badań Demograficznych i Społecznych.
Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu zwraca się z prośbą do czytelników korzystających z niniejszego opracowania o zgłaszanie uwag i propozycji, która w przyszłości wykorzys
tano zostaną przy opracowaniu następnych publikacji z tego
z a k r e s u .
mgr Ludwik Ochęduszko Dyrektor
Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego
Opole, październik 1985 r
S P I S T R E Ś C I
StT.
wstęp ... 5
RODKOŚfc 5
Tfprowcdzonio . . . g Dynamiko urodzeń . . . . . . . . . . . . ■)-, Struktura. «rtdz«ń . . . ^ g Ses onowość urodzeń . . . . . -Jg Porównania prz o s trz erano urodzeń . . . .
Urodzenia wodłttg kolejności . . . 22
P L O D M O Ś u ... . . 2 9
Wprowadzenie . . . 2 9 Kobiety v wieku rozrodczym . . . 3 0 Współczynniki płodności kobiet . . . 35 Standaryzacja współczynników płodności . . . 37 Współczynniki dzietności . . . ... . . . 3 8 Reprodukcja . . . ... . . . . . 39 Dynamika demograficzna . . . 40
ZAKOŃCZENIE ... ' ... 4l
TABLICE _ '
1. Urodzenia /1970, 1975, 1976, 1977, 1978, 1979, 1 9 8 0, 1 9S1, 1982, 1983, 1984/ . . . 7 2. Ludność /1970-1984, 1970-1974, 1975-1979, 1980-1984/ . . . ... g 3. Ruch naturalny /1970, 1971, 1972, 1973, 1974, 1975, 1976, 1977, 1978, 1979, 1980,
1 9 3 1, 1 9 8 2, 1983, 1 9 8 4/ ... . 9
4. Urodzenia żywe /1970-1984, 1970-1974, 1975-19791 1980-1984, 1970, 1971, 1972,
1973, 1974, 1975, 1 9 7 6, 1977, 1 9 7 8, 1979, 1 9 8 0, 1981, 1982, 1983, 1984/ 11 5. Kobiety w wieku 20-29 lot /1970, 1975, 1980, 1 9 8 4 / ... ... . 12 6. Dynamika urodzeń żywych /1970, 1971, 1972, 1973, 1974, 1975, 1976, 1977, 1978,
1979, 1 9 8 0, 1 9 8 1, 1 9 8 2, 1 9 8 3, 1 9 8 4/ ... . ... 13 7. Urodzenie martwe i niezdolno do życia /1970, 1975, 1976, 1977, 1978, 1979, 1980,
1 9 8 1, 1 9 8 2, 1983, 1 9 8 4/ ... •... 1 3
8. Urodzenia żywe małżeńskie i pożarna .'żeńskie /1970, 1975, 1976, 1977, 1978, 1979,
1 9 8 0, 1981, 1982, 1983, 1984/ i4
9. Urodzenia żywe według pici /1970, 1975, 1976, 1977, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982,
1983, 1 9 8 4 / . 15
10. Urodzenia wielorakie /1970, 1975, 1976, 1977, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982, 1983,
1 9 8 4/ ... 15
11. Sezonowość urodzeń żywych /1982, 1933, 1984, 1982-1984/ . . . 16 12. Urodzenia żywe na 1000 ludności w niektórych województwach /1970, 1975, 1980,
1983, 1984/ . ...a. . . . ...*... 17
11. Urodzflnła żywo nu lOOO ludności w wjrbr z-.tj i. r 'r - / ” 7*', 1975» 1930, 1983/ . . . 1<ł. R M k ł a d nu tężenia urodźeri w w/bMnyli ! -•.! -fn 57.9* *9150, I9R3/
1J, Urodzenia Żywo w miastach i. aa *p:i /1770, tjftó, #964/'
16. Rozkład współczynników urodzeń w taco >. g f u . ~ /3975» 1960, 1984/ . . . . 17. Urodzenia żywo' według kolejności w --.wiz i* Szirok» «». -4 / i970i 1975» 19-30,
1.984/ . . , . , . . 4 4 4 4 4 ...
18. S l m eeiftm. kolejność urodzenia dziecka u aeiki /1970, ! '75, 19-30, 1984/ . . * . . 19. Urodzenia żywe według kolejności urodzenia dzleeW, rri ;i 1 wieku r.atki /1970»
1975, 1984/ . . ... .
20. Struktura urodzeń eywyoh we iług kolejności uroda1»»!» dziecko u watki .i wieku
ciotki /1970, 1975, 1934/ .
21. Urodzenia żywe według kolejności urodzeniu dziecko u statki i wieku matki
w miastach i na wsi w 1984 r. 4 , 4 . . . .
22. Urodzenia żywo według kolejności urodzenia dziecka u matki 1 cech społeczno™
-zawodowych metki w 1984 r. ...
23. Kobiety w wieku rozrodczym / 1970, 1975, 1980, 1984/ . . . . 24. Kobiety w wioku rozrodczym według grup wieku /1970, 1975, 1980, 1 9 8 4/ . . . . 25. Struktura kobiet w wieku rozrodczym /197°, 1975» i980, 1384/
26. Kobiety w wieku rozrodczym według grup wieku /1970, 1975, 1976, 1977, 1978» 1979, 1930, 1981, 1 9 3 2, 1 9 8 3, 1 9 6 4/ ... . ...
2 7. Dynamika i struktura kobiet w wioku rozrodczym /1970, 1975, 1976, 1977, 1973, 1979, 1 9 8 0, 1 9 8 1, 1 9 8 2, 1 9S3, 1984/ . ... . . . . 28. Płodność kobiet /1970, 1975, <976, 1977, 1978, 1979, 1 9 8 0,.1 9 8 1, 1982, 1 9 8 3, 1984/
29. Współczynniki płodności ogólnej /1970, 1975, 1971. 1977, 1973, 1979. 1930, 1 9 8 1, 1982, 1983, 1 9 8 4 / ... ... . 30. Współczynniki dzietności ogólnej /1970, 1975, 1 9 7 6, 1977, 1978, 1979, 1980, 1981,
1982. 1983. 1 9 6 4 / ... .
31. Współczynniki reprodukcji brutto /1970, 1975, 1976, 1977, 1973, 1979, 1930, 1931, 1 9 8 2, 1 9 8 3, 1 9 8 4/ ... . . . ...
3 2. współczynniki dynamiki demograficznej /1970, 1975, 1975, 1977, 1973, 1979, 1920, 1931, 1 9 8 2, 1 9 8 3, 19,34/... ... ...
WYKRESY
Urodzenia, przyrost naturalny i 'zgony na. 1000 ludności /1970, 1971, 1972, 1973, 1974, 1975, 1976, 1977, 1978, 1979, 1930, 1931, 1932, 1983, 1984/ . ... ...
Urodzenia i melzc'-.stws na 10 0 0 ludności /1970, 1971, 1972, 1973, 1974, 1975» 1976, 1977, 1978, 1979, 1990, 1981. 1982, 1963, 1984/ ,...
Urodzenia żywo na 1000 ludności w miastach w 1984 r.
Urodzenie żywo im 1000 ludności na wsi w 1984 r. ,
WSTĘP
Rozwój ludności danego terytorium w głó.-moj mierze zależny jest od natężenia urodzeń czyli od rodności, przez którą rozumie się częstość dzieci w obrębie danej populacji. Na wzrost zaludnienia mają oczywiście wpływ : 'wndcż inno czynniki demograficzne a wśród nich umieralność, migracjo,stan i struktura ludności oraz istotno czynniki pozademografiozne, takie jak - rozwój ekonomiczny, wa
runki bytu, poziom cywilizacji, stan zdrowotności,wierzenia i obyczaje, lecz nie są ono podstawo
wymi , sprawczymi czynnikami tego rozwoju.
• Od natężenie urodzeń zależy rotacja pokoleń, przy czym tempo ich wymiany może wynika 6 zarówno z działania przytoczonych wyżej czynników jak i wskutek świadomej, prowadzonej przez państwa, po
lityki populacyjnej. Polityka ta może mieć charakter pronatalistyczny, gdy stawia sobio zadanie zwiększenia natężenia urodzeń lub antynatalistyczny jeśli jej zadaniem jest to natężenie obniżyć.
V7 połowie lat 60-tych w większości krajów Europy obserwuje się tendencjo do Obniżania się poziomu rodności w miejsce utrzymującego się dotychczas sukcesywnego wzrostu. Wystąpiło więc zjawisko wy
raźnej transformacji demograficznej, którego przyczyny doszukiwać się można i należy w reformach społecznych idących w kierunku egalitaryzmu oraz ukształtowania się postaw konsumpcyjnych, z któ
rymi wiąże się akceptacja modelu rodziny małodziotnej przez większość warstw społecznych.
Pod wpływ cm opinii publicznej, polityka rządów uległa znacznej liberalizacji w dziedzinie anty
koncepcji , przerywania ciąży.i sterylizacji.17 miejsce prowadzonej przez wiolo państw polityki u- kisrunkcwanej no rozwój płodności nastąpiły przeobrażenia w stosunkach społecznych,zmieniając po
stawy w dziadzinie wolności, godności, wartości człowieka i praw społeczeństwa - pod wpływem tn.in.
ruchów młodzieżowych i związanych z nimi subkultur, podkreślających wysoką wagę niezależności je
dnostki oraz jej wolności w stosunkach społecznych. Upadł więc cały system nacisków, tradycyjnie oddziaływujących na rzecz wzrostu płodności. Sprawa decyzji o poczęciu potomstwa stała się prywa
tną sprawą rodziców, których poczucie odpowiedzialności przed społeczeństwom i potrzeby emocjonal
no zaspakaja posiadanie jednego lub dwojga dzieci. Utrzymujące się w niektórych krajach instytu
cjonalne formy oddziaływania na poziom płodności tracą stopniowo stymulujący wpływ na płodność.
/ miejsce dotychczasowych zakazów nastąpiła legalizacja usług z zakresu planowania rodziny,anty
koncepcji i przerywania ciąży. W trosce o przewidywany niedobór siły roboczoj i postępujące sta - rżenie s.l ę ludności, w niektórych państwach,m. ir. we Frar.oji i w większości krajów demokracji lu
dowej, podejmowano są działania w oclu podniesienia płodności do poziomu zapewniającego eonajmiej . reprodukcję prostą. Jak utrzymują niektórzy demografowi r;, dopiero rodzina z trojgiem dzieci umoż
liwia osiąganio reprodukcji prostej, gdyż należy uwzględnić to małżeństwa i kobiety, które śą sterylizowane bądź posiadają płodność ograniczoną biologicznie, V tym celu we współczesnych poli
tykach pronatalistycznych dokonuje się zabiegów w dziedzinie podziału dochodów, umożliwiających rodzinom posiadania potomstwa boz osobistych, społecznych i ekonomicznych poświęceń. Bodźce to mają sprzyjać reprodukcji, a zalicza się do nich system zasiłków rodzinnych na wychowanie dzieci, pożyczki dla nowożeńców, kredyty na urządzenie gospodarstwa dosowogo; dogodno warunki pracy rodzi
ców, przedłużone urlopy macierzyńskie, system żłobków i przedszkoli.
Mimo podejmowonych zabiegów w wielu krajach występował spadkowy trend płodności. Również migracje mające uzupełniać braki siły roboczej v niektórych rozwiniętych krajach zachodnich nio rozwiązały ich kwestii ludnościowych. Są one obecnie i będą prawdopodobnie nadal przedmiotom tro
ski rządów, których zainteresowanie polityką ludnościową i prognozami w tej dziedzinie siłą rzeczy musi wzrastać wę wszystkich krajach świata.
K artykule pt.: "Koniec światowego wyżu urodzeń",The Ekonomist 10 maja 1980 r. podaje, że demo
grafowie angielscy w 19 6 5 r. opublikowali prognozę, z której wynikało, iż w 1978 r, liczba urodzeń w Wielkiej Brytanii Wyniesie li50 tys. Rzeczywista jednak liczba urodzeń w tymże roku wyniosła je
dynie 6S7 tys., czyli że błąd wyniósł 1/3 przewidywanej wielkości. V roku, w którym została opub
likowana wymieniona prognoza /1 9 0 5/ wystąpiła niewytłumaczona zmiana postaw prokreo oyjnyoh i nag
łe odwrócenie dotychczasowego, rosnącego trendu urodzeń i to wo wszystkich, bardziej uprzomyeło - wionyoh krajach Europy.
Prowadzona w Chinach polityka ludnościowa ma obecnie zdecydowanie antynatalistyczny charakter, zdążający do celu, którym jest przeciętnie jedno dziecko w rodzinie. Jej pozytywny wynik w kraju o 1/4 ludności świata może zdeoktualizować wszelkie dalszo przewidywania i prognozy dotyczące sta
nu ludności świata, I chociaż w takich rejonach ziemi jak środkowa Afryka, Meksyk - wskaźniki u- urodzeń utrzymują się na poziomie rodności naturalnej, a niektóro kraje prowadzą nadal polityko pronatalistyczną, to upowszechnienie idei i środków kontroli urodzeń oraz stosowanie silnych
bodźców ontyurodzeniowych być może doprowadzą do transformacji w krajach dotąd przez .nią nie dom
kniętych. Konsekwencją tego będzie prawdopodobna stabilizacja zaludnienie świata w połowie XXI wieku. Są to oczywiście przewidywania przyszłych postaw i działań na rzecz spadku dynamiki uro
dzeń lecz przeszło doŚwiadczenia w tej dziedzinie uczą, 6e transformacja dokonuje się prasie wszystkim pod wpływom zmian w potencjale rozrodczym ludności ale też ich siłę działania mogą zdo
minować przemiany w ekonomice bądź w ideach i stosunkach społecznych. Które z czynników wezmą w określonym czasie górę jest wielką niewiadomą i stąd wywodzą się błędy prognozowania.
Nie mniej jest oczywiście ewidentne, Ze wraz z postępom cywilizacji, uprzemysłowienia, i kultury ludność poszczególnych krajów, kontynentów a w konsekwencji i całego świata zdąża do obniżenia stopy urodzeń, Ma to ścisły dość związek z nie nadążaniem zapewniania szybciej przyrastającym ge
neracjom niezbędnych środków utrzymania, a w szczególności wyżywienia i mieszkań. Oczywiści© pro
ces spadku stopy urodzeń jest w świście znacznie zróżni cowany i na ogól joj wysokość jest odwrot
nie proporcjonalna do poziomu stopy życiowej.
W Polsce powojennej natężenie urodzeń można w zasadzie wiązać ze zmianami w strukturze wieku lu
dności będącej w okresie najwyższej płodności: - 20-29 lat« chociaż zmiany tego natężenia, i jago nieoczekiwane meandry moją swe źródło również w zmianie postaw prokreacyjnych ludzi wchodzących lub będących w wieku matrymonialnym. Ostatnio 15-looi© daje, w tym względzie ciekawo pole obserwa
cji i ocen, stąd też celem stawianym w niniejszym opracowaniu jest próba analizy zagadnienia rod
ności w oparciu o materiały źródłowe dotyczące przede wszystkim województwa opolakigo, nie rów
nie* skali kraju i innych obszarów - Jośli będzie to niezbędne dla. porównań.
nODNOSC
Wprowadzenie
Pod pojęciem rodności należy rozumieć liczbę urodzeń w d a n y m okresie /np. w roku/,przeliczo
ną na 100 lub 1000 ludności określonego obszaru geograficznego. Jest to więc wielkość w ek.; ..alkowa określająca częstość urodzeń w ramach pełnej populacji, zwana również współczynnikiem lub stopą urodzeń. Rodność całkowita ujmuje urodzenia żywe i martwo, natomiast rodność efektywna xv,."żglę-dr :-c tylko urodzenia żywe. V ewidencji urodzeń w Polsce obowiązują określenia rozróżniające: 1/ nowo
rodki żywe, które bezpośrednio po wydaleniu lub wydobyciu z ustroju matki wykazują przynajmniej jedną z oznak życia: bicie serca, oddychanie, tętnienie pępowiny, skurcze mięśni zależno od woli - o ile ważą co najmniej 1001 g lub ważą co najmniej Ó01 g a poniżej 1001 g i przeżyły co naj
mniej- Z h godziny; 2/ noworodki martwo urodzono, których zgon nastąpił przed całkowitym wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki, a które w chwili urodzenia ważyły co najmniej 1001 g; 3/. r.oworod- ki niezdolne do życia z oznakami życia, którymi są noworodki o wadze oo najmniej ÓCi g a poniżej 1001 g, któro po wydaleniu lub wydobyciu z ustroju matki żyły krócej niż 24 godziny; 4/ noworodki niezdolne dc fycia bez oznak życia, którymi są noworodki o wadze 601 g , a poniżej 1001 g, Ictóro w w chwili wydalenia lub wydobycia z ustroju matki nie wykazują oznak życia.
Fakt urodzenia jest wynikiem zapłodnienia, ciąży a. następnie porodu, który może być poJedyńczy /zwykły/ gdy rodzi się jedno niemowlę lub wieloraki gdy rodzi się dwoje lub więcej niemowląt /bliźniaki, trojaczki itd./ albo wydalony zostaje jeden lub więcej płodów. Poa pojęciem pledu ro
zumie się produkt zapłodnienia i oiąży o wadze poniżej 601 gramów wydobyty z ustroju matki v wy
niku porodu lub o wadze poniżej 301 g wydobyty w wyniku poronienia samoistnego bądź sztucznego.
Poród, niezależnie od ilości wydobytych produktów zapłodnienia, może być czasowy, kiedy czes trwania ciąży wynosi oo najmniej 37 tygodni; przedwczesny, gdy ciąża trwała 29-35 tygodni lub nie
wczesny gdy ciąża trwała 16-28 tygodni. Cochy poronienia samoistnego lub sztucznego na wydobycie płodu po ciąży trwającej poniżej 16 tygodni gdy jego waga nie przekraczała 3 0 0 g.
Dalszo rozważania dotyczą urodzeń żywych, martwych i niezdolnych do życia bez uwzględniania dłu
gości trwania ciąży oraz bez uwzględnienia poronień.
Fakty urodzeń rejestrują urzędy stanu cywilnego na podstawia zgłoszeń osób zainteresowanych i opartych na zaświadczeniach wystawionych przez zakłady służby zdrowia, lekarzy i położne. Pełność i kompletność tej rejestracji, poza niektórymi nieistotnymi opóźnieniami zgłoszeń orcz poza róż
nicami w definicji urodzenia żywego / od 1963 r,/ nie nasuwa obecnie zastrzeżeń.
Dano o urodzeniach i zjawiskach im towarzyszących, a. dotyczących województwa opolskiego, zostały doprowadzone do porównywalności, tam gdzie było to możliwe, do podziału administracyjnego wprowa- dzonego w 1 9 7 5 r. za lata. wcześniejsze, a tam gdzie sprawiało to większo trudności tylko za. rok 1970, o ile w szczegółowych przypadkach nie wyjaśniono tego notką.
•Sytuaóję w urodzenie Oh na obszarze województwa opolskiego w lutach 1970-1984 prezentuje przeglą
dowo tabł. 1.
Tab.i ;■ Urodzenia
a/Dane szacunkowe.
Latm Ogółem
Żywo Niezdolne do życiu Żywe ,
w ogółu Urodzeń
Uałżoń-
•skł*
w 56 vu-e— . e '. żywych rasem ' w tym
małżeń
skie
Martwe 35 ozna
kami życia
bez oznak ż y d ą Ogółem
i?70n/ 16469 1 6 2 2 2 1 5 3 7 8 155 70 22 ■ 98,5 98,8
1973 18158 17885 1 6 9 2 0 156 67 50 9 3 , 5 94,6
1976 . 18639 15330 17365 153 ' 65 41 98,6 94,5
1977 1 8 5 9 6 18372 17348 131 64 ' 29 93,8 94.4
1978 18)42 13096 1 7 0 9 3 ! 50 62 34 98.7 94,5
1979 . ,19294 1 9 0 5 3 18018 143 59 39 99,8 . 94,6
1980 190.93 18844 1 7 8 6 8 l4t 70 33 93,7 . 94;a
1981 1 8 9 8 2 18738 17767 124 75 45 93,7 9 4 , 8
1982 19441. 19215 1 8 2 6 2 118 43 65 93,8 93,Ó
19S3 20115 19901 18946 117 31 66 . 98.4 95,2
1984 19739 19528 ' 18615 109 66 36 98,9 95,3
.Miasto
1970O// 6 5 2 0 6409 5986 69 34 9 98,3 93.4
1975 7937 7805 7 3 1 9 73 39 • ■ 20 93,3 ?3,8
1975 854.7 8438 7867 57 31 21. 98,7 93,2
1977 8 6 5 0 8540 7948 57 38 15 93^7 93,1
1978 8 6 2 3 9308 7)7) 61 35 .19 93,7 93,7
1979 9195 9076 8459 67 30 22 98,7 •93.2
1980 9004 8 8 7 0 8 3 0 6 71 41 22 98,5 . 93,6
198! 9151 9 0 2 2 8407 61 46 22 9 6 , 6 93,2
1982 9075 8 9 6 6 8 3 9 6 53 ■ 24 32 98,8 93,6
1983 9493 9408 89>7 43 11 . 36 99,1 94,7
1984. 9230 9123 8543 45 43 19 93,8 93,6
Wieś
1970"^ 9942 9813 9391 86 , ' 36 13 98,7 95,7
1975 10221 10080 9601 8.3 ŻS 30 98,6 95,2
197 6 1 0 0 9 2 9942 9498 96 34 20 93,5 " 95,5
1977 9946 9832 9400 74 26 14 98,9 95.6
1978 9719 9588 9 1 2 0 39 27 15 93,7 95, i
1979 10099 9977 9559 76 29 17 9 8 , 8 95,8
1 9 8 0 10089 9974 9562 70 29 16 98,9 95,9
1981 9831 9716 9>60 - . . 63 29 23 93,8 96,3
1 9 8 2 1 0 3 6 6 10249 9 8 6 8 65 19 33 98,9 96,2
1983 10617 10493 10119 74 20 30 98,8 96,4
1984 1 0 5 6 9 10405 1 0 0 7 2 64 23 17 99,0 96,3
Aby peiniej scharaktoryzowaó rozW&j rozrodczoiol nu. Opolszoseyśnio warto przypowhieó., *o poprze - dzająey ostatnie 1 5-lecic olcred ówlerroZwioCża 194.5-1970 mini znoozne wahanie w. natężeniw uro
dzeń^, Wahania te miały swą. podstawowi przyczynę >/ z mian a oh liczebności osób biorąoyuh udziel w procesie rozrodczości w ńańym okresie. Specyfiką województwa opolskiego przy tytr. było i Jest to, że ok. połowę ludności stanowią dawni mieszkańcy tych ziem mający różną strukturę wieku od pozostałej części ludności, która napłynęła tu Z różnych regionów kraju i z Zagranicy W ramach repatriacji i migracji.
1/Patrz: i. Balaryn, Sytuacja demograficzna Opolszczyzny po II wojnie światowej,str.187 i dalszo.
W końcu roku 1945 «tan ludności na obszarze późniejszego /utwórzonogo w 1950 r./wojowództwn opol
skiego wynosił 792 tys., o ćwierć wieku później, w końcu 1 9 7 0 r. wyniósł 1 05 9 t/s. osób czyli za
ludnienie wzrosło o 267 tys. Różnicę tę tworzyły urodzenia, których liczba wynosiła w tym okresie 563,9 tys. a któro pomniejszone o liczby zgonów wynoszącą 208,4 tys. dały przyrost naturalny w wy
sokości 3^5»5tys., przewyższający o 98,5 tys. różnicę stanów ludności, będącą ujemnym saldem wę
drówkowym dla Opolszczyzny z tego okresu. Urodzenia, któro zarejestrowano w ćwierćwieczu 1945-1970 według 5-Aool miały rozkład zbliżony do normalnego, gdyż najwyższy udział - 22,9 f> tj. 1 2 9 , 3 tys.
urodzeń przyniosło środkowe 5-lecie: 1956-1960. Dylo to wojewódzkie 5-lecie wyżu urodzeń przesu - nięte o blisko 5 lat w stosunku do ogólnokrajowego, gdzie przypadało ono na łata 1951 - 1955 z 23,4 f i udziałem urodzeń dla całego ćwierćwiecza. Takie usytuowanie szczytu urodzeń w województwie wynikało z odmiennej od krajowej struktury wieku ludności województwa a w szczególności z opóźnio
nego^ w zestawieniu z ludnością napływową,wchodzenia w okres najwyższego natężenia płodności rocz
ników kobiet u ludności miejscowej. Następne lata przynoszą stopniowo, wolniejsze aniżeli prze
ciętnie w kraju, obniżanie się liczby urodzeń. W latach 1966-1970 urodziło się na Opolszczyźnie /w ówczesnych granicach administracyjnych/ już tylko 95 tys. dzieci tj. 16,8 f i urodzeń ćwierćwie
cza. Ta skrócona charakterystyka urodzeń w okresie poprzedzającym analizowany^ winna pomóc w wy
prowadzeniu wniosków o przyczynach zmian w dynamice rodności.
Ze względu na zmiany w podziale administracyjnym w kraju z dniem 1 VI 1975 r. zmniejszono obszar województwa i Jego zaludnienie, 00 spowodowało konieczność przeliczenia niektórych danych za lata 1970-1975 dla porównywalności ciągów liczbowych dotyczących analizowanego tematu. O ile więc nie zaznaczono tego inaczej dane prezentowane w tablicach za 1970-1984 są porównywalne.
W latach 1970-I984 włącznie, a więc w ciągu 15 lat stan ludności województwa opolskiego - według nowego podziału administracyjnego - powiększył się o 8 5 , 2 tys. osób tj. 9,3 5» podczas gdy w kraju o 13,5 Na przyrost ten złożyła się liczba 270,4 tys. urodzeń pomniejszona o 120,2 tys. zgonów oraz o wynoszące 65,0 tys. osób ujemne saldo migracji /łącznie z korektami pospisowymi po NSP z 1978 r,/« Jak z powyższego wynika dodatnim czynnikiem były urodzenia pokrywające z nadwyżką licz
by zgonów 1-ujemnych sald wędrówek ludności województwa.
W zestawieniu z przyrostem ludności z pierwszego ćwierćwiecza, kiedy - pomimo znacznych ubytków migracyjnych - roczne tempo przyrostu wynosiło 1,3 f> w następnym Okresie spadło ono do 0,7 9», a Jego przebieg ilustruje poniższe zestawienie w przedziałach 5-letnioh.
Tobl.2. Ludność
Wyszczególnienie 1970-1984 1970-1974 1 9 7 5 - 1 9 7 9 1980-1984
Stan w końcu okresu
Ogółem 920,8a/ 961,7 969,3 1 0 0 6 , 0
Miasta 399,5o/ 445,5 476,7 5 1 1 , 8
Wieś 521,3a/ 5 1 6 , 2 492,6 494,2
Przyrost w tys.
Ogółom 85,2 40,9 7,6 36,7
Miasta 112,3 46,0 31,2 35,1
Wieś -27,1 -5,1 -23,6 1,6
Średnie roczne tempo wzrostu w f i
Ogółom 0,7 0,9 0,6 0,7
Miasta 1,6 2,2 1,4 1,4
Wieś -0 , 4 -0,2 —1 ,0 0 , 1
a/Stan w dniu 31 XII 1969 r.; szacunek własny.
Sumując zol em >10 Jeci e : 1945-1984, można oszacować liczbę urodzeń, w każdorazowych granicach ad
ministracyjnych województwa opolskiego, na ok. 850 tys. /w tym w 1945 r. ok. 16 tys./. Oznacza - loby to podwojenie liczby ludności, gdyby nie wpływ umieralności i ujemnego salda migracji, rozlom współczynników ruchu naturalnego w kraju i województwie prezentuje tabl, 3.
Tobl,). Kuch naturalny
Małżeństwa Urodzenia
żywo Zgony Przyrost
• na turalny
Zgony niemow
ląt na 1 00 0 urodzeń żywych Usta
Polska
3II 1 1
Polska 11
Polska
woje
wódz
two
Polska
woje
wódz
two
Polska
woje
wódz
two na 10 00 ludno6cl
1970 8,5 7,8 1 6 , 6 17,5 8 , 1 7,6 8,5 9,9 33,4 2 8 , 6
1971 8,9 7,9 1 7 . 2 17,5 8 , 7 8,0 9,5 9,5 29,7 26,4
1972 9,3 8,1 17,4 17,0 8 , 0 7,3 9,4 9,7 28,6 26,4
1973 9,4 8,2 17,9 17,4 8 , 3 7,9 9,6 9,5 2 6 , 1 27,1
1974 9,5 8,6 18,4 18,0 8 , 2 7,6 10,2 10,4 23,7 22,4
1971 9,7 8,6 18,9 18,5 8 , 7 7,8 10,2 10,7 25,1 22,3
1976 9,5 8,6 19,5 18,9 8,8 8,1 10,7 10,8 24,0 23,7
1977 9,4 8,8 '9,1 18,8 9,0 8,1 10,1 10,7 24,5 21 ,1
1978 9,3 8,9 19,0 18,4 9,3 8,6 9,7 9,8 22,5 23,7
1979 9,0 8,8 19,5 19,7 9,2 8,7 1 0 , 3 11,0 21,3 22,3
1980 8,6 8,6 19,5 19,4 9,0 9,3 9,6 10,1 21,3 22,0
1981 9,0 9,2 18,9 19,1 9,2 8,4 9,7 1 0 , 7 20,5 22,9
1982 8,7 8,7 19,4 1 9 , 6 9,2 8,8 10,2 10,8 20,4 20,9
1983 8,4 8,6 19,7 20,0 9,5 9,0 10,2 11,0 19,3 22,3
1984 7,7 7,8 18,9 19,5 9,9 9,2 9,0 10,3 19,1 2 0 , 5
Należy zauważyć, że w całym niemal 15-looiu poziom stopy przyrostu naturalnego dominował w woje
wództwie opolskim nad ogólnopolskim /wyjątek rok 1973/, który to poziom zaliczał się przecież do najwyższych w Europie a nawet w świecie. Tako sytuacjo wynikała z wzajemnych relacji w natężeniu urodzeń i zgonów. Podoeas gdy współczynniki zgonów w województwie przez cały okres układały się niżej przeciętnych krajowych, to natężenie urodzeń było 7-krotnie/ w latach 1970-1971, 1979 i 1981-1984/ tylko niższe od poziomu ogólnopolskiego, przynosząc w soldzie wyższy przyrost natu
ralny, Zaciekawiają ponadto wzajemne relacje w stopie małżeństw i stopie urodzeń gdyż współczyn
niki wojewódzkie małżeństw ani razu nie przewyższyły odpowiedników dla kraju, podczas gdy współ
czynniki urodzeń aż 8-krotnie dominowały nad krajowymi. Vydaje się więc, że stopa urodzeń w w o jewództwie opolskim osiągnęła wyższy poziom na tle stopy małżeństw wskutek - jak można wniosku - wać wyższej płodności ogólnej. Przyczyny tego zjawiska wymagają dalszej analizy składników od - działująoyoh na poziom urodzeń bezpośrednio i pośrednio.
Zmiany zachodzące w stopie urodzeń jak 1 w natężeniu zgonów mają zbliżony przebieg i ta "równo
ległość" powoduje utrzymywanie się stopy przyrostu naturalnego na stałym niemal poziomie, bo w granicach 9,5 - 11,0 ja*. Taki przebieg krzywych urodzeń i zgonów reguluje młoda struktura wieku ludności przyczyniając się z Jednej strony do wysokiej płodności a z drugiej do niskiej umierał • ności, jeśli pominąć wpływ czynników pozademgrafioznyoh. Wzrost natężenia urodzeń po roku 1970 wiązać należy więc głównie z napływem do grup wieku matrymonialnego roczników wyżowych z lat
1 9 5 0-1 9 6 0. Potwierdzają to dane z tnbl.1., iż wśród urodzeń żywych 94,4-95,35” ich ogólnej liczby
stanowią urodzenia małżeńskie, a wiadomo, że ok.75 kobiet rodzi pierwsze dziecko w pierwszym roku ti*wanin związku małżeńskiego.
Nie mniej niektórzy autorzy /m.ln. H.Vlelrose "Urodzenia w Polsce w latach 1948-1960 w świetle za
wartych małżeństw" - cyt.za Smolińskim w "Rozrodczość w latach 1945-2000"/ uważają, że zależność między liczbą nowoznwioranych małżeństw 1 poziomem urodzeń jest "dalece ograniczona" zaś kształ
towanie liczby urodzeń przypisują jako bardziej 'otne zmianom płodności kobiet. /Z takim sta
nowiskiem trudno się zgodzić w świetle danych empirycznych/.
URODZENIA, PRZYROST NATURALNY I ZGONY NA 1000 LUDNOŚCI
2 1 -22
- -20
2 0
4 16
.. 40
1930 31 32 3 5 34 35 3 6 33 3 6 39 4 9 6 0 84 6 1 6 3 64-
URODZENIA I MAŁŻEŃSTWA NA 1000 LUDNOŚCI
o o
Urod 20
20 4
o J L. 1 1 I I I I I_ _ 1_ _ I_ _ 1_ _ I_ _ I_ _ i— H o
1930 3-) t f 3 4 3 5 3 6 33 3 6 39 4 9 8 0 61 6 2 6 3 8«f
i <>-- j I I Ł r S i t 1 5 ! ' • t
Dynamika urodzeń I W tabi.1. przedstawiono ogólny przegląd urodzeń w latach 1970-198¾ /z wyjątkiem lat 1971 - -1974 dla których uzyskano dane porównywalne według nowego podziału administracyjnego tylko w odniesieniu do urodzeń Żywych/. Liczba urodzeń w województwie opolskim zatem miała w zasadzie tendencję rosnącą do roku 1981, kiedy ogólna liczba urodzonych dzieci przekroczyła 20 tysięcy.
Rok 1984 z liczbą o blisko 400 urodzeń niższą byłby więc być może sygnałem odwrotu od tendencji dotychczasowej zwłaszcza, że po roku 1981 nastąpił również spadek natężenia w nowozawieranych małżeństwach osiągając w 1984 r. poziom z roku 1970 lecz twierdzenie takie byłoby przedwczesno.
Do optymistycznych należy stwierdzenie, iż wśród ogólnej liczby nowo narodzonych systematycznie z roku na rok wzrasta odsetek żywo urodzonych. Liczba urodzeń martwych zmalała o 3 0 #, natomiast liczby odnoszące się do noworodków zarejestrowanych jako niezdolne do życia z oznakami bądź bez oznak życia utrzymują się z pewnymi wahaniami prawie na niezmienionym poziomie /może raieó też pew
ne zastrzeżenia co do pełności oraz prawidłowości zakwalifikowania takich urodzeń choóby z uwagi na skomplikowane definicje oraz instrukcję rejestracyjną/. Łączna liczba dzieci urodzonych mar
two i nie zdolnych do życia nie przekrnczala rocznie 3 0 0 przypadków w województwie co stanowiło ok. 1,5 ^ ogółu urodzeń, przy czym tak w miastach jak i na wsi odsetki tych urodzeń były podobne.
Rosnący ogólny trend ma ją również urodzenie małżeńskie, głównie za sprawą wsi, gdyż w miastach utrzymują się one w zasadzie na stałym poziomie wykazując niższy ich odsetek.
Mając do dyspozycji pełniejsze dane o urodzeniach żywych w analogicznym okresie, prześledzimy jaki przebieg miały one w 5-letnioh okresach i z roku na rok.
Tabl.4. Urodzenia żywe
Lata
Ogółom Miasta Wioś Ogółom Miasta Wieś w liczbach bezwzględnych na 1000 ludności
1970-1984 270382 122122 148260 18,6 1 7 , 7 19,4
1970-1974 82370 34366 48004 17,5 1 6 , 5 18,2
1975-1979 91786 42367 49419 18,8 18,2 19,4
1980-1984 96226 45389 50837 19,5 . 18,4 20,6
1970"/ 16222 6409 9813 17,5 1 6 , 1 18,6
1971a/ 16307 6726 9581 17,5 1 6 , 6 18,2
1972a^ 15982 6 9 6 9 9013 17,0 16,9 17,1
1973 16615 6 9 1 2 9703 17,4 1 6 , 0 18,5
19743// 17244 7350 9894 18,0 17,0 18,8
1975 17885 7805 10080 18,5 17,6 19,2
1976 18380 8438 9942 18,9 18,3 19,3
1977 18372 8540 9832 18,8 18,2 19,3
1978 18096 8 5 0 8 9588 18,4 17,9 1 9 , 0
1979 19053 9076 9977 19,7 1 9 , 2 20,1
1980 18844 8870 9974 19,4 18,5 20,3
1981 18738 9 0 2 2 9716 19,1 18,4 19,9
1982 19215 8966 10249 1 9 , 6 18,2 21,0
1983 19901 9408 10493 20,0 18,9 21,1
1984 19528 9123 10405 19,5 18,1 20,9
a/Done szacunkowe.
¥ całym analizowanym okresie - jak to już stwierdziliśmy wyżej - przybyło 270,4 tys. nowonarodzo
nych dzieci, przy czym w drugim 5-leciu 1970-1974 urodziło się o ponad 9 tys. dzieci więcej ani
żeli w pierwszym lecz już w trzecim 5—leciu tylko o 4,5 tys. więcej aniżeli w drugim.
Tak więc wystąpiła w latach 1970-1984 rosnąca tendencja w urodzeniach ale zarówno liczba jak i natężenie urodzeń w przeliczeniu na 1000 ludności stopniowo — (szczególnie w ostatnim 5—leoiu spa
dało. Warto przy tym zwrócić uwagę, iż jeśli w latach 1970-1974 liczba dzieci urodzonych na wsi była o blisko 12 tys. wyższa aniżeli w miastach, a różnica w natężeniu urodzeń wynosiła 1,7 # na korzyść wsi, to w drugim okresie 5—letnim różnica ta wyniosła nieco ponad 7 tys. /w idnośoi 1 , 2 # / to w latach 1980-1984 liczba dzieci urodzonych na wsi była już tylko wyższa niż w mias
tach o ok. 5,5 tys., natomiast we współczynnikach tego okresu różnica rodności wynosiła aż 2,2 # na plus dla wsi.
Jak należy się domniemywać stały wzrost urodzeń miał swe źródło we wzroście liczby kobiet w wieku najwyższej płodności, tj. w wieku 20-29 lat, jeśli bowiem ich generacje w końcu 1970 roku liczyły 65,3 tys., co stanowiło 13,5 % ogółu kobiet, to w 1975 r, liczebność ich wzrosła o ponad 20,5 tys.
a udział do 17,1 $. Dalszy wzrost miał miejsce do 1980 roku, kiedy to wystąpiła szczytowa liczba kobiet w tym wieku - 89,2 tys, /17,7 $/» po czym rozpoczęła się tendencja spadkowa zarówno liczby kobiet w najkorzystniejszym dla rodności wieku, zniżając się w końcu 1984 r, do 86,1 tys. Jak i ich udziału wśród ogółu kobiet do 16,7 Jednakże istotne jest tu zróżnicowanie zmian liczby i udziału kobiet w miastach i na wsi gdyż obie te grupy charakteryzuje różny poziom rodności.
Tab.l.5„ Kobiety w wieku 20-29 lat
Lata
Ogółem Miasta Wieś
w liczbach bezwzględ
nych
w % ogółu kobiet
w liczbach bezwzględ
nych
w % ogółu kobiet
w liczbach bezwzględ
nych
w 5» ogółu kobiet
1970 65276 1 3 ,5 34029 1 6 , 0 31247 11,6
1975 85875 1*7,1 49174 2 0 , 7 36701 1 3 , 8
1980 89174 17,7 48303 19,2 40871 16,3
1984 86082 16,7 44432 16,7 41650 1 6 , 6
Między 1970 a 1975 'rokiem przyrost liczby kobiet w najpłodniejszym wieku wyniósł w absolutnych liczbach w miastach ok. 15 tys, a na wsi ok. 5 , 5 tys. Udział w ogólnej liczbie tych generacji ko
biet w miastach podniósł się do 2 0 , 7 i£, co oznacza pewną nieuzasadnioną urodzeniami sprzed 20-29 lat w miastach ich.partycypację, która wynikała z migracji tych roczników kobiet do miast ze wsi, gdzie ich udział - mimo, że nieco wyższy w 1975 r. niż w 1 9 7 0 r. - wyniósł w ogólnej liczbie ko
biet wiejskich tylko 13,8 'f t . Konsekwencję odpływu młodych kobiet ze wsi, który trwał do lat osiem
dziesiątych w dużym natężeniu, była niemal stabilna liczba urodzeń na wsi, wzrastająca z 5-lecia na 5-lecie zaledwie po ok, 1 , 5 tys., podczas gdy w miastach przyrost ten z 8 tys. urodzeń w la
tach 1975-79 spadł do 3 tys. dopiero w latach 1980-1984.
Należy zwrócić przy tym uwagę, że natężenie urodzeń na 1000 ludności, było stale na wsi znacznie wyższe aniżeli w miastach, a więc migracja pewnej części kobiet w wieku najwyższej płodności do miast, w których współczynniki urodzeń są niższe, przyczyniła się do zmniejszenia ogólnej rodno
ści w województwie.
Jednocześnie nasuwa się refleksja o rozpoczynającym się regresie w liczebności kobiet roczników najaktywniejszych rozrodczo, który uwidocznił się w ostatnich latach: 1980-1984, bowiem liczba kobiet w wieku 20-29 lat spadła wówczas o ponad 3 tys., w tym w miastach o 4 tys., a na wsi o ok.
1 tys. Taka sytuacja może być konsekwencją obniżania się napływu do tej grupy kobiet roczników wyżowych z lat 1 9 5 5-1 9 6 0, a ponadto pewnego zahamowania odpływu młodych kobiet ze wsi do miast
po 1 9 8 0 ł-« Stanowić to może zmienioną podstawę dla rozwoju rodności na wsi a więc i w wojewódz
twie w latach 1 9 8 5-1 9 9 0, zwłaszcza, że sytuacja w zakresie warunków życia, poziomu budownictwa mieszkaniowego a przede wszystkim gospodarki rolnej na wsi uległa po 1 9 8 0 r. znacznej poprawie.
Rozpatrując rozwój rodności w okresach 5-letnich nie sposób pominąć dynamikę urodzeń żywych ujawniającą się z roku na rok . Ułatwiają to dane tablic 5 i 6.
Liczba urodzeń w analizowanym okresie miała trend rosnący, co nie oznacza, że występowały lata z wahnięciami regresywnymi. Takich lat, kiedy następował spadek urodzeń w zestawieniu z liczbą sRrzed roku było ogółem 5, w miastach również 5 a no wsi 6 lat, przy czym nie były to najczęś
ciej lata te same dla każdej zbiorowości.
Najniższą liczbę urodzeń w 15-leclu przyniósł rok 1972 z 15982 noworodkami, natomiast najwięcej urodzeń wystąpiło w 1 9 8 3 r. bo 1 9901 , przy czym ten rok był szczytowym tak w miastach jak i na wsi. Te absolutne wielkości urodzeń nie odzwierciedlają w pełni zmian w rzeczywistej rodności ze względu na zmieniający się stan zaludnienia, szczególnie w podziale na miasta i wsie. Ogólna stopa urodzeń /w przeliczeniu na 1 0 0 0 ludności/ miała swe ekstrema w latach najniz zej /1 9 7 2/ i najwyższej /1 98 3/ liczby urodzeń i wynosiła odpowiednio 1 7 , 0 - 2 0 , 0 czyli różniła się o 3,0 56, . W miastach skrajne wielkości mieściły się w granicach 16,1 /1970 r./ - 19,2 % /1979/
czyli rozpiętości wynosiły 3,1 $0 i natomiast na wsi wielkości te miały wartości skrajne od 17,1 /1972 r./ do 21,1 9=« /1983 r./ czyli różniące się o 4,0 %o , W ciągu całego analizowanego okre
su poziom rodności na wsi był ( Jak to stwierdziliśmy niezmiennie wyższy od miejskiego przy czym najniższą różnicę - 0 , 2 /»» znajdujemy w 1972 r. zaś najwyższą - 2 , 8 w latach 1982 i 1984.
Biorąc za podstawę rok 1970 przyrost liczby dzieci urodzonych w ciągu roku był najwyZszy w 1983 r.
kiedy to urodziło się ich o 22,7 # więcej niż w roku wyjściowym. W miastach przyrost ten-w tych samych latach - wyniósł aż 46,8 #, a na wsi tylko 6,9 ¢. Sytuację tą można wyjaśnić tylko wzros
tem ilości kobiet, któr=* brały w miastach udział w procesie rozrodczym kosztem wsi i tylko wyższą płodnością kobiet wiejskich tłumaczy się w zasadzie stabilno ilość rodzonych dzieci na wsi.
Tabl.6. Dynamika urodzeń żywych
Lata Ogółem Miasta Wieś Ogółem Miasta Wieś
1970=100 rok poprzedni 100
1970 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
1971 100,5 104,9 97,7 100,5 104,9 97,6
1972 98,5 108,7 9 1 , 8 98,0 103,6 94,1
1973 102,4 107,8 98,9 104,0 99,2 107,7
1974 106,3 114,7 100,8 1 0 3 , 8 106,3 102,0
1975 110,3 121,8 102,7 103,7 1 0 6 , 2 101,9
1976 113,3 131,7 101,3 102,8 108,1 98,6
1977 113,3 133,3 100,2 100,0 101,2 98,9
1978 111,6 132,8 97,7 98,5 99,6 97,5
1979 117,5 141,6 101,7 105,3 106,7 104,1
1980 1 1 6 , 2 138,4 101,6 98,9 97,7 100,0
1981 115,5 140,8 99,0 99,4 101 ,7 97,4
1982 118,4 139,9 104,4 102,5 99,4 105,5
1983 122,7 146,8 106,9 103,6 104,9 102,4
1984 120,4 142,3 1 0 6 , 0 98,1 97,0 99,2
Przeciętne / średnie geometryczne/ tempo wzrostu urodzeń żywych w województwie wynosiło w latach 1970 - 1984 ogółem - 101,3 * - 100,0 = 1 , 3 %
w miastach - 102,4 $ - 100,0 = 2,4 %
na wsi - 100,5 $ - 100,0 = 0 , 5 % rocznie.
Struktura urodzeń
Liczba corocznie rodzonych w województwie dzieci pomniejsza się o urodzenia martwe i niezdo
lne do życia. które dla matek, rodziców a także dla społeczeństwa ponoszącego pewno świadczenia na rzecz kobiety spodziewającej się dziecka, stanowią niepowetowaną stratę.
Jest to wprawdzie zjawisko o niezbyt dużych rozmiarach w stosunku do liczby ogólnej urodzonych lecz ma negatywny wpływ na ocenę stanu opieki zdrowotnej w danej Jednostce terytorialnej a szcze
gólnie na stan psychiczny osób bezpośrednio zainteresowanych. Interesujące więc będzie przyjrzeć się rozmiarom i zmianom, w natężeniu tego zjawiska w ostatnim 1 5-leoiu.
Tabl.7. Urodzenia, martwe i niezdolne do życia9'''
Lata
Ogółem Miasta Wieś Ogółem Miasta Wieś
w liczbach bezwzględnych W ogółu urodzeń Urodzenia martwe i niezdolne do życia9^
247 112 135 15,0 1 7 , 2 1 3 , 6
1Qł5 273 132 141 15,0 16,6 1 3 , 8
nto 259 109 150 13,9 12,8 14,9
224 110 114 12,0 12,7 11,5
49/8 246 115 131 13,4 13,3 13,5
1979 241 119 122 12,6 12,9 12,1
1980 249 134 115 13,0 14,9 11,4
1981 244 129 115 12,9 14,1 11,7
1982 2 26 109 117 11,6 12,0 11,2
1983 214 90 124 10,6 9,5 11,7
1984 211 107 104 10,7 11,6 9,9
a/Z oznakami życia i bez oznak życia.
