Celem analizy przeprowadzonych badañ jest okreœle-nie obszaru okreœle-niepewnoœci podejmowanych decyzji w gru-pie œladów „trudnych”, co do których wydawana jest kate-goryczna opinia daktyloskopijna.
Obecnie praktycznie w ka¿dej dziedzinie ¿ycia w wykonywaniu najprostszych czynnoœci cz³owieka za-stêpuj¹ maszyny i komputery. Automatyzacja i informa-tyzacja w szybkim tempie wkraczaj¹ tak¿e do daktylo-skopii – ich efektem s¹ cyfrowe zapisy kart, œladów, au-tomatyczne kodowanie, komputerowe przeszukiwanie baz danych, sprawdzanie to¿samoœci z u¿yciem Mor-phoTouch itp. Jednak to zawsze cz³owiek decyduje o ostatecznym wyniku kodowania, przeszukania czy identyfikacji.
„Trudne” œlady linii papilarnych to odrêbny i bardzo z³o¿ony problem identyfikacji daktyloskopijnej. Istniej¹ kategorie œladów daktyloskopijnych niemieszcz¹cych siê w matematycznej, iloœciowej regule 12 cech, tj: œla-dy o ró¿nym charakterze œla-dynamiki ich pozostawienia czy œlady kompleksowe. Dopiero dysponuj¹c odpo-wiednim materia³em porównawczym, mo¿na stwier-dziæ, czy mamy do czynienia z minucj¹, np. zniekszta³-con¹ w sposób dynamiczny w chwili jej odwzorowania, czy te¿ z jakimœ elementem odwzorowanego pod³o¿a. Przy dokonywaniu takiej analizy ¿adne szkie³ko mêdr-ca nie zast¹pi czucia i wiary – wieloletniego doœwiad-czenia eksperta, nabytego podczas badañ œladów linii papilarnych.
Poddane analizie w pracy „trudne” œlady linii papilar-nych, problemy z ich kwalifikacj¹ i identyfikacj¹ dowo-dz¹, ¿e jest to jeden z powa¿niejszych problemów identyfikacji daktyloskopijnej. Wyniki badañ przedsta-wione w pracy s¹ skromnym wk³adem do trwaj¹cej od lat w œrodowisku ekspertów daktyloskopii dyskusji na temat opinii prawdopodobnej.
Wspó³czesna daktyloskopia to podstawowy, z³o¿o-ny i zarazem najstarszy z dzia³ów techniki kryminali-stycznej zajmuj¹cy siê naukowymi metodami ustalania to¿samoœci (identyfikacji) cz³owieka. Ekspertyza dakty-loskopijna objê³a swoim zasiêgiem tak¿e inne czêœci cia³a, nie tylko odciski linii papilarnych palców. Podsta-w¹ identyfikacji daktyloskopijnej s¹ w³aœciwoœci linii pa-pilarnych, które charakteryzuje: niezmiennoœæ, nie-zniszczalnoœæ, indywidualnoœæ1.
Identyfikacja daktyloskopijna jest zaliczana do bez-poœredniej indywidualnej identyfikacji kryminalistycz-nej.
„Celem procesu identyfikacji daktyloskopijnej jest ustalenie, w drodze badañ porównawczych, czy porów-nywane odwzorowania uk³adu (-ów) linii papilarnych lub elementów poletkowej budowy powierzchni skóry mog³y powstaæ w wyniku oddzia³ywania na pod³o¿e te-go samete-go fragmentu powierzchni opuszki palca, d³o-ni lub innej czêœci cia³a”2.
Zgodnie z „Metodyk¹ prowadzenia badañ daktylo-skopijnych”3 za odwzorowanie nadaj¹ce siê do dal-szych badañ na etapie kwalifikacji (jeszcze bez oceny materia³u porównawczego) „uznajemy to odwzorowa-nie, na którym mo¿na wyznaczyæ co najmniej 7 kla-sycznych cech szczególnych uk³adu linii papilarnych (minucji) lub cech poletkowych budowy skóry, których zró¿nicowanie pozwala, zdaniem prowadz¹cego bada-nia, na dokonanie identyfikacji”.
C. Grzeszyk wyró¿ni³ trzy metody oceny œladów daktyloskopijnych:
iloœciow¹, w której œciœle okreœlona liczba cech decyduje o mo¿liwoœci identyfikacji,
jakoœciow¹, uwzglêdniaj¹c¹ wy³¹cznie jakoœæ, czyli budowê cech charakterystycznych, odrzuca-j¹c¹ niezbêdne minimum minucji,
jakoœciowo-iloœciow¹, w której uwzglêdnia siê za-równo jakoœæ cech, jak i ich liczbê4.
Do uznania dwóch œladów linii papilarnych za to¿sa-me wystarczy od kilku do kilkunastu cech wspólnych (ta sama minucja wystêpuj¹ca w tym samym miejscu). Przyjmuje siê, ¿e 12 cech wspólnych wystarcza do ka-tegorycznego stwierdzenia to¿samoœci5. Jednoczeœnie brak jest miêdzynarodowych ustaleñ co do liczby takich samych cech w materiale dowodowym i porównaw-czym, koniecznej do wydania opinii kategorycznej. W Polsce przyjmuje siê, ¿e wystarczaj¹ce jest wyzna-czenie 12 zgodnych minucji. Regu³a 12 cech jest wyni-kiem sporu z antropometryczn¹ identyfikacj¹ cz³owieka metod¹ Bertillona, która okreœla 11 wymiarów cia³a6.
Doœwiadczeni eksperci ju¿ od lat sygnalizuj¹, ¿e de-cyzjê o ostatecznym zakwalifikowaniu œladu do badañ mo¿na podj¹æ dopiero po zapoznaniu siê z materia³em porównawczym. Cechy w¹tpliwe nale¿y analizowaæ Bożena Andrzejewska, Krzysztof Tomaszycki
Badanie „trudnych” śladów
linii papilarnych
po stwierdzeniu zgodnoœci cech pewnych w zestawie-niu z odpowiednim materia³em porównawczym. Nie mo¿na jednak ju¿ na tym etapie zapominaæ, ¿e nie tyl-ko „matematyczne” podejœcie do kwalifikacji œladu de-cyduje o jego przydatnoœci do dalszych badañ. Nie mniej wa¿ne s¹ zarówno okreœlenie czytelnoœci œladu, sposobu odwzorowania (œlad kompleksowy), jak i mo¿-liwoœæ wskazania kolejnych cech (krawêdzioskopii, po-roskopii) w trakcie badañ porównawczych, tak by mo¿-na by³o udokumentowaæ, odwo³uj¹c siê do materia³u porównawczego, 12 wspólnych cech.
Odrêbnym zagadnieniem jest kwalifikowanie tzw. trudnych œladów linii papilarnych. Problematyka ta doœæ szczegó³owo zosta³a omówiona w artykule Piotra Wiœniewskiego i Jerzego Rzepki pt. Badanie trudnych œladów linii papilarnych7.
Autorzy podzielili proces badania tych œladów na piêæ etapów:
1. Podjêcie decyzji o w³¹czeniu do badañ œladu (po-zornie nienadaj¹cego siê do badañ porównaw-czych).
2. Analiza materia³u dowodowego pod k¹tem me-chanizmu pozostawienia œladu.
3. Wyodrêbnienie na badanym obrazie najbardziej charakterystycznych i rzadko wystêpuj¹cych mi-nucji.
4. Badanie porównawcze z wykorzystaniem metod krawêdzioskopii.
5. Udokumentowanie wyników badañ w tablicy po-gl¹dowej8.
W przeprowadzonych badaniach analizie poddano wyniki 90 ekspertyz, w których by³o 1079 œladów linii papilarnych.
Dla potrzeb badañ przyjêto podzia³ œladów linii papi-larnych na szeœæ grup9 zawieraj¹cych nastêpuj¹ce wartoœci cech szczególnych:
grupa 0 – brak cech szczególnych, wystêpuje tyl-ko kilka linii papilarnych,
grupa 1 – œlady o nik³ej czytelnoœci, zniekszta³co-ne, zawieraj¹ce od 1 do 4 cech szczególnych bu-dowy linii papilarnych,
grupa 2 – œlady o nik³ej czytelnoœci zawieraj¹ce od 5 do 6 cech szczególnych budowy linii papilar-nych,
grupa 3 – œlady zawieraj¹ce od 7 do 11 cech szczególnych budowy linii papilarnych,
grupa 4 – œlady zawieraj¹ce 12 cech, dobra czy-telnoœæ,
grupa 5 – œlady zawieraj¹ce powy¿ej 12 cech, wzorcowe odwzorowanie lub odwzorowania d³oni. W trakcie wykonywania badañ szczegó³owej anali-zie poddano wszystkie odwzorowania linii papilarnych znajduj¹ce siê na foliach, nie wy³¹czaj¹c tych, które
za-wiera³y po kilka linii papilarnych (grupa 0). Do ka¿dej z wykonywanych ekspertyz opracowano tabele robo-cze, które wype³niano na bie¿¹co, wpisuj¹c wyniki ba-dañ. Nastêpnie opracowano jedn¹ tabelê zbiorcz¹, któ-r¹ pos³ugiwano siê w trakcie analizy wyników badañ.
Zgodnie z „Metodyk¹ prowadzenia badañ daktylo-skopijnych”10 do badañ identyfikacyjnych kwalifikuje siê œlady, na których mo¿na wyznaczyæ co najmniej 7 klasycznych cech szczególnych uk³adu linii papilar-nych (minucji) lub poletkowej budowy skóry, których odrêbnoœæ budowy pozwala na dokonanie identyfikacji. Istniej¹ pewne kategorie œladów daktyloskopijnych nie-mieszcz¹cych siê w regule minimum 7 cech. S¹ to œla-dy o ró¿nym charakterze œla-dynamiki ich pozostawienia czy œlady kompleksowe.
W przeprowadzonych badaniach wskazano na 90 przyk³adowych ekspertyzach, kolejno wp³ywaj¹cych do badañ, jaki procent ogó³u œladów linii papilarnych stanowi¹ „trudne” œlady linii papilarnych i ile z nich po-zytywnie zidentyfikowano.
Œlady linii papilarnych by³y zabezpieczone na 231 foliach (¿elowych: czarnych i przezroczystych oraz po-zytywowych), 24 fotogramach i dwóch zabezpieczo-nych wraz z pod³o¿em na materiale dowodowym.
Poddane analizie ekspertyzy by³y zarz¹dzane przez jednostki Policji województwa wielkopolskiego. Iloœcio-wy udzia³ jednostek zlecaj¹cych badania przedstawio-no na wykresie (ryc. 1).
Podstaw¹ kwalifikowania materia³u do badañ by³y Wytyczne Centralnego Laboratorium Kryminalistyczne-go KGP „Metodyka prowadzenia badañ daktyloskopij-nych”11 oraz „Procedura badawcza – Identyfikacja daktyloskopijna z 21 lutego 2005 roku LK KWP w Po-znaniu”. Podczas analizy œladów daktyloskopijnych wy-korzystywano lupê aplanatyczn¹ o powiêkszeniu 5x i mikroskop PZO MST 131 o powiêkszeniu 6,3x.
Na etapie wstêpnej kwalifikacji z ogólnej liczby 1079 œladów do grupy 0 (brak cech) zakwalifikowano 79 œla-dów, do grupy 1 (1–4 cechy) 338 œlaœla-dów, do grupy 2 (5–6 cech) 136 œladów, do grupy 3 (7–11 cech) 134 œla-dy, do grupy 4 (12 cech) 57 œladów, do grupy 5 (> 12 cech) 335 œladów (ryc. 2).
Œlady weryfikowano z materia³em porównawczym w 87 ekspertyzach, a tylko w trzech ekspertyzach oce-niano je bez materia³u porównawczego, co stanowi³o zaledwie 3% ogó³u przebadanych ekspertyz.
Do badañ identyfikacyjnych nie nadawa³y siê œlady z grupy 0, grupy 1 i grupy 2, co stanowi³o odpowiednio w grupie 0 – 79 œladów – 7% ogólnej liczby œladów, w grupie 1 – 338 œladów – 32% ogólnej liczby œladów. Badaniom poddano œlady z grup od 3 do 5.
W dalszych badaniach przeanalizowano œlady z grupy 3, tj. zawieraj¹cej od 7 do 11 cech szczegól-nych budowy linii papilarszczegól-nych. Stanowi³y one 12%
ogó-³u przebadanych œladów. Na 134 œlady z tej gru-py 53 zosta³y zidentyfi-kowane w pierwszym etapie, tj. tak jak je za-kwalifikowano podczas oceny wstêpnej, czyli bez materia³u porów-nawczego. W 34 przy-padkach po weryfikacji z materia³em porównaw-czym œlady zmieni³y swoj¹ wartoœæ identyfi-kacyjn¹. Z liczby minucji na badanym œladzie mieszcz¹cej siê w prze-dziale 7–11 cech zmie-niono ich wartoœæ na liczbê 12 cech, czyli na œlady bezwarunkowo kwalifikowane do dal-szych badañ. By³y to przejœcia z grupy 3 do grupy 4. Nie zaobserwo-wano przejœæ z grupy 3 do 5. Na ogóln¹ liczbê 134 œladów z tej grupy a¿ 81 (60,4%) nie nada-wa³o siê do badañ iden-tyfikacyjnych (tab. 1).
W badanej grupie 3 – 134 œlady stanowi-³y 12,4% ogólnej liczby œladów poddanych anali-zie. Po ich weryfikacji z materia³em porównaw-czym zidentyfikowa-no 53 œlady tej grupy, co stanowi³o 4,9% ogólnej liczby œladów.
W poddanej szczegó-³owej analizie grupie 3 (7–11 cech) liczba œla-dów, które zmieni³y swo-j¹ wartoœæ identyfikacyj-n¹, wynios³a 34, co sta-nowi³o 3,2% ogólnej liczby œladów podda-nych analizie (1079) (ryc. 3).
W stosunku do 454 œladów z ogólnej licz-by 1079 podjêto katego-ryczne decyzje o
identy-Ryc. 1. Iloœciowy udzia³ jednostek zlecaj¹cych badania
Fig. 1. Quantitative percentage of units requesting forensic examinations
Ryc. 2. Procentowa wielkoœæ poszczególnych grup œladów w badaniach Fig. 2. Percentage value of specific groups of latents in examination
Grupa 3 (7–11 cech) Liczba œladów Zidentyfikowane Zidentyfikowane – zmieniaj¹ce swoj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹ z grupy 3 do grupy 4 Zidentyfikowane – niezmieniaj¹ce swojej wartoœci identyfikacyjnej – kompleksowe NDS 134 53 34 27 81 Tabela 1 „Trudne” ślady linii papilarnych – po porównaniu z materiałem porównawczym,
grupa 3 (7–11 cech)
”Difficult” latent fingermarks – after comparison with reference material, group 3 (7–11 minutiae)
fikacji lub o tym, ¿e œlad nie pochodzi³ od materia³u po-równawczego. W grupie „trudnych” œladów linii papilar-nych wszystkie œlady, co do których podjêto tak¹ decy-zjê, zosta³y zidentyfikowane (tab. 2).
Innym rozpatrywanym problemem by³y œlady linii papilarnych zabezpieczone kompleksowo w grupie 2 (5–6 cech) i w grupie 3 (7–11 cech). Zgodnie z zasada-mi obowi¹zuj¹cej metodyki œlady zawieraj¹ce 5–6 cech szczególnych nie nadaj¹ siê nawet do warunkowej
kwalifikacji do badañ. Jednak w trakcie weryfikacji z materia³em porównawczym dziewiêæ œladów zidenty-fikowano pozytywnie. By³y to œlady, które zosta³y za-bezpieczone w sposób kompleksowy. W liczbie œladów z grupy 2, tj. zawieraj¹cych 5–6 cech szczególnych bu-dowy linii papilarnych, na 136 œladów a¿ 127 odrzuco-no jako te, które nie nadawa³y siê do badañ, co staodrzuco-no- stano-wi³o 93,4% œladów z tej grupy, przy czym osiem œladów
zmieni³o wartoœæ identyfikacyjn¹ i przesz³o z grupy 2 do grupy 3 (tab. 3) (ryc. 4). Nie zaobserwowano przejœæ (zmian wartoœci identyfikacyjnej) do grup wy¿szych, tj. do grupy 4 lub 5.
W grupie 2 – osiem œladów zmieni³o wartoœæ identy-fikacyjn¹ i przesz³o do grupy 3. Stanowi³o to 0,74% ogólnej liczby œladów w badaniach i 5,9% œladów w tej grupie.
W trakcie weryfikacji z materia³em porównawczym niektóre œlady w grupie 2 i grupie 3 kwalifikowano i identyfikowano w³aœnie w taki sposób. W gru-pie 2 (œladów nienadaj¹-cych siê do badañ zgod-nie z metodyk¹) wszyst-kie zidentyfikowane œla-dy by³y œladami kom-pleksowymi (tab. 4) (ryc. 4).
Podjêcie decyzji o za-kwalifikowaniu do badañ tzw. trudnych œladów linii papilarnych jest jedn¹ z najtrudniejszych decy-zji w procesie identyfika-cji. Zgodnie z metodyk¹ œlady maj¹ce mniej ni¿ siedem cech szczegól-nych budowy linii papi-larnych nie s¹ kwalifiko-wane do badañ. W prak-tyce jednak zdarza siê, ¿e œlady te zostaj¹ zi-dentyfikowane pozytywnie z materia³em porównaw-czym. S¹ to najczêœciej œlady zabezpieczone w sposób kompleksowy.
Œlady z grupy „trudnych”, które po weryfikacji z ma-teria³em porównawczym zmieniaj¹ wartoœæ identyfika-cyjn¹, stanowi¹ bardzo niewielk¹ liczbê pozytywnych identyfikacji. Na poddanych analizie 90 wykonanych ekspertyz i 1079 œladów pozytywna identyfikacja tzw.
Ryc. 3. Liczba œladów zmieniaj¹cych swoj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹ z grupy 3 na grupê 4 w odniesieniu do wszystkich œladów
Fig. 3. Number of latent fingermarks changing their identification value from group 3 into group 4 in relation to all fingermarks
Liczba œladów, co do których podjêto kategoryczn¹ decyzjê w grupie 3
Œlady zidentyfikowane w grupie 3
Liczba œladów, co do których podjêto kategoryczn¹ decyzjê w
badaniach
53 53 454
Tabela 2 Liczba zidentyfikowanych śladów w stosunku do ogólnej liczby śladów,
co do których podjęto kategoryczne decyzje
Number of identified fingermarks in relation to overall number of fingermarks resulting in categorical decisions
Tabela 3 Ślady linii papilarnych w grupie 2 (5–6 cech)
Latent fingermarks in group 2 (5–6 minutiae) Grupa 2 (5–6 cech) Liczba œladów Zidentyfikowane Zidentyfikowane – zmieniaj¹ce swoj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹ Zidentyfikowane – bez zmiany wartoœci identyfikacyjnej NDS 136 9 8 1 127 Grupa Liczba zidentyfikowanych œladów kompleksowych Liczba œladów zmieniaj¹cych swoj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹ Liczba przejœæ œladów kompleksowych Liczba przejœæ œladów kompleksowych [%] 2 9 8 8 100 3 26 34 16 47 Tabela 4 Ślady kompleksowe w grupie 2 i grupie 3
Complex fingermarks in group 2 and group 3
Ryc. 4. Œlady linii papilarnych zidentyfikowane w grupie 2 i jakoœciowe przejœcie z grupy 2 do grupy 3 po weryfikacji z materia³em porównawczym
Fig. 4. Latent fingermarks identified in group 2 and qualitative transfer from group 2 to group 3 after verification with comparative material
Ryc. 5. Procentowe przedstawienie wartoœci œladów kompleksowych zmieniaj¹cych swoj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹ w grupie 2 i grupie 3 Fig. 5. Percentage representation of complex fingermarks changing their identification value in group 2 and group 3
trudnych œladów linii papilarnych zosta³a dokonana za-ledwie w 3,2% wszystkich œladów.
Przeprowadzone badania pozwoli³y na wysuniêcie nastêpuj¹cych wniosków:
1. Liczba tzw. trudnych œladów linii papilarnych w przebadanych ekspertyzach wynosi³a 134, co stanowi³o 12,4% ogólnej liczby œladów podda-nych analizie (1079).
2. W ogólnej liczbie œladów poddanych anali-zie 4,9% warunkowo kwalifikowanych do badañ œladów linii papilarnych zosta³o pozytywnie ziden-tyfikowanych z materia³em porównawczym. 3. Zidentyfikowano 11,7% tzw. trudnych œladów linii
papilarnych w stosunku do liczby œladów, co do których podjêto kategoryczne decyzje identyfi-kacyjne.
4. Podczas badañ identyfikacyjnych œladów linii pa-pilarnych zabezpieczonych w sposób komplekso-wy w grupie 2 zidentyfikowano 9 œladów, co sta-nowi³o 0,8%, zaœ w grupie 3 zidentyfikowano 26, co stanowi³o 2,4% œladów poddanych analizie. 5. Wielkoœæ obszaru niepewnoœci podejmowanych
decyzji w grupie tzw. trudnych œladów linii papilar-nych, co do których wydawana jest opinia katego-ryczna, wynosi 3,2%.
ryc.: autorka tab.: oprac. autorzy
PRZYPISY
1 C. Grzeszyk, Daktyloskopia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.
2 Wytyczne Centralnego Laboratorium Kryminalistyczne-go KGP dotycz¹ce procedury identyfikacji daktyloskopij-nej z 31 grudnia 2003 roku.
3 Wytyczne Centralnego Laboratorium Kryminalistyczne-go KGP – „Metodyka prowadzenia badañ daktyloskopij-nych” z 9 lutego 2005 roku.
4 Cz. Grzeszyk, op.cit.
5 J. Moszczyñski, Dlaczego 12?, „Problemy Kryminali-styki” 1996, nr 214, s. 15–18.
6 Technika kryminalistyczna, t. 2, pod red. G. Kêdzier-skiej, Wyd. WSPol, Szczytno 2006.
7 P. Wiœniewski, J. Rzepka, Badanie trudnych œladów li-nii papilarnych, „Problemy Kryminalistyki” 1997, nr 217, s. 59–64.
8 Ibidem, s. 62–63.
9 Instrukcja wykonywania i dokumentowania badañ bie-g³oœci poprzez porównania miêdzylaboratoryjne z zakre-su identyfikacji daktyloskopijnej.
10 Wytyczne Centralnego Laboratorium Kryminalistyczne-go KGP – „Metodyka prowadzenia badañ...”, op.cit. 11 Ibidem.
Streszczenie
Celem analizy i badañ jest okreœlenie obszaru niepewnoœci podejmowanych decyzji w grupie tzw. trudnych œladów linii pa-pilarnych, co do których wydawana jest kategoryczna opinia daktyloskopijna, oraz procentowe okreœlenie iloœci tych œladów zmieniaj¹cych swoj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹ po weryfikacji z materia³em porównawczym.
S³owa kluczowe:„trudne” œlady linii papilarnych, katego-ryczna opinia daktyloskopijna, obszar niepewnoœci.
Summary
The purpose of study and examinations is to determine level of uncertainty of decisions made in thea area of the so-called „difficult” latent fingermarks, where categorical statement is is-sued as well as to determine the percentage quantity of those la-tents changing their identification status following verification with reference material.
Keywords:„difficult” latent prints, categorical fingerprint statement, area of uncertainty.
