WZORCE INTERNACJONALIZACJI PRZEDSIĘBIORSTW NA OBSZARZE EUROAZJATYCKIEJ UNII GOSPODARCZEJ

(1)

Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 352 · 2018

Inna Suchkova

Politechnika Gdańska

Wydział Zarządzania i Ekonomii Katedra Nauk Ekonomicznych innas5019@mail.ru

– WYNIKI BADAŃ Z KAZACHSTANU

Streszczenie: Celem artykułu jest ukazanie specyfiki internacjonalizacji przedsiębiorstw kazachstańskich, a w szczególności tempa, zakresu, intensywności i form ich umiędzyna- rodowienia. W części teoretycznej artykułu przedstawiono najważniejsze efekty międzyna- rodowej integracji gospodarczej, a w szczególności funkcjonowanie Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (EUG) oraz scharakteryzowano gospodarkę Kazachstanu. Następnie ukaza- no wyniki badań przeprowadzonych na próbie 108 przedsiębiorstw eksporterów pozyska- nych z bazy eksporterów o nazwie KazNex Invest, działających na terytorium Republiki Kazachstanu. Badanie zostało przeprowadzone jesienią 2016 r. Przedsiębiorstwa udzielały odpowiedzi na zawarte w kwestionariuszu pytania przy wykorzystaniu wywiadów CATI (Computer Assisted Telephone Intervieving – wywiad telefoniczny wspomagany kompute- rowo).

Słowa kluczowe: internacjonalizacja przedsiębiorstw, integracja gospodarcza, Euroazja- tycka Unia Gospodarcza.

JEL Classification: F15, F23.

Wprowadzenie

Umowa o utworzeniu Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (EUG) została podpisana 29 maja 2014 r., a weszła w życie z dniem 1 stycznia 2015 r. EUG opiera się na zasadach swobodnego przepływu towarów, usług, kapitału i pracy.

Nelly Daszkiewicz Politechnika Gdańska

Wydział Zarządzania i Ekonomii Katedra Nauk Ekonomicznych Nelly.Daszkiewicz@zie.pg.edu.pl

(2)

Inna Suchkova, Nelly Daszkiewicz 234

Do ugrupowania należą Rosja, Kazachstan, Białoruś, Armenia i Kirgistan, przy czym pozycja Rosji jest zdecydowanie dominująca.

Skutki międzynarodowej integracji gospodarczej dla handlu międzynaro- dowego zostały kompleksowo opisane w literaturze przedmiotu. Najogólniej, wyniki licznych badań dotyczących różnych ugrupowań integracyjnych na świe- cie ukazują, że przeważają pozytywne efekty handlowe. W zależności od po- ziomu i zakresu porozumienia integracyjnego przynosi ono na ogół korzyści dla gospodarek krajów rozwijających się w postaci wzrostu wymiany handlowej zarówno w zakresie stopy wzrostu eksportu i importu, jak i wzrostu udziału eksportu i importu w całości wymiany handlowej wewnątrz tworzonych ugrupowań [Zysk, 2016].

Należy odkreślić, że dotychczasowe badania dotyczące wpływu regional- nych ugrupowań integracyjnych na gospodarki były na ogół prowadzone w od- niesieniu do krajów, zdecydowanie rzadziej badano natomiast ich wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstw.

Tymczasem jednym z efektów powstania ugrupowania integracyjnego jest intensyfikacja internacjonalizacji przedsiębiorstw, które wykorzystują szanse na ekspansję na nowe rynki w związku z eliminacją dotychczasowych barier między gospodarkami. Można zatem oczekiwać wzrostu obrotów handlowych i przepły- wów kapitałowych [Daszkiewicz, 2004, 2016; Daszkiewicz i Suchkova, 2016].

1. Euroazjatycka Unia Gospodarcza

Głównym celem utworzenia Europejskiej Unii Gospodarczej była politycz- na i gospodarcza integracja państw byłego ZSRR. Ugrupowanie powołały 29 maja 2014 r. trzy państwa założycielskie, tj. Białoruś, Kazachstan i Rosja. 10 paź- dziernika 2014 r. do unii dołączyła Armenia, a 23.12.2014 r. Kirgistan.

Po rozpadzie ZSRR Rosja starała się utrzymać swoją dominującą pozycję i wpływy w nowo powstałych państwach. Dlatego też konsekwentnie dążyła do integracji dawnych republik radzieckich i zacieśnienia współpracy regionalnej, co miało zapewnić i wzmocnić jej wpływy w regionie. Ponadto, utworzeniu Unii Euroazjatyckiej przyświecała chęć ustanowienia bloku, który byłby jednocześnie partnerem i rywalem dla Unii Europejskiej oraz Chin [Michalik, 2015].

Należy jednak zwrócić uwagę, że inicjatorem utworzenia Unii Euroazjatyc- kiej w 1994 r. był prezydent Kazachstanu, Nursułtan Nazarbajew, który uważał że unia euroazjatycka powinna stanowić związek ściśle współpracujących ze sobą państw w dziedzinie gospodarki, nauki, obronności, kultury, edukacji

(3)

Wzorce internacjonalizacji przedsiębiorstw na obszarze… 235

i ochrony środowiska. To właśnie N. Nazarbajew zwrócił się do Rosji o przeję- cie przywództwa w unii gospodarczej, ale ówczesny prezydent Rosji – Borys Jelcyn – nie wykazał zainteresowania projektem. Dopiero Władimir Putin okazał się odpowiednim partnerem dla N. Nazarbajewa do realizacji projektu integracyjnego regionu [Gostomski i Michałowski 2015].

K. Czerewacz-Filipowicz [2015, s. 227-237] do głównych czynników, które skłaniają Kazachstan do współpracy z Rosją, zalicza: 1) czynniki polityczne – chęć zapewnienia pokoju, bezpieczeństwa i stabilności, ochrony granic, prze- ciwdziałanie lokalnym konfliktom i fundamentalizmowi islamskiemu, 2) powią- zanie Kazachstanu z rosyjską infrastrukturą przesyłową surowców; mimo iż Kazachstan posiada ogromne zasoby surowców (ropy naftowej, gazu ziemnego i uranu), to infrastruktura związana z lokalizacją miejsc ich wydobycia oraz lokalnych rynków zbytu wiąże kraj z Rosją (np. ropa naftowa i gaz wydobywane w Kazachstanie są częściowo przetwarzane w Rosji) oraz 3) przyczyny obiek- tywne, czyli te wynikające z rozpadu ZSRR, np. procesy dezintegracyjne zacho- dzące w relacjach między państwami byłego ZSRR.

Z perspektywy Kazachstanu integracja z Rosją grozi ciągłym zwiększaniem uzależnienia od Rosji, z drugiej jednak strony równoważy ekspansję ekono- miczną Chin na jego terytorium. Poza tym integracja w niewielkim stopniu przyczynia się do modernizacji ekonomicznej kraju, której źródeł w postaci technologii, know-how czy funduszy niezbędnych do zdywersyfikowania gospodarki kraj poszukuje raczej na Zachodzie niż w Rosji (Wiśniewska, 2013).

Prognozy dotyczące dalszego procesu integracyjnego regionu są ostrożne.

Przede wszystkim, z uwagi na dominującą pozycję Rosji, inne państwa regionu podchodzą do tej inicjatywy z nieufnością. Ponadto, niekorzystny jest również brak Ukrainy w ugrupowaniu; jej członkostwo wzmocniłoby EUG zarówno gospodarczo, jak i politycznie [Michalik, 2015].

Również E. Gostomski i T. Michałowski [2015] twierdzą, iż w wyniku utworzenia EUG będzie się pogłębiać wymiana handlowa i współpraca w dziedzinie inwestycji między krajami członkowskimi. Natomiast osiągnięcie pozio- mu integracji porównywalnego z Unią Europejską będzie bardzo trudne i jeśli zostanie zrealizowane, to osiągnięcie jej potrwa wiele lat.

2. Charakterystyka gospodarki Kazachstanu

Gospodarka Kazachstanu jest największą gospodarką w Azji Środkowej.

Kraj ma olbrzymie rezerwy ropy, a także minerały i metale, jak również duży potencjał rolniczy. Posiada też rozwiniętą infrastrukturę kosmiczną, która umoż-

(4)

liwia wysłanie statku kosmicznego do Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Do 2015 r. głównym priorytetem prowadzonej polityki przymusowej industrializacji była realizacja dużych projektów inwestycyjnych w tradycyjnych sektorach gospodarki zorientowanych na eksport oraz tworzenie nowych możliwości biz- nesowych dla małych i średnich przedsiębiorstw.

Kazachstan jest krajem o stabilnej polityce i korzystnym klimacie bizneso- wym, położony w samym sercu Eurazji. Od czasów starożytnego Kazachstanu był on swoistym centrum logistycznym, w którym przeplatają się łańcuchy ka- rawanowe Wielkiej Drogi Jedwabnej. To właśnie na tej ziemi strategicznie waż- ny ładunek przechodził z Chin do Rosji, z Indii do Europy, i właśnie tutaj zosta- ły zawarte najważniejsze umowy oraz porozumienia handlowe o znaczeniu światowym. Trzy z sześciu krajów BRICS znajdują się blisko Kazachstanu, są to: Rosja, Chiny i Indie. W 2010 r. Kazachstan przystąpił do unii celnej z Rosją i Białorusią, spowodowało to osiągnięcie łącznej liczby 170 milionów konsu- mentów towarów i usług. Kazachstan jest 9 największym państwem na świecie, posiadającym liczne tereny, na których można znaleźć ogromne bogactwo – jak dotąd w ziemi odkryto 99 pierwiastków chemicznych z tablicy Mendelejewa;

opracowano też programy głębokiego wiercenia i odkrywania nowych zasobów.

Jeśli chodzi o wydobycie uranu, to Kazachstan zajmuje pierwsze miejsce na świecie, przed Kanadą i Australią [www 1]. Najważniejsze wskaźniki makroekonomiczne przedstawione zostały w tabeli 1.

Tabela 1. Wskaźniki makroekonomiczne Kazachstanu Wskaźnik Jednostka

miary 2011 2012 2013 2014 2015

PKB (w cenach sta-

łych) % 7,5 5,0 6,0 4,3 1,2

PKB $ mld 200,4 215,9 243,8 227,4 184,4

Obecny stan płatności¹ % PKB 5,09 0,49 0,35 2,64 −2,4 Średnia stopa inflacji % 8,3 5,1 5,8 6,7 6,45

Stopa bezrobocia % 5,4 5,3 5,2 5,0 5,0

Średnioroczna oficjal- na stawka tenge

$/KZT

€/KZT

146,6 204,11

149,11 191,67

152,13 202,09

179,19 238,10

221,73 245,8 PKB per capita $ 11 278 12 034 13 509 12 400 10436 PKB na jednego

mieszkańca^*

$ 21 978 23 172 24 591 25 722 25 912

* Międzynarodowy Fundusz Walutowy (5.10.2016) [www 2].

Źródło: Na podstawie Narodowego Banku Republiki Kazachstanu [www 2].

Członkostwo Kazachstanu w EUG daje inwestorom możliwość wejścia na rynek rosyjski (ponad 140 milionów osób) i rynki byłych krajów Związku Ra-

(5)

d k K l w s r z w w G p

R Ź

n n r s w

t n n U dzie ków Kas liwo weg sza rosy zwi wsp wsp Gui port

Rys Źród

nym na rycz stwo wyn

tu i nu j nato USD

eck w kr

spij ośc go W

atr yjsk ięks półp półp ide

tu i

s. 1.

dło: N

N m h Ros zne o, h nos

Z im jest omi D) p

kieg rajó skim i pa Wsc rakc kiej szaj prac prac Re i im

Dy Na po

Na ry and sję.

e, ku hand i 11 kol mpor t rów

iast poc

o (p ów

m ( artn cho cyjn

in jąc cy p cy p epub mpor

ynam odsta

ys.

dlu.

. Zj ultu del 1,4%

lei, rtu wni t 22 cho

W

pon Azj (235 ners odu noś nfra kon prz prze blic rtu

mika awie

3 p Na jaw urow

i w

%, a na Ka ież 2,5%

dzi Wzor

nad zji C

5 m stw

i P ść i astru nku zem

emy c of

Kaz

a ek e: Mi

prze ajw wisk we, wspó

a im rys azac UE

% im ze

rce i

18 Cen mln) a z Połu inw uktu uren mysł

ysło f Ka zac

kspo iniste

eds więk ko t , ge ółpr mpo s. 3 chst E – mp Ws

inte

80 m ntral

) i n Un udni west

ury ncyj ow owe

aza chst

ortu erstw

taw kszy to m eop raca ortu i 4 tanu

eks ortu spó

rna

mili lnej na r

nią iow tycy tra yjno

ej p ej i akhs tanu

u i im wo G

wion y ud moż olit a go u 24 4 zo u w spo u p lno

acjon

ionó j (4 rynk

Eu wą A

yjną ansp ość

pań tw stan u w

mpo Gospo

no u dzia

żna tycz ospo 4,1%

ostał w 20 rt d poch oty N

nali

ów) 49 m

ki z urop Azją ą k

por pro ństw worz

n, 2 lat

ortu odark

udz ał ek a wy zne odar

% (r ła p 015 do U hod

Nie izacj

). K mln zach pejs ą. T kraju rtow odu wa zeni 2017

tach

w l ki N

ziały ksp ytłu , ge arcza rys.

pok r. W UE dzi z

epod cji p

Kaz n), n

hod ską, Two

u. P wej uktó czło ie g 7].

h 19

latac Narod

y p port uma

eog a. U . 3) kaza Wa sta z U dleg

przed

zach na r dnic , kr orze

Pro or ów

onk glob Na 995

ch 1 dowe

ańs tu − aczy graf Udz . ana ażny anow UE.

głyc dsię

hsta rynk ch C raja

enie oduc raz

na kow baln a ry

-20

1995 ej Re

stw

− 64 yć ficzn ział

stru ym wi 5

Na ch P

ębio

an o ki k Chin ami

e du cen

zac ryn wski

nych s. 1 016.

5-20 epubl

czł 4,2%

nas ne

Kaz

uktu par 53,2 atom Pań

orstw

otw kraj n (2 Bli uże

ci czę nka ie E h ła 1 pr

.

016 liki K

łonk

% i stęp

poł zac

ura rtne 2%

mia ństw

w na

wiera jów 21 m

iski go kraj li o ach

EUG ańcu rzed

6 (w Kaza

kow im pują łoże chsta

(ki erem

% ca ast 4 w.

a ob

a ró w gr mln iego

ryn ajow

obn eur G p uch dsta

w ml achst

wsk mpor ącym

enie anu

ieru m h łko 42,7

bsza

ówn rani n os o W nku wi u niża

rop prze hów awi

d U tanu

kich rtu mi e, s u w

unek hand owit

7%

arze

nież iczą sób) Wsc kon uzy ać k

ejsk ewi w w iono

USD [201

h EU

− 3 czy strat

eks

k i w dlow tego

im e…

ż do ący ). E chod

nsu yska kosz kich iduj warto

o dy

D) 17].

UG 31,2

ynn tegi spor

war wym o ek mpor

ostę ch EUG

du, ump ali

zty h. W ją s ośc yna

G w 2 % nika iczn rcie

rtoś m K ksp

rtu ęp

z M G m

Po pcji dos y ek W stym

i [I ami

e w

% pr ami

ne p e w

ść) Kaz

ortu (13 do Mor ma m

ołud zw stęp kspo

ram mul Inve kę

wzaj rzyp : h part

20

eks zach

u kr 3,1

23

ryn rzem moż dnio więk p d

ortu mac

lacj esto eks

jem pad isto tner 15 r

spor hsta raju ml

7

n- m ż- o- k- do

u, ch ję or s-

m- da

o- r- r.

r- a- u, ld

(6)

2

R Ź

238

A Rys Źród

Rys Źród

8

Arme s. 2.

dło: N

s. 3.

dło: N

s. 4.

dło: N

enia Ud i pr Na po

Str Na po

B dział

rzyw odsta

ruktu odsta

Biał ły p woz awie

ura awie

oruś pańs zu w e: Inv

imp e: Inv

eks e Inv

Ek

ś stw w ha vesto

port vesto

spor estor

In ksp

Kaz czło andl or Gu

tu K or Gu

rtu r Gu

nna ort

zach onk lu w uide

Kaza uide

Kaz uide R

a Su

hstan ows wzaj

Rep

achs Rep

zach Repu

uchk

n skic

emn public

stan public

hsta ublic

kova

Kir ch E nym c of

nu p c of

anu c of K

a, N

rgist EUG m to

Kaz

przez Kaz

prz Kaza

Nell

tan G do owar akhs

z kr akhs

ez k akhst

ly D

R o cał rów stan (

raje stan (

kraj tan (2

Dasz

Rosja łkow w w 2 (201

w 2 (201

e w 2017

zkie I

a wite 201 7, s.

201 7, s.

w 20 7, s. 2

ewic Imp

ej w 5 r.

22).

5 r.

2).

15 r 2).

cz por

wielk . (w .

(ml

r. (m t

kośc w %

ld U

mld ci w

)

USD

US wyw

D)

SD) wozuu

(7)

Z kolei w tabeli 2 została przedstawiona struktura towarowa eksportu i importu Kazachstanu w 2015 r., a mianowicie: produkty mineralne – eksport 71,3% (import 40,4 %), produkty przemysłu chemicznego, w tym kauczuki i tworzywa sztuczne – eksport 7,3% (import 7,6%), metale i artykuły z nich – eksport 13.1% (import 14.9%), produkty pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, produkty spożywcze – eksport 4.6% (import 13.4%), maszyny, urządzenia i pojazdy – eksport 0% (import 2.9%), wyroby włókiennicze i tekstylne – eksport 0%

(import 2,8%), drewno i wyroby z papieru – eksport 0% (import 3,7%), pozostałe towary – eksport 3,7% (import 11,1%).

Tabela 2. Struktura eksportu i importu Kazachstanu przez dobra w 2015 r. (w %)

Dobra Eksport Import

Produkty mineralne 71,3 40,4

Produkty przemysłu chemicznego, w tym kauczuki i tworzywa sztuczne

7,3 7,6

Metale i artykuły metalowe 13,1 14,9

Produkty pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, produkty spożywcze

4,6 13,4

Maszyny, urządzenia i pojazdy 0 2,9

Wyroby włókiennicze i tekstylne 0 2,8

Drewno i wyroby z papieru 0 3,7

Pozostałe towary 3,7 11,1

Źródło: Na podstawie: Investor Guide Republic of Kazakhstan [2017, s. 24].

3. Metoda badawcza

Badanie przeprowadzono w sierpniu i we wrześniu 2016 r. na terytorium Republiki Kazachstanu; objęto nim przedsiębiorstwa znajdujące się w bazie eks- porterów Kazakhstanu (KazNex Invest). Wykorzystana baza obejmowała 731 przedsiębiorstw-eksporterów. Przy tworzeniu bazy korzystano również z serwi- sów: www.kaznexinvest.kz oraz www.kz24.net.

Respondenci udzielali odpowiedzi na zawarte w kwestionariuszu pytania przy wykorzystaniu wywiadów CATI (Computer Assisted Telephone Interview- ing – wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo). Ostatecznie badanie zostało przeprowadzone na próbie 108 przedsiębiorstw eksporterów działających na terytorium Republiki Kazachstanu.

3.1. Charakterystyka próby badawczej

W analizowanej próbie przedsiębiorstw znajdują się firmy z każdej klasy wielkości, tj. mikro-, małe, średnie i duże. Udział przedsiębiorstw należących do

(8)

sektora MSP wynosi 62% (67 firm), a udział przedsiębiorstw dużych 38% (41 firm) – tabela 3.

Tabela 3. Wielkość badanych przedsiębiorstw

Wielkość firmy Liczba %

Mikro (0-9 zatrudnionych) 6 5,6

Małe (10-49 zatrudnionych) 28 25,9

Średnie (50-249 zatrudnionych) 33 30,5 Duże (powyżej 250 zatrudnionych) 41 38,0

Suma 108 100,0

Źródło: Na podstawie wyników badań (N = 108).

Natomiast, zgodnie z klasyfikacją osób prawnych, oddziałów i przedstawi- cieli oraz przedmiotów indywidualnej działalności gospodarczej w liczbie pra- cowników w Kazachstanie klasy wielkości przedsiębiorstw zaprezentowano w tabeli 4 [www 3].

Tabela 4. Wielkość badanych przedsiębiorstw według klasyfikacji Kazachstanu

Wielkość firmy Liczba %

Małe i mikro (do 100 zatrudnionych) 34 31,5 Średnie (101-250 zatrudnionych) 33 30,5 Duże (powyżej 251 zatrudnionych) 41 38,0

Suma 108 100,0

Źródło: Na podstawie wyników badań (N = 108).

Uzyskany wynik świadczy o nadreprezentacji przedsiębiorstw dużych i śred- nich wśród badanych firm w porównaniu do całej populacji przedsiębiorstw Republiki Kazachstanu.

3.2. Główna siedziba badanych przedsiębiorstw

Badanie dotyczące lokalizacji ankietowanych przedsiębiorstw było przeprowadzone na obszarze Republiki Kazachstanu. Kraj ten jest administracyjnie podzie- lony na 14 obwodów: akmoliński, aktiubiński, ałmatyński, atyrauski, wschodnio- kazachstański, żambylski, zachodniokazachstański, karagandyjski, kustanajski, kyzyłordyński, mangystauski, pawłodarski, północnokazachstański, południowo- kazachstański. Wyróżniono również 3 miasta o znaczeniu krajowym: Astana (stolica), Ałmaty i Bajkonur (przestrzeń miasta wynajmowana przez Rosję do lotów i badań kosmosu). Z badań wynika, że najbardziej reprezentatywnymi obwodami, w których dominuje eksport są: akmoliński – 16,67% i ałmatyński – 29,63%. Jak wspomniano wcześniej, są to miasta o znaczeniu krajowym, mają

(9)

dobrą lokalizację geograficzną i są bardziej rozwinięte niż pozostałe, a także mają długoterminową perspektywę rozwoju w przyszłości (rys. 5).

Rys. 5. Główna siedziba badanych firm według obwodów Źródło: Na podstawie wyników badań (N = 108).

4. Wyniki badań

4.1. Kierunki ekspansji

Kierunki ekspansji zagranicznej badanych przedsiębiorstw są zróżnicowa- ne. Respondentów zapytano o główny kierunek ekspansji geograficznej przed- siębiorstwa. Aż 62% przedsiębiorstw wskazało na inne kraje Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej, 14% na kraje Europy Środkowej i Wschodniej, a 11% na kraje Unii Europejskiej. Ponadto aż 61% respondentów wskazało na inne kierunki eksportu. W szczególności respondenci wymieniali kraje byłego ZSRR – Ukrainę, Gruzję, Turkmenistan, Tadżykistan i Uzbekistan. Pozostałe wymienio- ne kraje to: Afganistan, Chiny, Norwegia, Turcja, Japonia i Stany Zjednoczone [Daszkiewicz i Suchkova, 2016].

5,60 5,60

9,30 3,70

7,40 4,60 0,00

0,90 3,70

7,40 0,00

29,60 5,60

16,70

0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 35,00 Żambylski

Zachodniokazachstański Wchodniokazachstański Północnokazachstański Południowokazachstański Pawłodarski Mangystauski Kyzyłordyński Kustanajski Karagandyjski Atyrauski Ałmatyński Aktiubiński Akmoliński

(10)

2 4

a p e r T

Ź

4

p z k d n b d n z

R Ź

242 4.2

a m port eksp ruś, Tab Nie Reg Bra Źród

4.3

pan zna korp den now bów dem na p zgo

Rys Źród

2

. C N mian t n por , Ka bela

eregu gular ak od dło: N

. P N nsji aną por ntów wyc w st m in pod odny

s. 6.

dło: N

Cha Na p

now iere rtu w

azac a 5.

ularn rny dpow Na po

ow Nastę

zag kla racj w (4 ch ry trate nter dnos y z

Pow Na po

rak pyt wici egu wyn chs Cha

ny wiedz

odsta

wod ępn gran asyf e tr 45%

ynk egic rnac

szen wy

wod odsta

kte ani e 6 ularn

nik stan

arak Wi

zi awie

y in ne p

nicz fika rans

%) ków

czn cjon

nie ynik

dy i awie

er e e d 66,7

ny, a z n, A

kter ielko

e wyn

nte pyta znej acją sna

głó w, 2

nych nali

efe kam

nter e wyn

eksp doty 7%,

4 siln Arme

eks ość fi

ników

ern anie

j fi ą lo arod

ówn 3%

h lu izac ekty mi li

rnac ników

In

por ycz

ws firm neg enia

spor irmy

w ba

acj e za rmy oko dow nym

% pr ub k cji j ywn czn

cjon w ba

nna

rtu zące skaz my go p

a, K

rtu y

adań

jon ada y. P owa we J m p rzed kom jest nośc nych

naliz adań

a Su

u e c

zało nie pop Kirg

(N =

nali ane Pow ania

J. D pow dsię mpe t po ci ( h ba

zacj (n =

uchk

char o n e u pytu gist

= 10

izac res wod a be Dun wode

ębio eten oszu

rys ada

ji

= 104 kova

rakt na e udzi u na an)

8).

cji spon dy e ezp nnin em orstw ncji,

ukiw . 6) ań p

4).

a, N

teru eksp ielił a ry ) i k

nde eksp pośr

nga ek w w , dl wan ). N prow

Nell

u e port ły o ynka konk

ento pan redn

(19 kspa wsk la 2 nie Nale wad

ly D

eksp t re odp ach kur

om nsji nich

993 ansj kaza 20%

zas eży dzon

Dasz

port egul pow kra renc

Licz 3 7

dot pod h in 3). D

ji z ało

% pr sob pod nyc

zkie

tu larn wied ajów cyjn

zba 2 2 4

tycz dzie nwe Dla zagr na rzed

ów dkr ch n

ewic

wię ny, dzi.

w s nej p

zyło elon esty a na ran

mo dsię w, a eśli na św

cz

ęks a 2 Ta stref pro

o g no ycji ajw iczn ożliw

ębio nie ić, i wie

szoś 29,6 aka fy E oduk

łów zgo i za więk

nej woś orst espe

iż u ecie ść 6%

wy EUG kcji

wne odn agra ksze

je ść p tw g ełna uzys e.

prz zaz yso G ( i (ta

go nie z

anic ej li st p pozy głó a 1 ska

zeds zna oka (Ro abel

Proc 29 66 3

pow z in czn iczb pos ysk wn 2%

ny sięb aczy dy osja la 3

cent 9,6 6,7 3,7

wo nną nych by szuk kani nym

% w wy

bior yło ynam

, Bi 3).

du bar h p

resp kiw ia z m po ska ynik

rstw eks mik iało

eks rdz prze pon wani zaso owo azał k jes

w, s- ka

o-

s- zo ez n-

ie o- o- ło st

(11)

4.4. Tempo internacjonalizacji

W badanej próbie przedsiębiorstw aż 57,7% zinternacjonalizowało się szybko, tj. od powstania do pierwszej ekspansji na zagraniczne rynki nie minęło więcej niż 3 lata. A zatem firmy te można, zgodnie z przyjętą klasyfikacją, zali- czyć do grupy born global (Daszkiewicz, 2015). W przypadku 42,3% badanych przedsiębiorstw pierwsza ekspansja nastąpiła po czasie dłuższym niż 3 lata od założenia firmy (tabela 4).

Tabela 6. Szybkość internacjonalizacji

Szybkość Liczba Udział (%)

Nie więcej niż 3 lata 60 57,7

Poniżej 3 lat 44 42,3

Suma 104 100,00

Źródło: Na podstawie wyników badań (n = 104).

4.5. Indeks transnacjonalizacji TNI

Obliczono indeks stopnia internacjonalizacji TNI, na który złożyły się cząstkowe wskaźniki, tj. udział zagranicznych aktywów w całkowitych akty- wach, udział sprzedaży zagranicznej w całkowitej sprzedaży, udział zatrudnienia zagranicznego w całkowitym zatrudnieniu oraz udział oddziałów zagranicznych i filii w całkowitej liczbie oddziałów i filii.

Średnia wartość indeksu internacjonalizacji TNI dla całej próby badawczej (N = 263) wynosi 20,6, mediana 13,33, a odchylenie standardowe jest równe 19,48. Oznacza to, że średnio, że w skali od 0 do 100, stopień internacjonalizacji badanych przedsiębiorstw jest niski, czyli zdecydowana większość przedsię- biorstw w próbie jest słabo umiędzynarodowiona.

Rys. 7. Indeks TNI

Źródło: Na podstawie wyników badań (n = 79).

Histogram TNI

10 20 30 40 50 60 70

TNI 0

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24

Liczba obs.

27%

28%

22%

15%

3%

1% 1%

(12)

Analiza rozkładu wartości indeksu TNI wskazuje, że w badanej próbie ponad 42% przedsiębiorstw osiąga stopień internacjonalizacji mniejszy niż 0,1, a blisko 75% mniej niż 0,3, co oznacza, że 75% badanych przedsiębiorstw jest słabo lub bardzo słabo umiędzynarodowiona. Rozkład wartości indeksu internacjonalizacji jest skrajnie prawostronnie asymetryczny, co pokazuje histogram poniżej (rys. 7).

Podsumowanie

Najważniejszym ograniczeniem przeprowadzonego badania jest brak repre- zentatywności próby, dlatego też wyniki badania nie mogą być uogólnione na inne eksportujące przedsiębiorstwa. Mimo to próbę badawczą należy uznać za dużą jak na warunki Kazachstanu oraz problemy, na które natrafiła doktorantka w trakcie realizacji badania (np. problemy z uzyskaniem bazy). Należy podkreślić, że badaniach wzięło udział ponad 13% przedsiębiorstw z udostępnionej bazy eks- porterów. Udział ten, w porównaniu do podobnych badań prowadzonych w Pol- sce, można uznać za satysfakcjonujący (np. Daszkiewicz, 2016, s. 121-127).

Uzyskane wyniki pozwalają na sformułowanie następujących wniosków uogólniających:

1. Głównym kierunkiem ekspansji zagranicznej badanych przedsiębiorstw są inne kraje EUG.

2. Aż 66,7% badanych przedsiębiorstw eksportuje regularnie.

3. Dla największej liczby respondentów (45%) głównym powodem ekspansji zagranicznej jest poszukiwanie nowych rynków.

4. Aż 57,7% badanych przedsiębiorstw podjęło pierwszą ekspansję na rynki zagraniczne w ciągu 3 lat od powstania, a zatem firmy te można zaliczyć do grupy born global.

5. Aż 75% badanych przedsiębiorstw jest słabo lub bardzo słabo umiędzynaro- dowiona.

Literatura

Czerewacz-Filipowicz K. (2015), Zakres procesów integracyjnych w ramach Unii Cel- nej Rosji, Białorusi i Kazachstanu, „International Business and Global Economy”, t. 33, s. 227-237.

Daszkiewicz N. (2015), Internationalisation of Born Globals from The Theoretical Per- spective, „Problemy Zarządzania”, nr 13, s. 70-81.

(13)

Daszkiewicz N. (2016), Internacjonalizacja przedsiębiorstw działających w branżach high-tech, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Daszkiewicz N., Suchkova, I. (2016), Internacjonalizacja przedsiębiorstw poprzez sieci na obszarze Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej: Wyniki badań z Kazachstanu,

„Przedsiębiorczość i Zarządzanie”, nr 17(10), cz. 2: Zarządzanie w dobie ograni- czonego zaufania, s. 133-145.

Dunning J.H. (1993), Trade, Location of Economic Activity and the Multinational Enter- prise: A Search for an Eclectic Approach [w:] B. Ohlin, P. Hesselborn, P. Wijkman (red.), The International Allocation of Economic Activity, Macmillan, London, s. 395-418.

Gostomski E., Michałowski T. (2015), Euroazjatycka unia gospodarcza – próba ożywie- nia instytucjonalnej integracji gospodarczej na obszarze dawnego ZSRR, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekono- micznych i Zarządzania”, t. 1: Gospodarka Regionalna i Międzynarodowa, s. 81-92.

Investor Guide Republic of Kazakhstan (2017), http://economy.gov.kz/ru/ (dostęp:

6.09.2017).

Michalik A. (2015), Unia euroazjatycka – realną szansą dla integracji gospodarczej w regionie? „Studia Ekonomiczne”, nr 228, s. 37-48.

Ministerstwo Gospodarki Narodowej Republiki Kazachstanu – Komisja Statystyczna (2017), http://stat.gov.kz (dostęp: 6.09.2017).

Wiśniewska I. (2013), Integracja euroazjatycka. Rosyjska próba ekonomicznego scale- nia obszaru poradzieckiego, Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia, Warszawa.

Zysk W. (2016), Wpływ procesów integracyjnych na handel międzynarodowy – przypa- dek krajów rozwijających się, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie”, nr 10(946), s. 53-74.

[www 1] http://export.gov.kz (dostęp: 6.09.2017).

[www 2] http://invest.gov.kz/storage/19/1980938c4138ceb82541e0a6a27e2733.pdf (do- stęp: 6.09.2017).

[www 3] https://www.zakon.kz/212211-zakon-o-chastnom-predprinimatelstve.html (do- stęp: 3.12.2015).

THE INTERNALIZATION PATTERNS OF ENTERPRISES IN THE EUROASIAN ECONOMIC UNION.

RESULTS OF KAZAKHSTAN RESEARCH

Summary: The aim of the article is to show the specificity of the internationalization of Kazakh enterprises, in particular the pace, scope, intensity and forms of their internationalization. The article presents the most important effects of international economic integration, in particular the functioning of the Eurasian Economic Union (EAEU) and the economy of Kazakhstan. The results of the study on a sample of 108 exporters from

(14)

the exporters database named KazNex Invest, operating in the Republic of Kazakhstan, were presented. The study was conducted in the autumn of 2016. Enterprises responded to the questionnaire using CATI interviews (Computer Assisted Telephone Intervention).

Keywords: internationalization of enterprises, economic integration, Eurasian Economic Union (EAEU).