POSTAWA WOBEC ZMIAN ORAZ RODZAJE WDROŻONYCH INNOWACJI NA PRZYKŁADZIE WYBRANEGO SEKTORA USŁUG PUBLICZNYCH

(1)

Magdalena Kóska-Simon

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

POSTAWA WOBEC ZMIAN ORAZ RODZAJE WDROŻONYCH INNOWACJI

NA PRZYKŁADZIE WYBRANEGO SEKTORA USŁUG PUBLICZNYCH

Wprowadzenie

Innowacje są kreowaniem oraz wykorzystywaniem nowych pomysłów¹, doty- czą wprowadzania nowych rozwiązań, podejmowania ryzyka i uruchamiania przed- sięwzięć. Według P.F. Druckera² nie jest możliwe przedstawienie jednej spójnej de- finicji innowacji. Można jedynie stwierdzić kiedy, gdzie i jak szuka się w systematyczny sposób okazji do innowacji oraz w jaki sposób ocenia się szanse ich powodzenia oraz ryzyko w przypadku niepowodzenia. Należy jednak podkreślić, że wdrażanie innowacji dotyczy zarówno sektora prywatnego, jak i publicznego.

W tym kontekście głównym celem artykułu jest podjęcie próby zaprezen- towania nowego spojrzenia na sektor publiczny (branżę wodociągowo- kanalizacyjną) oraz określenie rodzaju wdrażanych w jego obszarze innowacji.

Sformułowana hipoteza zakłada, że przedstawiciele kadry zarządzającej w tej branży mają proinnowacyjne nastawienie do zachodzących zmian.

1. Konceptualizacja pojęcia innowacji

Pojęcie innowacji zostało wprowadzone do światowej literatury ekonomicznej przez J.A. Schumpetera. Jego zdaniem nie każda zmiana zasługuje na miano innowacji – innowacje obejmują bowiem jedynie materializację inwencji

1 M. Bratnicki, J. Strużyna: Przedsiębiorczość i kapitał intelektualny. Wydawnictwo Uczelniane Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2001, s. 47.

2 P.F. Drucker: Innowacje i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady. PWE, Warszawa 1992, s. 43.

(2)

POSTAWA WOBEC ZMIAN ORAZ RODZAJE… 107

w rynkowy produkt lub proces³. Natomiast B. Von Stamm określa innowacje jako kreatywność (tworzenie nowych idei) oraz implementacje tych idei (zastosowanie ich w praktyce)⁴. Ujmuje się zatem innowacje jako pomysł, sposób, me- todę, proces, produkt bądź usługę, który postrzegany jest przez jednostkę jako nowy, czyli stanowi nowość w skali organizacji, potencjalnych klientów lub rynku. W tym kontekście warto wyróżnić trzy atrybuty innowacji: nowość dla organizacji, nowość dla klienta oraz niepowtarzalność innowacji⁵.

Proces generowania innowacji w organizacji obejmuje wszystkie wysiłki i działania zmierzające do stworzenia nowych koncepcji, pomysłów i wynalaz- ków. Jest zatem procesem kreatywnym, w wyniku którego dochodzi do stworzenia bądź całkowicie nowej wiedzy, bądź nowej konfiguracji już posiadanej wiedzy⁶. Pozostałe przedsiębiorstwa mogą później zaadoptować tę innowację w wyniku szeroko pojętego procesu dyfuzji⁷, w ramach którego możemy wyróż- nić trzy równoważne elementy: 1) istnienie innowacji podlegającej dyfuzji, 2) istnienie populacji potencjalnych naśladowców, 3) przepływ informacji o innowacji pomiędzy jej twórcą a naśladowcami⁸. Głównym celem adaptacji innowacji jest wywołanie zmian w adaptującej ją organizacji, oraz jej dostosowanie się do warunków i wymagań otoczenia.

2. Wyniki badań

Badanie zostało przeprowadzone w 20 przedsiębiorstwach wodociągowo- -kanalizacyjnych na terenie Polski, zatrudniających w 2013 roku średnio 317 osób, przy czym najmniejsze przedsiębiorstwo zatrudniało 35 osób, a największe 1161. 85% przedsiębiorstw prowadzi działalność w obszarze uzdatniania wody i oczyszczania ścieków.

W pierwszej części badania oceniano postawę członków zespołu zarządzające- go wobec zmian. Z uwagi na fakt, że jednym z najistotniejszych atrybutów kultury

3 J.A. Schumpeter: Teoria rozwoju gospodarczego. PWN, Warszawa, s. 104.

4 B. Von Stamm: Managing Innovation. Design and Creativity, John Wiley & Sons Ltd, Chiche- ster 2008, s. 2.

5 H. Salavou: The Concept of Innovativeness: Should We Need to Focus. „European Journal of Innovation Management” 2004, Vol. 7 (1), s. 38.

6 A. Hess, F.T. Rothaermel: Ambidexterity & Innovative Performance: The Role of Human Capi- tal & Strategic Alliances. American Academy of Management Conference. Chicago 2009, s. 5.

7 F. Damanpour, J.D. Wischnevsky: Research on Innovation in Organizations: Distinguishing In- novation-Generating from Innovation – Adopting Organizations. „Journal of Engineering and Technology Management” 2006, Vol. 23, s. 269-291.

8 Determinanty innowacyjności przedsiębiorczości. Red. W. Janasz. Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2002, s. 63.

(3)

Magdalena Kóska-Simon 108

innowacyjnej jest proinnowacyjne nastawienie, w badaniu wykorzystano pięć stwierdzeń, dotyczących postawy wobec zmian będących operacjonalizacją koncepcji autorstwa J. Hage, i R. Dewara⁹. Rozkład otrzymanych ocen przedstawia tabela 1. 45% badanych uznało, że każda struktura organizacyjna z czasem wymaga oży- wienia. Największe zróżnicowanie w ocenie postawy wobec zmian stwierdzono w ocenie konieczności dokonania zmian w obecnej sytuacji przedsiębiorstwa.

Tabela 1 Rozkład postaw wobec zmian

Ocena*

1 2 3 4 5 Entuzjazm wobec zmian jest czymś naprawdę krzepiącym - 5% 25% 45% 25%

Gdybym postąpił zgodnie z moimi głębokimi przekonaniami, poświęciłbym dużo czasu zmianom. Wydaje mi się, że obecnie jest to podstawowa potrzeba

- 10% 30% 30% 30%

Obecna sytuacja w organizacji wymaga zmian 5% 20% 40% 30% 5%

Zmiany wymaga organizacja jako całość, a nie tylko zachowania

poszczególnych jednostek - 35% 30% 30% 5%

Każda struktura organizacyjna z czasem wymaga ożywienia - - 30% 30% 40%

* 1 – zdecydowanie się nie zgadzam, 5 – zdecydowanie się zgadzam.

W celu potwierdzenia, że firmy są przychylnie nastawione do zmian został przeprowadzony test dla jednej średniej, w której przyjęty poziom testowany równa się 3. Uzasadnieniem przyjęcia tego poziomu jest fakt, iż odpowiedzi są wyrażone pięciostopniową skalą Likerta, zatem zostanie zweryfikowana hipoteza, czy zgodność z wyżej postawionym stwierdzeniem można określić poniżej czy powyżej poziomu średniego.

Na podstawie otrzymanych wyników (tabela 2) można twierdzić, iż badani zgadzają się w stopniu silniejszym niż przeciętnym oceniając:

− entuzjazm wobec zmian jest czymś naprawdę krzepiącym,

− postępując zgodnie z moimi głębokimi przekonaniami, poświęciłbym dużo czasu zmianom; wydaje mi się, że obecnie jest to podstawowa potrzeba,

− zmiany wymaga organizacja jako całość, a nie tylko zachowania poszczegól- nych jednostek,

− każda struktura organizacyjna z czasem wymaga ożywienia.

W ocenie dla obecnej sytuacji w organizacji wymagającej zmian zgadzają się w stopniu słabszym niż przeciętnym.

9 J. Hage, R. Dewar: Elite Values Versus Organizational Structure in Predicting Innovation.

„Administrative Science Quarterly” 1973, Vol. 18 (3), s. 290.

(4)

*

w i c

1 2 3

R

1

Ent krz Gd prz zm to p Ob Zm tylk Każ oży

* Sta

w p inno cje m

1) w 2) w 3) za

n Rys.

10 O fo 08

W

tuzja zepią dybym zekon miano

pods ecna miany ko za żda s ywie atysty

W rzed owa

mar

wytw wzbo asto nalon

. 1. R

Oslo or C 8.02

Wyn

azm w ącym

m po nania om. W

tawo a sytu y wy

acho struk nia yczn

W d dsię acje rket

warza ogace sow nych Rozk

Man Colle

2.20 niki

wob m

ostąp ami, Wyda owa

uacja ymag owan ktura

na ist

drug ębio zos ting

anie enie wanie

h cec kład

nual ectin 14).

2 4 6 8 10

testu

ec zm

pił zg pośw aje m potrz a w o ga org nia po a org

totno

giej orstw

stały gowe

kom e wo

e w chac d ws

l. Th ng an

http 0%

20%

40%

60%

80%

00%

u dla

mian

godn więc mi się

zeba organ ganiz oszcz aniz

ość d

cz wac ły p e i o

mpo ody m

pro ch.

skaz

he M nd I p://e

%

% P

a jed

n jest

ie z m ciłbym ę, że a

nizac zacja zegó acyjn

dla p

zęśc ch w odz orga

ostu z mikr

cesi

ań n

Meas Inter epp.e

OST

dnej

t czy

moim m du e obe

cji w a jak ólnyc na z

< 0,

ci b w os zielo aniz

z os roel ie uz

na w

surem rpre euro 1 TAW

śre

ymś n

mi g użo c ecnie

wyma ko ca ch je czas

05.

bada statn one zacy

sadó eme zdatn

wdroż

men eting ostat

1 WA W

dnie

napr

łębo czasu e jest

aga z ałość

dnos sem

ania nich na:

yjne

w śc entam

nian

żone

nt of g Te

t.ec.e WOB

ej (te

awdę

kimi u t

zmia , a n stek

wym

a w h 3 l

: inn e. O

ciek mi w nia w

e inn

f Sci chno euro

BEC

est ś

ę

i

an nie

maga

wsk lata now dpo

kowy wpły wody

now

enti olog opa.e

C ZM

średn

a

kazy ach ( wacj owie

ych, ywaj y ch

wacje

fic a gical eu/c 2

MIAN

nich Śred

3,9

3,8

3,1 3,0

4,1

ywa (201

je p edzi

jący hem

e pro

and l Inn cach

N OR

h wz dnia

90

80

10 05

10

ano 11-2 prod

i zo

ymi n iczn

oduk

Tech nova e/IT

RAZ

zględ

s

na 201 dukt ostał

na p nych

ktow

hnol ation TY_P

Z RO

dem Odc stand

0

1

0 0

0

a ro 3).

tow ły p

popra h śro

we

logi n D PUB

ODZA

m stał hyle dardo 0,85

1,00

0,96 0,94

0,85

odza Zgo we, w przed

awę odkó

ical A Data.

BLIC 3

AJE

łej w enie

owe

aj odn w o dsta

ę jak ów t

Acti OE C/O

E…

warto

inn nie z obręb

awio

ości echn

iviti ECD SLO

ości t

4,72

3,55

0,46 0,23

5,77

now z me ębie

one

i, nolo

es. P D/Eu

O/EN i odn

2

5

6 3

7

acji etod

pro e na

ogicz

Prop urost

N/O TA NI

niesi df

19

19 19

19

i w dolo oces rys

znyc

pose tat 1 SLO AK

E ienia

wdro ogią su, i s. 1-

ch o

ed G 1997 O-EN

Tab a)

p

0,0

0,6 0,8

0,0

ożon ą Os

inno -4.

o udo

Guide 7. (o N.PD

10

bela

p

0*

64 81

0*

nyc slo¹ owa

osko

eline onlin DF

09

2

ch

0, a-

o-

es ne

(5)

1

1 2 3

R

1 2 3 R

110

1) po 2) za 3) w c Rys.

1) w 2) pr 3) w Rys.

ozys astos wprow

ucha . 2. R

wprow rom wdraż

. 3. R skan

sow wad a do Rozk

wad ocja żani Rozk

nie e wanie dzan ostaw

kład

dzan a pro ie za kład 1

1 energ

e sko nie k

w.

d ws

ie pr oduk asad d ws 0%

20%

40%

60%

80%

00%

0%

20%

40%

60%

80%

00%

gii z omp kodó

skaz

rom ktu ( spo skaz

%

% z odn puter w k

ań n

mocji (wod ołecz

ań n naw ryzo kresk

na w

i pro dy) p znej na w

wialn owan kowy

wdroż

oduk prze odp wdroż

1

1 M

nych nych ych

żone

ktu – ez lo powi żone

Magd

h źró h urz

w c

e inn

– wo okaln iedz e inn

dale

ódeł ządz celu

now

oda ( nych zialn

now ena K

dla zeń k

śled

wacje

(np.

h lid nośc wacje

2

2 Kósk

potr kont dzen

e w o

pic derów

i biz e ma

ka-S

rzeb troli nia m

obrę

ie w w, lo znes arket

Simo

fun i jak mater

ębie

wody okal su (C

ting on

nkcjo kości riałó

pro

y z k lne g CSR gowe 3

3 onow i wo ów p

ocesu

kranu grup R).

e 3

3 wan ody, prze

u

u) py,

nia p epływ

rzed wają

dsięb ącyc TA NIE

TA NIE

bior ch w

K E

stwa w ram a, machh łańń-

(6)

1 2 3 R

s d d

1 R

w u o

1) w 2) w 3) pr Rys.

sięb doc dzie

1 − z Rys.

wyk udz odp

wprow wdraż

rzep . 4. R

W bior ciąg ej in

zdec . 5. R

W korz zielo pow

wad żani prow Rozk

W os rstw gow

nno

cydo Rozk

W ce zys ony wied

dzen ie sy wadz kład

stat wa, wo-k

owa

owan kład

elu stan ych dzi d

1

ie ou ystem zone d ws

tnim w k kana acyj

nie m d oce

okr ny t od dom

0%

20%

40%

60%

80%

100%

utso mów fuzj skaz

m et któ aliz ne

mnie en in

reśl test dpow

minu

%

5 P

ourci w zar zje i

ań n

tapi rym zacy

lub

ej in nnow

eni zg wie

ują

% 1

OST

ingu rząd prze na w

ie b m p

yjne b zd

nnow wac

a, c godn

dzi ącej.

TAW

u, dzan

ejęci wdroż

bad prac ej. A decy

wacy yjno

czy noś i t .

1 WA W

nia n ia; u żone

dani cują Aż ydo

yjne ości

firm ści

tym 5%

2 WOB

np. n utwo e inn

i do ą w 65 wan

, 5 − prze

my chi m sa

% BEC

norm orzen

now

okon sto 5%

nie

− zd edsi

są i-kw amy

C ZM

my se nie n wacje

nali osun bad bar

decyd iębio

prz wad ym 2

25 MIAN

erii I now e org

i oc nku dan rdz

dow orstw

zych drat

we 5%

3 N OR

ISO wego gani

cen u do nych iej

wanie w

hyln t. T eryf

RAZ

, o pod

zacy

ny p o in h u

inn

e naj

nie Test fiko

Z RO

dmio yjne

pozi nnyc

zna now

ajbar

nas po owa 3

60%

4 ODZA

otu i e

iom ch ało wacy

rdzie

staw ozw ać h

3

% AJE

itp.

mu i prz prz yjne

ej in

wio wala hipo

E…

inno zedm zeds e.

nnow

one a an

otez 5

owa mio sięb

wacy

do nali zę o 5%

5 acy otów

bior

yjne

inn izow

o w TAK NIE

yjno w b rstw

.

now wać wys

K E

ości bran wo

wacj ć st tęp

i pr nży za

ji zo truk pow

11

rzed wo bar

osta ktur wani 1

d- o- r-

ał rę iu

(7)

Tabela 3 Wyniki testu zgodności chi-kwadrat

Chi-kwadrat p Innowacje produktowe:

Wytwarzanie kompostu z osadów ściekowych 7,2 0,01*

Wzbogacanie wody mikroelementami wpływającymi na poprawę jakości 16,2 0,00*

Zastosowanie w procesie uzdatniania wody chemicznych środków

technologicznych o udoskonalonych cechach 0,2 0,66

Innowacje w obrębie procesu:

Pozyskiwanie energii z odnawialnych źródeł dla potrzeb funkcjonowania

przedsiębiorstwa 0,2 0,66

Zastosowanie skomputeryzowanych urządzeń kontroli jakości wody 0,2 0,66 Wprowadzenie kodów kreskowych w celu śledzenia materiałów

przepływających w ramach łańcucha dostaw 16,2 0,00*

Innowacja marketingowa:

Wprowadzenie promocji produktu − woda (np. picie wody z kranu) 0,8 0,37 Promocja produktu (wody) przez lokalnych liderów, lokalne grupy 12,8 0,00*

Wdrażanie zasad społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) 5,0 0,03*

Innowacja organizacyjna:

Wprowadzenie outsourcingu 12,8 0,00*

Wdrażanie systemów zarządzania np. normy serii ISO 0,8 0,37 Przeprowadzone fuzje i przejęcia; utworzenie nowego podmiotu itp. 9,8 0,00*

* Statystyczna istotność dla p < 0,05.

Na podstawie otrzymanych wyników można twierdzić, że struktura wska- zań na poniższe rodzaje innowacji to:

− wytwarzanie kompostu z osadów ściekowych,

− wzbogacanie wody mikroelementami wpływającymi na poprawę jakości,

− wprowadzenie kodów kreskowych w celu śledzenia materiałów przepływają- cych w ramach łańcucha dostaw,

− promocja produktu (wody) przez lokalnych liderów, lokalne grupy,

− wdrażanie zasad społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR),

− wprowadzenie outsourcingu,

− przeprowadzone fuzje i przejęcia; utworzenie nowego podmiotu itp. nie jest jednorodna (p < 0,05) i tym samym dominuje przychylność do tego typu in- nowacji.

Podsumowanie

Otrzymane wyniki potwierdziły założoną hipotezę, że przedstawiciele kadry zarządzającej branży wodociągowo-kanalizacyjnej mają proinnowacyjne nastawienie do zachodzących zmian. Zgodnie z metodologią Oslo, innowacyjna

(8)

POSTAWA WOBEC ZMIAN ORAZ RODZAJE… 113

organizacja oznacza firmę, która w badanym, najczęściej trzyletnim okresie, wprowadziła przynajmniej jedną innowację technologiczną, nowy lub ulepszony produkt bądź nowy lub ulepszony proces stanowiący nowość, przynajmniej z punktu widzenia badanej organizacji¹¹. Przeprowadzone badanie potwierdziło, że branża wodociągowo-kanalizacyjna postrzega wdrażanie innowacji jako stra- tegię długoterminową, wpływającą na obniżenie kosztów funkcjonowania oraz zwiększenie poziomu jakości oferowanych produktów i usług. Powyższe rozwa- żania stanowią zaledwie wstęp do dalszych badań.

Bibliografia

Bratnicki M., Strużyna J.: Przedsiębiorczość i kapitał intelektualny. Wydawnictwo Uczelniane Akademii Ekonomicznej, Katowice 2001.

Damanpour F., Wischnevsky J.D.: Research on Innovation in Organizations: Distinguis- hing Innovation-Generating from Innovation – Adopting Organizations. „Journal of Engineering and Technology Management” 2006.

Determinanty innowacyjności przedsiębiorczości. Red. W. Janasz. Wydawnictwo Uni- wersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2002.

Drucker P.F.: Innowacje i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady. PWE, Warszawa 1992.

Dyduch W.: Pomiar przedsiębiorczości organizacyjnej jako przesłanka podwyższania efektywności. W: Organizacja i Zarządzanie. Kwartalnik Naukowy. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Katowice 2008, nr 4.

Hage J., Dewar R.: Elite Values Versus Organizational Structure in Predicting Innova- tion. „Administrative Science Quarterly” 1973, Vol. 18 (3).

Hess A., Rothaermel F.T.: Ambidexterity & Innovative Performance: The Role of Hu- man Capital & Strategic Alliances. American Academy of Management Conferen- ce, Chicago 2009.

Hood C.: The New Public Management in the 1980, Variations on the Them, Accoun- ting. „Organizations and Society” 1995, No. 20 (2-3).

Oslo Manual. The Measurement of Scientific and Technological Activities. Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data.

OECD/Eurostat 1997.

Pichlak M.: Uwarunkowania innowacyjności organizacji. Studium teoretyczne i wyniki badań empirycznych. Difin, Warszawa 2012.

Salavou H.: The Concept of Innovativeness: Should We Need to Focus. „European Jour- nal of Innovation Management” 2004, Vol. 7 (1).

11 Oslo Manual…, op. cit., s. 51.

(9)

Schumpeter J.A.: Teoria rozwoju gospodarczego. PWN, Warszawa.

Von Stamm B.: Managing Innovation. Design and Creativity. John Wiley & Sons Ltd, Chichester 2008.

ATTITUDE TOWARDS CHANGE AND TYPES OF INTRODUCED INNOVATIONS ON THE BASIS OF CHOSEN PUBLIC SERVICE SECTOR

Summary

Today many factors have to be considered in order to create a successful organisation with a strategic advantage, competing in an environment with uncertain and undefi- ned conditions. One of the key elements that can give an organisation this advantage is the ability to be open for innovation. Becoming an innovative and learning organisation requires changes and improvements in the organisational structure and the relationship with the community. This innovative approach, mainly used for business management, can also be applied to the public sector. This article presents the results of a research car- ried out within the water and sewage industry in Poland. The research examined pro- innovative attitude of the management and specified the types of innovation implemen- ted in the industry within the last three years (2011-2013).