STRUKTURA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH I PRZEDSIÊBIORCZOŒCI NA OBSZARACH WIEJSKICH

Waldemar Gostomczyk

Politechnika Koszaliñska w Koszalinie

STRUKTURA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH I PRZEDSIÊBIORCZOŒCI NA OBSZARACH WIEJSKICH

WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO THE ECONOMIC STRUKTURE AND ENTERPRISE ON RURAL

AREALS ZACHODNIOPOMORSKIE VOIVIDSHIP

S³owa kluczowe: struktury gospodarcze, przedsiêbiorczoœæ, obszary wiejskie

Synopsis. Rozwój obszarów wiejskich zale¿y od liczby i struktury podmiotów gospodarczych. W opracowa- niu przedstawiono regionalne zró¿nicowanie w zakresie przedsiêbiorczoœci na poziomie gmin, obszarów wiejskich i podregionów województwa zachodniopomorskiego. Porównano je z odpowiednimi wskaŸnikami dla ca³ego kraju.

Wstêp

W Polsce od wielu lat obserwowujemy nies³abn¹ce zainteresowanie tematyk¹ rozwoju obszarów wiejskich. Podyktowane jest to wysokim udzia³em tych terenów w powierzchni kraju i liczbie ludnoœci oraz ostroœci¹ problemów spo³eczno-gospodarczych. Znaczne zró¿nicowanie poziomu rozwoju wynika ze stosowania w przesz³oœci przez w³adze lokalne odmiennych modeli rozwoju, które ukszta³towa³y liczbê i strukturê podmiotów gospodarczych. Ma ona ogromne znaczenie dla poziomu dochodów gmin wiejskich i mo¿liwoœci przeznaczania czêœci tych œrod- ków na zadania w³asne i inwestycje. Dzia³ania te stanowi¹ podstawê poprawy warunków ¿ycia lokalnej ludnoœci i wyrównywania dysproporcji w skali kraju. Stosowane do niedawna modele rozwoju charakteryzowa³y siê znacznie wiêksz¹ koncentracj¹ podmiotów gospodarczych na obszarach miast, a wsie pe³ni³y g³ównie funkcje rolnicze. Przemiany gospodarcze przeprowa- dzane w Polsce wymuszaj¹ koniecznoœæ aktywizacji zarówno rolniczej, jak i pozarolniczej tak, aby jej skutkiem by³ wzrost dochodów ludnoœci wiejskiej i liczby osób pracuj¹cych. W warun- kach wysokiego bezrobocia, zw³aszcza na terenach, gdzie przemiany w³asnoœciowe mia³y rady- kalny charakter, tworzenie nowych podmiotów gospodarczych i miejsc pracy decyduje o mo¿- liwoœciach rozwoju obszarów wiejskich.

Celem artyku³u jest przedstawienie zró¿nicowania liczby podmiotów gospodarczych i wskaŸ- ników przedsiêbiorczoœci w gminach wiejskich i miejskich, obszarach wiejskich i miejskich województwa zachodniopomorskiego oraz podregionach szczeciñskim i koszaliñskim. Wielko-

œci te porównano z odpowiednimi danymi dla ca³ej Polski.

Podstawowym Ÿród³em informacji wykorzystanych w opracowaniu by³y dane zawarte w

rocznikach statystycznych województwa zachodniopomorskiego oraz Banku Danych Regio-

nalnych z lat 1996-2003. Opracowano je oddzielnie dla gmin wiejskich, miejsko-wiejskich i miejskich, obszarów wiejskich i miejskich oraz w podregionach szczeciñskim i koszaliñskim.

Charakterystyka województwa zachodniopomorskiego

Powierzchnia województwa zachodniopomorskiego wynosz¹ca 22 902 km

stanowi 7,3%

terytorium Polski. Liczba ludnoœci 1694,4 tys. (4,4% ludnoœci Polski) œwiadczy o niskim wskaŸ- niku zaludnienia (74 osoby na km

). Na terenach wiejskich mieszka 30,4% ludnoœci. Podregion szczeciñski stanowi 55% powierzchni województwa i 65% ludnoœci, a koszaliñski odpowiednio 45 i 35%. W województwie jest 18 powiatów, 114 gmin, 61 miast, 3175 miejscowoœci wiejskich.

Gmin wiejskich jest 53, miejskich 11, a miejsko-wiejskich 50. Liczba poszczególnych gmin w podregionach koszaliñskim i szczeciñskim jest zró¿nicowana. Najbardziej jest to widoczne na przyk³adzie gmin miejsko-wiejskich. W podregionie szczeciñskim jest ich 35, a koszaliñskim 15.

Z przedstawionego zestawienia wynika, ¿e w województwie zachodniopomorskim ludnoœæ ogó³em i w wieku produkcyjnym koncentruje siê w gminach miejskich i miejsko-wiejskich pod- regionu szczeciñskiego.

a n n a t s ( o g e i k s r o m o p o i n d o h c a z a w t z d ó w e j o w h c y w o d

¹ z r o m a s k e t s o n d e j a r u t k u r t S . 1 a l e b a

T1.XI.I2003) 3

e i n e i n l ó g e z c z s y

W Powierzchnia LudnoϾ LudnoϾwwieku m y n j y c k u d o r p m

k ² % ogó³em % ogó³em % i

k s ñ i c e z c z s .r d o p

– e i k s j e i m - o k s j e i w y n i m

Gminywiejskie–pod.rszczeciñski Gminywiejsko-miejskie–pod.rkoszailñski Gminywiejsko-miejskie-–pod.rkoszailñski Gminymiejskie

GWo.jzachodniopomorskie

6 1 9 7038 4472 5664 4812 2 0 9 2 2

6 , 4 37,6 13,9 220,4 6 , 3,0 0 0 1

5 5 0 1 5 431234 159159 150735 102266 8694449 1

6 , 6 27,7

4 , 9,9 8,3 7 40,0 0 1

3 2 0 6 8 280357

5 6 4 7 992162

1 0 4 7 3 593408 0 1

1 , 6 27,3

9 , 8,4 89,1 40,0 0 1

a w t z d ó w e j o w o g e n z c y t s y t a t s a k i n z c o R h c y n a d e i w a t s d o p a n e n s a

³ w e i n a w o c a r p o i a i n e z c il b o : o

³ d ó r

achodniopomorskiego2004. z

Struktura podmiotów gospodarczych

Liczba i struktura podmiotów gospodarczych œwiadczy o poziomie rozwoju gospodarcze- go. Porównanie ich do odpowiednich wskaŸników ogólnopolskich pozwala okreœliæ pozycje danego regionu na tle kraju. Analizowanie liczby przedsiêbiorstw w gminach wiejskich, miej- skich i miejsko-wiejskich, na obszarach wiejskich, podregionach umo¿liwia okreœlenie wewn¹trz regionalnego zró¿nicowania. Liczbê przedsiêbiorstw w poszczególnych kategoriach jednostek samorz¹dowych, podregionach i obszarach przedstawia tabela 2.

W opracowaniu do obszarów miejskich zaliczono gminy miejskie oraz czêœæ gmin miejsko- wiejskich w czêœci znajduj¹cej siê w granicach administracyjnych miast. Natomiast w obsza- rach wiejskich t¹ czêœæ gmin miejsko-wiejskiej pominiêto w obliczeniach. Same liczby przedsiê- biorstw, ze wzglêdu na zró¿nicowan¹ liczbê ludnoœci w poszczególnych jednostkach nie daj¹ nam pe³nej wiedzy na temat rozwoju przedsiêbiorczoœci. Dok³adniejsze analizy mo¿na przepro- wadziæ obliczaj¹c strukturê procentow¹ przedsiêbiorstw wraz z ich terytorialnym rozmieszcze- niem. Dane te przedstawiaj¹ tabele 3 i 4.

Udzia³ sektora prywatnego w analizowanych jednostkach wynosi od 95% w gminach i

obszarach miejskich do ponad 97% na obszarach wiejskich. Proporcje te jeszcze bardziej uwi-

daczniaj¹ siê w zak³adach osób fizycznych. Ich udzia³ jest najwy¿szy w gminach i obszarach

wiejskich podregionu koszaliñskiego. Sektor publiczny ma w województwie zachodniopomor-

skim coraz mniejszy udzia³ i nie przekracza 5,15%.

Struktura rozmieszczenia przedsiêbiorstw w poszczególnych podregionach jest zbie¿na z udzia³em ludnoœci w wieku produkcyjnym. Mo¿na wiêc wyci¹gn¹æ wniosek, ¿e o liczbie przed- siêbiorstw w skali województwa w du¿ym stopniu decyduj¹ zasoby pracowników. Ta prawid³o- woœæ nie potwierdza siê przy porównaniu obszarów wiejskich i miejskich. Na obszarach wiej- skich mieszka ponad 30% ludnoœci, a udzia³ przedsiêbiorstw stanowi tylko 18,54%.

Przedsiêbiorstwa skoncentrowane s¹ przewa¿nie w miastach.

WskaŸniki przedsiêbiorczoœci w woj. zachodniopomorskim

Proporcje i zró¿nicowanie warunków do powstawania podmiotów gospodarczych przed- stawiæ mo¿na za pomoc¹ wskaŸników przedsiêbiorczoœci. Przedstawiaj¹ one liczbê zak³adów na 1000 mieszkañców w wieku produkcyjnym. O rozwoju gospodarczym decyduj¹ wszystkie przed-

.r 3 0 0 2 w m i k s r o m o p o i n d o h c a z e i w t z d ó w e j o w w w t s r o i b ê i s d e z r p a b z c i L . 2 a l e b a T

e i n e i n l ó g e z c z s y

W Ogó³em Przedsiê-

a w t s r o i bsektora

o g e n t a w y r p

y d a

³ k a Zosób

h c y n z c y z if

- ê i s d e z r Pbiorstwa

a r o t k e sbilcznego u

p e

i k s j e i m y n i m

Gminywiejskie–podregionszczeciñski Gminywiejskie– podregionkoszailñski Gminymiejsko-wiejskie– podregionszczeciñski Gminymiejsko-wiejskie– podregionkoszailñski Gbszarywiejskie– podregionszczeciñski Obszarymiejskie–podregionszczeciñski OObszarywiejskie– podregionkoszailñski i k s ñ il a z s o k n o i g e r d o p

– e i k s j e i m y r a z s b

Obszarymiejskie–wo.jzach-.pom. Obszarywiejskie–wo.jzach-.pom. Oo.jzachodnio-pomorskie–razem Wodregionszczeciñski

Podregionkoszailñski P

4 2 0 2 2 110817

6 8 7 2 12335 42664 10805 20200 1 116386

5 3 2 3 53435 6 137191

6 2 6 0 0 231005 169621

7 9 1 7 1 110533

7 2 4 2 10497 42012 10317 205528 115954 7 6 8 0 556395 136271 6 6 6 2 9 125845 166821

2 2 5 5 98860

0 7 7 0 14287 310116 4 1 2 7 15830 83802 12709 428539 131016 5 5 5 9 5 103044 156511

7 2 8 4284

9 5 338 8 1652

8 8 472 6 4432

8 6 3 2040 7920 0 6 9 7160 5800 2 .

h c y n l a n o i g e R h c y n a D u k n a B h c y n a d e i w a t s d o p a n e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r



.r 3 0 0 2 w m i k s r o m o p o i n d o h c a z e i w t z d ó w e j o w w w t s r o i b ê i s d e z r p a r u t k u r t S . 3 a l e b a T

e i n e i n l ó g e z c z s y

W Przedsiê-

a w t s r o i bsektora

o g e n t a w y r p

y d a

³ k a Zosób

h c y n z c y z if

- ê i s d e z r Pbiorstwa

a r o t k e sbilcznego u

p e

i k s j e i m y n i m

Gminywiejskie– podregionszczeciñski Gminywiejskie– podregionkoszailñski Gminymiejsko-wiejskie–podregionszczeciñski Gminymiejsko-wiejskie– podregion koszailñski Gbszarywiejskie–podregionszczeciñski Obszarymiejskie– podregionszczeciñski Obszarywiejskie– podregionkoszailñski Obszarymiejskie– podregionkoszailñski Obszarymiejskie–wo.jzachodnio-pomorskie OObszarywiejskie–wo.jzachodnio-pomorskie

m e z a r

– e i k s r o m o p - o i n d o h c a z .j o

Wodregionszczeciñski Podregion koszailñski P

4 0 , 6 97,37 97,19 95,66 94,85 97,65 95,76 97,36 95,55 95,70 97,53 96,03 96,06 95,98 9

8 2 , 8 781,91

3 2 , 4 80,99 89,88 72,74 87,89 74,23 80,23 88,65 73,40 89,53 78,66 71,17 8

6 9 , 3,25 2,81 2,34 45,15 5 3 , 2,24 42,64 5 4 , 4,30 42,47 7 9 , 3,94 3,02 4 .

h c y n l a n o i g e R h c y n a D y z a B e i w a t s d o p a n e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r



siêbiorstwa bez wzglêdu na formê w³asnoœci, dlatego obliczono je razem i oddzielnie dla po- szczególnych sektorów. W wiêkszoœci podobnych opracowañ wielu autorów koncentruje siê przede wszystkim na wskaŸniku przedsiêbiorczoœci zak³adów osób fizycznych. Obliczone wskaŸ- niki dla województwa zachodniopomorskiego przedstawiono w tabeli 5.

Przedstawione w tabeli 4 prawid³owoœci przek³adaj¹ siê na wielkoœæ wskaŸników przedsiêbior- czoœci. Ich wartoœci s¹ najwy¿sze dla gmin i obszarów miejskich, a najni¿sze dla obszarów wiejskich.

Ró¿nica miêdzy wartoœci¹ najwy¿sz¹ a najni¿sz¹ wynosi 54%. Pomimo, ¿e podregion koszaliñski w skali ca³ego województwa uwa¿any jest za s³abiej rozwiniêty, to wskaŸnik przedsiêbiorczoœci, szcze- gólnie zak³adów osób fizycznych jest wy¿szy ni¿ w podregionie szczeciñskim.

.r 3 0 0 2 w m i k s r o m o p o i n d o h c a z .j o w w w t s r o i b ê i s d e z r p a i n e z c z s e i m z o r a r u t k u r t S . 4 a l e b a T

e i n e i n l ó g e z c z s y

W Ogó³em Przedsiê-

a w t s r o i bsektora

o g e n t a w y r p

y d a

³ k a Zosób

h c y n z c y z if

- ê i s d e z r Pbiorstwa

a r o t k e sbilcznego u

p e

i k s j e i m y n i m

Gminywiejskie–podregionszczeciñski Gminywiejskie–podregionkoszailñski Gminymiejsko-wiejskie–podregion szczeciñski Gminymiejsko-wiejskie–podregionkoszailñski Gbszarywiejskie–podregionszczeciñski Obszarymiejskie–podregionszczeciñski Obszarywiejskie–podregionkoszailñski Obszarymiejskie–podregionkoszailñski Obszarymiejskie–wo.jzachodnio-pomorskie Obszarywiejskie–wo.jzachodnio-pomorskie OWo.jzachodnio-pomorskie–razem

i k s ñ i c e z c z s n o i g e r d o

Podregion koszailñski P

2 8 , 0 65,39

7 3 , 6,10 1 26,31

7 3 , 0 14,93 58,17 3 5 , 6 21,46 88,54 10,00 0 165,30

0 7 , 4 3

3 8 , 0 65,47

5 4 , 6,02 1 26,23

5 5 , 0 14,77 58,28 0 4 , 6 21,17 88,83 10,00 0 165,32

8 6 , 4 3

7 8 , 9 55,55

5 7 , 6,49 1 26,34

9 7 , 0 13,79 58,65 7 7 , 6 20,56 89,44 10,00 0 164,58

2 4 , 5 3

4 6 , 0 63,57

1 5 , 4,09 3 28,19

3 1 , 6,69 8 55,43

5 7 , 9 28,44 81,56 10,00 0 164,82

8 1 , 5 3 .

h c y n l a n o i g e R h c y n a D y z a B e i w a t s d o p a n e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r



.r 3 0 0 2 w m i k s r o m o p o i n d o h c a z .j o w w

* i c

œ o z c r o i b ê i s d e z r p i k i n

Ÿ a k s W . 5 a l e b a T

e i n e i n l ó g e z c z s y

W LudnoϾ

u k e i w wproduk-

m y n j y c

k i n

Ÿ a k s Wprzedsiê-

i c

œ o z c r o i bogólnej

k i n

Ÿ a k s Wprzedsiê-

i c

œ o z c r o i bsektora

o g e n t a w y r p

k i n

Ÿ a k s Wprzedsiê-

i c

œ o z c r o i b osób

h c y n z c y z if

k i n

Ÿ a k s Wprzedsiê-

i c

œ o z c r o i bsektora

o g e n z c il b u p e

i k s j e i m y n i m

Gminywiejskie–podregionszczeciñski Gminywiejskie–podregionkoszailñski Gminymiejsko-wiejskie

Gpodregionszczeciñski

–minymiejsko-wiejskie Gpodregionkoszailñski

–W–podregionszczeciñski OM–podregionszczeciñski OW–podregion koszailñski OM–podregionkoszailñski OM–wo.jzachodnio-pomorskie OW–wo.jzachodnio-pomorskie Oo.jzachodnio-pomorskie Wodregionszczeciñski Podregionkoszailñski P

1 0 4 7 3 580357

5 6 4 7 9

3 2 0 6 8 2

2 6 1 2 91164 8 135009 537775 139460 274469 718939 393408 0 1716173

5 3 2 7 7 3

1 , 7 2 234,6 131,2 1

0 , 8 4 1

4 , 7 3 114,8 106,0 218,9 122,3 211,0 216,6 183,5 182,9 184,6 1

1 , 8 1 231,1 127,5 1

6 , 1 4 1

3 , 0 3 1112,1

2 , 7 9 1115,8

4 , 2 1 201,9 2113,7 2 , 6 7 175,7 1177,1

7 , 7 7 1110,3

5 , 0 1 1

9 , 9 1 1

8 , 9 0 195,0

4 , 0 6 100,2 178,3 166,0 197,2 9 , 5 4 143,9 149,8 1

0 , 9,5 3,7 3

4 , 6

1 , 7,7 2,7 83,1 9 , 99,1

9 , 2,3 7,2 7,4 7 .

m y n j y c k u d o r p u k e i w w b ó s o 0 0 0 1 a n h c y n j y c k u d o r p w ó d a

³ k a z a b z c il

*ród³o:opracowaniew³asne.



W strukturze podmiotów gospodarczych samorz¹dów terytorialnych przewa¿aj¹ zak³ady osób fizycznych, a wiêc decyduj¹ one o poziomie rozwoju. Z tego wzglêdu wykorzystuje siê je do porównañ w skali ogólnopolskiej. Województwo zachodniopomorskie na tle kraju przedsta- wiaj¹ tabele 6 i 7.

WskaŸniki rozwoju przedsiêbiorczoœci w województwie zachodniopomorskim znacznie prze- wy¿szaj¹ œrednie krajowe. Dotyczy to zarówno obszarów wiejskich, a w znacznie wy¿szym stopniu obszarów miejskich. Dla obszarów wiejskich jest to szczególnie istotne, poniewa¿ z powodu ni¿szej koncentracji przedsiêbiorstw na wsi mo¿na by wyci¹gn¹æ b³êdny wniosek o niskim poziomie rozwoju tych obszarów. W rzeczywistoœci wysoki poziom wskaŸników na obszarach miejskich województwa zachodniopomorskiego zani¿a odpowiednie wskaŸniki dla obszarów wiejskich. S¹ one jednak i tak wy¿sze od porównywalnych œrednich wskaŸników dla ca³ego kraju.

Wnioski

Przeprowadzone analizy i obliczenia dla ró¿nych jednostek samorz¹dowych, obszarów i podregionów w województwie zachodniopomorskim i w kraju pozwalaj¹ na wyci¹gniêcie na- stêpuj¹cych wniosków:

– w skali ca³ego kraju wystêpuj¹ istotne ró¿nice w udziale obszarów wiejskich, liczby ludnoœci w wieku produkcyjnym i liczbie przedsiêbiorstw,

– województwo zachodniopomorskie nale¿y do obszarów o stosunkowo niskim udziale ludnoœci wiejskiej,

– zdecydowana wiêkszoœæ, oko³o 96%, wszystkich zarejestrowanych przedsiêbiorstw sta- nowi sektor prywatny; udzia³ ten jest wy¿szy na obszarach wiejskich,

– struktura rozmieszczenia przedsiêbiorstw w dwóch podregionach województwa zachod- niopomorskiego jest zbie¿na z udzia³em ludnoœci w wieku produkcyjnym,

a n N O G E R e i m e t s y s w h c y n a w o r t s e j e r a z h c y n z c y z if b ó s o w ó d a

³ k a z a b z c i L . 6 a l e b a

Tbszarachmiejskichiwiejskichw2003 .r o

e i n e i n l ó g e z c z s y

W Polska Wo.jzachodniopomorskie w

ó d a

³ k a z a b z c

ilsób ifzycznych

o struktura ilczbazak³adów h c y n z c y z if b ó s

o struktura e

i k s j e i m y r a z s b

Obszarywiejskie Oazem

R

2 3 0 6 0 241627 702659 8 2

5 , 3 76,5 200,0 1

9 3 5 8 2 131016

5 5 5 9 5 1

6 , 0 89,4 10,0 0 1 .

e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r



.r 3 0 0 2 w h c y n z c y z if b ó s o i c

œ o z c r o i b ê i s d e z r p i k i n

Ÿ a k s W . 7 a l e b a T

- e z c z s y Wólnienie

g Polska Wo.jzachodniopomorskie a

b z c il³adów k a z osób

h c y n z c y z if

a b z c ilnoœci d u lwwieku

. c k u d o r p t[ys].

. k s wedsiê- z r piorczoœci b

a b z c il³adów k a z osób

h c y n z c y z if

a b z c ilnoœci d u l wieku wrodukc. p t[ys].

. k s wedsiê- z r piorczoœci b

e i k s j e i m y r a z s b

Obszarywiejskie Oazem

R

2 3 0 1 6 0 2741627

9 5 6 2 0 8 2

9 3 2 5 18551

0 9 7 3 2

2 , 5 3 186,7

8 , 7 1 1

9 3 5 8 2 131016

5 5 5 9 5 1

5 , 7 7 718,9 393,4 0 1

0 , 6 6 197,2

9 , 5 4 1 .

e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r



– obszary wiejskie charakteryzuj¹ siê znacznie ni¿sz¹ koncentracj¹ przedsiêbiorstw,

– wskaŸniki przedsiêbiorczoœci na obszarach wiejskich s¹ zdecydowanie ni¿sze ni¿ w miastach,

– podregion koszaliñski charakteryzuje siê wy¿szym wskaŸnikiem przedsiêbiorczoœci ni¿

podregion szczeciñski.

– wskaŸniki rozwoju przedsiêbiorczoœci w województwie zachodniopomorskim zarówno dla miast i wsi s¹ zdecydowanie wy¿sze od odpowiednich œrednich krajowych.

Literatura

Kamiñska W. 2004: Przedsiêbiorczoœæ osób fizycznych na obszarach wiejskich w 2003 roku. [W:] Pozarol- nicza dzia³alnoœæ gospodarcza na obszarach wiejskich, pod red. E. Pa³ki. Studia Obszarów Wiejskich, tom V, Warszawa.

Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego 2004. Urz¹d Statystyczny w Szczecinie.

Bank Danych Regionalnych 1996-2003, GUS.

Strategia Rozwoju Rolnictwa i Obszarów wiejskich Województwa Zachodniopomorskiego 2005, Urz¹d Mar- sza³kowski.

Summary

The economic strukture is one the factors determining economic development of rural areals. The aim of the article is present lokal differentiation of rural areals in terms of the development of bisiness registered in the REGON system in zachodniopomorskie voivods and Poland in the year 2003.

Adres do korespondencji dr Waldemar Gostomczyk Politechnika Koszaliñska Katedra Polityki Spo³eczno-Gospodarczej i Ekonomiki Regionalnej 75-343 Koszalin ul. Kwiatkowskiego 6E tel. (0 94) 343 91 33