Sejmiki szlachty ziemi bielskiej w Brańsku w XVI-XVIII wieku

JAN SIEDLECKI

Sejmiki' szlachty ziemi bielskiej w Brańsku w XVI-XVIII wieku

Do 1569 r. posłowie szlachty ziemi bielskiej uczestniczyli w obradach sejmów litewskich, aż do tego bowiem mom entu województwo podlas­ kie wchodziło w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sejm y litewskie różniły się od koronnych jako że izba poselska w XVI wióku odgrywała w sejmie koronnym bez porównania większą rolę aniżeli w litewskim. M agnateria litewska nie chciała dopuścić do wspólnych obrad szlachty litewskiej nazywanej pogardliwie populus. Od lat trzydziestych do sześć­ dziesiątych XVI w. szlachtę danej ziemi na sejmach litewskich reprezen­ tował chorąży tej ziemi, natom iast urzędników ziemskich i grodzkich marszałek danej ziemi h Zwykle jednak chorąży ziemski w ybierał spo­ śród szlachty dwóch „ludzi bacznych i roztropnych” i razem reprezen­ towali daną ziemię w sejmie. Dopiero w 1564 r. Zygm unt August zgo­ dził się, ażeby na wzór Korony na sejmikach powiatowych szlachta sama wybierała posłów na sejmy litewskie 2. 30 grudnia 1565 r. na sej­ mie litewskim w Wilnie Zygm unt A ugust wydał przywilej upodobnia­ jący sądy ziemskie oraz szlacheckie sejmiki powiatowe w Wielkim Księstwie Litewskim do odbywających się w Koronie 3. Praktycznie więc dopiero od 1566 r. seimiki w Wielkim Księstwie Litewskim tak jak i w Koronie zagajane były przez specjalnego posła królewskiego opatrzonego listem uw ierzytelniającym , a także instrukcją, w której wykazane były sprawy, mające być przedmiotem obrad przyszłego sejm u 4. Od tego czasu udział szlachty litewskiej we władzy prawodawczej przestał być już tylko symboliczny.

I. T. B a r a n o w s k i początki sejmikowej działalności szlachty ziemi bielskiej odnosi do roku 1501, kiedy to Aleksander Jagiellończyk nadał tej ziemi przywilej na prawo polskie, jednakże z kilkoma istotnym i ogra­ niczeniami 5. Sędzia i podsędek ziemi bielskiej otrzym ali listy z wezwa­ niem do stawienia się na sejm litew ski do Wilna w m aju 1514 r o k u 6.

1 J. J a r o s z e w i c z , Obraz L itw y t. II, Wilno 1844, s. 57.

* W. S m o l e ń s k i , S zkice z d zie jó w szlach ty m azow ieckiej, Kraków 1908, s. 125.

3 M. L u b a w s k i j , O czerk istorii litow sko-ru sskogo gosu darstw a, Moskwa

1915, s. 364—365.

4 I. T. B a r a n o w s k i , Podlasie w przededn iu Unii L ubelskiej, PH t. VII, 1968, s. 74.

5 Tamże, s. 66.

8 N. M a k s i m i e j k o , S ejm y litow sko-ru sskogo gosudarstw a, Charków 1902. dodatki, s. 39.

240 J A N S IE D L E C K I

Szlachta ziemi bielskiej na początku lat trzydziestych XVI w. zebraw ­ szy się na sejm iku postanowiła dobrowolnie opodatkować się i prosić królową Bonę, by ta za zebrane pieniądze wykupiła ich z rąk Olbrachta Gasztołda, u którego była w tedy w zastawie praw ie cała ziemia bielska. Delegaci bielskiej szlachty Stanisław Wierzbowski, pisarz ziemi biel­ skiej oraz Mroczek Krassowski zaopatrzeni w listy w ierzytelne do kró­ lowej Bony przybyli do K rakowa w listopadzie 1532 roku i przedłożyli Zygmuntowi I oraz Bonie swe prośby. Zygm unt 1 listem z ‘21 listopada 1532 r. zwołał sejm ik powiatowy szlachty ziemi bielskiej do Brańska na 16 grudnia t. r. 7 W liście zwołującym ten sejmik król pisał, iż zwołał

go przychylając się do usilnych próśb szlachty bielskiej zanoszonych

przez nią do tronu. Król obiecywał wysłać do Brańska na czas obrad sejmiku swego posła Stanisława Wierzbowskiego, pisarza ziemi bielskiej, zaopatrzonego w listy króla i królowej, dotyczące wyzwolenia wszystkich ziemian bielskich od ucisku i polepszenia ich bytu. Dochowały się ślady sejmikowej działalności szlachty bielskiej z roku 1533. Jak się dowia­ dujem y z listu królewskiego do O lbrachta Gasztołda z 25 kw ietnia 1533 roku, wsi poddany je powiatu bielskoho posłali do króla niekotorych zie­

mian bratju sw oju z zażaleniem, że urzędnicy starościńscy przeszkadzają

im w zbieraniu funduszu na wykupienie powiatu bielskiego8. Posłowie do króla musieli być, jak przypuszczamy, znowu w ybrani na sejm iku szlachty ziemi bielskiej, najprawdopodobniej w Brańsku. Mamy dużo dowodów na to, że sejm iki szlachty ziemi bielskiej odbywały się właśnie w Brańsku w drugiej połowie XVI wieku oraz przez cały XVII i XVIII wiek. Jednakże dla pierwszej połowy XVI wieku, list królewski z 21 listopada 1532 r. zwołujący sejm ik szlachty ziemi bielskiej do Brańska jest jedynym jak dotąd dowodem na to, że właśnie w tym mieście, aw an­ sującym z czasem do rangi stolicy adm inistracyjnej ziemi bielskiej, zro­ dziła się tradycja odbywania sejmików oraz zjazdów publicznych szlachty. Posłami ziemi bielskiej na sejm wileński w 1547 r. byli: Jan Mieński oraz M arcin Jałbrzyk Wyszeński. Dzięki ich usilnym staraniom Zygmunt A ugust 23 lutego 1547 r. zniósł ograniczenia obowiązujące jeszcze w na­ danym ziemi bielskiej praw ie polskim, a szlachtę tej ziemi zrównał ze szlachtą drohicką i mielnicką. Szlachta ziemi bielśkiej w tych latach interesowała się już obradam i sejmowymi, informowała się o przebiegu obrad, rozważała wnioski innych ziem Wielkiego Księstwa Litew skie­ go i układała wspólne postulaty w tzw. petitach, które posłowie ziemi bielskiej przedkładali następnie na sejmach litewskich królowi. Petycje szlachty podlaskiej, które ocalały od zagłady, np. bielska i wspólna dro- hicko-mielnick^, podane na sejm ie wileńskim w 1547 roku były, jak pisze Baranowski, „tak zbliżone do siebie, iż przypuszczać można, że podlaśkie sejm iki komunikowały sobie w zajemnie swe postulaty lub wspólnie naradzały się nad pewnymi punktam i” 9. Szlachta ziemi biel­ skiej w .połowie XVI w. sama ustalała wielkość zapłaty dla posłów ziem­ skich i chorążego jako zwrotu kosztów poselstwa, a jeśli któryś ze

7 A cta Tom iciana t. XIV, Poznań 1952, s. 790.

* W. P o c i e c h a , K rólow a Bona t. III. Poznań 1958, s 100. * L T. B a r a n o w s k i , op, cit., s OS.

S E J M IK I ZIE M I B IE L S K IE J X V I—X V II I W IE K U ₂₄₁

szlachty ociągał się z uiszczeniem uchwalonej sumy, miano praw o bez żadnej zwłoki egzekwować na nim niezapłaconą kwotę 10.

Ja k wiem y król często, wbrew przywilejom, naznaczał urzędników ziemskich bez porozumienia ze szlachtą. W pierwszej połowie XVI w. nie spotkaliśm y się z protestam i przeciwko tym nadużyciom, ale powoli wzrastało uświadomienie ogółu szlacheckiego i wzmagała się troska 0 zachowanie przywilejów w tym względzie. Jak pisze Baranowski, w 1551 r. w ziemi bielskiej obradował sejmik szlachecki, k tó ry „przez usta posła Jana Krassowskiego energicznie zaprotestował przeciwko za­ mianowaniu pisarzem ziemi bielskiej A lberta Jasińskiego sine nulla le­

gitime electione praemissa” u .

Od początku lat sześćdziesiątych XVI w. życie sejmikowe szlachty w trzech ziemiach województwa podlaskiego nabrało tempa. Żywo dy­ skutow ana była sprawa unii Wielkiego Księstwa z Koroną. Na początku lat sześćdziesiątych na czoło szlachty podlaskiej dążącej do włączenia Podlasia do Korony wysunął się starosta brański i suraski (w latach 1558—1565), Krzysztof Olędzki. Był on w ybierany posłem szlachty zie­ mi bielskiej w roku 1563 (Wilno) oraz 1564 (sejm litewski w Bielsku P odlaskim )12. W 1563 r. sejm wileński powołał Krzysztofa Olędzkiego 1 Adama Kosińskiego pisarza ziemskiego drohickiego do swej delegacji na rozmowy z Polakami, jako przedstawicieli Podlasia. Krzysztof Olędz­ ki w latach 1563—64 brał udział w pracach tej delegacji i w obradach sejm u warszawskiego w 1564 r. Aktu unii już nie podpisał, gdyż zmarł w 1565 r., a po jego śmierci przywództwo szlachty podlaskiej objął Adam Kosiński.

Na kolejny sejm litew ski do Wilna na przełomie 1565 i 1566 r. po­ słem ziemi bielskiej obrano pisarza ziemskiego bielskiego Tomasza O w sianego1S. W czasie tego sejm u sejm iki litewskie upodobniono do ko­ ronnych. Jedna z próśb szlachty ziemi bielskiej zaniesionych do króla dotyczyła tego problemu: „Toż napisaliście w prośbie swej, aby sejmiki w powieciech wedle zwyczaju koronnego były zachowane i obchodzone u w as”. K ról rozkazał dać na to następującą odpowiedź: „Ponieważ na tym teraźniejszym sejmie za prośbą wszystkich ziem i powiatów Wiel­ kiego Księstwa Litewskiego za naradzeniem wspólnym JKM ci z Pany Radami swym i bacząc tego być potrzebę dla sądów i inszych przypad­

10 D okum ien ty M oskow skogo A rch iw a M in isterstw a J u sticii t. I, Moskwa 183(7, s. 532. Odpowiedź Zygmunta Augusta na petycję szlachty ziem i bielskiej z 1547 r.: „Jako też nas prosili, abyśmy my dali naukę, skądby posłow ie powietni, którzy na sejm bywają od nich za naszym rozkazaniem posyłani, m ieli być na sitrawę opatrzeni. Takież też chorąży prosi, iż ponieważ nie ma żadnego opatrze­ nia na sw ój urząd, a przed się za listy naszym i na sejm jeździ, gdzie na tym niem ało utracić musi, a ta'k abyśmy go w tym opatrzyli, alby nieszkodował. Gdzież- my to bacząc, iż przedtem nikt inszy posłów tych powiatowych nie opatrował, jedno sami się szlachta na to składali, tedy i na ten czas takież według starego zwyczaju m ają ich takież sami opatrować”.

11 I. T. B a r a n o w s k i , op. cit., s. 69. Pisze on też dalej, że „w tym samym roku [1551] bielszczanie skarżyli się na sw ego podsędka Lew ickiego, iż z powodu spraw królew skich często byWa nieobecny w sądzie. Król rozkazał, aby podsędek, gdy sam nie może przybyć na roki, w ysyłał zamiast siebie szlachcica gruntownie obeznanego ze sprawam i sądow ym i”.

u A k ta unii Polski z L itw ą, wyd. S. K u t r z e b a , W. S e m k o w i c z , War­

szawa 1932, s. 231. Zob. też zestawienie nr 1 na końcu niniejszego artykułu. u I. K a p i c a - M i l e w s k i , H erbarz, wyd. Z. G l o g e r , Kraków 1870, s. 313. Najprawdopodobniej wybrano też i drugiego posła, ale jego nazwiska n ie znamy.

242 J A N S IE D L E C K I

ków ziemskich, powiaty pewne w swych granicach i sejm iki w nich miewać postanowi! jest raczy!, co już i przyw ilejem JKM ci jest utw ier­ dzono pogotowiu i w ziemi podlaskiej, gdzie od niemałego czasu praw a koronnego używacie, na takie sejmiki powiatowe zwyczajem koronnym miewać JKMość zezwalać raczy na wieczne czasy. Wszakoż te sejmiki mają bywać za pozwoleniem i rozkazaniem JKMci listownym pod tym czasem, gdy po wszystkich ziemiach i powiatach państwa JKMci i Wiel­ kiego Księstwa Litewskiego na takowe sejmiki rozkaz JKMci dla po­ trzeb Rzeczypospolitej wynijdzie” u .

Sejm iki odbywające się w trzech ziemiach województwa podlaskie­ go 11 listopada 1568 r. były przełomowe w tym sensie, iż po raz ostatni posłowie tam w ybrani reprezentow ali Wielkie Księstwo Litewskie. Na sejmie lubelskim zapadła długo oczekiwana decyzja o przyłączeniu Pod­ lasia do Korony. Posłem królewskim na sejmik ziemi bielskiej był pi­ sarz tejże Tomasz Owsiany. Król Zygm unt August przez jego usta wzywał sejmik bielski do wybrania „dwóch osób, ludzi bacznych i roz­ tropnych, cum plena potestate”, zawiadamiając szlachtę, iż głównym przedmiotem obrad będzie przyprowadzenie do dkutku unii Litw y z Ko­ roną. Posłami ziemi bielskiej zostali wówczas: Teofil Brzozowski, podko­

morzy bielski oraz Kasper Irzykowicz, podkomorzy m ieln icki15.

15 kw ietnia 1569 r. deliberowano na sesji, czy po wyjeździe znacznej części Litwinów należało zwołać nowe sejmiki na Podlasiu i Wołyniu czy też kontynuować obrady z tym i posłami, którzy zostali. Zaibrał Wtedy głos Mikołaj Bujno, chorąży podlaski i zarazem podstarości b rań ­ ski, z którego słów dowiadujemy się, jakiego rodzaju nadużycia popeł­ niali panowie litewscy na sejmikach podlaskich: „Acz się przyw ilejow i naszemu nie dosyć dzieje, że z nas żydowskie angarie nie są złożone i insze co na nas Litwa nakłada, wszakże bądźcie waszmościowie nas pewni, żeśmy są waszmościów bracią. Nie w ątpim y też w tym, iż Wasz­ mościowie pomożecie do tego, iż to niewolnictwo litewskie będzie z nas złożone, gdyż my dla wolności polskich dobrowolnie jesteśm y przysta­

li A co się tyczy tych sejmików, aby im tam składać, tedy tam

sejm iki jako żywo nie bywały, aż do parczowskiego sejmu. Wszakoż jednak nie tym sposobem są jako tu u Waszmościów, bo tam jeno pan wojewoda a starosta na sejmik przyj edzie a chorąży i napiszą co chcą i poszlą do ziemianina w dom, aby się na to podpisał, jeśli się nie pod­ pisze tedy penę kijową założą. A tak nie wiem co by to za potrzeba była sejmików tych, boć tam szlachta nic nie radzi, jedno panowie co

chcą to c z y n ią ” 16.

SEJM IKI ZIEMI BIELSK IEJ W LATACH 13S9—1793

Po 1569 r. ziemia bielska wysyłała na sejmy walne po dwóch posłów w ybranych na sejm iku w Brańsku. Zrezygnowano więc z w ysyłania cho­ rążego i marszałka powiatowego, który to urząd był charakterystyczny

14 L. H u b e r t , Pam iętniki h istoryczne t. I, Warszawa 1861, s. 60.

15 O. H a l e c k i, Przyłączenie Podlasia, W ołynia î K ijo w szczy zn y do K orony, Kraków 1915, s. 62.

S E JM IK I ZIEM I B IE L S K IE J X V I—X V III W IEK U ₂₄₃

dla stosunków litewskich. Bardzo często się jednak zdarzało, szczegól­ nie w XVII wieku, że chorąży ziemi bielskiej był jednym z dwóch po­ słów. Niektórzy z nich, np. Mikołaj Skaszewski albo Wacław Jeruzalski, byw ali posłami wielokrotnie.

W drugiej połowie XVI w. zwyczaj odbywania sejmików oraz zjaz­ dów publicznych szlachty ziemi bielskiej w Brańsku ugruntow ał się na dobre. Oto 1 kw ietnia 1577 r. przebyw ający wówczas we Włocławku Stefan Batory wydał uniwersał zwołujący sejm iki powiatowe i sejm iki generalne, w którym czytamy: „Sejmiki powiatowe w województwach i ziemiach, a także też i główne w Wielkiej i Małej Polsce i w Mazow­ szu na miejscach zwykłych, składamy, między którym i ziemi bielskiej w Brańsku na dzień 24 kwietnia, a główny wielkopolski n a dzień 9 m a­ ja, zaś Małej Polski w Korczynie a mazowiecki w Warszawie na dzień 15 m aja” 17. Król żądał także, aby szlachta ziemi bielskiej zjechała się na te sejmiki i wysłuchała zaopatrzonego w odpowiednią instrukcję po­ sła królewskiego, który miał się zjawić w Brańsku na czas sejmiku. 24 kw ietnia 1577 szlachta ziemi bielskiej zebrana na sejm iku w B rań­ sku na swych posłów, wysłanych następnie według wszelkiego p raw ­ dopodobieństwa na generał k o lsk i18 nie na mazowiecki, w ybrała Teofila Brzozowskiego, podkomorzego ziemi bielskiej oraz Abrahama Wiszowa- tego, komornika tej ziem i19.

W listopadzie 1577 r. Stefan Batory ponownie zwołał sejmik przed­ sejmowy do Brańska, na 16 grudnia przed sejmem zwołanym na 14 stycznia 1578 r. W źródle nie odnotowano nazwisk posłów ziemi biel­ skiej wówczas w ybranych 20. Po śmierci Batorego wojewoda podlaski Mi­ kołaj Kiszka zwołał do Brańska na 21 stycznia 1587 r. szlachtę nie tyliko ziemi bielskiej, ale także całego województwa podlaskiego, gdzie zawią­ zano „Confoederatio albo kaptur województwa podlaskiego i ziem ku niej należących” 21. Na zjeżdzie tym zapadły ważne postanowienia do­ tyczące szczególnie organizacji sądownictwa w całym województwie pod­ laskim podczas bezkrólewia. W akcie konfederacji czytamy między in­ nymi, że to też sobie warowali obywatele ziemi drohickiej i mielnic­ kiej, iż „ta konwokacja teraźniejsza sejmikom i zjazdom powiatu dro- hickiego, mielnickiego i bielskiego w Brańsku, które listami K róla J e ­ gomości byw ały składane, podług praw i zwyczajów domowych nic nie ma derogować, gdyż ta natenczas dla pilnych potrzeb Rzeczypospolitej jest złożona” 22. Jak widzimy posłowie ziemi drohickiej i mielnickiej zwracali uwagę na wyjątkowość owego zjazdu szlachty całego woje­ wództwa podlaskiego w Brańsku. Być może o wyborze Brańska jako miejsca zjazdu całego województwa zadecydował fakt, iż Mikołaj Kiszka rezydował w pobliskim Ciechanowcu.

17 AiGAD, Księga grodzka brańska z 1577 roku, k. 255. _

18 W sierpniu 1577 r. m ieszczanie m iasta Brańska — Baltazar Niem yjski, burmistrz oraz W alenty Ozarkcwski, landwójt, m anifestow ali się na szlachcica Sebastiana Brzozowskiego, „który się m ianuje być poborcą teraźniejszym , postano­ w ionym ku w ybieraniu poboru według uchwały w K ole”, AGAD, Księga grodzka brańska z 1577 roku, k. 555.

19 Tamże, k. 258. Zob. też zestaw ienie nr 2 przy końcu artykułu. 90 Tamże, k. 876.

91 AGAD. Kapiejana, pudło 10. k. 541. 92 Tam ie, k, 876.

244 J A N SIE D L E C K I

W XVII w. Brańsk był miejscem sejmików i wszelkiego rodzaju zjazdów i zgromadzeń publicznych szlachty ziemi bielskiej z długą

i ugruntow aną tradycją. I taik w instrukcji poselskiej uchwalonej

3 czerwca 1606 r. dla posłów ziemi bielskiej udających się na zjazd szlachty całej Rzeczypospolitej do Stężycy czytamy: „My urzędnicy i ry ­ cerstwo ziemi województwa podlaskiego zjechawszy się do Brańska na miejsce sądom i sejmikom powiatowym z daw na zwykłym” 23.

W czasach Zygm unta III i Władysława IV sejm iki ziemi bielskiej w Brańsku przeżywały rozkwit. Dowody spraw nej działalności sejm iku brańskiego, zaangażowanej postawy całej szlachty i jej zainteresowania w spraw nym przebiegu sejmików przedsejmowych oraz skutecznej reali­ zacji postanowień zaw artych w laudach uchwalonych na sejm ikach re­ lacyjnych, są bardzo liczne. W XVII w. szlachta zbierała się do Brańska

na sejmikach nie tylko po to, aby w ybrać posłów na sejm w alny

i uchwalić czasami aż kilkunastopunktow ą instrukcję. W tym czasie w pełni wykształciły się, działające z pewnością już wcześniej, także inne rodzaje sejmików, a mianowicie sejm iki gospodarskie oraz sejmiki elek­ cyjne dla obioru urzędników ziemi bielskiej. Ślady ich działalności za­ chowały się w księgach grodzkich b rań sk ich 24. Inny rodzaj sejmików, to sejm iki relacyjne, na których już od końca XVI w. posłowie -skła­ dali sprawozdania z obrad sejmu. Z czasem stały się one niezbędnym elementem życia publicznego, sami naw et wyborcy domagali się od po­ słów, by k ró l na sejmie wyznaczył term in sejm iku relacyjnego dla danej ziemi. Szlachta zebrana na sejm iku w Brańsku 11 m aja 1637 r. w końco­ wej partii instrukcji uchwalonej swym posłom: Prokopowi Leśniowol- skiemu, staroście brańskiem u, oraz Krzysztofowi Brzozowskiemu, sędzie­ mu ziemi bielskiej, zobowiązywała ich, ażeby po sejmie „jako n ajp rę­ dzej będzie mogło być złożenie sejm iku otrzymali, n a którym byśm y i relatią otrzym ali postanowienie sejmowego słyszeć mogli i collectę z włók na lamus i do chowania ksiąg uchwalili i poborcę obrali” 2S. Na sejm iku relacyjnym zapadało wiele ważnych uchwał, przeważnie doty­ czących wysokości podatków, sposobu ich w ybierania oraz osoby po­ borcy. Na zakończonym 26 lutego 1642 r. sejmie walnym ustalono w konstytucji m.in.: „Ziemia bielska summę korespondującą dwojgu po- dymnem de genere et modo kontrybucji, namowa ma być na sejm iku w Brańsku die 28 m artii blisko przyszłego i na tymże sejmiku laudum ma być względem czopowego, ex vi uchwały sejm u 1640, które teraź­ niejszym sejm em approbujemy. Na tymże sejmiku exactores, tak do czopowego jako i do inszych kontrybucji m ają być naznaczeni” 2e. Zna­ czenie sejmików relacyjnych w XVII w. ciągle wzrastało: nic w tym dziwnego, skoro posłowie przywozili z sejmu do zatwierdzenia coraz wyższe podatki. W konstytucji sejm u 1667 r. czytamy: „Ziemia bielska sejmik relationis na 6 czerwca w Brańsku składa. Na tęż deklarację przypada co i drohicka — — pozwalają posłowie na 24 podymne na

23 AGAD, Archiwum Radziw iłłów [cyt. dalej: AR], dz. II, nr 454. Nastroje rokoszowe w ziemi bielskiej były wówczas dość silne. Pisze na ten temat J. M a- c i s z e w s k i , W ojna dom ow a w Polsce 1606— 1609 t. I: Od S tę ży c y do Janowca, Wrocław 1960, s. 161.

24 Zob. Aneks.

25 AGAD. Księga grodzka brańska z lat 163-6—1637, k. 492. 26 Volum ina Legum t. W , s 25.

S E J M I K I iZ lB M I S f E I . S K I E J X V l -O C V U I Λ ~ Κ Κ Ι ) ₂₄₅

zapłatę wojsku danych zasług. Na nową zaś służbę wojsk ad praesens

ordynow aniem pozwala półpiętu podymnych. Modum contribuendi

tych obydwu podatków biorą do braci” 27. Natomiast w konstytucji sej­ m u z roku 1670 czytamy: „ziemia bielska deklaruje sum m am corres-

pondentem dw unastu poborom sine abjuratis, insistendo declarationi convocationis, to jest includując dwie włóki w łan, a m odum contribu­ endi jako namówią bierze do braci, salvo per omnia in toto laudo p re­

sent! terrae ejusdem. Sejmik relationis w Brańsku, in loco solito die

prima mensis decembris 1670 roku” 2S.

O statnim rodzajem sejmiku, który chcielibyśmy omówić, był sejm ik deputacki szlachty obierający od 1578 roku deputatów na Trybunał L u­ belski. Sejmiki te były najbardziej burzliwe, a spraw a w yboru deputa­ tów wzbudzała najwięcej emocji wśród szlachty. Trzy ziemie wojewódz­ twa podlaskiego wybierały, zgodnie z konstytucją sejmu z 1611 r., po dwóch deputatów w ten sposób, że „na każdy rok z powiatu drohickiego jeden, a do niego na jeden rok z mielnickiego powiatu, a na drugi rok obywatel ziemi bielskiej obieran być m a” 29. Otóż ta właśnie alternata ziemi bielskiej i mielnickiej była przyczyną niejednego zerwanego w d ru ­ giej połowie XVII w., a szczególnie w latach siedemdziesiątych tego stu­ lecia sejm iku deputackiego. Sprawą tą zajął się w końcu sejm grodzień­ ski obradujący na przełomie 1678 i 1679 r. W konstytucji tego sejm u zatytułow anej „A lternaty podlaskich sejm ików” czytamy: „Częstokroć elekcje deputackie, poselskie i urzędów ziemskich sądowych w powiatach i ziemiach województwa podlaskiego dla niesforności i zawziętości nie­ chętnych między sobą tamecznych obywatelów, na marszałkach rozry­ wają się, przeto zabiegając takim inkonweniencjom in posterum Kon­ stytucją anno 1598 województwo mazowieckie w obieraniu m arszałka ad

omnes tales actus pluralitate suffragiorum , gdyby się na niego per una­ nim am consensum nie zgodzili służącą, województwo podlaskie in toto

przyjm uje, głosy zaś na m arszałka ten co sejm ik na ten czas zagajać, roz­ dawać, pluralitatem suffragiorum connotare et promulgare powinien bę­ dzie. A że dla tejże niezgody i przeszły sejm ik deputacki na alternacie mielnickiej jest rozerwany, tedy na prośbę posłów województwa podlas­ kiego deputatów na Trybunał Lubelski in crastino sejm iku relationis drohickiego województwu podlaskiemu obrać pozwalamy” 30. Sejm y z lat 1699 i 1736 również zajmowały się tą sprawą, ale zamiast załatwić ją ostatecznie raczej tylko zaogniły sytuację, mimo że intencje twórców odpówiednich konstytucji były jak najbardziej słuszne. W roku 1699 po­ stanowiono, aby corocznie był w ybierany jeden deputat na generale w Drohiczynie, a z ziemi bielskiej i mielnickiej także jeden przez coroczną altem atę, natom iast w roku 1736 zmieniono to o tyle, że zamiast alter­ naty rocznej miała obowiązywać alternata dw uletnia 31. Definitywne roz­ strzygnięcie przyjęto dopiero na sejm ie konwokacyjnym w 1764 r. W konstytucji zatytułow anej „Pozwolenie trzeciego deputata województwu podlaskiemu” czytamy: „Ponieważ w województwie podlaskim trzy zie­ m ie to jest drohicka, mielnicka i bielska z powiatem brańskim

reperiun-M Tamże t. IV, s. 459. я Tamże t. V, s. 44. » Tamże t. III, s. 14. *> Tamże t. V, s. 285. « Tamże t. VI, s. 35 i 324.

246 J A N S IE D L E C K I

tur, z którego województwa na Trybunał Koronny dwóch tylko deputa­

tów, to jest z ziemi drohickiej corocznie jeden, a drugi przez dw u­ letnią ziemi mielnickiej z ziemią bielską alternatę obieranych zasiadać zwykło, więc za usilnym staraniem ur. .posłów podlaskich interesow a­ niem się przydając jednego deputata województwu podlaskiemu a zno­ sząc alternatę ziemi mielnickiej z ziemią bielską mocą sejmu teraźniej­ szego postanawiamy, aby tak w Mielniku jako i w Brańsku corocznie deputaci byli obierani, non praejudicando jednak prerogatyw ie generału ziemi drohickiej” s2.

Wyżej wymieniony generał drohicki je st również w art krótkiego omówienia w kontekście sejmików przedsejmowych i deputackich szlachty ziemi bielskiej w Brańsku. W świetle zgromadzonych przez nas m ateriałów wynikałoby, iż faktycznie w Drohiczynie odbywał się sej­ mik generalny województwa podlaskiego, ale tylko dla obioru depu­ tatów na Trybunał Lubelski. Na ten sejmik generalny zjeżdżali się po­ słowie wszystkich ziem województwa podlaskiego, w tym oczywiście i z ziemi bielskiej.

Natomiast jeślii idzie o uczestnictwo posłów ziemi bielskiej w sejm i­ ku generalnym przedsejmowym, to ponad wszelką wątpliwość stwierdzo­ ny jest udział tychże posłów w generale mazowieckim. J. A. G i e r o w ­ s k i pisał, że generalny sejm ik mazowiecki łączyły ścisłe związki z Pod­ lasiem, a szczególnie z ziemią bielską, datujące się od czasu sejm u lubel­ skiego, kiedy to włączając Podlasie do Korony, upodobniono jego sto­ sunki sejmikowe do mazowieckich. „Od 1571 roku Podlasiacy biorą już czynny udział w obradach generału. Uniwersały królewskie składają generał w Warszawie dla Mazowsza i Podlasia. Przedstawiciele Podlasia bywali na sejm ikach generalnych przedsejmowych w 1582, 1592, 1642, 1652, 1661, 1671, 1710 roku; na sejm ikach generalnych posejmowych w 1582 roku oraz w 1647 i przedelekcyjnych, np. w 1669 roku. W oczeki­ waniu na posłów podlaskich limitowano generały w latach 1661, 1681 wysyłając po nich posłów” 33. Ze w szystkich trzech ziem województwa podlaskiego właśnie ziemia bielska starała się jak najczęściej uczestni­ czyć w generale mazowieckim. I tak na generał mazowiecki obradujący w Warszawie w sierpniu 1592 roku zjechali się: „Rady Koronne i świec­ kie, także urzędnicy i posłowie ziemscy województwa mazowieckiego, a podlaskiego ziemi bielskiej i rycerstw o tychże województw” 34. Gierow­ ski w innym miejscu zwraca uwagę na fakt, że „z w yjątkiem sejmików powiązanych z sejmem i to głównie przedsejmowych, wszelkie inne odbywały się w województwach płockim, podlaskim i raw skim osobno, i niezależnie od seim iku generalnego” 35. Ziemia bielska czuła nierozer­ w alny związek z Mazowszem i tym sam ym z sejmikiem generalnym mazowieckim, co w naszym pojęciu wiązać należy z XV-wieczną kolo­ nizacją ziemi bielskiej w głównej m ierze właśnie przez drobną szlachtę mazowiecką. W jednym z punktów instrukcji uchwalonej n a sejm iku przedsejmowym w Brańsku 9 grudnia 1636 r. dla posłów Krzysztofa

82 Tamże t. VII, s. 36.

33 J. A. G i e r o w s k i , S ejm ik gen eralny k się stw a m azow ieckiego na tle u stro­

ju sejm ikow ego M azow sza, Wrocław 1946, s. 23.

34 S criptores rerum Polonicarum t. X X I, wyd. E. B a r w i ń s k i , Kraków I91i,

s. 86.

SEJMXKJ ZIEM I S I E L S K IE J X V I—X V III W IK K U _24?

Brzozowskiego i Prokopa Leśniowolskiego, czytamy, iż posłowie ci „na generalny sejmik drohicki nie mają żadnym sposobem pozwalać” se.

W końcu wieku XVII, a szczególnie w drugiej połowie rządów Jana III, słyszymy o pierwszych zerwanych sejm ikach ziemi bielskiej. W kon­ stytucji sejmu 1690 r. pisano: „Województwu podlaskiemu, które na teraźniejszym sejmie posłów nie miało, składam y sejmiki: ziemi bielskiej na 30 czerwca — —” 37. Zerwano także trzy sejmiki w województwie podlaskim przed sejmem 1693 roku 38. Zrywanie sejmików w ziemi biel­ skiej miało miejsce raczej sporadycznie i ani w drugiej połowie XVII w. ani też w pierwszej połowie XVIII w. to groźne zjawisko nie przybrało katastrofalnych rozmiarów. Bujnego rozkwitu życia sejmikowego nie osłabiło też spalenie się w roku 1709 kościoła brańskiego, zwykłego m iej­ sca obrad sejmików szlachty ziemi bielskiej. Wkrótce go odbudowano wy­ korzystując drzewo z Puszczy Jałowskiej, na którego wyrąb pozwolił w specjalnym liście A ugust I I 39. Już 29 kw ietnia 1720 r. Szymon Stanisław Gąssowski, skarbnik województwa podlaskiego, marszałek sejm iku rela­ cyjnego szlachty ziemi bielskiej, w ybrany na tym sejm iku komisarzem na Trybunał Radomski, przyniósł do obiaty do ksiąg grodzkich laudum tego sejm iku, odbytego w nowo zbudowanym kościele. Laudum to za­ czynało się od słów: „My rady, dygnitarze, urzędnicy ziemscy i grodzcy i całe rycerstw o ziemi bielśkiej za uniwersałem JKMci Pana naszego Miłościwego na sejm ik relationis na dzień dzisiejszy na miejsce zwy­

czajne obrad naszych do kościoła brańskiego zgromadziwszy s i ę ” 40.

Na marginesie można dodać, iż tylko z powodu bardzo ważnych przy­ czyn szlachta ziemi bielskiej na miejsce swego sejm iku wyznaczała nie kościół brański, lecz kościoły w Bielsku, Surażu lub Tykocinie. I tak sejm ik przedsejmowy szlachty ziemi bielskiej przed sejm em w Brześciu LitewSkim, który zaczął się 24 m arca 1653 r., obradował nie w Brańsku, lecz w Surażu 8 m arca 1653 r., a to z powodu szalejącej wówczas w Brańsku z a ra z y 41. K onstytucją tego sejmu złożono wprawdzie sejmik

и AGAD, Księga grodzka brańska z lat 1636— 1637, k. 356. 47 Volum ina Legum t. V, s. 380.

98 K. S a r n e c k i , P am iętn iki z czasów Jana Sobieskiego 1691—96, wyd. J. W o l i ń s k i , Wrocław 1958, s. 60.

39 BCzart., rkps 1819 IV, dok. nr 54, s. 189: „Auguist Wtóry z Bożej Łaski Król Polski, Wielki Książę Litewski — — Urodzonemu Dom inikowi Szujskiemu chorążemu brzeskiemu, staroście naszemu jałowskiem u — — Doniesiono nam przez panów rad naszych, iż kościół w miasteczku naszym Brańskim funditus z dopuszczenia bożego pogorzał, przez co jest um niejszenie chwały boskiej i nie­ wygoda sejm ików brańskich. Więc pozwalam y w pomienionej puszczy jałowskiej w ielebnem u Aleksandrowi Godlewskiemu, proboszczowi brańskiem u 6 kop drze­ wa do budowania kościoła brańskiego w yciąć i wyw ieźć, czego wierność twoja nie będziesz bronił — — D atum w Warszawie dnia 20 m iesiąca 'kwietnia roku pańskiego 1710”.

40 AP Lublin, Archiwum W oronieckich z Huszlewa, sygn. I 69. Tam też znaj­ duje się i drugie laudum uchwalone na sejm iku relacyjnym w Brańsku 15 marca 1717 r. zaczynające się od słów: ,,My rady, dygnitarze urzędnicy ziemscy i grodz­ cy, obywatele ziem i bielskiej województwa podlaskiego dnia dziesiątego in te r ­

m in o C onstitutione Regni praefixo, na sejm ik relationis do Brańska m iejsce rad

naszych zw yczajnie zgromadzeni według zwyczaju należytego — — za dyrektora koła naiszego wielmożnego Piotra Orsettiego pułkownika JKMci unanim i voce obrawszy, do wysłuchania wielmożnych panów posłów naszych ad rectification em traktatu generalnego sejm em pacificationis — — przystąpiliśm y”.

248 J A N S IE D L E C K I

relacyjny do Brańska, ale zrobiono też zastrzeżenie: „A in casum po­ w ietrza w Surażu pro die quinta Martii składam y” 42.

W czasie największych zmagań ze Szwedami w latach 1656 i 1657 życie sejmikowe nie zamarło i w Brańsku nadal obradowały sejm ik i43. Zaraza szalała też w Brańsku w roku 1710, jest więc prawdopodobne, iż seimik przedsejmowy przed w alną radą warszawską z tego roku też odbył się 7 stycznia nie w Brańsku, lecz w innym mieście.

W pierwszej połowie XVIII w. sejm iki szlachty ziemi bielskiej obra­ dowały regularnie. Sejmiki przedsejmowe zerwano tylko kilka razy. Inną sprawą jest, że za Augusta III sejm y regularnie były zrywane.

Trzy skonfederowane sejm y w roku 1764 przyniosły wiele innowacji. Niektóre z nich dotyczyły także organizacji sejmików. Reform y szły w kierunku podniesienia dyscypliny obrad sejmikowych. Na zrywaczy sej­ mików ustanowiono karę pół roku wieży i 1000 grzywien. N atom iast na sejm ie obradującym na przełomie lat 1767/68 przyjęto ustaw ę o bez­ pieczeństwie sejmików. Przewidywano karę 6 niedziel wieży za uszczy­ pliwe słowa i 12 niedziel ze pojedynki, tu m ulty i dobycie szab el44.

W 1774 r. dotychczasowy starosta brański Maciej M aurycy Starzeń- ski przekazał starostwo synowi Michałowi Hieronimowi. Spisał on swe wspomnienia na przełomie XVIII i XIX w. Właśnie w jego pam iętniku znaleźliśmy opis sejmiku przedsejmowego szlachty ziemi bielskiej, który obradował w kościele brańskim w 1784 r.: „Udaliśmy się wszyscy do kościoła. W nieobecności podkomorzego, krótkim przemówieniem otwo­ rzyłem sejmik. Po raz pierwszy w życiu znajdowałem się na podobnym zebraniu: przeszło 2 tysiące osób, z których każda uważała się równą największemu magnatowi. Podczas gdy nieliczny kom itet dopełniał for­ malności i spisywał akt otwarcia sejmiku, powstało kilkakrotnie zamie­ szenie. Jeden ze szlachty rozpraw iał bardzo głośno, że m iał do mnie pretensje z powodu, iż moi ludzie ubili m u 12 gęsi. Chcąc sprawę zała­ godzić ofiarowałem dukata, ale szlachcic z wielką godnością odmówił przyjęcia i rzekł: »Masz waszmość prawo zabijać gęsi, które robią szko­ dę w pańskim polu, ale nie powinieneś pozwalać, aby je służba zjadała«. Inną aw anturę spowodował przybyły z Warszawy jakiś młodzik, m ianu­ jący się być członkiem Komisji Edukacyjnej. W chwili gdy rozpoczął swoją orację, przerwano mu zapytaniem czy umie mówić modlitwę P ań­ ską? Pokazało się, że nie umiał, wówczas zmuszono go do opuszczenia kościoła. Taki sam los spotkał syna jednego z urzędników sądowych, który z polecenia ojca wstawił się i bronił złodziei, co okradli kościół. Widać więc było, że zebrani tu obywatele, choć przeważnie ludzie bez wykształcenia, mieli jednak poczucie religii i sprawiedliwości. Zanim rozpoczęło się głosowanie, Karwowski re je n t koronny chciał być w ybra­ nym. Przyprow adził z sobą oddział z 300 szlachty dobrze uzbrojonych na dobrych koniach z okręgu goniądzkiego. Mieli wszyscy trąbki prze­ wieszone przez plecy i w takim rynsztunku z wielkim naszym zdziwie­ niem w targnęli do kościoła. Były to wszystko osobistości nieznane szlach­

12 Volum ina Legum t. IV, s. 202.

48 Ji. A. С h г a p o w i c k i, D iariusz cz. I: 1656— 1664, wyd. T. W a s i l e w s k i , Warszawa 1978, s. 81: „Styczeń '1658 reku. Poniedziałek. Wiatr w ielki, odwilgło. Sejm ik w Brańsku odłożony do dwóch nied ziel”; s. 113: „5 lulty 1657. Ponie­ działek. Pogoda z mrozem i wiatrem w ielkim . Sejm ik w Brańsku”.

S E J M IK I ZIE M I B IE L S K IE J X V I—XVHIÏ WTEKTJ ₂₄₉

cie brańskiej. Przybywali z odległości 10 mil, ale byli porządnie um undu­ rowani, w granatowych m undurach i co praw da na oko lepiej się prezen­ towali od m ojej partyi, która była ubraną zupełnie dowolnie. Powstało ogromne zaniepokojenie, z którego wybrnęliśm y w ten sposób, że w y­ tłum aczyliśm y nowo przybyłym, że się staw ili za późno, i że nie mają ani prawa, ani powodu rozpoczynać sejmik na nowo. Zresztą odbyło się wszystko dosyć spokojnie. Zostałem obrany posłem w raz z H rynie­

wieckim. Po wyjściu z kościoła zastawiliśmy obiad na 1500 osób i drugi na 200, gdzie było wszystkiego z wielką obfitością i porządkiem” 45,

Na Sejmie Czteroletnim uchwalono specjalną konstytucję o sejm i­ kach. Jesienią 1791 r. ponownie ustalono miejsca odbywania sejmików ziemskich w poszczególnych województwach. W województwie podlaskim nie nastąpiły żadne zm iany 46.

W lutym 1792 r. obradował w Brańsku, przedostatni, jak sądzimy, sejm ik deputacki i gospodarski, zgodnie z obowiązującym już nowym praw em o sejmikach. Protokół z obrad tego sejm iku dochował się w od­ pisach I. Kapicy-Milewskiego. Z protokołu tego można się zorientować, iż sejm ik ten prowadzony w patriotycznym nastroju działał dość spraw ­ nie. Szybko w ybrano m arszałka i dodano m u sześciu asesorów do po­ mocy. W ybrano dwóch deputatów na Trybunał Lubelski, następnie czterech komisarzy granicznych i lustratora oraz 20 sędziów, po 10 do każdego z dwóch sądów, z których jeden dla powiatów brańskiego i su- raskiego odbywać miał swe posiedzenia w Brańsku a drugi dla powiatów tykocińskiego i goniądzikiego w Tykocinie. Następnie w ybrano dwóch pisarzy aktowych do tychże sądów w Brańsku i Tykocinie, kandydata

na pisarza do Trybunału Lubelskiego oraz 8 sędziów granicznych.

Szlachta ziemi bielskiej na posiedzeniu 29 lutego 1782 r. zobowiązywała też swych w ybranych już wcześniej posłów: Jana Węgierskiego i Feliksa Trojanowskiego do złożenia podziękowań królowi wraz z zapewnieniem wierności i o d d an ia47.

O statni sejmik od-był się w Brańsku 27 m aja 1793 r. przed ostatnim sejmem nadzwyczajnym zwołanym do Grodna i obradującym tam od 21 czerwca do 23 listopada 1793 4S. Ziemia bielska miała na tym sejmie posłów: Jakuba Drągowskiego oraz Melchiora Ołdakowskiego, sędziego ziemi b ie lsk ie j4B.

POSŁOWIE SZLACHTY ZIEMI BIELSKIEJ NA SEJMY WALNE RZECZYPOSPOLITEJ W LATACH 1569—I79S

Udało nam się ustalić 70% osób wybranych w latach 1569-— 1793 na posłów ziemi bielskiej. Nazwiska ich podaję w Aneksie 2 do niniejszego artykułu.

Wiadomo, że już przed 1569 r. ziemia bielska wysyłała posłów na sejm y litewskie. Do najw ybitniejszych działaczy sejmikowych okresu po­

44 M. H. S t a r ż e ń s k i , Na schyłku dni R zeczypospolitej, wyd. H. M o ś c i ­ c k i , Warszawa 1914, s. 56—5®.

44 Volum ina Legum t. IX, s. 326. 47 AGAD, Kapicjana, pudło 31, k. 155.

48 W. K o n o p c z y ń s k i , Chronologia sejm ów polskich, Kraków 1948, s. 169. ■*· Volumina Legum t. X, s. 54 i 55 oraz I. K a p i c a - M i l e w s k i, H erbarz,

250 JAft S IE D L E C K I

przedniego zaliczyć należy Krzysztofa Olędzkiego, starostę brańskiego w latach 1558— 1565, oraz Tomasza Owsianego, pisarza ziemi bielskiej w latach około 1560—1580, którzy na obradujących w patriotycznej at­ mosferze sejm ach egzekucyjnych gorąco popierali ideę unii Korany z Wielkim Księstwem Litewskim oraz przyłączenia wojewódzitwa podla­ skiego do Korony. Sejm lubelski z 1569 r., na który posłami z ziemi bielskiej byli Teofil Brzozowski, podkomorzy ziemi bielskiej oraz K as­ p e r Irzykowski, podkomorzy drohicki, spełnił oba te ich postulaty. W najbliższych latach po unii największą troską posłów ziemi bielskiej, szczególnie na sejm ach koronacyjnych, była konfirm acja przyw ileju in- korporacyjnego z marca 1569 r. I tak posłowie ziemi bielskiej, których nazwisk n iestety nie znamy, wraz z innym i posłami podlaskimi na sej­ mie koronacyjnym Stefana Batorego w Krakowie na audiencji u króla 28 m aja 1576 r. „prosili nas o to, abyśm y przyw ilej nieboszczyka króla Zygm unta A ugusta sław nej pamięci około przywrócenia i inkorporacyjej do Korony ziemi podlaskiej w Lublinie na sejmie głównym koronnym i Wielkiego K sięstw a Litewskiego dany dostatecznie do exekucji przy­ wiedli” 5®.

Powstanie T rybunału Litewskiego w 1578 r. oraz związana z tym konieczność obioru deputatów wzbudziła początkowo krótkotrw ały opór szlachty, nie tylko zresztą podlaskiej. Ja k czytam y w diariuszu sejm u obradującego w 1581 r. pod datą 22 lutego „posłowie województwa wo­ łyńskiego, ruskiego i podlaskiego prosili króla, aby do Trybunału L u­ belskiego odesłani nie byli, ale aiby doma w którem mieście spraw iedli­ wość mieć mogli” 51.

Jeszcze jedna spraw a zajmowała posłów podlaskich przez drugą po­ łowę XVI w ieku oraz przez cały wiek XVII. Była to spraw a rozgranicze­ nia województwa podlaskiego z ziemiami ościennymi, to jest z w oje­ wództwem mazowieckim i księstwem pruskim , ale przede wszystkim z Wielkim Księstwem Litewskim. W erdykty kolejnych kom isji wzbudza­ ły sprzeciwy szlachty. I tak posłowie ziemi bielskiej uczestniczący we w rześniu 1592 r. w obradach generalnego sejm iku mazowieckiego w jed­ nym z punktów wspólnej instrukcji prosili o ponowne rozgraniczenie z Wielkim K sięstwem Litewskim oraz skarżyli się na niektórych staro ­ stów względem „popsowania granic przez kom isarzy u czy n io n y ch ---niech tacy starostow ie wedle praw a będą k aran i” 52

W drugiej .połowie XTVI w. oraz w pierwszej połowie XVII w. na sejmikach w Brańsku na posłów sejm owych wybierano najczęściej przed­ stawicieli średniej szlachty posiadających dobra ziemskie w ziemi biel­ skiej. Najczęściej wybierano kilku z kolei przedstawicieli rodziny Brzo­ zowskich, z których — jak już mówiliśmy — jako pierwszy wyróżnił się Teofil Brzozow ski5S. Był on posłem ziemi bielskiej w 1577 r. oraz na sejim elekcyjny w lipeu 1587 r., gdzie w ybrano go do spisania exor- biitancji i korektory praw u . Warto też wspomnieć o Łukaszu Górnickim,

1 μ

---M P o czą tk i panow ania w Polsce S tefana Batorego 1575— 1577, w yd. A. P a * w i ń s k i , [w:] Źródła d ziejo w e t. IV, W arszawa 1*877, s. 1*8.

11 S p ra w y w ojen ne Stefana Batorego, wyd. I. P o l k o w s k i , Kraków 1887, s. 3,23.

“ S criptores rerum Polonicarum t. XXI, s. 1*50.

** T. S w i ę с к i, H istoryczn e p am iątki zn am ien itych rodzin i osób daw n ej

Polski t. I, W arszawa 1858, s. 26.

S E J M IK I ZIEM I B IE L S K IE J X V I—X V I B W IE K U ₂₅₁

który posłem szlachty ziemi bielskiej być nie mógł, gdyż nie był „terri- geną”, ale k tó ry „z ramienia króla przeprowadzał na sejm ikach w Dro­ hiczynie i Brańsku wybory posłów na sejm. Król wynagrodził oddane mu usługi nadając Górnickiemu w roku 1586 starostwo wasilkowskie” ss.

Drugim 'przedstawicielem rodziny Brzozowskich był Krzysztof, pod­ komorzy ziemi bielskiej, poseł ziemi bielskiej na sejm y z lat 1569, 1606 oraz najprawdopodobniej już po raz ostatni na sejm nadzwyczajny w grudniu 1613 r . 58 O tym pierwszym Krzysztofie Brzozowskim nie może­ my niestety powiedzieć nic więcej poza tym, iż był dziedzicem wsi D ubiczeS7, prawdopodobnie bratem Marcina Brzozowskiego, starosty brańskiego w latach 1596— 1609. Już jednak w roku 1617, spotykam y in­ nego Krzysztofa Brzozowskiego, pisarza ziemi bielskiej i posła tej ziemi na sejm walny, syna wspomnianego M arcin a58. K arierę zaczął on od pisarza ziemi bielskiej. W końcu lat dwudziestych XVII w. został sekre­ tarzem królewskim, w 1632 r. był starostą narew skim oraz cześnikiem podlaskim, około 1636 r. sędzią ziemi bielskiej; według A. B o n i e c k i e ­ g o w 1642 r. był już podkomorzym ziemi bielskiej po Stanisławie Sika­ sz ewskim 5®. Bardzo często, szczególnie w latach trzydziestych XVII w. posłował z ziemi bielskiej nh sejm y walne. Było to w 1618 r., n ajp raw ­ dopodobniej w 1620 r., a następnie w latach 1628, 1629, 1632 (sejmy kon- wokacyjne i elekcyjny), 1633, 1635, dwa razy w roku 1637 oraz z roku 1640. Łącznie więc co najm niej 11 razy reprezentow ał ziemię bielską na sejmach walnych Rzeczypospolitej. Nieraz zabierał głos na sesjach sej­ mowych, w ybierany był też do różnych komisji. Na sejmie elekcyjnym 19 października 1632 r. obrany został deputatem z województwa podlas­ kiego ad compositionem inter s ta tu s 60. W latach trzydziestych XVII w. najczęstszym partnerem Krzysztofa Brzozowskiego w reprezentow aniu ziemi bielskiej na sejmach walnych był Prokop Leśniowolski, starosta brański w latach 1622— 164681. Na sejmie w 1627 r. został on, po Krzysztofie Ossolińskim, w ybrany prowiamtmagistrem, czyli k w ater­ m istrzem wojsk polskich operujących w P ru sa c h 62. W 1629 r. Prokop Leśniowolski był dwa razy posłem na óba sejm y walne z tego roku. Na drugi sejm z tego roku tzw. „ratyfikacyjny” posłował z ziemi bełzkiej, co zdarzyło się ponownie w roku 1635 ·*.

Prokop Leśniowolski wraz z Krzysztofem Brzozowskim posłowali na sejm konwokacyjny i elekcyjny z 1632 r. oraz koronacyjny z 1633 r., a także na oba sejm y z roku 1637 i na sejm w roku 1640. Natom iast na sejm y w 1635 i 1639 r. Prokop Leśniowolski posłował z Mikołajem Skalszewskim, synem Stanisława Skaszewskiego, podkomorzego ziemi

55 L.. G ó r n i c k i , Pisma, oprać. R. P o 11 a k, t. I, Warszawa 1960, s. 28. 68 Źródła w szystkich ustaleń znajdują sią w zestawieniu 2, umieszczonym przy końcu niniejszego artykułu.

57 AGAD, Księga grodzka brańska z lait 1612—13, k. 326; 12 czerwca 1613 r. w ystępuje Krzysztof Brzozowski, podkomorzy ziemi bielskiej in Dubicze haeres.

88 A. B o n i e c k i , Herbarz Polski t. II, Warszawa 190,1, s. 197. 59 Tamże.

80 AGAD, Archiwum Publiczne Potockich [cyt. dalej: APP], nr 323: „Diariusz sejmu electionis”, к. 233.

M A. B o n i e c k i , op. cit., t. XiVI, s. 1Й5—(126.

88 J. S e r e d y k a , S ejm zaw iedzionych nadziei (1627), Opole 1961, s. 104. **J. S e r e d y k a , Posłow ie R zeczypospolitej na sejm „ ra ty fik a cy jn y” w 1629

roku, „Sprawozdania Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół N auk”. Wydział Nauk

252 JA N S IE D L E C K I

b ielsk iejM. Prokop Leśniowolski często zabierał głos na sesjach sejmo­ wych w różnych sprawach, nie uchylał się też od służby publicznej. W kw ietniu 1646 r. został kasztelanem podlaskim es, a w roku 1652 wo­ jewodą podlaskim. Zm arł w 1653 roku. W połowie lat czterdziestych XVII w. nastąpiła swoista zmiana w arty. Najczęściej dotychczas w ybie­ ran y ch posłów to jest Prokopa Leśniowolskiego oraz Krzysztofa Brzo­ zowskiego, zastąpili dwaj inni bardzo często wybierani: chorąży ziemi bielskiej Mikołaj Skaszewski oraz pisarz ziemi bielskiej Krzysztof Żel- ski. Niestety, nie możemy określić dokładnie, kiedy to nastąpiło, gdyż jak dotąd nie znam y kom pletu posłów ziemi bielskiej na sejm y z lat 1641— 1647

Mikołaj Skaszewski, starszy o kilka lat od Krzysztofa Żelskiego,

rozpoczął karierę na sejmikach ziemi bielskiej już w latach trzydziestych XVII w. W 1635 i 1639 r. był w ybrany posłem ziemi bielskiej w raz z Prokopem Leśniowolskim, starostą b ra ń sk im M. 3 sierpnia 1643 x. otrzym ał chorąstwo ziemi bielskiej. Od tego mom entu łączył dwie funk­ cje: pierwszą ściśle wojskową oraz drugą reprezentanta szlachty ziemi bielskiej na sejm ach walnych.

W lutym 1653 r. starostwo brańskie po Franciszku Janie Leśniowol­ skim, który według naszych przypuszczeń padł ofiarą szalejącej wów­ czas na Podlasiu zarazy, otrzym ał koniuszy Wielkiego Księstwa Litew ­ skiego Bogusław Radziwiłł®7. Był to fak t o zasadniczym znaczeniu dla dalszych losów sejm iku bielskiego. Radziwiłł, gdy tylko został starostą brańskim, wszelkimi sposobami starał się uzyskać decydujący w pływ na wybór m arszałka sejmikowego, wybór posłów oraz treść instrukcji po­ selskiej. W latach sześćdziesiątych XVII w. sejm ik w Brańsku zmienił swój charakter, zaczął podlegać wpływom litewskiego magnata. Wyraźna jeszcze w drugiej połowie XVI w. oraz w pierwszej połowie XVII w. przewaga średniej szlachty na sejm iku brańskim od tego czasu słabnie, by w końcu ulec zupełnie wpływom m agnackim ®8.

I właśnie Mikołaja Skaszewskiego oraz K rzysztofa Żelskiego możemy zaliczyć do klientów Bogusława Radziwiłła. Potw ierdzeniem tego może być instrukcja szlachty ziemi bielskiej ułożona n a sejm iku w Brańsku 21 czerwca 1658. W instrukcji tej szlachta zobowiązywała posłów, Mi­ kołaja Skaszewskiego oraz K rzysztofa Żelskiego, do obrony postępowa-H A P Białystok, K sięga grodzka brańska z lalt 1640—1641, k. 86. Stanisław Skaszew ski, podkomorzy ziem i bielskiej otrzym ał z kancelarii królewskiej list za­ w iadam iający go o ziwołanym na 27 marca 1640 r. do Brańska sejm iku szlachty ziem i bielskiej.

M A. S. R a d z i w i ł ł , Pam iętn ik o d ziejach w Polsce t. И, W arszawa 1980, e. 41912.

·· AGtAD, K sięga grodzka brańska z lat 1635—1640, k. 106, zapis z 30 paździer­ nika 1635 r. oraz Z. T r a i w i c k a , S e jm г roku 1639, ,.Studia H istoryczne” t. XV, 1972, z. 4, s. 590.

•ł B. R a d z i w i ł ł , Autobiografia, wyd. T. W a s i l e w s k i , Warszawa 1979, 6. 45.

·* Por. H. O l s z e w s k i , S ejm R zeczypospolitej epoki oligarchii 1652— 1763, Poznań 1966, s. 75. Przykładem uzależnienia sejm iku brańskiego od Bogusława R adziwiłła niech będzie list Jana Skiw skiego, surrogatora brańskiego z Glinnika 7 stycznia 16612 r. (przed zaplanowanym na 30 stycznia sejm ikiem ) do księcia ko­ niuszego, w którym zwraca się do niego z prośbą: „A przyślij Wasza Książęca Mość instrukcję kogo w ola Waszej Książęcej Mości za posłów m ieć” AGAD, AR dz. V, teka 359, sygn. 14454.

SE J M IK I Z IE M I B IE L S K IE J X V I—X V II I W IEK U ₂₅₃

nia Bogusława Radziwiłła w latach poprzednich, tzn. 1655—1657. Mieli oni także zabiegać o przywrócenie go do czci i łaski " . Znam ienne jest i to, że m arszałkiem tego sejmiku był zaufany sługa Radziwiłła Benedykt Olszewski, z łaski pańskiej pisarz grodzfki b ra ń sk i70.

We w rześniu 1655 r. szlachta ziemi bielskiej zebrana na sejm iku w Brańsku obrała 'księcia koniuszego wodzem generałem ziem podlaskich. Z m em oriału Jerzego Monwida Irzykowicza, podkomorzego drohickiego, zatytułowanego „Refleksje dla których Jaśnie Oświecony książę Bogu­ sław Radziwiłł nie może być obrany wodzem generalnym województwa podlaskiego” wynikałoby, iż książę Bogusław zjednał sobie przychylność szlachty przy pomocy siedmiu beczek wina oraz 150 beczek piw a wy­ pitych jednego dnia na sejm iku w Brańsku n . Bogusław Radziwiłł wy­ stępował jako poseł ziemi bielskiej dw ukrotnie: pierwszy raz w 1661 г., a drugi raz w listopadzie-grudniu 1668 r. na sejm ie kon w ak acyjn y m 72. W obu wypadkach jego partnerem był pisarz ziemi bielskiej Krzysztof Zelski.

Ten ostatni rozpoczął swą niezwykle bogatą karierę w latach czter­ dziestych XVII w. Po raz pierwszy widzimy go jako posła ziemi biel­ skiej na sejmie konwokacyjnym w lipcu 1648 r., po raz ostatni posło­ wał z ziemi bielskiej n a sejm grodzieński z 1678 r . 73 W ciągu tych trzydziestu lat był posłem ziemi bielskiej aż 20 razy, a liczba ta mo­ głaby jeszcze się zwiększyć, gdyby nasze zestawienie było pełniejsze. W ielokrotnie na różnych sejm ach Żelski za'bierał głos w najważniejszych m ateriach będących przedm iotem obrad. Bardzo często w ybierano go na członka różnych komisji sejmowych. Szlachta ziemi bielskiej darzyła go pełnym zaufaniem, które wynikało z jego ogromnego doświadczenia. W 1661 r. wszedł z ram ienia sejm u w skład komisji m ającej oszacować szkody spowodowane w latach w ojny przez wojska litewskie w woje­ wództwie podlaskim, a w 1662 r. został członkiem komisji m ającej pro­ wadzić pertraktacje ze skonfederowanym wojskiem litew sk im 74.

Z w ystąpień jego na sejm ach (1661— 1668) możemy wywnioskować, że był on stałym klientem Bogusława Radziwiłła. W diariuszu sejm u z 1668 roku czytamy, ze „Bar też chcieli położyć między wakansami podolscy posłowie, a osobliwie pan podsędek urgebat ex ea ratione, że sam Książę Jegomość pan Bogusław Radziwiłł koniuszy Wielkiego Księstwa Litewskiego nie mieszka i nie trzym a tam praesidium, ale ich pan K rzy- — — —

!---w AGAD, AR dz. II, teka 9, nr 1210: „Instrukcja posłom ziem i bielskiej na sejm 1658 r.”.

70 O bfita korespondencja B. O lszewskiego do Bogusława Radziwiłła znajduje się w AGAD, AR dz. V, teka 241, sygn. 10816. W jednym ze sw ych listów do księcia datowanym 20 grudnia 1667 r. z Kiersnowa, Olszewski opisyw ał sejmik, który odbył się w Brańsku 14 grudnia 1667. Twierdził, że był on bardzo burzliwy: debatowano całą noc. W pewnym m omencie, gdy siprawy nie szły po m yśli k się­ cia, O lszewski chciał nawet zerwać ten sejm ik. W dalszej części listu Olszewski zawiadom ił, iż odsyła księciu rotę dragonów (przysłaną na sejmik?) radziw iłłow - skich, dawszy każdem u żołnierzowi po 2 złp strawnego.

71 B. R a d z i w i ł ł , op. cit., s. Ш . Tamże, s. 146.

n Volumina Legum t. IV, s. 87 oraz Κ. Μ a l t w i j ο w s k i , S ejm grodzeński

г 167 S—79 roku, Wrocław 1®85, s. 41.

71 Volum ina Legum t. IV, s. 328; S tefana Franciszka z P ruszcza M edekszy

księga pam iętn icza w ydarzeń zaszłych na L itw ie 1654— 1668, w y d . W S e r e d y ń -

254 J A N S IE D L E C K I

sztof Czyż, podczaszy mścisławski, kniaź Łukomski demonstrantes ratio­

nibus, że praesidium nie masz tam czym żywić” 75. Według T. W a s i ­

l e w s k i e g o Bogusław Radziwiłł w końcu grudnia 1669 r. przygotowy­ wał się do podróży na sejmik przedsejmowy do Brańska, k tó ry miał się tam odbyć w styczniu 1670 r., zapewne w celu obioru na posła, ale 30 grudnia 1669 r. z m a rł76.

Nowym starostą brańskim został Jan Klemens Branicki, marszałek nadworny, który jednak zm arł już 16 lutego 1673 r.

Około 1680 r. zmarli też obaj trybuni szlachty ziemi bielskiej, Krzysztof Żelski oraz Mikołaj Skaszewski, aktyw ni do ostatnich d n i77· Nie znam y niestety wszystkich posłów z ziemi bielskiej z lat osiemdzie­ siątych XVII w. Wiemy jedynie, że posłem ziemi bielskiej na sejm z wiosny 1683 r. był Stefan Mikołaj Branicki starosta brański, później­ szy wojewoda podlaski.

W latach dziewięćdziesiątych XVII w. najczęściej w ybieraną nową parę posłów tworzyli Wacław Jeruzalski oraz Aleksander Józef Gąssow­ ski. Według A. Bonieckiego Wacław Jeruzalski został w 1687 r. stolni­ kiem bielskim, a w 1691 r. chorążym ziemi bielskiej. Już w 1688 r. był posłem na sejm, ale w tedy był posłem inflanckim 78. Natomiast A leksan­ der Józef Gąssowski, dziedzic na Skwarkach, zaczynał karierę jako pi­ sarz grodzki brański, którym był w latach osiemdziesiątych XVII w.

W 1691 r. został stolnikiem ziemi bielskiej, a w 1712 r. u schyłku życia podkomorzym ziemi bielskiej. Od 1695 r. był także podstarośeim i sędzią grodzkim b rań sk im 79. Posłował z ziemi bielskiej na sejm zimowo-wio- senny z 1695 r. W „Pam iętnikach” Kazimierza Sarneckiego znaleźliśmy ciekawą notatkę na tem at jego uczestnictwa w tym sejmie. Otóż 15 stycznia 1659 r. „Ichmość panowie posłowie utriusque gentis in parvo

numero zebrawszy się do izby swojej, gdy certować ze sobą pryw atnie

poczęli, żeby na miejscach swoich more antiquo przemówić się mogli, jegomość pan Kryszpin respondendo votis ichmościom chciał zagaić jako marszałek sessionem. Ale jegomość pan Gąssowski, z Brańska poseł, 'konitiradyktując temu totum actum protestow ał się i wyszedł z izby” 80. Sejm toczył się dalej aż do 24 marca tego roku, protest Gąssowskiego widocznie nie został uznany. Ja k pisze W. K o n o p c z y ń s k i , „Sejm w roku 1695 zm arniał po wyjściu dni za sprawą Sapiehów: praw ie cała Litwa stanęła bowiem przeciwko większości dworskiej i do ostatniego dnia sprzeciwiała się obiorowi marszałka. Obeszło się bez formalnego zerw ania” 81. Tu musimy dodać, że Kryszpin był marszałkiem starej laski, a na w ybór nowego nie chcieli się zgodzić posłowie litewscy, z pewnością za poduszczeniem nastaw ionych opozycyjnie Sapiehów.

75 AGAD, APP nr 322. Diariusz sejm u z 1668 roku, k. 63. Korespondencja K. Zelskiego do Bogusława Radziwiłła zachowała się w AGAD, AR dz. V, teka 480, sygn. 18961. W liście do księcia z Szumek z 12 lutego 1666 r. K. Żelski pisał: „Pisanie Waszej Książęcej Mości doszło mnie przed im ediate sejm ikiem . Cokol­ w iek com m issum było od Waszej Książęcej Mości na sejm iku stanęło”.

76 B. R a d z i w i ł ł , op. cit., s. 96.

77 Ostatnia wiarygodna wzm ianka o Mikołaju SkaSzewskim pochodzi z 1679 r. (AGAD, Kapicjana, pudło 2i2, k. 455, zapis z 3 lutego 1679), a o K rzysztofie Żel- skim и 1680 r. (tamże, k. 598, zapis z 5 grudnia 1680).

78 A. . B o n i e c k i , op. cit. t. VIII, s. 275. 78 Tamże t. VI, s. 8.

® K. S a r n e c k i , op. cit., s. 170. Działo się to w sobotę 15 stycznia 1695. , ł W. K o n o p c z y ń s k i . L iberum veto. Kraków 1918. s 324

S E J M IK I ZIEM I B IE L S K IE J X V I—X V III W IE K U ₂₅₅

Po śmierci Jana III, Wacław Jeruzalski oraz Aleksander Józef Gąs­ sowski posłowali z ziemi bielskiej na sejm konwokacyjny we wrześniu 1696 r . 8Î, a następnie na pierwsze sejm y Augusta II z la t 1701, 1701—2 oraz 1703. Na tym ostatnim sejmie obradującym w Lublinie w czerwcu 1703 r. Jeruzalski zabrał głos już pierwszego dnia obrad 19 czerwca. Jak pisze Kazimierz J a r o c h o w s k i : „W tejże samej chwili ozwał się głos opozycii przez usta Wacława Jeruzalskiego chorążego bielskiego, który poparty przez posłów województwa łęczyckiego wniósł spraw ę do­ mu sapieżyńskiego, a zarazem oświadczył, iż do niczego nie przystąpi dopóki król nie da uroczystego zaręczenia, iż wyprowadzi Sasów z Pod­ lasia i wróci Sapiehom Tykocin. Przez dwie godziny blisko trzym ał Je- mzailski tą opozycją izbę w zawieszeniu wśród osobistej Zwady z W ar- szyckim, wśród gniewu i oburzenia królew skiej większości. Ustąpił prze­ cież nareszcie i oświadczył zgodę na w ybór m arszałka” 8S. Z przytoczo­ nego fragm entu wynikałoby, iż na przełamie XVII i XVIII w. sejm ik szlachty ziemi bielskiej w Brańsku dostał się pod wpływ Sapiehów. Mo­ żliwe, iż stało się to przez ich koneksje i powiązania ze Stefanem Mi­ kołajem Branickim, wojewodą podlaskim i starostą brańskim. Interesów Sapiehów bronili także posłowie ziemi bielskiej na Wolnej Radzie W ar­ szawskiej z 1710 r. Posłami tym i byli wówczas: Marcin Kuczyński, woj­ ski mielnicki oraz Władysław Danowski, pisarz ziemski i grodzki wiski. Autor diariusza tego sejmu zanotował, iż „ziemia bielska zgadzała się z innym i przed sobą mówiącymi i ichmościów panów Sapiehów reko­ mendowała". A w innym miejscu czytamy, iż posłowie szlachty ziemi bielskiej „z prześw ietnym senatem zgadzali się na rezolwowane punkta, mówiąc że nie możemy przystąpić ad confirmationem sojuszów uczynio­ nych z carem jegomością i z jegomością posłem pełnomocnym, póki

evacuationem wojsk auksyliam ych non praestabunt. Notandum , że je­

den poseł z ziemi bielskiej rekomendował dom sapieżyński paternae cle­

m entiae Jego Królewskiej Mości” M.

Rok 1710 był dla Składu reprezentacji szlachty ziemi bielskiej kolej­ ną datą graniczną. Po śmierci Wacława Jeruzalskiego (1706) i Aleksan­ dra Józefa Gąssowskiego (około 1713) na arenę weszło dwóch innych lu ­ dzi, którzy reprezentow ali ziemię bielską na sejmach la t dwudziestych i trzydziestych XVIII w. Byli to: Marcin Kuczyński oraz Kazimierz Karwowski. Marcin Kuczyński żył w latach 1672— 1752. Według A. Bo­ nieckiego w latach 1688—1690 odbywał studia w Krakowie, a karierę, jak zresztą wielu ze szlachty ziemi bielskiej, zaczynał od urzędu pisarza grodzkiego brańskiego, którym był w 1709 r., oraz skrom nej funkcji woj­ skiego m ielnickiego85. W 1712 r. został stolnikiem ziemi bielskiej, a w

1727 r. chorążym ziemi bielskiej. W 1748 r. zrezygnował z urzędu cho­ 82 Volumina Legum t. V, s. 415.

88 K. J a r o c h o w s k i , D zieje panowania Augusta II, Poznań 1874, s. 308. 84 R. M i e n i c k i , Diariusz w aln ej ra d y w a rsza w sk iej z roku 1710, Wilno 1S28, s. 134. N ieco dalej czytamy: „Ziemia bielska. Pierw szy i drugi posłow ie dom awiaii się, aby ichmość .panowie pieczętarze, jako custodes legum przyw ilejów takow ych, gdzie concussio legis i colisio inter ctves n ie pieczętow ali, tak że alby z księciem Dołhorukkn o konfirm ację traktatu po ew akuacji w ojsk ekspo* stulować, kom isaryal saski, który ex c ed it dyspensow aniem się na kwatery, pro­ w ianty i kontrybucje po dobrach szlacheckich aby b ył pow ściągoiony”

256 J A N S IE D L E C K I

rążego, zmarł w 1752 r. 96 Reprezentował ziemię bielską na sejmach w latach 1710, 1720, 1722, 1729 oraz dwóch sejmach z roku 1733: kon- wokacyjnym i elekcyjnym. Natom iast Kazimierz Karwowski związany był początkowo z ziemią wiską. Był posłem tej ziemi na sejm y z lat 1703 i 1710. Już jednak w 1712 r. został podstarcścim i sędzią grodz­ kim brańskim i związał się z Janem Klemensem Braniokim i jego polityką ет. W 1724 r. posłował on z Brańska właśnie z Janem K lem en­ sem Branickim, wówczas chorążym koronnym. Według pow stałej po jego śmierci legendy m iał on w ciągu czterdziestu lat (1701—<1740) aż 27 razy posłować na różne sejmy. Według zebranych przez nas danych był on 12 razy posłem ziemi bielskiej na sejm y walne. Autor jego biogramu w „Polskim Słowniku Biograficznym”, Wacław S z c z y g i e l s k i , tak o nim pisał: „Kazimierz Karwowski w częstych wystąpieniach był wy­ razicielem poglądów polityki dworskiej, choć potrafił też zająć odrębne stanowisko. Mówił krótko, treściwie, łagodził spory, wzywał opozycjoni­ stów do rozsądku, a nierzadko ze łzami błagał o zgodę opornych. Zwią­ zany z Janem Klemensem Braniokim, Sapiehami i dworem królew ­ skim” 88. Szczygielski podkreślał także, iż Karwowski otrzym ał staranne wykształcenie, m.in. doskonale znał łacinę, historię i prawo. Miał duży talent oratorski i polemiczny. Na arenie sejmowej i w „radach publicz­ nych” uchodził za duży autorytet. Był zwolennnikiem reform. Nazywany był już współcześnie civis et consul Polonus. W swych wypowiedziach twierdził, iż „liberum veto więcej złego aniżeli pożytku in publicum przyniosło”. Wielokrotnie apelował o jednomyślność i zgodę, a gdy żadne argum enty nie skutkowały, szukał ratu n k u w zwołaniu sejmu konnego to jest skcnfederowanego, o co wielokrotnie wnosił petycje do króla. W 1727 r. otrzymał godność stolnika bielskiego, z której zrezygno­ wał w 1744 r. na rzecz swego syna Pawła.

Na sejm ie z 1740 r. Kazimierz Karwowski już w pierwszym dniu obrad w ybrany został marszałkiem. Było to ukoronowaniem jego działal­

ności parlam entarnej. Niestety, i tego sejm u, kolejnego z długiej serii zerw anych za Augusta III, nie udało się Karwowskiemu uratować, mimo iż obrady toczyły się dość pomyślnie, uchwalono naw et zwiększenie liczby wojska, a także podatki na ten cel 89.

Kazimierz Karwowski zm arł w 1746 r., pozostawiając trzech synów, z których najstarszy, Paweł (1705— 1789) najpierw po ojcu stolnik ziemi bielskiej, a następnie od 1752 r. chorąży i wreszcie w 1762 r. podkomo­ rzy ziemi bielskiej, posłował w połowie XVIII w. kilkakrotnie z ziemi bielskiej na sejm y walne. Przez cały czas związany był z Janem K le­ mensem Branickim i był instrum entem polityki hetmana. W 1748 r. na sejmie jako poseł ziemi bielskiej zabierał głos aż 53 razy w sposób bardzo odważny. Przeciwstawiał się suprem acji magnackiej. W ystępo­ wał przeciwko faworyzowaniu senatorów i m inistrów w rozidzielnictwie królewszczyzn. Paweł Karwowski posłował z ziemi bielskiej na sejm nadzwyczajny warszawski dwutygodniowy w 1750 r., a z ziemi wiskiej sejm grodzieński w 1752 r. Na obydwu sejmach jako klient Braniekiego

)---88 Tamże, s. 115.

87 H istoria sejm u polskiego t. I, Warszawa 1984, s. 306. J. M ichalski określił K. K arwowskiego jako klienta Sapiehów popierającego na ogół polityką dworu.

88 PSB t. XII, s. 164.