"Infrastruktura społeczna i ekonomiczna guberni łomżyńskiej i obwodu białostockiego (1866-1914)", Adam Dobroński, Białymstok 1980 : [recenzja]

Z A P I S K I ₄₂₁

g eo g ra ficzn y ch , a ta k że m a p y i sz k ic e obrazujące p rzeb ieg w a lk o p isy w a n y ch przez p a m iętn ik a rzy . N ieco słab iej w y p a d ła ik o n o g ra fia : sporo je s t ilu str a c ji (głów n ie fo to g r a fie p o rtretow e) w ie lo k r o tn ie ju ż rep ro d u k o w a n y ch i b ardzo luźno z w ią z a ­ n y ch ze zd a rzen ia m i i lu d źm i w y stę p u ją c y m i w tek stach .

A.S.

W anda N o w a k o w s k a , N a r o d o w a f u n k c j a s z t u k i w p o ls k ie j k r y ­

t y c e a r t y s t y c z n e j 1863— 1890, „A cta U n iv e r sita tis L o d zien sis. F o lia S c ie n -

tia riu m A r tiu m e t L ib roru m ” 2, W y d a w n ictw a U n iw e r sy te tu Ł ó d zk ie­ go, Łódź 1981, s. 390.

W e w s tę p ie autorka fo rm u łu je n ieco ap o d y k ty czn ie tezę, iż po p o w sta n iu sty c z n io w y m „W p ro cesie k sz ta łto w a n ia w y o b ra źn i n arod ow ej P o la k ó w , bu d zen ia uczu ć p a trio ty czn y ch i św ia d o m o ści w sp ó łu c z e stn ic tw a w e w sp ó ln y m d ziele d ąże­ nia do od zysk an ia w o ln e j O jczyzn y, przek az m a la rsk i o d g ry w a ró w n ież ro lę d om in u jącą zajm u jąc p o w o li, w ra z z p o stęp u ją cy m ro zw o jem d o sk o n a len ia środ k ów w y ra zu , d o ty ch cza so w e m ie jsc e w ie lk ie j, rom an tyczn ej p o ezji n a ro d o w ej” (s. 19). Isto tn ą rolą, jak ą od egrała w ty m p ro cesie k r y ty k a a rty sty czn a , tłu m a czy W. N o- w a k o w s k a w a g ę p o d jęteg o tem atu . Z o sta ł on p rzed sta w io n y w u k ła d zie chro­ n o lo g iczn y m ; trzon em p racy są cztery rozd ziały, k tó ry ch ty tu ły sta n o w ią zarazem p ro p o zy cje p erio d y za cy jn e <„Wokół p o w sta n ia sty c z n io w e g o (1861— 1864)”, „W słu ż ­ b ie ojczy zn y (1865— 1874)” ; „K u n o w ej od ręb n ości (1875—1883)”; i „W p o szu k i­ w a n iu d osk on ałości fo rm y ”).

A u to rk a a n a lizu je n a jszerzej rozu m ian e r e fle k sje o sztu ce, au to rstw a p u b li­ c y stó w , p isa rzy (m .in. P ru s i S ie n k ie w ic z ) i sa m y ch p la sty k ó w . Jej zd a n iem w ię k sz o ś ć te k s tó w św ia d c z y o d ążen iu do św ia d o m eg o o d d zia ły w a n ia p a trio ty czn o - -w y c h o w a w c z e g o ; d o ty czy ło to zarów n o fu n k c ji m a la r stw a h isto ry czn eg o ja k i w sp ó łczesn eg o , k tóre m ia ło u k a zy w a ć p rzesią k n ięte p o lsk o ścią ty p y , krajob razy i sc e n y ro d zajow e. T aka w ła śn ie k o n cep cja sztu k i rod ziła się w p o le m ic e z b ar­ d ziej „ k o sm o p o lity czn y m i” p o g lą d a m i oraz ze sta n o w isk iem , w m y ś l k tó reg o n ie ­ m o ż liw e je s t stw o rzen ie n ieja k o „na za m ó w ie n ie ” ory g in a ln y ch , n a ro d o w y ch form w y p o w ie d z i a rty sty czn ej (tego zd a n ia b y ł m .in. J u lia n K laczko). Z u p ełn ie o d m ien n e o p in ie fo r m u ło w a ł S ta n isła w W itk iew icz, w a lc z ą c y na ła m a ch czasop ism a „W ędro­ w ie c ” (którem u p o św ię c o n y je s t w w ię k sz o ś c i rozdz. IV n in iejszej książk i) o sty l narod ow y.

P o d sta w ę źród łow ą p racy sta n o w ią cza so p ism a w a r sz a w sk ie , k ra k o w sk ie, lw o w ­ sk ie i p etersb u rsk ie z la t 1860— 1890; au tork a n ied o sta teczn ie, ja k s ię zdaje, u w z g lę d n iła w p ły w , ja k i na w y p o w ie d z i p u b lik o w a n e w zaborze r o sy jsk im m u ­ sia ła w y w r z e ć carsk a cenzura.

A.S.

A d am D o b r o ń s k i , I n f r a s t r u k t u r a sp o ł e c z n a i e k o n o m i c z n a g u ­

b e r n i ł o m ż y ń s k i e j i o b w o d u b ia ło sto c k ie g o (1866— 1914), S ek cja W y­

d aw n icza F ilii U W w B ia ły m sto k u (1980), R o zp ra w y U n iw e r sy te tu W arszaw sk iego, s. 696.

In fra stru k tu ra je s t te rm in em zaczerp n ięty m z zasob u p o ję c io w e g o n auk ek o­ n om iczn ych . O znacza „zesp ół p o d sta w o w y c h u rządzeń i in s ty tu c ji u słu g o w y c h n ie ­ zb ęd n y ch do za p ew n ien ia n a le ż y te g o fu n k cjo n o w a n ia go sp o d a rk i i ży cia lu d n o ści na d an ym te r e n ie ”. W yróżnia s ię in fra stru k tu rę ek on om iczn ą tj. urząd zen ia ś w ia d ­

422 Z A P I S K I

czące u słu g i w zak resie tran sp ortu , k o m u n ik a cji, en e r g e ty k i itp . oraz in fr a str u k tu ­ rę sp ołeczn ą ob ejm u jącą ta k ie in s ty tu c je jak : ap arat ad m in istra cy jn y , sąd y, szk oły, szp ita le, b u d o w n ictw o m ie sz k a n io w e itp . N ie w sz y stk ie z ty c h e le m e n tó w , k tóre w y o d ręb n ia ek on om ia są i n ie m u szą b y ć w a ż n e w ba d a n ia ch h isto ry czn y ch . Z go­ dzić się n a le ż y z au torem , gd y p isze, że is to tn e są ty lk o te „ ele m e n ty »podbudow y«, k tóre w d a n y m o k resie i k o n k retn y ch w a ru n k a ch m ie jsc o w y c h w p ły w a ły w sposób is to tn y n a sta n go sp o d a rk i i sp o łe c z e ń stw a ”. K ieru ją c się tą d y r e k ty w ą o m a w ia autor ta k ie zagad n ien ia: (cz. I) w zro st lic z b y lu d n o ści na b a d a n y m te r e n ie , sieć ośrod k ów m iejsk ich , r u ch liw o ść te ry to ria ln ą sp o łeczeń stw a , p o d zia ły n a ro d o w o ścio ­ w o -w y z n a n io w e . W części d rugiej k o n cen tru je u w a g ę na stru k tu rze sp ołeczn ej i za w o d o w ej. Z k o le i (cz. III) za jm u je s ię u k ład em k o m u n ik a cy jn y m rozu m ian ym szeroko tzn. o b ejm u ją cy m zarów n o ru ch k o ło w y , ja k i k olei, d rogi w o d n e i łą c z ­ ność. O statn ia część p o św ięco n a je s t o św ia c ie i jej r o li w g osp od arczej, sp ołeczn ej i p o lity czn ej a k ty w iz a c ji lu d n o ści bad an ego terenu. O bszar b a d a w czy z o sta ł w y ­ b ra n y n iep rzy p a d k o w o . S ta n o w ił on b o w ie m p ogran icze K ró lestw a P o lsk ie g o , B ia ­ ło ru si i L itw y , co stw a rza , ja k z a w sze w ta k ich w y p a d k a ch , d ogod n e w a ru n k i ob serw a cji. W y m ien io n e w ty tu le d w a re g io n y a cz k o lw ie k w ch o d zą ce w sk ła d teg o sa m eg o organ izm u p a ń stw o w e g o p o d le g a ły in n y m p r a w o m p o lity czn y m , co p o zw a la na p rześled zen ie ta k że w p ły w u cz y n n ik ó w p o lity czn y ch na b a d a n e za ­ g ad n ien ia. A u tor sta w ia sob ie za zad an ie u zy sk a n ie od p o w ied zi n a p y ta n ie o p rzy ­ c zy n y p o d zia łu K ró lestw a P o lsk ieg o na ok ręg i w ie lk o p r z e m y sło w e i re g io n y gosp o­ darczo za co fa n e, do k tó ry ch za licza w ła śn ie g u b ern ię łom żyń sk ą. C elem b ezp o śred ­ n im p racy je s t u k a za n ie roli in fr a str u k tu r y w u trzy m y w a n iu się za co fa n ia gosp o­ darczego, sp ołeczn ego, k u ltu ra ln eg o i p o lity czn eg o om a w ia n y ch obszarów .

N a u w a g ę za słu g u je n o w a to rsk ie u ję c ie tem atu , ro zle g ło ść w y k o r z y sta n e j bazy źród łow ej i lite r a tu r y oraz k o n se k w e n c ja w p od p orząd k ow an iu fa k to g r a fii k w e s tio ­ n a riu szo w i b ad aw czem u .

A.B. Z a p i s k i o p r a c o w a li : A n d r z e j B ie r n a t (A.B.), M a r ia n D y go (M.D.), W o j c ie c h F a l k o w s k i (W.F.), R a f a ł K a r p i ń s k i (R.K.), Ł u k a s z K ą d z i e l a (Ł.K.), T o m a s z K i z - w a l t e r (Т.К.), S t e f a n K r z y s z t o f K u c z y ń s k i (S .K .K .), H e n r y k L u l e w i c z (H.L.), J e r z y S k o w r o n e k (J.S.), A n d r z e j S z w a r c (A.S.), J a n T r y n k o w s k i (J.T.), B e n e d y k t Z i e n t a ­ r a (B.Z.), M a ł g o r z a t a 2 b i k o w s k a (M.Z.), A n d r z e j Z b i k o w s k i (A.Zb.).