Karne środki ochrony dostępu do informacji w publicznym obrocie papierami wartościowymi

(1)

Wojciech Dadak

Karne środki ochrony dostępu do

informacji w publicznym obrocie

papierami wartościowymi

Palestra 42/1-2(481-482), 21-31

1998

(2)

Wojciech Dadak

Karne środki ochrony dostępu

do informacji w publicznym obrocie

papierami wartościowymi

Obrót papierami wartościowymi pole gający na przenoszeniu prawa własności w drodze umowy sprzedaży lub innych umów prawa cywilnego stwarza okazję dla uczestników tego obrotu lub osób związanych z rynkiem papierów wartoś ciowych do popełniania szeregu przes tępstw. Ich rodzaj jest związany przede wszystkim z charakterem obrotu. Z tego punktu widzenia istotne jest rozróżnienie na obrót publiczny oraz niepubliczny czyli prywatny. W tym pierwszym wy stępują emitowane w serii przez skarb państwa, podmioty gospodarcze oraz in ne jednostki organizacyjne papiery sprzedawane albo oferowane znacznej liczbie osób. C echą charakterystyczną tego obrotu jest duża liczba inwestorów oraz wielka liczba papierów wartościo wych oferowanych i sprzedawanych na rynku, przy czym z każdym takim papie rem związany jest jednakow y zakres uprawnień i obowiązków posiadacza1. Jednakowe prawa wynikające z posiada nia określonego papieru powodują, iż szczególnego znaczenia nabierają infor macje umożliwiające adekwatną ocenę wartości danego waloru kształtującą po pyt oraz podaż na niego, przez co pod miot posiadający takie informacje uzys

kuje uprzywilejowaną pozycję na rynku. Cena papierów wartościowych zależy bowiem nie tylko od prawnej i faktycz nej sytuacji em itenta lub podmiotu noto wanego na giełdzie, lecz także - a może przede wszystkim - od informacji na ten temat udostępnionej uczestnikom rynku papierów wartościowych. Zatem istot nym warunkiem realizacji wymienionej zasady jest podanie informacji do wiado mości dużej liczbie bliżej nieokreślo nych adresatów. W ówczas informacja staje się publiczna, przez co może wpły wać na decyzje znacznej liczby inwes torów. Zatem jej wpływ na cenę kon kretnego papieru wartościowego rów nież m oże być duży. W konsekwencji szczególną wartość ma taka informacja, która jeszcze nie została podana do wia domości publicznej. Dostęp do niej po zwala bowiem na reakcję uwzględniają cą przewidywane zachowania innych uczestników obrotu podjęte po jej upub licznieniu, a co za tym idzie pozwala przewidzieć zmiany cen papierów2. Pod nieść przy tym należy, że wartość infor macji jest tym większa im większą nie pewność wyboru zachowania usuwa, ta zaś jest wprost proporcjonalna do liczby możliwych wyborów3. W przypadku ob

(3)

Wojciech D adak

rotu giełdowego zakres informacji mo gących wpływać na zachowanie inwes torów jest szeroki, zatem wartość infor macji uprzywilejowanej jest z reguły znaczna, zwłaszcza, że inform acja taka może być bardzo szybko zdyskontowa na. Zrozumiałe jest zatem, iż szczegól nego znaczenia nabiera z jednej strony ochrona samej informacji, z drugiej zaś prawa do niej w publicznym obrocie papierami wartościowymi. Rozróżnienie to ma raczej charakter typologii niż kla syfikacji. Pozwala jednak na przedsta wienie zespołu zagadnień związanych z ochroną wartości, jak ą jest informacja w publicznym obrocie papierami wartoś ciowymi. Ochrona ta znajduje swój wy raz w nowych regulacjach zawartych w ustawie z 21 sierpnia 1997 r., Prawo o publicznym obrocie papierami wartoś ciowymi (Dz.U. Nr 118, poz. 754). M ają one na celu zagwarantowanie jego uczestnikom dostępu do przewidzianych prawem informacji związanych z obro tem, przy jednoczesnej reglamentacji dostępności wiadomości innych niż do puszczone do ujawnienia w publicznym obrocie. Na gruncie przepisów karnych tej ustawy prawo do informacji jest chro nione poprzez art. 174 i 167, natomiast ochrona informacji jest realizowana w oparciu o art. 175 i 176.

W ym ieniona ustawa w zakresie ochrony prawa do informacji penalizuje niedokonanie zawiadomień wynikają cych z art. 147 ust. 1 lub 2 oraz z art. 148, związanych z nabyciem lub zbyciem znacznych pakietów akcji (art. 167). Karalność wymienionych czy nów jest uzasadniona tym, że w rezul tacie wymienionych transakcji zmianie mogą ulec proporcje głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, co może

mieć wpływ na decyzje inwestorów. Przestępstwem jest również podanie fał szywych lub zatajenie praw dziw ych in formacji związanych z w prow adzeniem papierów wartościowych do publicznego obrotu albo wymaganych po ich wpro wadzeniu, jeśli może to mieć istotny wpływ na treść informacji (art. 174 p.o.p.w.). Przepisy te chronią prawo do rzetelnych informacji na tem at podm io tów, których akcje mają być lub są notowane na giełdzie.

Należy podkreślić, że analogiczną ka rą - jak przewidziana w podanych prze pisach - zagrożone są czyny osób działa jących w imieniu lub interesie osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, co przewiduje art. 173 oraz art. 174 § 2 ustawy. W ydatnie rozszerza to m ożliwo ści ochrony rzetelności podawanych in formacji, gdyż um ożliwia ściganie osób, które wykonują w imieniu wprow adzają cych akcje do obrotu lub emitentów określone czynności objęte obowiąz kiem informacyjnym. W arto w tym miejscu podnieść, iż fałszowanie lub nie podawanie danych na tem at podmiotu em itującego akcje jest przestępstwem, które może przynieść znaczne korzyści nie tylko osobie odpowiedzialnej za treść informacji, lecz także firmie, która wprowadzając w błąd przyszłych na bywców co do swojej sytuacji ekonomi cznej skłoni ich do nabycia akcji pozys kując przez to znaczny kapitał, niem oż liwy do uzyskania w przypadku prawid łowego informowania. Jest to przykład sytuacji, kiedy przestępstwo może przy nieść zysk przede wszystkim osobie prawnej, choć ta na gruncie obowiązują cego prawa nie może ponosić odpowie dzialności karnej. W ydaje się, że między

(4)

K arne środki ochrony dostępu do inform acji w publicznym obrocie papieram i wartościowymi

innymi to miał na uwadze ustawodawca penalizując zachowanie określone w § 2 art. 174 oraz art. 173 chcąc ograniczyć możliwości uzyskiwania przez podmioty instytucjonalne korzyści z przestępstwa, poprzez wykorzystanie osób działających na rzecz tych pod miotów lub w ich imieniu. Regulacja ta spełnia wyrażany w literaturze postulat penalizacji czynów sprawców działają cych „na rzecz” podmiotów nie m ogą cych ponosić odpowiedzialności karnej4. Równie istotne, jak zapewnienie do stępu do przewidzianych prawem infor macji na tem at podmiotów uczestniczą cych w obrocie, jest ograniczenie m oż liwości ujawnienia lub wykorzystania informacji poznanych w związku z w y konywaniem obowiązków w zakresie obrotu papierami wartościowymi. Nale ży się zatem odnieść do zagadnień zw ią zanych z naruszeniem poufności infor macji poprzez ujawnienie lub wykorzy stanie tzw. informacji uprzywilejowa nych. Czyny te są silnie motywowane znacznymi korzyściami możliwymi do uzyskania, przy niewielkim ryzyku ujawnienia faktu ich popełnienia. Stano wią one nowy rodzaj przestępczości gos podarczej, charakterystyczny dla krajów o rozwiniętym rynku kapitałowym, któ rej ciężar gatunkowy jest określany jako poważny5. Są jednak podstawy by są dzić, iż również tam, gdzie rynek ten dopiero się rozwija omawiane zjawisko występuje. Zwłaszcza, jeśli uwzględnić, iż w krajach tych normy tworzące zasa dy etyki zawodowej nie są jeszcze na tyle ugruntowane, by w wystarczającym stopniu wpływać na zachowanie osób wykonujących obowiązki w zakresie pu blicznego obrotu papieram i wartościo wymi, w szczególności zapobiegać po

pełnianiu przestępstw naruszających za sady tego obrotu. W arto też mieć na uwadze, iż problem atyka związana z te go rodzaju przestępstwam i nabiera istot nego znaczenia wraz ze zwiększeniem swobody przepływu kapitału pomiędzy rynkami papierów wartościowych po szczególnych krajów, co wpływa na zwiększenie efektywności lokat na ra chunkach papierów wartościowych przy czyniając się do zwiększenia zaintereso wania uzyskiwanymi nielegalnie infor macjami uprzywilejowanymi. W praw dzie brak danych na temat nasilenia tego rodzaju przestępczości w naszym kraju, jednak uwzględniając, iż ciem na liczba wymienionych przestępstw jest znaczna, m ożna sądzić, że również w Polsce, gdzie od niedaw na dopiero ma miejsce penalizacja om awianych zachowań, nie je st to problem m arginalny6. W arto więc poświęcić uwagę ochronie informacji w obrocie papieram i wartościowymi.

N a gruncie ustawy odpowiedzialność kam a w zakresie ochrony informacji przebiega w dwóch płaszczyznach. Pier wsza z nich dotyczy ochrony tajemnicy zawodowej (art. 175), druga natomiast ochrony poufności informacji (art. 176).

W przypadku obrotu papieram i war tościowymi tajem nicę zawodową, zgod nie z określeniem zawartym w art. 4 pkt 18 p.o.p.w. stanowią informacje związane z tym obrotem, których ujaw nienie mogłoby naruszyć interes uczest ników publicznego obrotu. Krąg pod miotów zobowiązanych do jej przestrze gania został ściśle określony w art. 159. Obejmuje on m.in.: przewodniczącego, jego zastępców i członków Komisji Pa pierów W artościowych, maklerów i do radców. Ponadto są nimi osoby należące do statutowych organów spółki prow a

(5)

W ojciech D adak

dzącej giełdę, jak również osoby należą ce do statutowych organów Krajowego Depozytu Papierów W artościowych oraz pozostające z tymi instytucjam i w sto sunku zlecenia lub innym o podobnym charakterze.

Interpretacja zakresu tej tajemnicy na potyka na szereg niełatwych do wyelim i nowania trudności. W definicji tego ter minu użyto bowiem określenia „naru szenie interesu uczestników publicznego obrotu” . Zwrot ten m a charakter klauzuli generalnej, która wym aga sprecyzowa nia7. Ocenny charakter ma zwrot „inte res”, choć również pojęcie „uczestnika publicznego obrotu” nie jest jednoznacz ne. Ustawa nie zawiera bowiem okreś lenia, kto jest tym uczestnikiem. Czy są nimi wyłącznie sprzedający i kupujący akcje, czy również emitenci - albo jesz cze szerzej - podmioty związane z or ganizacją tego obrotu (m.in. giełda, in stytucje rynku pozagiełdowego, domy m aklerskie)? Z punktu widzenia treści art. 175 zbyt wąskie wydaje się okreś lenie, iż uczestnikami publicznego obro tu są osoby fizyczne lub prawne, które mają zamiar zawrzeć lub zawarły um o wę kupna lub sprzedaży na giełdzie lub na rynku pozagiełdowym, w imieniu swoim lub osoby trzeciej8. W ówczas bo wiem w kręgu podmiotów, których inte resy są chronione tym przepisem znaj dują się nabywcy i sprzedający papiery, brak natomiast emitentów, choć nie ma powodów, by interesy tych ostatnich związane z ujawnieniem informacji uprzywilejowanych nie były chronione z wykorzystaniem środków karnych. Precyzując krąg podm iotów będących uczestnikami obrotu należy pamiętać, że obrót papierami wartościowymi to pe wien proces, którego uczestnicy spełnia

ją określone funkcje. Ich zakres oraz wzajemne relacje są regulow ane przez prawo. M ając to na uwadze uzasadnione jest określenie, że uczestnikiem obrotu jest każdy podmiot, który spełnia w y

znaczoną przez prawo funkcję w obro cie.

Definiując tajemnicę zaw odow ą usta wodawca odwołał się do kryterium naru szenia interesów uczestników obrotu. Budzi ono zastrzeżenia jak o zbyt ogólne i niejednoznaczne, przez co nie spełnia swej funkcji w zakresie wyznaczania granic tajemnicy zawodowej9. Zastrze żenia te znajdują odbicie w spotykanych w literaturze propozycjach interpretacji tego terminu. Interes uczestników obrotu jest bowiem określany jako prawo do korzystania z równych szans w zakresie dostępu do jednakow ych wiadomości o papierach dopuszczonych lub znajdu jących się w publicznym obrocie10. By wa też utożsamiany z interesem m ająt kowym uczestników o brotu". Każde z tych sformułowań prowadzi do od miennych konsekwencji. W pierwszym przypadku naruszeniem tajemnicy bę dzie ujawnienie wszelkich informacji, których treść może dać uprzywilejowaną pozycję niektórym uczestnikom obrotu w zakresie podjęcia adekwatnej do sytu acji na rynku decyzji inwestycyjnej. Nie musi to jednak prowadzić do naruszenia materialnych interesów innych jego uczestników (np. ujawnienie informacji, które mogą spowodować wzrost cen większości akcji na giełdzie). W drugim, warunkiem niezbędnym do zakwalifiko wania ujawnienia informacji jako naru szenia tajemnicy zawodowej jest m oż liwość spowodowania szkody majątko wej uczestnika obrotu. Rzecz jasna takie ujęcie ogranicza zakres tajemnicy zawo

(6)

K arne śro d k i ochrony dostępu do inform acji w publicznym obrocie papieram i wartościowymi

dowej, której ujaw nienie jest penalizowane przez art. 175 ustawy. Należy jed nak podkreślić, że nie ma podstaw do tego rodzaju interpretacji pojęcia inte resu uczestników obrotu. Ustawodawca nie posługuje się w art. 175 pojęciem szkody. Ponadto ustaw a nie zobowiązuje podmiotów związanych z obrotem pa pierami wartościowym i do wyelim ino wania możliwości poniesienia strat przez uczestników rynku. Ryzyko ich ponie sienia jest stałym elem entem towarzy szącym wszelkim inwestycjom na rynku papierów wartościowych. Czym innym jest natomiast obow iązek jednakow ego traktowania każdego uczestnika obrotu w zakresie warunków zawierania umów oraz upowszechniania informacji, wyni kający z art. 4 pkt 14. Z tego też względu wydaje się, iż interes uczestników obrotu winien być rozumiany jako prawo do jednakow ego dostępu do informacji wa

runkujące zrównanie szans nabywców i sprzedających akcje12. Przemawia za tym nie tylko treść powołanych przepi sów, lecz również to, iż prowadzi ono do uwolnienia interpretacji wym ienionego pojęcia od rozważań na tem at potencjal nego wpływu ujawnienia informacji ob jętej tajem nicą zaw odow ą na interesy majątkowe uczestników obrotu. Obiek tywizuje zatem kryterium interpretacji znamion przestępstw a z art. 175, ponie waż wpływ ten je st trudny do jedno znacznego określenia. Ponadto ujawnie nie inform acji nie musi naruszać inte resów majątkowych. W krótkim okresie, może je naw et wspierać (wspomniany wpływ ujaw nienia na wzrost cen w ięk szości akcji), a utożsam ianie występują cego później spadku cen z naruszeniem interesów uczestników obrotu wydaje się zabiegiem karkołom nym . W arto również

zwrócić uwagę, iż jednakow y dostęp do informacji - który może być ujmowany w kategoriach interesu uczestników ob rotu - jest dobrem prawnie chronionym na podstawie ustawy (art. 4 pkt 14). Tym samym ogólne sformułowanie dotyczące „interesu uczestników obrotu” zawarte w art. 4 pkt 18 zostaje doprecyzowane, przez co poza zakresem penalizacji art. 175 pozostaje ujawnienie informacji, które m ogą naruszyć interesy uczestni ków obrotu nie zasługujące na ochronę. Należy jednocześnie pamiętać, że rodza jow ym przedm iotem ochrony każdej ta jem nicy zawodowej, w tym również tu taj omawianej, jest nie tylko interes oso by, której tajem nica dotyczy. Obejmuje on także interes bardziej ogólny dotyczą cy jednostek, których tajem nica wpraw dzie nie dotyczy, choć są zainteresowane respektowaniem obowiązku zachowania tajem nicy przez tych, którzy poznali cu dze sekrety. W efekcie ochrona tajem nicy zawodowej spełnia istotną rolę rów nież dla zbiorowości wzmacniając za ufanie jednostek do instytucji istotnych dla jej funkcjonowania.

Odpowiedzialność kam a za narusze nie zawodowego obowiązku dyskrecji obejm ującego informacje określone w art. 4 pkt 18 jest na gruncie ustawy ograniczona do przypadków, w których ich ujawnienie nastąpiło w publicznym obrocie papierami wartościowymi. Prze pis art. 175 stanowi bowiem, że popełnia przestępstwo „kto będąc obowiązany do zachowania tajemnicy zawodowej ujaw nia lub wykorzystuje w obrocie papiera mi wartościowymi informacje stanowią ce tajemnicę zawodową” . Ochrona infor macji objętych tajem nicą zawodową nie obejmuje więc przypadków ujawnienia poza publicznym obrotem informacji

(7)

W ojciech D adak

uzyskanych w związku z nim. Jest ona jednak możliwa na podstawie art. 266 § 1 n.k.k., który przewiduje sankcję za ujawnienie wbrew obowiązkowi zacho wania w tajemnicy informacji poznanej w związku z wykonywaniem działalno ści określonej w tym przepisie. Zakaz, o którym mowa stanowi normę sankc jonującą wobec norm zawartych w usta wach szczegółowych nakładających obowiązek zachowania tajemnicy (w tym również art. 4 pkt 18 omawianej usta w y)13. Zatem odpowiedzialność kam a obejmie również osoby, których czyny są naruszeniem obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, choć nie wyczer pują znamion przestępstwa z art. 175 z uwagi na to, iż inform acje zostały ujawnione poza publicznym obrotem. W arto jednocześnie podnieść, że nie ma przeszkód, by osoby te odpowiadały za naruszenie tajemnicy służbowej na pod stawie art. 266 § 2 n.k.k. stanowiącego typ kwalifikowany przestępstwa ujaw nienia informacji, jeśli informacje te sta nowią tajem nicę służbową, a sprawca jest funkcjonariuszem publicznym. W praktyce na podstawie tego przepisu mogą odpowiadać osoby zatrudnione m.in. w Komisji Papierów W artościo wych oraz Krajowym Depozycie Papie rów W artościowych, jeśli ujawniły taje mnicę zawodową poza publicznym ob rotem. Natom iast w przypadkach ujaw nienia przez te osoby tajemnicy w pub licznym obrocie uzasadniona będzie od powiedzialność na podstawie art. 175 ustawy.

Zakaz ujawniania tajemnicy zawodo wej nie ma charakteru bezwzględnego. Ustawa w art. 160 wyraźnie bowiem dopuszcza zwolnienie od obowiązku jej zachowania w przypadkach określonych

w innych ustawach. Należy jednak pod kreślić, że również na gruncie dotych czas obowiązujących przepisów tajem nica zawodowa nie m iała charakteru ab solutnego m imo braku wyraźnego od niesienia do sytuacji, w których zw ol nienie z obowiązku jej zachowania było dopuszczalne. W yjątki od zasady ochro ny tych informacji nie muszą bowiem być wskazane w przepisach prawa m ate rialnego. M ogą również wynikać z norm procesow ych14. Do tego rodzaju wyjąt ków należy - podobnie jak w przypadku tajemnicy nałożonej na przedstawicieli innych zawodów - obowiązek nałożenia zeznań w charakterze świadka w po stępowaniu karnym w przypadku zw ol nienia z zachowania tajemnicy. N ie mniej należy podzielić pogląd, że wyraź ne wskazanie w ustawie wyjątków od obowiązku zachowania tajemnicy przy czyniło się do uściślenia jej granic15. Temu celowi służy również ustawowe upoważnienie organów mających upraw nienia kontrolne w zakresie obrotu pa pierami wartościowym i do dostępu do informacji poufnych oraz objętych taje m nicą zawodową (art. 161 p.o.p.w.).

W związku z przewidzianą przez usta wę możliwością zw olnienia od obowiąz ku zachowania tajem nicy zawodowej należy podkreślić, że ustawodawca chro niąc ujawnione w ten sposób informacje rozciągnął obowiązywanie tajemnicy za wodowej na osoby nie związane z obro tem papierami wartościowymi. Obowią zek jej ochrony obejmuje bowiem wszys tkich, którzy uzyskali te informacje w przypadku zwolnienia, o którym m o wa (art. 160 § 3). Zatem występuje on niezależnie od tego, czy osoba poznająca tajem nicę w wyniku zwolnienia jest zo bowiązana na podstawie przepisów regu

(8)

lujących wykonywanie konkretnego za wodu lub funkcji do zachowania tajem nicy. Odpowiedzialność tych osób za ujawnienie wym ienionych informacji będzie wynikać z art. 175, jeśli ujaw nienie miało m iejsce „w obrocie” albo z art. 266 § 1 lub 2 n.k.k., gdy nastąpiło „poza obrotem” . Powstaje przy tym za gadnienie odpowiedzialności osób, które nie będąc podmiotami uprawnionymi do zapoznania się z informacjami przekaza nymi w wyniku zw olnienia poznały je „przy okazji” lub przypadkiem w wyni ku tego zwolnienia udzielonego osobom uprawnionym. Sformułowanie art. 162 nie daje podstaw do objęcia odpowie dzialnością za naruszenie tajemnicy za wodowej osób, które poznały w podany sposób wymienione informacje. Przepis ten dotyczy bowiem jedynie tych, któ rym informacje zostały przekazane w ra mach zwolnienia udzielonego na pod stawie Prawa o obrocie papierami war tościowymi lub innych ustaw, na warun kach tam przewidzianych. Ponadto cho dzi tutaj o osoby, które „uzyskały” infor macje stanowiące tajemnicę zawodową, a nie tylko je poznały. Użycie tego zwrotu może świadczyć, iż ustawodawca chciał podkreślić, że dotyczy to działa nia w celu zdobycia informacji, a więc zachowania właściwego dla podmiotów uczestniczących w postępowaniach słu żących wyjaśnieniu określonych faktów np. postępowaniu karnym.

Oprócz tajem nicy zawodowej ustawa chroni także inform acje poufne. Przed miotem informacji poufnych zgodnie z art. 4 pkt 19 są nie podane do publicz nej wiadomości informacje na tem at em itenta lub papieru, które ujawnione mogłyby w sposób istotny wpłynąć na cenę papieru w artościow ego16. W zw iąz

ku z tą definicją należy podkreślić, że ustawodawca zamiast określenia dane występującego w poprzedniej ustawie użył słowa informacje. Poprzednie roz wiązanie miało istotną zaletę, gdyż od woływało się do danych, czyli nośnika informacji (w sensie treściowym), na podstawie którego informacja m oże być wyprowadzona. W skazywało jednocześ nie, że chodzić tu będzie jedynie o infor macje ścisłe odnoszące się do podanych przedmiotów, np. dotyczące sytuacji fi nansowej emitenta. Odwołanie się do danych, a nie do informacji w definicji informacji poufnych spełniało tę samą rolę, co użycie terminu präzise Infor

mation lub información precisa w defini

cjach informacji poufnych zawartych w ustawach państw zachodnich regulują cych obrót papierami w artościow ym i17. Rodzi się w związku z tym pytanie, czy ujawnienie informacji nie odpowiadają cych prawdzie np. podanych giełdzie przez emitenta, w ramach tzw. obowiąz ków informacyjnych wyczerpuje zna miona przestępstwa z wymienionego przepisu? Pozytywna odpowiedź na nie jest uzasadniona tym, iż ustawa nie po sługuje się kryterium prawdziwości in formacji, odwołując się jedynie do skut ku, który ich ujawnienie może spowodo wać. Nie ulega wątpliwości, że inform a cje nie odpowiadające prawdzie również m ogą mieć wpływ na zachowania uczes tników rynku, oddziałując przez to na cenę lub wartość papierów.

W określeniu informacji poufnych użyto zdefiniowanych przez ustawę po jęć „emitent” oraz „papier wartościowy” (art. 2 ust. 1 i ust. 3). W odniesieniu do tego ostatniego terminu podnoszone są uwagi, iż definicja legalna zawarta w ustawie jest definicją stworzoną jedy

(9)

W ojciech D adak

nie na jej użytek18. Z punktu widzenia omawianej problem atyki ma to jednak swoje pozytywne strony. Ułatwia bo wiem ustalenie zakresu informacji pod legających ochronie oraz interpretację znamion przestępstwa ujawnienia infor macji poufnych. Taki sam walor ma wskazanie ceny papieru jako przedm io tu, na który wpływ m oże mieć ujaw nienie informacji. Obiektywizuje ono bowiem kryterium oceny naruszenia art. 176 p.o.p.w.

Ujawnienie informacji poufnych jest, odmiennie niż miało to miejsce na grun cie dotychczasowego stanu prawnego, przestępstwem powszechnym . Ustawo dawca posłużył się bowiem określeniem: „kto ujawnia informacje poufne...”, nie ograniczając odpowiedzialności do osób zobowiązanych do zachowania poufno ści informacji. Zatem sprawcą przestęps twa z art. 176 p.o.p.w. może być każdy, kto ujawnił informację poufną. M a to istotne konsekwencje, ponieważ rozsze rza odpowiedzialność kam ą na przy padki ujawnienia wymienionych infor macji przez tych, którzy je poznali w wyniku działania osób zobowiązanych na podstawie przepisów prawa do nie- ujawniania informacji poufnych.

W arunkiem koniecznym do zakwalifi kowania określonych danych jak o infor macji poufnych jest również ich istot ność, wyrażająca się m ożliwością wy warcia wpływu na kurs papierów. Ocena wagi informacji pod tym względem m o że być dokonana jedynie abstrakcyjnie w oparciu o wiedzę na tem at najczęściej występujących reakcji inwestorów na ujawnienie danych o określonej treści, które m ogą mieć wpływ na zmianę cen papierów. Dodatkową trudność stanowi wymóg określenia istotności tego wpły

wu. Z całą pew nością w zależności od stadium rozwoju rynku ocena wagi tego wpływu będzie się zmieniać. Im bowiem bardziej stabilny i rozwinięty rynek pa pierów wartościowych, tym mniejsze ewentualne zmiany cen mogą świadczyć 0 „istotności” tego wpływu. Uwagę zwraca również brak określenia jego kie runku. M oże on bowiem polegać na spowodowaniu wzrostu cen akcji, jak 1 ich spadku. Takie sform ułowanie wy raźnie świadczy, iż zasadniczym celem reglamentacji informacji poufnych nie jest ochrona interesów majątkowych uczestników obrotu, lecz zapewnienie jednakow ego dostępu wszystkich jego

uczestników do informacji.

Informacje objęte tajem nicą zawodo w ą oraz informacje poufne, to dwie kate gorie informacji uprzywilejowanych. Powstaje w związku z tym zagadnienie wzajemnej relacji pomiędzy ochroną in formacji stanowiących tajemnicę zawo dową a ochroną informacji poufnych. W arto w związku z tym porównać za kresy obu terminów. Porównując przed miot informacji objętych tajemnicą za wodową oraz informacji poufnych może się wydawać, że zakres tych ostatnich jest węższy. Dotyczą one bowiem jed y nie danych na temat emitentów oraz papierów wartościowych. Należy jednak mieć na uwadze, że rozstrzygnięcie, czy informacje dotyczą papierów, czy też są informacjami np. na temat inwestorów może nie być łatwe. W praktyce bowiem dane na tem at wielkości i struktury zle ceń będąc informacjami na tem at kon kretnych podmiotów uczestniczących w obrocie są jednocześnie informacjami dotyczącymi papierów wartościowych świadcząc o ich sytuacji na rynku. Z dru giej strony jednak, dane na temat papie

(10)

rów mogą być jednocześnie inform ac jam i dotyczącymi uczestników obrotu, np. emitentów, nabywców lub sprzedają cych znaczne pakiety akcji. W arto rów nież podnieść, że naruszenie interesów uczestników obrotu penalizowane w ra mach ochrony tajemnicy zawodowej bę dzie miało miejsce przede wszystkim w przypadku upublicznienia informacji dotyczących emitentów lub papierów. Dane na temat sytuacji emitentów z je d nej, oraz obrotu walorami z drugiej stro ny zdecydowanie w największym stop niu wpływają bowiem na zachowanie się uczestników rynku, które z kolei może znaleźć swoje odbicie we wzroście lub spadku cen papierów wartościowych.

Jak widać różnice pomiędzy inform a cjami poufnymi oraz objętymi tajem nicą zawodową w odniesieniu do kryterium przedmiotu informacji nie są znaczne. W efekcie może to prowadzić do utoż samiania informacji objętych tajem nicą zawodową z informacjami poufnym i19. Zatem jednoznaczne wyznaczenie zakre su tajem nicy zawodowej może napoty kać istotne trudności, co z punktu widze nia gwarancyjnej funkcji norm prawa karnego musi prowadzić do wniosku, iż penalizacja naruszenia tajemnicy zawo dowej w sposób przewidziany w ustawie może budzić wątpliwości. Zwłaszcza zaś, jeśli uwzględnić wysokie ustawowe zagrożenie karą przewidziane w art. 175.

Ochrona tajem nicy obejmującej infor macje uprzywilejowane poprzez penali zację zachowań ją naruszających jest konieczna, gdyż zagrożenie, stwarzane przez osoby przysparzające sobie korzy ści majątkowych, wykorzystując uprzy wilejowaną pozycję w obrocie, jest bar dzo pow ażne20. Powstaje jednak pytanie, czy należy to czynić w ramach ochrony

tajem nicy zawodowej w brzmieniu wy stępującym w ustawie, zważywszy prze widzianą w niej ochronę informacji po ufnych. Pytanie tym bardziej uzasadnio ne, że nie należące do rzadkości krytycz ne opinie na tem at karnej ochrony tajem nicy zawodowej w obrocie papierami wartościowymi, formułowane wpraw dzie na gruncie dotychczas obowiązują cej ustawy nie straciły aktualności21. Za strzeżenia budzi przede wszystkim nie wystarczająca ochrona interesów uczest ników obrotu, którzy powierzają infor macje osobom zajm ującym się zawodo wo obsługą rynku. W ydaje się, że nie ma powodu, by zakres informacji objętych tajem nicą był wyznaczany odmiennie niż w przypadku innych czynności wy konywanych przez osoby zaufania pub licznego22. W konsekwencji omawianą tajem nicą winny być objęte wszystkie informacje, które zostały uzyskane w związku z wykonywaniem czynności zawodowych w zakresie obrotu papiera mi wartościowymi, a nie tylko te, które związane są z tym obrotem. Takie okreś lenie nie tylko upraszcza kryteria oceny, czy dana inform acja podlega ochronie, lecz przede wszystkim je obiektywizuje, co m a szczególne znaczenie dla osób zobowiązanych do przestrzegania tajem nicy. Nie ogranicza przy tym możliwości ochrony interesów uczestników obrotu odpowiednio do stopnia zagrożenia tych interesów. Rezygnacja z kryterium naru szenia interesu uczestników obrotu w definicji tajemnicy zawodowej nie świadczy o jego nieprzydatności. W inno ono jednak występować jako znamię przestępstwa ujawnienia w obrocie in formacji objętych tajemnicą zawodową (art. 175) czyniąc opis czynu zabronio nego bardziej jednoznacznym i różnicu

(11)

W ojciech D adak

jącym odpowiedzialność sprawcy ujaw nienia tajemnicy w zależności od okoli czności i m ożliwości naruszenia intere sów uczestników obrotu oraz rodzaju dobra prawnie chronionego. Indywidual ny uczestnik obrotu w zakresie ochrony informacji znajdzie ochronę poprzez art. 266 § 1 n.k.k., który nie określa granic tajemnicy zawodowej, lecz odwo łuje się do definicji zawartych w usta wach szczegółowych w tym również pra wie o publicznym obrocie papierami war tościowymi. Tym samym odpowiedzial ność kam a na podstawie tego przepisu nie byłaby uzależniona od stwierdzenia naru szenia interesów uczestników obrotu, za pewniając pełniejszą ochronę podmiotów będących uczestnikami rynku. Sprzyjać temu może również przewidziany w § 3 wymienionego przepisu tryb ściga

nia na wniosek pokrzywdzonego. Roz wiązanie takie łącznie z przewidzianą w art. 176 penalizacją ujawnienia infor macji poufnych umożliwia kompleksową ochronę informacji uprzywilejowanych. Należy jednak pamiętać, że w ogranicza niu ujawniania lub wykorzystywania in formacji uprzywilejowanych instrumenty właściwe dla prawa karnego dają niewiel kie możliwości zapobiegania tego rodzaju naruszeniom. Są one o wiele bardziej ograniczone niż oddziaływanie ukształ towanych i utrwalonych zasad etyki za wodowej osób trudniących się działalnoś cią w zakresie obrotu papierami wartoś ciowymi23. Z całą pewnością jednak wspierają ich krystalizację oraz um acnia ją wpływ tych zasad na zachowanie osób zajmujących się obrotem papierami war tościowymi.

Przypisy:

1 W. Siuda: Obrót papieram i w artościowym i, Przegląd Podatkowy 1993, nr 7, s. 27. 2 R. Czerniaw ski: Cena inform acji, Przegląd Podatkowy 1991, nr 1, s. 30.

3 K. Szaniawski: Inform acja, (w:) Filozofia a nauka (red.) Z. Cackow ski, W arszawa 1987, s. 245. 4 Zob. O. Góm iok: P rzestępczość przedsiębiorstw i karanie je j spraw ców , W arszava 1995, s. 112. 5 K. Tiedemann: W irtschaftsdelinquenz und W irtschaftsstrafrecht in den USA und d e ■ Bundesrepublik

Deutschland, (w:) Krim inologische G egenw artsfragen, (red.) H. G öppinger, Stuttgart 1978, s. 9;

E.J. Lampe: Aktuelle Problem e des W irtschaftskriminalität, (w:) Neue Erscheinungsform tn der K rim inali tät in Ihrer Ausw irkung auf das Straf- und Strafprozeßrecht, Białystok 1996, s. 100 oraz tamże, O. Góm iok: Aktuelle Problem e des W irtschaftskriminalität, s. 121.

6 Zob. uwagi na tem at ciem nej liczby przestępstw ujaw nienia tzw. inform acji uprzyw iejow anych, (w:) K.J. Hopt, H. Will: Europäisches Insiderrecht, Köln 1973, s. 33.

(12)

7 S. Biernat: Glosa do wyroku NSA z 2 7 w rześnia 1994 r. (II SA 727/94), PiP 1995, nr 7, s. 114. 8 R. Czerniawski, M. W ierzbowski: Prawo o publicznym obrocie papieram i wartościowym i i fu n 

duszach powierniczych. Kom entarz, W arszaw a 1996, s. 29 i n.

9 Zob. G. Rejman: Zagadnienie ochrony tajem nicy zaw odow ej w świetle ustawy Prawo o publicznym

obrocie papieram i wartościowym i i funduszach pow ierniczych, Przegląd Praw a G iełdow ego 1995, nr 10,

s. 22.

10 R. Zakrzewski, W. Jasiński: Przestępstwa stypizowane w Prawie o publicznym obrocie papieram i

wartościowym i, M onitor Prawniczy 1995, nr 2, s. 43.

11 M. Korzeniewska: Tajemnica zawodowa, Przegląd Praw a G iełdow ego 1994, nr 3, s. 33.

12 Podobnie to zagadnienie jest pojm ow ane w przypadku regulacji ochrony informacji w innych ustawodawstwach kładących akcent na równość szans w obrocie tzw. „Chancengleichheit der B örsenteil nehm en” . Zob. G. Giudicelli-Delage: Das Insider-D elikt im franzözischen Recht, (w:) Bausteine des

europäischen W irtschaftsstrafrecht, Berlin 1994, s. 399 i n. oraz tamże: J. Hurtado: D er M ißbrauch von Insider-Informationen im schweizerischen Strafgesetzbuch, s. 412.

13 W dotychczasow ym stanie praw nym ochrona inform acji objętych tajem nicą w publicznym obrocie papieram i w artościowym i nie była pełna. W przypadku bow iem ujaw nienia poza obrotem informacji, uzyskanych w związku z nim, odpow iedzialność kam a sprawcy m ogła m ieć miejsce jedynie wówczas, gdy informacje te stanowiły jednocześnie tajem nicę służbow ą przy spełnieniu wymogów określonych w art. 3 ust. 1 ustawy o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej (Dz.U. z 1982 r., Nr 40, poz. 271), a ich ujaw nienie wyczerpywało znam iona przestępstw a z art. 264 k.k. W innych przypadkach w grę mogła w chodzić jedynie odpow iedzialność dyscyplinarna za naruszenie zasad etyki zawodowej.

14 Zob.: A. Gaberle: G losa do uchwały 7 sędziów S N z 16 czerwca 1994 r.(I KZP 5/94), PiP 1995, nr 4, s. 110, a także B. Kunicka-M ichalska: Ochrona..., s. 190 i n. oraz K. Buchała: W sprawie sporu

o tajemnicę adwokata, „Palestra” 1962, nr 2, s. 50 i n. Racje uzasadniające m ożliwość przesłuchania

adwokatów w trybie art. 163 k.p.k. mimo obow iązku zachow ania tajem nicy zawodow ej, przytaczane przez tych autorów, są aktualne również w odniesieniu do osób zobow iązanych do zachowania tajemnicy na podstawie art. 4 pkt 18 p.o.p.w.

15 G. Rejman: Zagadnienie..., s. 22.

16 O kreślenie informacji poufnych odpow iada definicji inside inform ation zawartej w art. 1 ust. 1 W ytycznych Rady Europy 592/89 z 13 listopada 1989 r. w sprawie ujednolicenia regulacji dotyczących ochrony poufności informacji.

17 Zob. m.in.: § 14 ust. 1 W ertpapierhandelsgesetz z 26 lipca 1994 r.; art. 81 pkt 3 hiszpańskiej ustawy z 22 m arca 1991 r. o regulacji obrotu papieram i wartościowym i.

18 R. Czerniaw ski, M. W ierzbowski: Prawo..., s. 16.

19 J. Bojarski: Przestępstwa wykorzystania poufnych inform acji w obrocie papieram i wartościowym i, Przegląd U staw odaw stw a Gospodarczego 1997, nr 4, s. 13.

20 O. Góm iok: G ranice penalizacji w sferze działalności gospodarczej, (w:) Studia z praw a gos-

podarzego i handlowego. Księga pam iątkow a ku czci Profesora Stanisław a Włodyki, Kraków 1996, s. 139

oraz A. Siemaszko: K ilka uwag na tem at przestępczości gospodarczej w Polsce, (w:) Przestępczość

gospodarcza. D ośw iadczenia europejskie i am erykańskie, W arszaw a 1995, s. 180.

21 Por. m.in.: G. Rejman: Zagadnienie..., s. 22; M. Korzeniewska: Tajemnica..., s. 33; R. Zakrzewski, W. Jasiński: Przestępstw a..., s. 43; R. Czerniaw ski, M. W ierzbow ski: Prawo..., s. 220.

22 Por. m.in. art. 14 ust. 1 ustawy z 28 października 1950 r. o zaw odzie lekarza, Dz.U. z 1950 r., Nr 50, poz. 458 z późn. zm.; art. 6 ustawy z 26 maja 1982 r. Praw o o adwokaturze, Dz.U. z 1982 r., N r 16, poz. 124.

23 S. Seminara: Kritische Anm erkungen zum S tra ß e sta n d des Insider-H andels in Italien, (w:) B au

steine..., s. 429; M. Levi: Nadużycia giełdowe i oszustwa - doświadczenia brytyjskie, (w:) Przestępczość gospodarcza..., s. 52.