Ochrona karnoprawna znaków towarowych

Henryk Popławski, Zbigniew

Szczurek

Ochrona karnoprawna znaków

towarowych

Palestra 32/5(365), 82-93

Doboru omawianych problemów dokonano pod kątem tych in­ stytucji procesowych, które decydują o możliwie największej obiektywizacji i weryfikacji ustaleń dokonywanych w postępo­ waniu przygotowawczym. Hermetyczność pierwszego stadium procesu- karnego jest zbędna, podobnie jak kreowanie prokura­ tora do rangi organu quasi-orzekającego, nadrzędna zaś rola niezawisłego sądu w toku całego procesu karnego może jedynie sprzyjać interesom wymiaru sprawiedliwości i praworządnemu przebiegowi postępowania karnego. Proponowane zmiany są charakterystyczne nie tylko dla stanowiska doktryny polskiej, ale znalazły swój wyraz ustawowy w większości współczesnych ustawodawstw procesowych, a ich z a ł o ż e n i a nie są kwe­ stionowane. Propozycje zmierzające do niezbędnej regulacji form procesowych w celu odpowiedniego zabezpieczenia interesów uczestników procesu nie mogą być traktowane jako ograniczenie w realizacji celów procesu, ponieważ zmierzają do realizacji dyrektyw zasady praworządności.73

73 M. C i e ś l a k : P o lsk a p r o c e d u r a (...), op c it., s. 218.

HENRYK POPŁAWSKI ZBIGNIEW SZCZUREK

OCHRONA KARNOPRAWNA ZNAKÓW TOWAROWYCH 1. Uwagi ogólne

Ochrona prawna znaków towarowych wiąże się ściśle z ochro­ ną prawną przedsiębiorstwa i jego składników w szerszym aspek­ cie. Stanowi więc szczególną formę ochrony, która dotyczy zwłasz­ cza niematerialnej płaszczyzny działalności przedsiębiorstwa, wa­ runkującej skuteczność jego działalności na rynku. W nazewnict­ wie międzynarodowym na oznaczenie całości poszczególnych ele­ mentów owej płaszczyzny działalności przedsiębiorstwa, w której chodzi np. o projekty wynalazcze (wynalazki), wzory użytkowe i zdobnicze, nazwy firm i przedsiębiorstw, oznakowania pocho­ dzenia towarów, znaki firmowe, towarowe i usługowe, przyjęto nazwę własności przemysłowej,1 2 wykształconej na przełomie XIX i XX wieku, w związku z burzliwym rozwojem przemysłu i hand­ lu.3

1 P o r. S. W ł o d y k a : P ra w o g o sp o d a rc z e — Z a ry s s y s te m u , C zęść o g ó ln a, W a rsz a w a 1981, s. 232.

2 w r o k u 1883 z o s ta ła z a w a r ta w P a r y ż u k o n w e n c ja o o c h ro n ie w ła sn o śc i p r z e ­ m y sło w e j, z w a n a K o n w e n c ją p a r y s k ą . T e k s t te j k o n w e n c ji b y ł w ie lo k r o tn ie mo*

Nr 5 (365) Ochrona karnoprawna znaków towarowych 83

Do tej płaszczyzny szczególnej regulacji prawnej należy rów­ nież ochrona przedsiębiorstwa przed tzw. nieuczciwą konkuren­ cją. Obecnie wymienia się także nowe działy własności przemy­ słowej, jak np. ochrona mikroorganizmów lub odkryć nauko­ wych.’

Oznaczenie wyrobów rękodzielniczych i przemysłowych zna­ kami, które wskazują na pochodzenie danego wyrobu z okreś­ lonego kraju i z określonego przedsiębiorstwa, stanowi wielo­ wiekową praktykę. Znaki te, zwane znakami firmowymi, towa­ rowymi, markami fabrycznymi, cechami itp., odegrały w życiu gospodarczym dużą rolę, stając się ważnymi wskazówkami orien­ tacyjnymi dla nabywców, którzy na ich podstawie wyrabiali sobie pogląd na jakość wyrobów pochodzących z danego przed­ siębiorstwa. Znak towarowy stał się czynnikiem często decydu­ jącym o atrakcyjności towarów, tym samym więc ważnym narzę­ dziem walki konkurencyjnej. Powstała w związku z tym po­ trzeba zapewnienia ochrony prawnej, w tym również karnej, znakom używanym przez przedsiębiorstwo nie tylko w skali kra­ jowej, ale także w skali międzynarodowej.* 3 4

Ochrona własności przemysłowej odgrywa ważną rolę przede wszystkim w gospodarce kapitalistycznej. Jednakże ostatnio w coraz większym stopniu ma ona zastosowanie również w gospo­ darce socjalistycznej, zwłaszcza na styku gospodarki socjalistycz­ nej z kapitalistyczną. Wprowadzona w Polsce reforma gospo­ darcza zrodziła więc potrzebę moćlernizacji systemu ochrony praw zaliczanych do własności przemysłowej.

Problematykę prawną znaków towarowych w Polsce reguluje obecnie ustawa z dnia 31 stycznia 1985 r. o znakach towarowych (Dz. U. Nr 5, poz. 17)5 oraz jako przepisy wykonawcze: rozpo­ rządzenie Rady Ministrów z 18 lipca 1985 r. w sprawie trybu zgłaszania znaków towarowych za granicą oraz opłat związanych z ochroną znaków towarowych (Dz. U. Nr 33, poz. 147) i zarzą­ dzenie Prezesa Urzędu Patentowego PRL z 20 czerwca 1985 r. w sprawie ochrony znaków towarowych (M. P. Nr 18, poz. 143).

Ustawa reguluje w sposób kompleksowy stosunki i postępo­ wanie w zakresie ochrony oraz używania w obrocie gospodar­ czym znaków towarowych w odniesieniu do towarów, jak rów­ nież usług, zgodnie z zasadami międzynarodowej konwencji

d y f ik o w a n y . P o ls k a p r z y s tą p iła do k o n w e n c ji 20 c z e rw c a 1920 r. (Dz. U. z 1922 r. N r 8. poz. 58). W o k re s ie p o w o je n n y m 5 lu te g o 1974 r. P o ls k a r a ty f ik o w a ła te k s t s z to k h o lm s k i z 1967 r. K o n w e n c ji z w ią z k o w e j p a r y s k ie j o ra z k o n w e n c ji o u tw o ­ r z e n iu Ś w ia to w e j O rg a n iz a c ji W ła sn o śc i I n te le k tu a ln e j (Dz. U . z 1975 r. N r 9 poz. 52). 3 P o r. M. K ę p i ń s k i : N ow a u s ta w a o z n a k a c h to w a r o w y c h , P iP 1986, n r 3, s. 72. 4 P o r. S. B u c z k o w s k i , Z. N o w a k o w s k i : P ra w o o b r o tu u sp o łe c z n io ­ nego, W a rsz a w a 1975, s. 346. 5 P o p rz e d n io o b o w ią z y w a ła u s ta w a z d n ia 28 m a r c a 1963 r. o z n a k a c h t o ­ w a ro w y c h (Dz. U. N r 14, poz. 73).

84 H e n r y k P o p ł a w s k i i Z b i g n i e w S z c z u r e k N r 5 (365)

o ochronie własności przemysłowej, biorąc przy tym pod uwagę interesy gospodarki uspołecznionej.

W ustawie, w art. 57 ust. 1, znajduje się również opis czynu, zagrożonego karą pozbawienia wolności do roku, karą ogranicze­ nia wolności do roku lub karą grzywny, w następującym brzmie­ niu: „Kto wprowadzane do obrotu towary albo świadczone usłu­ gi oznacza zarejestrowanym znakiem towarowym, którego nie ma prawa używać, podlega karze (...)”.

Opisane w tym przepisie przestępstwo ścigane jest na wnio­ sek pokrzywdzonego.

2. Zarejestrowany znak towarowy jako przedmiot ochrony Nowoczesny obrót gospodarczy ma za swój przedmiot zwykle towar odpowiednio oznaczony, czyli cechowany. Oznaczenie to może dotyczyć jego właściwości (składników, cech itp.), pocho­ dzenia (producent i sprzedawca, przedsiębiorstwo, znak towa­ rowy), jakości (data produkcji i ważności, dowód kontroli wew­ nętrznej, znak zgodności z nazwą itp.), użycia (wskazówki do­ tyczące zastosowania, sposobu użycia lub użytkowania, np. in­ strukcja obsługi itp.).

Znak towarowy (Schutzmarke, Trademark) jest więc tylko jednym z wielu oznaczeń towaru lub usługi, a w ramach tego tylko jednym ze sposobów oznaczenia jego pochodzenia.' Jest w znacznym stopniu fenomenem czysto rynkowym i związanym bezpośrednio z całym systemem funkcjonowania gospodarki i or­ ganizacji rynku.7

Zgodnie z art. 4 ustawy znakiem towarowym może być znak nadający się do odróżnienia towarów lub usług określonego przed­ siębiorstwa od towarów lub usług tego samego rodzaju innych przedsiębiorstw. Będzie to w szczególności „wyraz, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma plastyczna, melodia lub inny sygnał dźwiękowy bądź zestawienie tych elementów”.

Znak towarowy musi mieć dostateczne znamiona odróżnia­ jące go w zwykłych warunkach obrotu gospodarczego.

Pojęcie znaku jest na gruncie prawa definiowane przy zasto­ sowaniu trzech kryteriów, a mianowicie przedmiotu, funkcji i struktury formalnej. Kryterium przedmiotu w znaczeniu usta­ wy —■ to towar lub usługa (art. 5 pkt 2 i 3 ustawy). Funkcją jest ich zdolność wyróżniania, tj. odróżniania na ich podstawie, towarów lub usług nimi oznaczonych od podobnych towarów

i P o r. S. W i o d y k a : o p. c it., s. 237. 1 P o r. M. K ę p i ń s k i : op. c it., s. 73.

Nr 5 1.365) Ochrona karnoprawna znaków towarowych 85

i usług pochodzących od innego przedsiębioi'stwa.* 8 Jeżeli chodzi o kryterium struktury formalnej znaku, to w celu umożliwienia realizacji jego funkcji struktura ta powinna spełniać postulat skrótowości, komunikatywności oraz wyrazistości.

W ustawie definicja znaku towarowego zbudowana jest na podstawie kryterium funkcjonalno-opisowego.

Znaki towarowe mogą być umieszczone na samym towarze, na środkach transportu, opakowaniu, w cennikach, zawiadomie­ niach, rachunkach oraz w środkach masowego przekazu w celu reklamy. Mogą to być znaki fabryczne, usługowe i handlowe. Ze względu na formę wyróżnia się znaki słowne, obrazowe, plas­ tyczne, kombinowane itp.9

Niektóre znaki towarowe mają szczególne znaczenie jako zna­ ki firmowe. Są one .używane w innym znaczeniu, a mianowicie w sensie szczególnego rodzaju tożsamego z firmą (np. E. Wedel).

Ochrona znaków towarowych nie obejmuje jednak ochrony nazwy przedsiębiorstwa — firmy. W ustawodawstwie polskim brak jest przepisów regulujących wyraźnie ochronę nazwy przed­ siębiorstwa w sposób ogólny, tj. w odniesieniu do wszystkich przedsiębiorstw. Tylko w odniesieniu do spółek prawa handlo­ wego obowiązują dalej przepisy art. 26—38 kodeksu handlowe­ go z 1934 r. O' firmie. Firma jest nazwą, pod którą kupiec reje­ strowany prowadzi przedsiębiorstwo.

Jeśli chodzi o przepis art. 57 § 1 ustawy, to obejmuje on swoją dyspozycją tylko oznaczenie zarejestrowanym znakiem to­ warowym wprowadzanych do obrotu towarów albo świadczo­ nych usług. Nie obejmuje natomiast innych form wykorzysta­ nia znaku towarowego. I tylko w tym zakresie prawo karne udziela ochrony zarejestrowanym znakom towarowym.

Warunkiem koniecznym ochrony prawnej, a zwłaszcza karnej, znaku towarowego jest jego zarejestrowanie przez Urząd Pa­ tentowy. Rejestracja znaku może być dokonana na rzecz przed­ siębiorstwa (osoby prawnej lub fizycznej) i tylko dla towarów będących przedmiotem jego działalności gospodarczej. Taki sam znak może być zarejestrowany na rzecz tego samego przedsię­ biorstwa dla innych 'towarów będących przedmiotem jego dzia­ łalności. Jedno przedsiębiorstwo może mieć zatem zarejestro­

8 w n a u c e p r z y p is u je się z n a k o m firm o w y m poza ty m je sz c z e in n e f u n k c je , a m ia n o w ic ie g w a r a n c y jn ą o ra z r e k la m o w ą , F u n k c ja g w a r a n c y jn a to o d d ziały ^ w a n ie z n a k u n a p r o d u c e n ta (sp rz e d a w c ę ) z m ie rz a ją c e do z a p e w n ie n ia m u o d p o ­ w ie d n ie j ja k o ś c i, co n a jm n ie j d o ty c h c z a s o w e j; f u n k c ja ta m o ż e m ie ć sz czeg ó ln e z n a c z e n ie w g o sp o d a rc e s o c ja lis ty c z n e j. F u n k c ja r e k la m y zaś — to w ła ś c iw o śc i p ro m o c y jn e z n a k ó w . D zięk i sw y m w a lo ro m p e r c e p c y jn o - s u g e r u ją c y m s ta n o w ią one z n a k o m ity ś r o d e k re k la m o w y . P o r. S . W ł o d y k a : o p. c it., s. 237—238.

8 W n a u c e ro z ró ż n ia się je sz c z e in n e p o d z ia ły z n a k ó w : n a w s p ó ln e (zw iązk o w e), to w a rz y s z ą c e , s e ry jn e , z a p a so w e , d e fe n s y w n e (o c h ro n n e ), sła b e i m o c n e , p o w ­ sz e c h n ie z n ą n e (r.o to ry jn e ), ś w ia to w ę \ w o ln e (S. W l o d y k ą : o p. ę it., s. J40),

86 H e n r y k P o p ł a w s k i i Z b i g n i e w S z c z u r e k Nr 5 (365)

wanych więcej znaków dla towarów tego samego rodzaju lub innego rodzaju.

Ustawa dopuszcza możliwość uzyskania rejestracji „wspólnego znaku towarowego”. Zgodnie z art. 32 ustawy znak taki może uzyskać organizacja powołana do reprezentowania interesów przedsiębiorstw, działająca na terytorium Polskiej Rzeczypospo­ litej Ludowej lub w jednym z państw członków Związku P a­ ryskiego Ochrony Własności Przemysłowej, której istnienie nie jest sprzeczne z ustawodawstwem państwa, w jakim działa.

Przedmiotem rejestracji może być tylko znak mający tzw. zdolność rejestrową, to znaczy znak o jednoznacznej funkcji wy­ różniającej. Nie ma natomiast dostatecznych znamion odróżniają­ cych taki znak, który stanowi tylko nazwę rodzajową towaru lub informuje jedynie o właściwościach, jakości, liczbie, masie, cenie, przeznaczeniu, sposobie, czasie lub miejscu wytworzenia, składzie, funkcji lub przydatności towaru bądź inne podobne ozna­ czenie nie dające wystarczających podstaw odróżniających po­ chodzenie towaru (art. 7 ust. 2 ustawy).

Ustawa w art. 8 stanowi, że niedopuszczalna jest rejestracja znaku, który:

1) jest sprzeczny z obowiązującym prawem lub z zasadami współżycia społecznego,

2) narusza prawa osobiste lub majątkowe osób trzecich, 3) zawiera dane niezgodne z prawdą,

4) zawiera nazwę lub skrót nazwy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej bądź jej symbole — godło, barwy lub hymn, znak Sił Zbrojnych, państwowy znak jakości i znak bezpieczeństwa,

5) zawiera nazwę lub herb polskiego województwa, miasta lub miejscowości, reprodukcję polskiego orderu, odznaczenia, odzna­ ki honorowej oraz odznaki wojskowej (w uzasadnionym wypadku znak taki może być zarejestrowany po uprzednim wyrażeniu zgody przez właściwy organ państwowy lub właściwą jednostkę organizacyjną),

6) zawiera nazwę lub skrót nazwy państwa albo symbole (herb, flaga, godło) państwa będącego członkiem Związku Paryskiego Ochrony Własności Przemysłowej, nazwę lub skrót nazwy albo symbole międzynarodowej organizacji rządowej, której członka­ mi są jedno lub więcej państw należących do tego Związku, oraz symbol olimpijski, jeżeli zgłaszający nie wykaże, że jest upraw­ niony do używania takiego znaku w obrocie gospodarczym.

Niedopuszczalna jest rejestracja znaku dla towarów tego same­ go rodzaju, jeżeli:

1) jest podobny w takim stopniu do znaku towarowego zare­ jestrowanego na rzecz innego przedsiębiorstwa, że w zwykłych warunkach obrotu gospodarczego mógłby wprowadzać w błąd od­ biorców co do pochodzenia towarów;

Nr 5 (365) Ochrona karnoprawna znaków towarowych 87

2) jest podobny w takim stopniu do znaku towarowego pow­ szechnie znanego w Polsce jako znak dla towarów pochodzących z innego przedsiębiorstwa, że w zwykłych warunkach obrotu gospodarczego mógłby wprowadzać w błąd odbiorców co do po­ chodzenia towarów;

3) jest podobny do uprzednio zarejestrowanego w Polsce zna­ ku towarowego, którego ochrona ustała, a od dnia wygaśnięcia prawa z rejestracji tego znaku do dnia zgłoszenia podobnego znaku przez inne przedsiębiorstwo nie upłynął okres trzech lat;

4) stanowi chronioną nazwę odmiany roślin;

5) zawiera reprodukcję urzędowo uznanego stempla albo zna­ ku kontrolnego lub gwarancyjnego, jeżeli zgłaszający nie wy­ każe uprawnienia do jego używania (art. 9 ust. 1).

Niedopuszczalna jest również rejestracja znaku zawierające­ go elementy o charakterze geograficznym lub inne określające lub wskazujące na państwo będące członkiem Żwiązku Paryskie­ go Ochrony Własności Przemysłowej, region lub miejscowość te­ go państwa dla towarów nie pochodzących z jego terytorium, jeżeli użycie takiego znaku może wprowadzić odbiorców w błąd co do pochodzenia towarów, a niedopuszczalność ta wynika z umów międzynarodowych (art. 9 ust. 2 ustawy).

Z chwilą zarejestrowania znaku towarowego staje się on przed­ miotem wyłączności przedsiębiorstwa lub firmy (osoby prawnej lub fizycznej) uprawnionej do prowadzenia działalności gospo­ darczej w dziedzinie produkcji, handlu i usług. Na zarejestrowa­ ny znak towarowy Urząd Patentowy wydaje świadectwo o ochro­ nie. Domniemywa się przy tym, że każdemu jest znana treść wpisów dokonanych w rejestrze znaków towarowych (art. 54 ust. 3 ustawy).

Prawo wynikające z zarejestrowania znaku towarowego jest prawem skutecznym erga omnes, wpis zaś do rejestru ma cha­ rakter konstytutywny.

Prawo używania znaków w obrocie gospodarczym na całym terytorium państwa dla towarów objętych rejestracją trwa dzie­ sięć lat od daty zgłoszenia znaku w Urzędzie Patentowym, przy czym okres ten może być przedłużony na kolejne okresy dziesię­ cioletnie.

Zgodnie z art. 28 ustawy prawa z rejestru wygasają w razie nieużywania znaku w okresie 3 lat. Uprawniony musi rozpo­ cząć używanie znaku w okresie 3 lat. O wygaśnięciu prawa na skutek nieużywania oznaczenia orzeka Urząd Patentowy.

Prawo do znaku jest zbywalne, przy czym przeniesienie to staje się skuteczne wobec osób trzecich dopiero od dnia doko­ nania wpisu w rejestrach znaków towarowych. Przeniesienie prawa bez przeniesienia przedsiębiorstwa lub jego części może nastąpić tylko wtedy, gdy nie zachodzi możliwość wprowadzenia

88 H e n r y k P o p ł a w s k i l Z b i g n i e w S z c z u r e k Nr 5 (365)

odbiorców w błąd co do pochodzenia towarów.

Na podstawie umowy licencyjnej uprawniony z tytułu reje­ stracji znaku towarowego może upoważnić inne przedsiębiorstwa do używania tego znaku dla towarów objętych rejestracją.

Znak towarowy w wypadkach gospodarczo uzasadnionych mo­ że być zgłoszony przez przedsiębiorstwo do rejestracji za granicą w celu uzyskania jego ochrony, zwłaszcza gdy istnieje możliwość sprzedaży za granicą towarów oznaczonych tym znakiem, udzie­ lenia w kraju zgłoszenia licencji lub gdy istnieją inne uzasadnio­

ne powody.10 Zgodnie z art. 45 ust. 1 ustawy znak towarowy może być zgłoszony za granicą do rejestracji po zgłoszeniu gc w Urzędzie Patentowym.

Zagraniczne osoby fizyczne i prawne korzystają z uprawnień wynikających z przepisów ustawy na podstawie umów międzyna­ rodowych obowiązujących Polską Rzeczpospolitą Ludową lub na zasadzie wzajemności.

Przedmiotem ochrony karnej przepisu art. 57 § 1 jest więc zarejestrowany znak towarowy. Oczywiście skoro z faktu reje­ stracji takiego znaku wypływają określone prawa wyłączne, to przepis ten chroni również i te prawa osoby uprawnionej. Jednakże przedmiotem ochrony jest nie tylko interes osoby uprawnionej do korzystania z prawa wyłączności, ale również interes nabywców i usługobiorców wprowadzonych w błąd co do cech dodatnich towaru lub usługi. Przepis ten chroni zatem również zaufanie społeczne do znaków towarowych.

Zaznaczyć przy tym należy że przepis ten chroni wprawdzie niematerialną sferę działalności przedsiębiorstwa, ale warunkuje ona jego działalność na rynku, mając wpływ na wyniki ekono­ miczne przedsiębiorstwa.

3. Oznaczanie towarów lub świadczonych usług

zarejestrowanym znakiem towarowym jako sposób popełnienia przestępstwa

Działanie przestępne określone w art. 57 ust. 1 ustawy pole­ ga na oznaczaniu, czyli na umieszczaniu określonych zarejestro­ wanych znaków towarowych na wprowadzanych przez siebie (firmę) do obrotu towarów albo na świadczonych usługach, któ­ rych to znaków nie wolno używać ze względu na podobieństwo grożące naruszeniem prawa z tytułu rejestracji tych znaków przez inną firmę.

io P ro b le m a ty k a z g ła s z a n ia z n a k ó w to w a ro w y c h za g ra n ic ą u r e g u lo w a n a je s t ro z p o rz ą d z e n ie m R a d y M in istró w z d n ia 18 lip c a 1985 r. w s p ra w ie tr y b u zg ła sz a n ia z n a k ó w to w a ro w y c h za g r a n ic ą o ra z o p ła t z w ią z a n y c h z och ro n ą z n a k ó w to w a r o ­ w y c h (Dz. U. N r 33, poz, 147),

Nr 5 (365) Ochrona prawnokarna znaków towarowych 89

Oznaczenie, o którym mowa, musi być widoczne, przy czym musi być oznaczone na towarze albo na świadczonej usłudze, które wprowadza się do obrotu. Oznaczaniem bowiem różnych przedmiotów, np. spodni, bluzek itp., różnymi znakami towaro­ wymi rejestrowanymi np. dla samej dekoracji i na własny uży­ tek nie jest naruszeniem prawa w myśl art. 57 ust. 1. Naru­ szeniem prawa, czyli bezprawne jest więc tylko oznaczanie ta­ kim znakiem towarów lub usług, które przeznacza się i wpro­ wadza do obrotu.

Powstaje pytanie, jak należy ocenić z punktu widzenia na­ ruszenia bądź nienaruszenia prawa zachowanie się sprawcy, któ­ ry przy oznaczaniu posługuje się tylko pewnym elementem bę­ dącym istotną częścią znaku towarowego już zarejestrowanego. Otóż wydaje się, że posługiwanie się przez nieupoważnioną oso­ bę (firmę) do oznaczenia wytwarzanych przez siebie towarów znakiem towarowym, którego element w postaci wyrazu ujętego w szczególnej formie plastycznej — będącej istotną częścią zna­ ku towarowego już zarejestrowanego w Polsce dla odróżnienia towarów tego samego rodzaju pochodzących z innego przedsię­ biorstwa — stanowi naruszenie praw wynikających z rejestracji znaku towarowego. Taki pogląd wyraził na przykład Sąd Naj­ wyższy w sprawie cywilnej,11 ale nie ulega wątpliwości, że aktu­ alny jest on również przy ocenie prawnokarnej omawianego przestępstwa.

Omawiany przepis, poza oznaczeniem, nie penalizuje już żad­ nych innych sposobów wykorzystania zarejestrowanych znaków towarowych przez osoby nie upoważnione do ich używania. Zresztą ustawodawca przewidział sposób rozstrzygania wątpli­ wości, gdy zachodzi podobieństwo znaków. Mianowicie zgodnie z art. 23 ustawy każdy, kto ma w tym interes prawny, może żądać ustalenia przez Urząd Patentowy w postępowaniu spor­ nym, że między zarejestrowanym znakiem, którego używa lub zamierza używać, a innym znakiem nie zachodzi podobieństwo grożące naruszeniem prawa i rejestracji tego znaku.

Na tle omawianego przestępstwa rodzi się dalsze pytanie, czy dyspozycja przepisu art. 57 ustawy obejmuje również oznacza­ nie towarów lub usług wprawdzie nie zarejestrowanym formal­ nie znakiem towarowym, ale powszechnie znanym. W doktrynie

11 W y ro k S ą d u N a jw y ż sz e g o z d n ia 29 lis to p a d a 1984 r. I CR 357/85 (O SN CP 1985, n r 9, poz. 331) .W s p r a w ie te j p o z w a n y u ż y w a ł w y ra z u „ W r a n g le r ” , b ę d ą c e g o częścią z n a k u z a re je s tr o w a n e g o w P o lsc e . U m ieszczał o n n a p r o d u k o w a n y c h spod* n ia c h te n n a p is ze św ia d o m o śc ią , że „ k u p u ją c y , k ie r u ją c się p rz e s ła n k a m i m o d y , sn o b iz m u czy \% reszcie ty m , co n a z y w a m y p o z e rstw e m , n a b y w a ta k o z d o b io n e sp o d n ie po to, b y w z b u d z ić w sw o im ś r o d o w is k u p rz e k o n a n ie , iż u b ie r a się w o d zież p o c h o d z e n ia z a g ra n ic z n e g o , co w m e n ta ln o ś c i p e w n y c h ś ro d o w is k ucho* d z i za d o w ó d d o b re g o s m a k u i n a le ż y te j p o z y c ji s p o łe c z n e j”.

90 H e n r y k P o p ł a w s k i i Z b i g n i e w S z c z u r e k Nr 5 (365)

prawa gospodarczego przyjmuje się na zasadzie wyjątku, że również taki nie zarejestrowany znak znajduje się pod ochroną prawną pod warunkiem, że jest on powszechnie znany jako znak dla towarów pochodzących z określonego przedsiębiorstwa.12

Wyrażone w doktrynie cywilistycznej — albo, jak kto woli, w doktrynie prawa obrotu gospodarczego ■— stanowisko jest zgodne z treścią ustawy o znakach towarowych, a w szczególności art. 1, 8, 9 ust. 2 pkt 2, 24 ust. 1 pkt 1, art. 24 ust. 2. Na przy­ kład w myśl przepisu art. 24 ust. 1 ustawy korzystający ze zna­ ku powszechnie znanego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli znak ten nie jest zarejestrowany, może zażądać unieważ­ nienia prawa z rejestracji wydanego z naruszeniem art. 9 uSt. 1 pkt 2 oraz zaprzestania używania tego znaku lub znaku po­ dobnego przez inne przedsiębiorstwo dla towarów tego samego rodzaju, gdy zachodzi niebezpieczeństwo wprowadzenia w błąd odbiorców co do pochodzenia towarów. Osoba korzystająca ze znaku powszechnie znanego może żądać ochrony swych praw również na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, a w szcze­ gólności art. 23, 24 i 415.

Rozważając to zagadnienie w aspekcie ochrony karnoprawnej, która wobec innych gałęzi prawa ma charakter subsydiarny, na­ leżałoby stwierdzić, że przepis art. 57 ust. 1 ustawy nie udziela ochrony karnej znakom towarowym, chociażby powszechnie zna­ nym, lecz nie zarejestrowanym. Wynika to z art. 10 ust. 1 usta­ wy stanowiącego, że „ochronę znaku towarowego uzyskuje się przez jego rejestrację”, a w szczególności bezpośrednio już z art. 57 ust. 1 głoszącego wprost, że zakaz wprowadzania do obrotu towarów albo świadczonych usług dotyczy oznaczania tylko za­ rejestrowanym znakiem towarowym. Nie chodzi w tym wypadku o formalizowanie, ponieważ naruszony interes posiadacza znaku towarowego powszechnego jest chroniony innymi przepisami usta­ wy, np. w art. 24.

Ze sposobu działania, którego treść zawarta jest w wyrazie „oznacza”, wynika, że jest to przestępstwo skutkowe z działania. Na tle owego wyrazu „oznacza” mogą powstać jednak wątpli­ wości, czy dyspozycja art. 57 ust. 1 może być w pełni wyczer­ pana już wówczas, gdy oznakowany zostanie chociażby jeden egzemplarz towaru lub usługi, czy też konieczne jest, aby były one wprowadzone do obrotu w większej partii i w sposób ciągły, powtarzający się. Biorąc za podstawę literalne brzmienie prze­ pisu: „kto wprowadza do obrotu towary albo świadczone usługi”, można by było uznać, że wprowadzenie oznacza działanie powta­ rzające się. Jednakże dotychczasowa wykładnia celowościowa ta­

Nr f (365) Ochrona prawnokarna znaków towarowych 91

kich znamion, jak wprowadza, oznacza itp., które zawarte są w przepisach karnych innych ustaw, w tym także k.k., idzie w innym kierunku.

4. Podmiot i strona podmiotowa tego przestępstwa oraz możliwość zbiegu przepisów

Z użytego w przepisie art. 57 ust. 1 zwrotu „kto” można by wnioskować, że jest to przestępstwo ogólnosprawcze, ale w rze­ czywistości należy ono do klasy przestępstw indywidualnych. Wynika to wprost z treści ust. 2 tego przepisu stanowiącego, że w „jednostkach organizacyjnych odpowiedzialność przewidzianą w art. 1 ponosi kierownik takiej jednostki, a jeżeli została wy­ znaczona w tej jednostce osoba odpowiedzialna za wprowadzenie towarów do obrotu albo za świadczone usługi — ta osoba”.

Jest oczywiste, że z podziału czynności może wynikać, iż spra­ wy związane z organizacją i zbytem towarów należą do zastęp­ cy bądź jednego z zastępców kierownika danej jednostki. W ta ­ kiej sytuacji poniesie odpowiedzialność osoba, do której sprawy te należą z racji podziału kompetencji. Należy jednak wyjaśnić, że przez kierownika w myśl przepisu art. 57 ust. 2 uważa się osobę, która stoi na czele danej jednostki, niezależnie od tego, czy nazywać się go będzie dyrektorem, kierownikiem, prezesem, szefem itd.

Przepisy ustawy mogą być naruszone umyślnie bądź nieumyśl­ nie. Z art. 57 ust. 1 wynika jednak, że czyn opisany w tym prze­ pisie powinien być popełniony tylko umyślnie w zamiarze bez­ pośrednim lub ewentualnym. W wypadku zaś popełnienia go z lekkomyślności lub niedbalstwa strona podmiotowa tego prze­ stępstwa nie zostanie wypełniona.

Cel i pobudki działania nie należą do znamion tego przestęp­ stwa, chociaż ze względu na charakter czynu sprawca może kie­ rować się chęcią zwiększonego zysku, oznaczając bezprawnie swoje towary zarejestrowanym znakiem towarowym innej firmy.

Rozważmy jeszcze możliwość zbiegu przepisów art. 57 ust. 1 omawianej ustawy z przepisem art. 59 § 1 ustawy o prawie autorskim oraz zbiegu przepisu art. 57 ust. 1 z art. 205 k.k. bądź art. 225 k.k.

Istota przestępstwa z art. 59 § 1 ustawy o prawie autorskim polega na przywłaszczeniu sobie cudzego autorstwa. W art. 57 ust. 1 możemy mieć do czynienia również z przywłaszczeniem pewnych elementów wchodzących w skład pojęcia autorstwa. Dziełem w rozumieniu prawa autorskiego jest każdy wytwór działalności intelektualnej, który w oryginalnej formie przedsta­ wia pewien zespół treści zaczerpnięty ze świata rzeczywistości.

92 H e n r y k P o p ł a w s k i i Z b l g n ie w S z c z u r e k 5 (365)

świata fantazji, świata myśli lub świata tonów,15 niezależnie od jego walorów naukowych, artystycznych, literackich.

Dla przedmiotu ochrony praw autorskich istotne znaczenie ma więc forma, w jakiej dana treść zastanie przedstawiona. Forma ta musi być oczywiście oryginalna.

W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory: 1) wyrażone drukiem, słowem lub pismem,

2) muzyczne,

3) sztuk plastycznych,

4) sztuki choreograficznej i kinematograficznej utrwalone w scenariuszach, rysunkach lub fotografiach (art. 1 ustawy o pra­ wie autorskim).

Prawo autorskie obejmuje swoim działaniem te dobra niema­ terialne, które spełniają trzy warunki. Po pierwsze, muszą one istnieć w ustalonej postaci, po drugie, muszą nadawać się do rozpowszechniania, dzięki czemu włącza się je w obrót kultural­ ny i tym samym ekonomiczny oraz prawny, po trzecie wresz­ cie, muszą być uznane za dobra prawne przez obowiązujące ustawy.14

W świetle powyższego przynajmniej niektóre znaki towaro­ we mogą być uznane za dzieło sztuk plastycznych w znaczeniu przepisu art. 1 ustawy o prawie autorskim i wówczas — jako wynik działalności intelektualnej — będą mogły podlegać ochro­ nie prawnokarnej przewidzianej w prawie autorskim.

W takich wypadkhch bezprawne oznaczenie towarów albo usług zarejestrowanym znakiem towarowym, który zawiera element twórczości podlegającej ochronie przewidzianej w ustawie o pra­ wie autorskim, będzie mogło naruszyć również przepis art. 59 § 1 ustawy o prawie autorskim. Wówczas zachodziłby kumula­ tywny zbieg przepisów ustaw (art. 10 § 2 k.k.). Taki zbieg za­ chodzić będzie jednak rzadko, a to dlatego, że rzadko znak to­ warowy będzie rgógł być zakwalifikowany jednocześnie jako dzieło w myśl prawa autorskiego.

Na tle przepisu art. 57 ust. 1 ustawy rodzi się też pytanie, czy bezprawne oznaczenie zarejestrowanym znakiem towarowym towarów albo usług w celu wprowadzenia nabywcy lub usługo­ biorcy w błąd może być uznane za środek popełnienia przestęp­ stwa oszustwa. Sprawca działa w celu wywołania u odbiorcy lub usługobiorcy mniemania, że towar lub usługa są bardziej atrak­ cyjne, lepsze od innych wyrobów lub usług tego rodzaju. Nie ulega też wątpliwości, że tego rodzaju oznaczenia powodują, iż w sposób mniej lub bardziej oszukańczy zostają wprowadzeni ---

‘—*----u P o r. S. R i t t e r m a n : K o m e n ta r z d o ‘—*----u s ta w y o p ra w ie a ‘—*----u to r s k im , K ra k ó w 1937, s. 2.

14 P o r. A. K o p f f: Dziielo i je g o tw ó r c a (w :) S. G rz y b o w sk i, A. K o p ii, J . Ser* d a : Z a g a d n ie n ia p ra w a a u to rs k ie g o , W arr-zaw a 1973, s. 14,

Kr 5 (365) Adwokat Otmar Poźniak 9

»

w błąd odbiorcy towarów lub usług.

Zbieg przepisu art. 57 ust. ¡1 z przepisem art. 225 k.k. należy chyba z miejsca wykluczyć, ponieważ zachodzą między nimi mało istotne podobieństwa. Z teoretycznego punktu widzenia możliwy jest natomiast zbieg przepisu art. 57 ustawy z art. 205 k.k., zwłaszcza wtedy, gdyby się ustaliło, że sprawca działał w ściśle określonym celu i gdyby działanie to adresowane było do określonej (innej) osoby. Byłby to jednak zbieg pozorny, po­ nieważ czyn z art. 57 ustawy byłby tutaj tylko środkiem do osiągnięcia celu określonego w art. 205 k.k. Rzecz jednak w tym, że znaki towarowe są ściśle związane z szeroko pojętą reklamą: sprawca oznacza swoje towary lub usługi i wprowadza je do obrotu, licząc nie na ściśle określonego adresata, osobę, lecz na rynek. W reklamie zawsze mieszczą aię pewne elementy wpro­ wadzania w błąd albo wyzyskania błędu, ale doktryna i prak­ tyka nigdy nie uznawały reklamy za karalne oszustwo. Tak więc również z praktycznego punktu widzenia byłyby niesłychane trudności w ustaleniu, że konkretne działanie określone w art. 57 ust. 1 było środkiem, jednym ze sposobów popełnienia prze­ stępstwa oszustwa z art. 205 czy wyłudzenia kwalifikowanego z art. 199—202 k.k.

FERDYNAND RYMARZ

ADWOKAT OTMAR POŹNIAK (1892— 1962)

Bywa, że życie człowieka zostanie silnie wplecione w wydarze­ nia historyczne, że los nie oszczędzi mu wielu cierpień, gory­ czy i umęczenia. Doświadczył tego lubelski adwokat Otmar Pcźniak, uczestnik trzech wojen, więzień obozów jenieckich, wy­ bitny znawca zagadnień ubezpieczeniowych, znany działacz sa­ morządowy, wierny swoim ideałom patriota, człowiek wielkiego serca i umysłu.

Otmar Poźniak, s. Jana i Stefanii z Kościesza-Mężyńskich, urodził się 11 listopada 1892 r. w majątku Pietropawłowie, po­ wiatu newelskiego, gubernii witebskiej, w polskiej ziemiańskiej rodzinie Krzywkowiczów-Poźniaków, od wielu pokoleń osiadłej na Wschodnich Kresach I Rzeczypospolitej. Wzrastał w patrio­ tycznej tradcyji rodzinnej, przesiąkniętej etosem walk powstań­ czych 1830 i 1863 roku. Atmosfera domu wywarła ogromny wpływ na jego osobowość i ukształtowanie postawy życiowej, której hasłem była wierność ojczyźnie i służba dla niej.