2010, ss. 234.
Kolejna ksiČka Marka Bankowicza opublikowana zostaÙa nakÙa- dem Wydawnictwa Uniwersytetu JagielloÚskiego w Krakowie, w roku 2010 i podejmuje bardzo ciekawe politologiczne zagad- nienie, jakim jest dokonujcy si¿ proces transformacji w Europie grodkowej. Autor z sobie tylko wÙaïciw pasj i erudycj badacza naukowca analizuje przemiany w zakresie wÙadz paÚstwowych, szczególnie zgÙ¿biajc w nich wymiar konstytucyjny.
KsiČka jest oryginalna i bynajmniej nie jest prawd stwierdzenie Autora, jakoby nie byÙa pionierskim i nowatorskim opracowaniem (s. 11). Wprawdzie tematyka transformacji ustrojowej od pewnego czasu, a dokÙadnie od 1989 roku, aČ do chwili obecnej wciČ jesz- cze naleČy do tematów trendy, to jednak Čaden Autor nie prezentuje w podobny sposób tego zagadnienia. Na ten temat powstaÙo wiele opracowaÚ, w których uwzgl¿dnia si¿ bdĊ tylko pojedyncze paÚ- stwa ïrodkowoeuropejskie, bdĊ teČ, traktujc je zbiorczo, wskazu- je si¿ na tylko wybrane elementy systemu politycznego (np. par- tie polityczne) oraz ich znaczenie w przeobraČeniach caÙoïciowego systemu politycznego (tak czyni np. Katarzyna Sobolewska-Myïlik (por. Partie i systemy partyjne Europy grodkowej po 1989 roku, Kraków 1999) czy teČ opublikowana pod redakcj Andrzeja Antoszewskie- go pozycja Systemy polityczne Europy grodkowej i Wschodniej. Perspek- tywa porównawcza, (WrocÙaw 2006).
M. Bankowicz dokonaÙ starannej selekcji paÚstw, wybierajc za przedmiot swych dociekaÚ badawczych tylko te, które sÙusznie, zgodnie z obranymi przez siebie ostrymi kryteriami zaprezentowa- nymi we wst¿pie, uznaÙ za reprezentantów Europy grodkowej. S
to wedle poprawnie przyj¿tych zaÙoČeÚ metodologicznych: BuÙga- ria, CzechosÙowacja, a nast¿pnie w wyniku secesji 1993 roku, samo- dzielne juČ Czechy i SÙowacja, jak równieČ Polska, Rumunia i W¿- gry. Omawiajc konstytucyjne systemy wÙadzy paÚstwowej w tych paÚstwach, Autor zdecydowaÙ si¿ na ukÙad alfabetyczny (por. spis treïci) czyli: 1. BuÙgaria (s. 13-34), 2. CzechosÙowacja (s. 35-86),
3. Czechy (s. 87-114), 4. Polska (s. 115-158), 5. Rumunia (s. 159-186), 6. SÙowacja (s. 187-200), 7. W¿gry (s. 201-222). I cho° Marek Banko- wicz przyjÙ tak wÙaïnie kolejnoï°, to jednak wzi¿cie pod uwag¿
SÙowacji tuČ po Czechach mogÙo by by° sÙuszniejsze, tym bardziej, Če zarówno Czechy jak i SÙowacja wywodz si¿ ze wspólnego paÚ- stwa, jakim byÙa CzechosÙowacja.
Omawiajc kaČde kolejne paÚstwo, Marek Bankowicz rozpoczy- na rozwaČania od problematyki wprowadzajcej nezy paÚstwa, chociaČ, niestety, nie zawsze jest konsekwentny w swym zamiarze, co potwierdza przykÙad BuÙgarii, Czech czy W¿gier.
KaČdy kolejny rozdziaÙ rozpoczyna motto, które nie oddaje sa- mego sedna omawianej problematyki wÙaïciwej danemu systemo- wi konstytucyjnemu, jednakČe w sposób finezyjny wprowadza w klimat konkretnego przypadku paÚstwa. Wszystkie sentencje s
niebywale starannie dobrane i w zasadzie bez koniecznoïci obszer- nego opisu wÙaïciwoïci paÚstwa i spoÙeczeÚstwa (narodu) pozwa- laj juČ na wst¿pie kaČdego rozdziaÙu zorientowa° si¿ w specyfice i osobliwoïci kaČdego z nich. Poprzez ten niemal literacki zabieg Autor uczyniÙ rozpraw¿ naukow o wiele bardziej atrakcyjn. Co wi¿cej, wymagajcego czytelnika motta skÙaniaj do dogÙ¿bnych spekulacji intelektualnych, przygotowujc go do zgÙ¿biania materii zwizanej z problematyk prawa konstytucyjnego kaČdego z pre- zentowanych paÚstw.
Na podkreïlenie zasÙuguje skrupulatne rozstrzygni¿cie przez Autora trzech zasadniczych, poruszanych w toku prowadzonego wywodu kwestii badawczych. JuČ we wst¿pie M. Bankowicz od- powiada na postawione przez siebie pytanie, co rozumie pod po- j¿ciem „konstytucyjny system wÙadzy paÚstwowej”, które stanowi zasadniczy temat rozwaČaÚ wynikajcy z tytuÙu ksiČki. Nadto, rozprawiajc si¿ z tytuÙem gÙównym ksiČki, Autor ustala, czym w Jego rozumieniu jest „Europa grodkowa” oraz tÙumaczy uČyty przez siebie termin „transformacja(e)”. Tak pomyïlane rozwaČania zamieszczone we wst¿pie ksiČki eliminuj ewentualne niedomó- wienia, czynic j przejrzyst, logiczn i zrozumiaÙ.
Na uwag¿ zasÙuguj takČe niektóre tytuÙy podrozdziaÙów. Jedne sformuÙowane s przy zastosowaniu ostrej nomenklatury naukowej (czytaj: prawno-konstytucyjnej) or. na przykÙad podrozdziaÙ: 1.1.
(s. 13), 1.2. (s.13), 1.4. (s. 26), 4.5. (s. 131), 4.7. (s. 137), 5.2. (s. 161), inne
zaï przy uČyciu okreïleÚ charakterystycznych bdĊ dla konkretnej
„konstytucji” or. na przykÙad: 1.3. (s. 21), 2.2. (s. 39), 2.7. (s. 68), 2.8. (s. 71), 3.1. (s. 87), 4.8. (s. 144), 5.3. (s. 163), 5.5. (s. 173), 6.2. (s. 191), 7.4. (s. 213) dĊ „formy rzdów” or. na przykÙad: 2.3. (s. 56), 4.3. (s. 123), 7.1. (s. 201), 7.2. (s. 202) czy teČ uwzgl¿dnionego „czasu politycznego or. na przykÙad: 2.1. (s. 35), 2.3. (s. 56), 2.9. (s. 78), 4.1.
(s. 115), 4.5. (s. 131), 4.7. (s. 137), 6.1. (s. 187). Dzi¿ki zabiegowi pole- gajcemu na stosowaniu urozmaiconego nazewnictwa podtytuÙów Autor osiga niebywale zadawalajcy efekt, juČ same bowiem tytuÙy stanowi zarówno tez¿, jak i kwintesencje mieszczce si¿ w oma- wianych, wypunktowanych w ten sposób zagadnieniach. Nadto zabieg ten pozwoliÙ na uczynienie z rozwaČaÚ stricte naukowych, przyjemn dla percepcji odbiorcy literatur¿. Powaga sÙownictwa prawno-ustrojowego zostaÙa umiej¿tnie zÙagodzona poprzez zasto- sowanie niemal literackiego metaforycznego nazewnictwa. Std teČ uwaČam, Če jest to jedna z wielu zalet recenzowanej pozycji. Kolej- nym atutem ksiČki M. Bankowicza jest umiej¿tnie dobrana litera- tura przedmiotu kwatna do wybranych przez Autora prezen- towanych treïci. Nie zabrakÙo tu zarówno materiaÙów ĊródÙowych w postaci obficie cytowanych ĊródeÙ pierwotnych, takich jak ustawy zasadnicze omawianych paÚstw, jak i pozycji propedeutycznych dla omawianego zagadnienia, takich jak na przykÙad: A. Czarnocki, Eu- ropa grodkowa. Europa grodkowowschodnia. Geopolityczne a historyczno- kulturowe rozumienie poj¿°, pomieszczonym w Annales UMSC, sectio K: Politologia, vol. 1, Lublin 1994 (s. 12) czy wspóÙautorstwa same- go Autora Bankowicza or. B. Bankowicz, M. Bankowicz, A. Dudek, SÙownik historii politycznej ïwiata 1901-2005, Kraków 2006 (s. 33). Na szczególne docenienie zasÙuguje si¿ganie przez Autora, i to bynajmniej nie okazjonalnie do literatury obcoj¿zycznej, wïród której wymieni° naleČy nie tylko pozycje angloj¿zyczne czy niemie- ckoj¿zyczne majce niebagatelne znaczenie naukowe dla wspóÙczes- nej politologii, lecz takČe opracowania w j¿zykach wÙaïciwych dla omawianego paÚstwa przy szczególnym uwzgl¿dnieniu bliskiej Autorowi literatury w j¿zyku czeskim. M. Bankowicz uhonorowaÙ takČe polskich naukowców zajmujcych si¿ podobn problematy- k. ZnalazÙy si¿ tu takie nazwiska, jak na przykÙad: S. Rozmaryn, T. Szymczak, M. Grzybowski, W. SokóÙ, M. migrodzki, M. Staszew- ski, M. Kruk, A. Dudek czy teČ J. Staniszkis.
Poszczególne akapity zaopatrzone zostaÙy w sposób wÙaïciwy dla poszanowania praw autorskich przypisami, znajdujcymi si¿
na koÚcu kaČdego kolejnego rozdziaÙu, co zmusza czytelnika do wertowania stron w celu ustalenia ĊródÙa cytatu czy teČ przytacza- nych treïci. W mojej opinii przyj¿ty przez Autora (by° moČe przez Wydawnictwo) sposób zamieszczenia przypisów nieco utrudnia ustalenie ĊródÙa. W sumie w ksiČce znajduje si¿ 190 przypisów, a niektóre z nich, co warto podkreïli°, s mocno rozbudowane na przykÙad przypis 33 na s. 157, gdzie Autor pokusiÙ si¿ o dopeÙnia- jc rozwaČania refleksj¿ na temat wadliwej konstrukcji dwuizbo- wego parlamentu, który wprowadza Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku. Bez reszty podzielam wyraČan przez Autora opini¿, Če Senat jako druga izba parlamentu jest jedynie swoist atrap, bez dziaÙalnoïci której funkcjonowanie polskiego systemu polityczne- go byÙoby w zupeÙnoïci moČliwe. Rozbudowane przypisy stanowi
niewtpliwie walor recenzowanej rozprawy, bowiem wzbogacaj
prezentowane treïci, jednoczeïnie nie zakÙócajc klarownego toku wywodu rozwaČaÚ prowadzonych w tekïcie zwartym.
M. Bankowicz w swoich rozwaČaniach, by by° wiarygodnym w swej argumentacji naukowej (politologicznej), bardzo cz¿sto od- woÙuje si¿ do zapisu ustaw zasadniczych, w tym takČe i do Konsty- tucji RP z 2 kwietnia 1997 roku. Wyraz „naród” pisze maÙ liter, co moČe ïwiadczy°, Če kategori¿ t¿ rozumie w sensie etnicznym. Nie jest to jednak prawd, gdyČ z toku wywodu jednoznacznie wyni- ka, Če M. Bankowicz rozumie „naród” w sensie prawno-konstytu- cyjnym, utoČsamiajc go z obywatelstwem, a nade wszystko z jed- n z naczelnych zasad ustrojowych, jak jest zasada suwerennoïci (por: Konstytucja RP z 2 IV 1997, art. 2). Autor pisze na s. 27: „Ċród- Ùem caÙej wÙadzy w paÚstwie jest naród”, na s. 41: „naród jest Ċród- Ùem wÙadzy, a nie podmiotem wÙadzy”, natomiast na s. 137: „Sejm pozostaÙ najwyČszym organem wÙadzy paÚstwowej i przedstawi- cielem narodu”.
W zakoÚczeniu M. Bankowicz sÙusznie zauwaČa, Če na chwi- l¿ obecn nie istnieje „ïrodkowoeuropejski model konstytucyjny, wspólny dla wszystkich paÚstw regionu” (s. 223). Autor zastanawia si¿ takČe, czy ïrodkowoeuropejski model konstytucyjny wytworzy si¿ kiedyï w przyszÙoïci. Wedle Jego opinii, jeïli tak si¿ stanie, to zapewne nie jest to kwestia najbliČszego czasu, w którym nast¿puje
integracja polityczna wzi¿tych przez Niego pod uwag¿ paÚstw w ramach Unii Europejskiej. W tym miejscu podzielam zdanie Au- tora, Če dopiero dokonana
szczególna europeizacja systemów politycznych paÚstw UE moČe wyzwoli° daleko posuni¿t zbieČnoï° mechanizmów ustrojowych stosowanych na szczeblu paÚstwowym (s. 224).
SÙusznie teČ Autor zwraca uwag¿, czynic to za reprezentantk te- orii postkomunizmu J. Staniszkis, na jedn z najbardziej popular- nych teorii wyjaïniajcych istot¿ transformacji ustrojowych w kra- jach ïrodkowoeuropejskich, poprawnie twierdzc, Če jest to teoria postkomunizmu, której istota zasadza si¿ na
odr¿bnej rzeczywistoïci politycznej, spoÙecznej i gospodarczej, któ- ra rzecz jasna nie ma charakteru komunistycznego, jednak teČ nie jest takim samym porzdkiem demokratycznym jaki wyst¿puje na Zachodzie (s. 224).
I na koniec bezdyskusyjna jest takČe trafnie wyraČona opinia, Če paÚstwa Europy grodkowej od 20 lat s w sensie konstytucyjnym demokracjami tout contr, to jednak nie da si¿ powiedzie°, iČ obowi- zujce w nich aktualnie konstytucje i zawarte w tych najwyČszych aktach prawnych rozwizania s najlepsze w ich historii (s. 225).
Z kwestii pozamerytorycznych niewtpliwym walorem ksiČ- ki jest jej „przyjazna” szata graficzna. Pastelowa barwa okÙadki i umieszczone na niej wizerunki gmachów szeïciu parlamentów omawianych paÚstw zaciekawiaj i skÙaniaj do si¿gni¿cia po t¿
pozycj¿.
Podsumowujc, naleČy stwierdzi°, Če kolejna ksiČka pióra pol- skiego politologa, prof. dr. hab. Marka Bankowicza, kierownika Ka- tedry WspóÙczesnych Systemów Politycznych w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Mi¿dzynarodowych w Wydziale Studiów Mi¿dzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu JagielloÚskiego, obok takich pozycji Jego autorstwa, jak: System polityczny Singapu- ru (2005), Demokracja (2006), Przywódcy polityczni wspóÙczesnego ïwia- ta (2007), Zamach stanu (2009) wpisuje si¿ w poczet równie wyróČ- niajcych si¿ udanych ksiČek, któr szczególnie rekomenduj¿ do
lektury wszystkim tym czytelnikom, którzy pasjonuj si¿ systema- mi politycznymi paÚstw Europy grodkowej. KsiČka ta dostarczy nie tylko wielu wartoïciowych informacji, lecz takČe nauczy zarów- no warsztatu naukowego, jak i poprawnego naukowego podejïcia badawczego do wybranego tematu. PokaČe, jak nieÙatwa problema- tyka polityczna moČe sta° si¿ zrozumiaÙa i przyjemnie percypowa- na poprzez zastosowanie zarówno zgrabnego j¿zyka, jak i licznych metafor i sentencji. Po raz kolejny umiej¿tnoïci te potwierdzaj nie- bywaÙy kunszt naukowy ïwieČo wydanej ksiČki Marka Bankowi- cza i niewtpliwie s zach¿t do si¿gni¿cia po t¿ pozycj¿.
