ŚWIADCZENIE
świadczenie oznacza zachowanie dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesowi wierzyciela
świadczenie może polegać na działaniu lub na zaniechaniu (art.
353 § 2 k.c.);
jest to podział wyczerpujący
Przedmiot świadczenia
dobra materialne lub niematerialne, których dotyczy zachowanie się dłużnika (Z. Radwański, A. Olejniczak)
lub ze względu na które dłużnik zobowiązany jest do określonego zachowania się wobec wierzyciela
(T. Dybowski, A. Pyrzyńska)
np. rzeczy, ich części składowe lub zbiory, dobra niematerialne, prawa majątkowe, zorganizowane zespoły majątkowe
nie w każdym stosunku zobowiązaniowym możliwe jest wskazanie przedmiotu świadczenia
np. umowa o pracę, umowa zlecenia
jako przedmiot świadczenia należy traktować dobro o charakterze samoistnym, którego byt jest niezależny od samego zachowania się dłużnika, co wyraża się zwykle w ucieleśnieniu tego dobra, np. utwór muzyczny
ucieleśniony w nagraniu
Cel świadczenia:
• zaspokojenie interesu wierzyciela
podlega on ocenie ze względu na swoją zgodność ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem prawa i z zasadami współżycia społecznego
(art. 5 k.c.)
majątkowy lub niemajątkowy charakter
interesu wierzyciela
Czy realizacji świadczenia musi towarzyszyć wola dłużnika wykonania zobowiązania – sporne:
1) świadczenie jest zawsze przejawem woli dłużnika, mającego zamiar wykonać ciążący na nim obowiązek prawny;
świadczenie jest czynnością prawną, stosuje się do niego np.
przepisy dotyczące wad oświadczeń woli, czy też wymogi dotyczące formy czynności prawnych (F. Zoll)
2) świadczenie może być zarówno czynnością prawną, jak i czynnością faktyczną; niezależnie od tego dłużnik zawsze spełnia świadczenie z zamiarem wykonania zobowiązania (W.
Czachórski)
3) świadczenie nie musi zawsze być zachowaniem intencjonalnie skierowanym na wykonanie określonego zobowiązania; nie musi też zawsze być kwalifikowane jako czynność prawna, decyduje o tym treść zobowiązania
(T. Dybowski, A. Pyrzyńska; Z. Radwański, A. Olejniczak) świadczenie polegające na dokonaniu czynności prawnej np. przeniesienie własności, dokonanie zapłaty
świadczenie będące czynnością faktyczną np. świadczenia polegające na zaniechaniu
Treść świadczenia
zachowanie dłużnika będące
świadczeniem może polegać na działaniu lub zaniechaniu
(art. 353 § 2 k.c.)
• podział wyczerpujący
Metody ustalania treści świadczenia
1) metoda obiektywna - polega na wskazaniu pewnych empirycznie weryfikowalnych faktów, które pozwolą na określenie cech należnego świadczenia, bez konieczności dokonywania jakichkolwiek ocen
np. ceny rynkowe, wskaźnik inflacji, minimalne bądź przeciętne wynagrodzenie w określonej dacie według wskazań Głównego Urzędu Statystycznego, itp.
metoda ta, jako najbardziej pewna, jest zawsze dopuszczalna
2) metoda zobiektywizowana - zakłada ona umocowanie osoby trzeciej do określenia wysokości należnego św.
art. 6.106 Zasad Europejskiego Prawa Umów
3) metoda subiektywna - opiera się ona na przyznaniu jednej ze stron możliwości określenia cech świadczenia
art. 456 i 549 k.c., art. 6.105 Zasad Europejskiego Prawa Umów
Niemożliwość wykonania świadczenia
niemożliwość spełnienia świadczenia jest oceniana w sposób obiektywny
wyjątek: gdy ze względu na charakter świadczenia możliwe jest jego wykonanie wyłącznie przez dłużnika
Pierwotna (uprzednia) niemożliwość spełnienia świadczenia:
już w chwili, gdy zobowiązanie miało powstać, świadczenia nie można było spełnić
umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna
(art. 387 § 1 k.c.) - impossibilium nulla obligatio est
jeżeli jedna ze stron w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia i nie wyprowadziła drugiej strony z błędu, jest zobowiązana do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia (art.
387 § 2 k.c.)
Następcza niemożliwość spełnienia świadczenia:
w chwili powstania zobowiązania spełnienie świadczenia było możliwe, natomiast uległo to zmianie w trakcie istnienia stosunku zobowiązaniowego
• skutki niemożliwości następczej uzależnione są od tego, czy strony ponoszą odpowiedzialność za okoliczności, które spowodowały niemożliwość spełnienia świadczenia
art. 475 § 1, 495, 493 k.c.
Świadczenia w zobowiązaniach rezultatu i starannego działania
świadczenie w zobowiązaniu rezultatu ma na celu osiągnięcie z góry określonego efektu,
np. świadczenie z umowy o dzieło, polegające na wykonaniu oznaczonego dzieła (art. 627 k.c.),
świadczenie z umowy pożyczki, polegające na przeniesieniu przez dającego pożyczkę na własność biorącego określonej ilości pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku
(art. 720 § 1 k.c.), wszystkie świadczenia polegające na zaniechaniu
świadczenia w zobowiązaniu starannego działania polegają na odpowiednim zachowaniu się dłużnika, któremu nie towarzyszy obowiązek osiągnięcia z góry określonego rezultatu,
np. świadczenie radcy prawnego wynikające z umowy zlecenia, polegające na dokonaniu określonej czynności prawnej
(art. 734 k.c.)
Problem, czy z przedstawionym podziałem wiążą się zasady dotyczące rozkładu ciężaru dowodu i zasad odpowiedzialności dłużnika:
1) nie
(T. Dybowski, T. Pajor, Z. Radwański, A. Olejniczak, P. Machnikowski)
pogląd ten zasługuje na aprobatę
2) w przypadku zobowiązania rezultatu dłużnik ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, a nie na zasadzie winy (Z. K. Nowakowski, M. Romanowski)
wątpliwości terminologiczne związane w rozważanym podziałem
wątpliwości związane z brakiem jasnych kryteriów podziału oraz komplikacjami, jakie mogą wystąpić w przypadku zobowiązania o kilku świadczeniach
RODZAJE ŚWIADCZEŃ
Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym i w zobowiązaniu z upoważnieniem przemiennym
zobowiązanie przemienne polega na tym, że jego wykonanie może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń
(art. 365 § 1 k.c.)
koncentracja świadczeń - dokonanie wyboru świadczenia, które ma być spełnione;
jednostronna czynność prawna o charakterze prawokształtującym
prawo do dokonania koncentracji może przysługiwać dłużnikowi, wierzycielowi lub osobie trzeciej
jeżeli w treści czynności prawnej nie określono komu przysługuje prawo do dokonania wyboru świadczenia, a nic innego nie wynika z ustawy ani z okoliczności, wybór świadczenia należy do dłużnika (art. 365 § 1 k.c.)
jeżeli uprawnienie do wyboru świadczenia przysługuje wierzycielowi lub dłużnikowi, a uprawniony z niego nie skorzysta, druga strona może wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin, po którego bezskutecznym upływie uprawnienie do wyboru świadczenia przechodzi na drugą stronę (art. 365 § 3 k.c.)
sporna jest możliwość kilkukrotnego przejścia uprawnień do wyboru świadczenia:
1) część autorów dopuszcza taką możliwość (T. Dybowski, A. Pyrzyńska, T. Wiśniewski)
2) dominuje natomiast stanowisko przeciwne (F. Błahuta, A. Ohanowicz, P.
Machnikowski)
uprawnienie dłużnika i wierzyciela do
wyznaczenia dodatkowego terminu do
dokonania koncentracji osobie trzeciej, gdy
nie korzysta ona z przyznanego jej
uprawnienia
Problem czy strona, która wyznaczyła termin osobie trzeciej, po jego bezskutecznym upływie może wystąpić do sądu o rozstrzygnięcie?
1) tak (Z. Radwański, A. Olejniczak, T. Dybowski, A.
Pyrzyńska, W. Czachórski)
2) nie, ze względu na brak odpowiedniej normy prawnej; w razie niedokonania wyboru przez osobę trzecią zobowiązanie pozostaje niedookreślone i nie może zostać przymusowo zrealizowane
(A. Ohanowicz, P. Machnikowski)
pierwotna niemożliwość spełnienia świadczenia zachodzi, gdy niemożliwe jest spełnienie wszystkich alternatywnych świadczeń; wyjątek w sytuacji, gdy prawo do dokonania wyboru świadczenia przysługuje wierzycielowi
skutki następczej niemożliwości spełnienia świadczenia zależą od tego, czy odnosi się ona do wszystkich świadczeń, czy dłużnik ponosi za nią odpowiedzialność i komu przysługuje prawo dokonania wyboru świadczenia (art. 475 i 471 k.c.)
zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym (facultas alternativa)
dłużnik od chwili powstania stosunku obligacyjnego jest zobowiązany do spełnienia jednego określonego świadczenia, przysługuje mu jednak uprawnienie do wykonania zobowiązania przez spełnienie innego świadczenia
upoważnienie przemienne może wynikać z umowy stron lub z przepisów prawnych
np. art. 391, 897, 938, 974, 1000 § 3 k.c.
przy ocenie niemożliwości świadczenia
uwzględnieniu podlega świadczenie
zasadnicze; skutki zależą od tego, czy dłużnik
ponosi odpowiedzialność za niemożliwość jego
spełnienia
Świadczenia główne i uboczne
konieczność odróżniania czynności przygotowawczych od świadczenia
świadczenia uboczne – wspomagają realizację świadczenia głównego lub uzupełniają je; mogą wynikać z odpowiednich postanowień umowy (np. kaucja w umowie najmu) albo z ustawy
(np. art. 481 § 1, 459, 460, 269 § 2, 270, 364 k.c.)
o charakterze danego świadczenia decyduje cel zachowania się i funkcja, jaką ono pełni ze względu na cel zobowiązania
możliwość dochodzenia przymusowej realizacji
świadczeń ubocznych w drodze samodzielnych
roszczeń
Świadczenia jednorazowe, okresowe i ciągłe
• podział oparty na zastosowaniu kryterium, jakim jest czynnik czasu
• świadczenia jednorazowe - czynnik czasu nie przyczynia się do określenia ich treści i rozmiaru; ma znaczenie jedynie w kontekście terminu spełnienia świadczenia
realizacja świadczenia poprzez jedno lub kilka zachowań
art. 456 k.c.
• świadczenia okresowe - spełniane poprzez dokonywanie przez dłużnika określonych czynności cyklicznie, w z góry określonych odstępach czasu; zwykle polegają one na periodycznym spełnianiu świadczeń pieniężnych lub rzeczy zamiennych
np. świadczenia rentowe, alimentacyjne, czynszowe, wynagrodzenie w stosunku pracy
czas wpływa na określenie treści świadczenia i ich globalnego rozmiaru
samoistny charakter każdego z cyklicznych świadczeń
art. 466 k.c.
• świadczenia ciągłe - polegają one na obowiązku zachowania się dłużnika w określony sposób w czasie trwania stosunku zobowiązaniowego
• brak możliwości wyróżnienia cyklicznie powtarzających się, odrębnych zachowań, które można by traktować jako samodzielne świadczenia lub części świadczenia np. świadczenie wynajmującego, wydzierżawiającego, pracownika
• zobowiązania ciągłe (trwałe) – zobowiązania ze świadczeniem okresowym lub ciągłym
wygaśnięcie z upływem przewidzianego terminu lub wskutek wypowiedzenia przez dłużnika bądź wierzyciela ze skutkiem na przyszłość (ex nunc)
art. 365¹ k.c.
możliwość odstąpienia od zobowiązań ciągłych w przypadkach określonych przez ustawodawcę, co do zasady ze skutkiem na przyszłość
