Ćwiczenie 5: Właściwości

(1)

1. Część teoretyczna Napięcie powierzchniowe

Napięcie powierzchniowe jest związane z siłami kohezji działającymi pomiędzy cząsteczkami, warunkuje spójność cieczy i powstawanie powierzchni międzyfazowej. Warunki panujące we wnętrzu cieczy różnią się od warunków panujących na jej powierzchni. Siły dzia

wszystkich kierunkach jednakowe –

powierzchni działają przede wszystkim siły skierowane w kierunku wnętrza cieczy nie skompensowan strony fazy gazowej (pary) – rys. 1. Siły istniejące między cząsteczkami cieczy działają w kierunku zmniejszenia powierzchni odgraniczającej ciecz od pary, a więc zmniejszenia liczby cząsteczek znajdujących się na powierzchni.

Rys. 1. Oddziaływania

Przeniesienie cząsteczek z wnętrza cieczy na powierzchnię wymaga wkładu energii

cieczy. Wielkość ta jest opisywana za pomocą napięcia powierzchniowego, które działa równolegle powierzchni, przeciwstawiając się jej zwiększaniu. Napięcie powierzchniowe wyrażane jest w jednostkach pracy na jednostkę powierzchni (J/m²) lub w jednostkach siły na jednostkę długości (N/m). Sens fizyczny napięcia powierzchniowego wyjaśnia doświadczen

jest błona cieczy (rys. 2).

Napięcie powierzchniowe jest związane z siłami kohezji działającymi pomiędzy cząsteczkami, warunkuje spójność cieczy i powstawanie powierzchni międzyfazowej. Warunki panujące we wnętrzu cieczy różnią się od warunków panujących na jej powierzchni. Siły działające na wybraną cząsteczkę we wnętrzu cieczy są we – siła wypadkowa równa się zero. Natomiast na cząsteczki znajdujące się na powierzchni działają przede wszystkim siły skierowane w kierunku wnętrza cieczy nie skompensowan

rys. 1. Siły istniejące między cząsteczkami cieczy działają w kierunku zmniejszenia powierzchni odgraniczającej ciecz od pary, a więc zmniejszenia liczby cząsteczek znajdujących się na

Rys. 1. Oddziaływania między cząsteczkami na powierzchni i w głębi cieczy.

Przeniesienie cząsteczek z wnętrza cieczy na powierzchnię wymaga wkładu energii – energii powierzchniowej cieczy. Wielkość ta jest opisywana za pomocą napięcia powierzchniowego, które działa równolegle powierzchni, przeciwstawiając się jej zwiększaniu. Napięcie powierzchniowe wyrażane jest w jednostkach pracy

) lub w jednostkach siły na jednostkę długości (N/m). Sens fizyczny napięcia powierzchniowego wyjaśnia doświadczenie, w którym na ramce o szerokości l z ruchomą poprzeczką rozpięta

1 Napięcie powierzchniowe jest związane z siłami kohezji działającymi pomiędzy cząsteczkami, warunkuje spójność cieczy i powstawanie powierzchni międzyfazowej. Warunki panujące we wnętrzu cieczy różnią się od łające na wybraną cząsteczkę we wnętrzu cieczy są we siła wypadkowa równa się zero. Natomiast na cząsteczki znajdujące się na powierzchni działają przede wszystkim siły skierowane w kierunku wnętrza cieczy nie skompensowane od rys. 1. Siły istniejące między cząsteczkami cieczy działają w kierunku zmniejszenia powierzchni odgraniczającej ciecz od pary, a więc zmniejszenia liczby cząsteczek znajdujących się na

między cząsteczkami na powierzchni i w głębi cieczy.

energii powierzchniowej cieczy. Wielkość ta jest opisywana za pomocą napięcia powierzchniowego, które działa równolegle do powierzchni, przeciwstawiając się jej zwiększaniu. Napięcie powierzchniowe wyrażane jest w jednostkach pracy ) lub w jednostkach siły na jednostkę długości (N/m). Sens fizyczny napięcia z ruchomą poprzeczką rozpięta

(2)

Rys. 2. Rozciąganie błony cieczy rozpostartej na ramce.

Działanie siły F powoduje przesunięcie poprzeczki na odległość

zostanie wykonana praca F·h, a powierzchnia cieczy po obu stronach ramki wzrośnie o 2·

powierzchniowe σ wyraża się wzorem

Przykładowe wartości σ dla wybranych cieczy przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Napięcie

Związek Woda Benzen Aceton

Alkohol etylowy

Na skutek działania sił przylegania (sił adhezji) powierzchnia cieczy tworzy z powierzchnią ciała stałego kąt, który nazywany jest kątem zwilżania (

zwilża powierzchnię ciała stałego, natomiast powyżej 90° ciecz nie zwilża ciała stałego. Ciecz znajdująca się w kapilarze (kąt zwilżania różny od 90°) tw

ścianką kapilary (rys. 4).

Rys. 4. Kąt zwilżania (θ); menisk wypukły (lewo)

Wynikiem istnienia napięcia powierzchniowego na granicy fazy ciekłej jest zjawisko wznoszenia się cieczy w rurkach kapilarnych (rys. 4).

Ćwiczenie 5: Właściwości

Opracowały: dr inż. Joanna Kruk, dr hab. inż. Anna Ptaszek

Rys. 2. Rozciąganie błony cieczy rozpostartej na ramce.

powoduje przesunięcie poprzeczki na odległość h od pionowego boku ramki. W ten sposób , a powierzchnia cieczy po obu stronach ramki wzrośnie o 2·

wyraża się wzorem:

l F

=2 σ

dla wybranych cieczy przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Napięcie powierzchniowe wybranych cieczy w temperaturze 20°C.

Związek σ, N/m · 10²

Woda 7,28

Benzen 2,89

Aceton 2,37

Alkohol etylowy 2,23

Na skutek działania sił przylegania (sił adhezji) powierzchnia cieczy tworzy z powierzchnią ciała stałego kąt, nazywany jest kątem zwilżania (θ) – rys 4. Wartość kąta zwilżania poniżej 90° świadczy o tym, że ciecz zwilża powierzchnię ciała stałego, natomiast powyżej 90° ciecz nie zwilża ciała stałego. Ciecz znajdująca się w kapilarze (kąt zwilżania różny od 90°) tworzy menisk – zakrzywienie powierzchni w miejscu styku cieczy ze

; menisk wypukły (lewo) – ciecz niezwilżająca kapilary; menisk wklęsły (prawo) ciecz zwilżająca kapilarę

powierzchniowego na granicy fazy ciekłej jest zjawisko wznoszenia się cieczy w

łaściwości powierzchniowe.

Chemia fizyczna Opracowały: dr inż. Joanna Kruk, dr hab. inż. Anna Ptaszek

2 od pionowego boku ramki. W ten sposób , a powierzchnia cieczy po obu stronach ramki wzrośnie o 2·lh. Napięcie

powierzchniowe wybranych cieczy w temperaturze 20°C.

Na skutek działania sił przylegania (sił adhezji) powierzchnia cieczy tworzy z powierzchnią ciała stałego kąt, rys 4. Wartość kąta zwilżania poniżej 90° świadczy o tym, że ciecz zwilża powierzchnię ciała stałego, natomiast powyżej 90° ciecz nie zwilża ciała stałego. Ciecz znajdująca się w zakrzywienie powierzchni w miejscu styku cieczy ze

ciecz niezwilżająca kapilary; menisk wklęsły (prawo) –

powierzchniowego na granicy fazy ciekłej jest zjawisko wznoszenia się cieczy w

(3)

Rys. 5. Wznoszenie się cieczy w kapilarze.

Jeżeli powierzchnia kapilary jest zwilżana przez ciecz kapilary jest silniejsze, niż między cząsteczkami cieczy

wznoszeniu się cieczy towarzyszy zmniejszenie powierzchni. Siła, która powoduje wznoszenie cieczy, jest równa iloczynowi napięcia powierzch

cieszy ma miejsce do momentu, gdy nastąpi zrównanie siły napięcia powierzchniowego z siłą ciężkości słupa cieczy w kapilarze

gdzie: ρ – gęstość cieczy, g – przyspies

Na równaniu tym oparta jest zresztą jedna z metod wyznaczania napięcia powierzchniowego.

Z napięciem powierzchniowym związane są także inne zjawiska, np. odrywanie przedmiotów przylegających do powierzchni (oparta na tym zjawisku metoda tensometryczna wyznaczania

gazu z cieczy (metoda pęcherzykowa).

Napięcie powierzchniowe, będące rezultatem oddziaływań międzycząsteczkowych, w dużym stopniu zależy od temperatury. Zależność ta jest zazwyczaj liniowa.

Napięcie powierzchniowe roztworów

Rozpuszczanie danej substancji w cieczy powoduje zmianę jej napięcia powierzchniowego. Zdolność zmniejszania napięcia powierzchniowego nazywamy aktywnością powierzchniową, którą definiujemy jako

Rozpatrując wodne roztwory stwierdzamy, że większość związków chemicznych powoduje zmniejszenie napięcia powierzchniowego (wykluczając mocne elektrolity). Wpływ substancji rozpuszczonej na napięcie powierzchniowe jest zależny od tego, czy stężenie tej subs

też mniejsze niż w głębi roztworu.

Cząsteczki związków powierzchniowo czynnych (powierzchniowo aktywnych) charakteryzuje obecność grup/regionów hydrofilowych (grupy aminowe, karboksylowe, hydroksylowe,

Rys. 5. Wznoszenie się cieczy w kapilarze.

Jeżeli powierzchnia kapilary jest zwilżana przez ciecz – oddziaływanie cząsteczek cieczy na

kapilary jest silniejsze, niż między cząsteczkami cieczy – wówczas tworzy się warstwa powierzchniowa, a wznoszeniu się cieczy towarzyszy zmniejszenie powierzchni. Siła, która powoduje wznoszenie cieczy, jest równa iloczynowi napięcia powierzchniowego i długości krzywej, wzdłuż której działa (

cieszy ma miejsce do momentu, gdy nastąpi zrównanie siły napięcia powierzchniowego z siłą ciężkości słupa

g h r r⋅ = ⋅ ⋅ ⋅ ⋅

⋅ σ π ρ

π ²

2

przyspieszenie ziemskie. Wysokość, na którą wzniesie się ciecz, wyniesie więc:

r h g

⋅

= ⋅ ρ

σ 2

Z napięciem powierzchniowym związane są także inne zjawiska, np. odrywanie przedmiotów przylegających do powierzchni (oparta na tym zjawisku metoda tensometryczna wyznaczania σ) czy też wydzielanie się banieczek gazu z cieczy (metoda pęcherzykowa).

e powierzchniowe, będące rezultatem oddziaływań międzycząsteczkowych, w dużym stopniu zależy od temperatury. Zależność ta jest zazwyczaj liniowa.

Napięcie powierzchniowe roztworów

dc G dσ

−

=

Rozpatrując wodne roztwory stwierdzamy, że większość związków chemicznych powoduje zmniejszenie napięcia powierzchniowego (wykluczając mocne elektrolity). Wpływ substancji rozpuszczonej na napięcie powierzchniowe jest zależny od tego, czy stężenie tej substancji w warstwie powierzchniowej jest większe, czy

Cząsteczki związków powierzchniowo czynnych (powierzchniowo aktywnych) charakteryzuje obecność grup/regionów hydrofilowych (grupy aminowe, karboksylowe, hydroksylowe, jonogenne) i hydrofobowych 3 oddziaływanie cząsteczek cieczy na powierzchnię wówczas tworzy się warstwa powierzchniowa, a wznoszeniu się cieczy towarzyszy zmniejszenie powierzchni. Siła, która powoduje wznoszenie cieczy, jest niowego i długości krzywej, wzdłuż której działa (2πr). Wznoszenie cieszy ma miejsce do momentu, gdy nastąpi zrównanie siły napięcia powierzchniowego z siłą ciężkości słupa

niesie się ciecz, wyniesie więc:

Z napięciem powierzchniowym związane są także inne zjawiska, np. odrywanie przedmiotów przylegających do ) czy też wydzielanie się banieczek

e powierzchniowe, będące rezultatem oddziaływań międzycząsteczkowych, w dużym stopniu zależy od

Rozpatrując wodne roztwory stwierdzamy, że większość związków chemicznych powoduje zmniejszenie napięcia powierzchniowego (wykluczając mocne elektrolity). Wpływ substancji rozpuszczonej na napięcie tancji w warstwie powierzchniowej jest większe, czy

Cząsteczki związków powierzchniowo czynnych (powierzchniowo aktywnych) charakteryzuje obecność jonogenne) i hydrofobowych

(4)

(łańcuchy węglowodorowe). Cząsteczki o takiej budowie będą gromadzić się na powierzchni zgodnie ze schematem przedstawionym na rysunku 6. Do wnętrza cieczy będą wciągane grupy hydrofilowe, a jednocześnie silnie wypychane łańcuchy węglowodorowe.

Rys. 6. Usytuowanie cząsteczek związku powierzchniowo aktywnego na powierzchni cieczy.

Taka budowę maja powszechnie stosowane mydła, których działanie polega m.in. na zmniejszaniu napięcia powierzchniowego wody. Zastosowanie środków po

swoistym właściwościom; m.in. działaniu emulgującemu. Polega ono na zmniejszaniu napięcia powierzchniowego między fazami skondensowanymi w układach koloidalnych, a więc o szczególnie rozwiniętej powierzchni. Stabilność takich układów jest w decydujący sposób uzależniona od napięcia międzyfazowego.

Aktywność powierzchniowa jest ściśle związana z gromadzeniem się substancji na powierzchni międzyfazowej (adsorpcją). Zaadsorbowane warstwy substancji powierzchn

można w sposób ilościowy. Mianowicie warstwę taką można porównać z gazem dwuwymiarowym, gdyż cząsteczki mogą się w tym przypadku dość swobodnie poruszać po powierzchni.

Ważny jest również związek między zmi

substancji powierzchniowo aktywnej. Związek ten podany jest w równaniu Gibbsa:

gdzie: Γ jest stężeniem powierzchniowym, mol/cm

Ćwiczenie 5: Właściwości

Opracowały: dr inż. Joanna Kruk, dr hab. inż. Anna Ptaszek

(łańcuchy węglowodorowe). Cząsteczki o takiej budowie będą gromadzić się na powierzchni zgodnie ze schematem przedstawionym na rysunku 6. Do wnętrza cieczy będą wciągane grupy hydrofilowe, a jednocześnie

y węglowodorowe.

Taka budowę maja powszechnie stosowane mydła, których działanie polega m.in. na zmniejszaniu napięcia powierzchniowego wody. Zastosowanie środków powierzchniowo aktywnych jest bardzo szerokie dzięki swoistym właściwościom; m.in. działaniu emulgującemu. Polega ono na zmniejszaniu napięcia powierzchniowego między fazami skondensowanymi w układach koloidalnych, a więc o szczególnie rozwiniętej

i. Stabilność takich układów jest w decydujący sposób uzależniona od napięcia międzyfazowego.

Aktywność powierzchniowa jest ściśle związana z gromadzeniem się substancji na powierzchni międzyfazowej (adsorpcją). Zaadsorbowane warstwy substancji powierzchniowo aktywnej wykazują ciekawe cechy, które ująć można w sposób ilościowy. Mianowicie warstwę taką można porównać z gazem dwuwymiarowym, gdyż cząsteczki mogą się w tym przypadku dość swobodnie poruszać po powierzchni.

Ważny jest również związek między zmiana napięcia powierzchniowego a stężeniem powierzchniowym substancji powierzchniowo aktywnej. Związek ten podany jest w równaniu Gibbsa:

RT G c ⋅

= Γ

stężeniem powierzchniowym, mol/cm².

łaściwości powierzchniowe.

4 (łańcuchy węglowodorowe). Cząsteczki o takiej budowie będą gromadzić się na powierzchni zgodnie ze schematem przedstawionym na rysunku 6. Do wnętrza cieczy będą wciągane grupy hydrofilowe, a jednocześnie

Taka budowę maja powszechnie stosowane mydła, których działanie polega m.in. na zmniejszaniu napięcia wierzchniowo aktywnych jest bardzo szerokie dzięki swoistym właściwościom; m.in. działaniu emulgującemu. Polega ono na zmniejszaniu napięcia powierzchniowego między fazami skondensowanymi w układach koloidalnych, a więc o szczególnie rozwiniętej

i. Stabilność takich układów jest w decydujący sposób uzależniona od napięcia międzyfazowego.

Aktywność powierzchniowa jest ściśle związana z gromadzeniem się substancji na powierzchni międzyfazowej iowo aktywnej wykazują ciekawe cechy, które ująć można w sposób ilościowy. Mianowicie warstwę taką można porównać z gazem dwuwymiarowym, gdyż

ana napięcia powierzchniowego a stężeniem powierzchniowym

(5)

5 2. Część doświadczalna

A) Przygotowanie roztworów

W pierwszej kolejności należy sporządzić naważki białka, wskazanego przez prowadzącego, do przygotowania roztworów o stężeniach 0,1; 0,2; 0,3; 0,4; 0,5 g/100ml. Naważki należy sporządzić na naczynkach wagowych i przenieść ilościowo do butelek o pojemności 100ml, a następnie butelki z roztworami umieścić w wytrząsarce na ok. 15 do 30 min.

B) Pomiar gęstości roztworów białka za pomocą wagi hydrostatycznej

Objętość 25 ml każdego z przygotowanych roztworów należy umieścić w zlewkach o pojemności 25 ml.

Wyznaczyć masę ciała zanurzanego w badanym roztworze – kulki o średnicy 9,475mm i zapisać jako m1, g.

Zanurzyć kulkę w badanej cieczy i na tej podstawie wyznaczyć pozorny ubytek masy kulki, a otrzymany wynik zapisać jako m2, g.

Wyliczyć objętość (Vk) kulki wyrażoną w cm³ ze wzoru:

3

3 4 R V_k = π

Wyznaczyć gęstość badanych roztworów (ρ_r) na podstawie zależności

k

r V

m m₁− ₂ ρ =

Wynik podać w kg·m^-3.

Pomiary wykonać w pięciu powtórzeniach.

Wyznaczyć średnią gęstość badanych roztworów (

ρ

_r ) i odchylenie standardowe.

(6)

Ćwiczenie 5: Właściwości powierzchniowe.

6 C) Pomiar napięcia powierzchniowego metodą stalagmometryczną

Rys. 8. Stalagmometr.

Ostrożnie zamocować stalagmometr (rys. 8 powyżej) za pomocą łapy do statywu.

Przepłukać stalagmometr wodą destylowaną.

Napełnić stalagmometr wodą destylowaną (ciecz wzorcowa), za pomocą pompki do pipet, a następnie liczyć krople wody powstające z danej objętości (objętości znajdującej się pomiędzy górą i dolną kreską stalagmometru). W tym celu należy napełnić stalagmometr powyżej górnej kreski, a liczenie rozpocząć, gdy menisk cieczy będzie znajdował się na wysokości pierwszego przewężenia. W momencie gdy menisk cieczy osiągnie wysokość drugiego przewężenia liczenie należy zakończyć.

Przed napełnieniem stalagmometru badanym roztworem należy przepłukać go niewielką ilością badanego roztworu.

Napełnić stalagmometr badanym roztworem.

Następnie należy liczyć krople cieczy powstające na skutek wypływu cieczy ze stalagmometru tak jak w przypadku wody. Pomiar wykonać trzykrotnie dla każdego ze stężeń.

Napięcie powierzchniowe cieczy badanej oblicza się ze wzoru

w w w

n n

ρ σ ρ

σ ⋅

⋅ ⋅

= , N·m^-1

(7)

7 gdzie: nw, n, - liczba kropli wody i cieczy badanej uzyskana z danej objętości stalagmometru; ρ_w, ρ - gęstość wody i cieczy badanej.

Napięcie powierzchniowe wody, w temperaturze T w °C, należy obliczyć ze wzoru:

( )

[

72,9−0,155 −18

]

⋅10⁻³

= T

σw , N·m^-1

lub odczytać z tablic fizykochemicznych.

Na podstawie otrzymanych danych należy wykonać wykres zależności σ(c) (c – stężenie).

4. Sprawozdanie

W sprawozdaniu proszę umieścić

• Tabelkę według wzoru Specjalność

Temat ćwiczenia

Data wykonania ćwiczenia Data oddania sprawozdania * Numer grupy

Imię i nazwisko Ocena

* Datę oddania sprawozdania wpisuje prowadzący.

• Krótki wstęp teoretyczny zawierający charakterystykę metod pomiaru napięcia powierzchniowego ze szczególnym uwzględnieniem tych stosowanych w trakcie zajęć.

• Wzory, wyniki obliczeń wymienione w części doświadczalnej.

• Wnioski

• Źródła literaturowe użytych do obliczeń wielkości fizycznych