UN IWERSYT ET Z IELO OGORSK . l Lll::.LONA GO • I <A 200-1
ZESZYTY NAUKOWE 131 IERIA SRODOWISKA 12
Leszek Jerzak, Jó ze f Radkiewicz, MariCI'z Bo ch e!l.\ · ki
Ins t ytut Biotcchn ol ogi i i O chro ny S • ro do wi sk a, U n i w ers y tc t Z i donogórsk i
WIELOLETNIA DYNAMIKA LICZEBNOŚCI ORAZ SUKCES LĘGOWY BOCIANA BIAŁEGO C/CONIA CICONIA W KOLONil WE WSI
KŁOPOT NAD ODRĄ
LONG-TERM DYNAMIC OF WHITE STORK POPULATION AND
BREEDING SUCCESS IN COLONY IN THE VILLAGE KŁOPOT NEAR
ODER , WEST POLAND
S ł owa kluczow e: bocian biały, kolonia w Kłopocie. badania wieloletnie. liczba par, sukces l ęgowy .
Streszczenie: W pracy prze dstawion o hi s t o ri ~ ko lonii boc i a na białe go we wsi
Kłopot od 1968 do 2003 ro kt1. Liczba pa r zaj muj ącyc h gniazda z mi eni a· ! ( ) sie; w za kres ie od 19 do 33 (ś re dnia = 25,7 pary). Najwi((ksza li cz ba par wys t ąpi l a na
początku lat 80. XX wieku . P ełn e dane dotyc zące s uk ces u l ęgowego
p rzedstaw io no w dodatku l. Z n aczny s pad ek s twierdzono po 19<)0 roku.
Najprawdopodobniej jest to s powodowane zaprzestaniem koszen ia wielu ł ąk i wypasu bydła w d o lin ic Odry.
Key words: whitc s to rk , co l o ny in K ł o p ot, lo ng- term studi cs, p8irs numher.
breeding success
Summary: We presc nt th c l o ng- te rm hi story or th c white s tork co lony in th e
vill age of Kłop o t , west Po land, from 1 968 to 2003. T hc number of brccdin g pairs nuctuated be tween 19 and 31 (ave rage = 25.7). The highest number o f pairs wa~
observed in 1 980. Complcre dat a ahout thc hrccding succc~s are prcscntcd in appendix l . We observcd a rapid decline in the number of breeding pairs throu g h the 1 990s. Th e probabi e r cason ror lhe c.Jccl inc was th e break down in the national
fa rm s sys tem and whi c h resultc d in a cessat io n in grass cu ttin g and thc remova l of cows fro m pa stures.
WSTĘP
Pod pojęciem kolonii zazwyczaj rozumie si<( g rup(( ptaków odbywających
w spólnie lęgi , wyk azujących pew ne cec hy socjal ne, jak np . wspól ne żerowa ni e,
wspólna ob rona prze d dra pi eż niki em. W przy pad ku bocianów jest to g ni azdowanie
"indywiduali s t ó w". Dl atego ;.:j;1 wi s ko wspó lnego gni az dowania bo cia nów po winno s i ę
nazywać gn iazdowani e m zcs po towy m lJ a kubi ec, Szyn1011 s k i, 2000 1 . J edn ak w
literaturze przyjęło u żywać s i~ poj<(cie ,. ko lonia" i jest ono powszec hne w u7yciu.
--- 160 --- ---
Kolonia bociana białego we wsi Kłopot należy do jednych z największych w Europie . Wobec spadku liczebności tego gatunku w Europie zachodniej podjęto wiele badm1 [np. Schu lz, 19 98] nad jego biologią i ekologią, mających wskazać czynniki
regulując e liczebność. Zakła dając , że warunki życia bociana biał ego w Kłopocie są
bardzo korzystne , podjęto się szeregu badań mających wyjaśn i ć m.in. p r zyczynę jego suk ces u .
Bad ania nad liczebnością populacji lęgowej oraz nad sukcesem lęgowym
prowadzono w Kłopocie od 1968 roku [Radkiewicz 1981 , 1983]. Pozwoliło to autorom na prześledzenie historii koloni w okresie 36 lat. Dane dotyczące populacji ptasich z tak
długi ego okresu są bardzo rz adko spotykane w literaturze i wyjątkowo cenne.
METODYKA
Inwent aryzac ję gniazd bociana białego prowadzono od 1 968 do 2003 roku.
Kontrole pr owa dzono na początku lipca. W czas ie kontroli zbierano dane o parach
lęgowych metodą wywiadu od mieszkańców posesji. Odnotowywano: zajęcia gniazda przez parę , porzucenie gn iazda, karmienie młodych, wyrzucanie jaj lub piskląt z gniazda, ostateczną liczbę młody ch na gnieździe (sukces lęgowy). Znaczna część materiału została ze brana przez J. Radkiewicza.
OPIS TERENU BADAŃ
Badania prowadzono na terenie wsi Kłopot , gm. Cybinka, woj. lubus kie. Wieś
położona jest w dolinie Odry (52 ° 07' N; 14° 43 ' E). Znajduje się tu ok. 50 gospoda rs tw. Otaczaj ą ją tereny ekste nsywni e wykorzystywane rolnic zo: pola , łąki i pastwiska. Część ziemi przestała być wykorzystywana rolniczo od 19'90 roku. Bliskie
poło że nie rzeki zapewnia bogatą bazę pokarmową. Jednym z ważnych żerowisk
bocianów był suchy zbiornik zalewowy - Polder Krzesiósko - Bytomiec ki.
WYNIKI
Z zebranych danych wynika, że kolonin ro zw ijała się od początku badań, osiągając s woją maks y malnąliczebność na początku lat osiemdziesiątych XX wieku (rys 1).
Lic7.ha par zajmujących gniazda był a zmienna (od 19 do 33 par ; ś redn i a = 25 ,7) i
podlegała cyklom o długości około siedmiu lat. Wyraźny spadek liczebności
stw i e rdzono od poł owy lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Co roku część par nie
wyprowadzała młodych (od l do 13 par ; średnia = 3,9), co stanow il o od 3,6% do 49%
populacj i.
Podj~t o prób ę ze brania informacji dotyc zącyc h liczby gniazd w Kłopocie we
wcześ niejszym o kresie, nie mieszkaócy nie pamiętają j ak lic zna byl'a kolonia tuż po
1 945 r. Brak t akże clemych z piervvszej połowy XX wieku.
Wiclok tn i a dyna111ika liczc bno ~c i o ra;- ~ uk cc s 1.;-g nwy 161
Licz b a par lęgowych Lic .c ba par .c sukcesem
35~---,
30+- --- 25+- - - - - - -
20 15 10
5
o ,,
11\ .~ \,~ • ,:\ ;.,,
.... .,\. .
,,' ,
•.. .. · ,.
• •... .
, .., ,: . '•
•..
o.
'. ..
'.. ' • .. ·t . .:l .... .
~.
....'
·'· .....
:,t:·' ''
•' . ,. '
~. ..~~.' ,ł ~ ' '
..,, ' ....
•
•
Rys. l. Dynamika li czeb no ści par boc iana białego Cico nia ciconi a pr zystę puj ącyc h
do l ęgów oraz par z s ukcesem l ęgowy m w Kłopoci e w l atac h 1968-2003
Zarówno ś rednia li czba mł odych na p a rę (ryc. 2) , jak i liczba wsty s Lk ic h wyprodukowanyc h młody ch (ryc. 3) miał a tend e n cję s p a dk ową w okresi e b a dań
(r = -0,405 , p = 0,0 16 ; r = -0,343, p= 0,043) [za: Tryj a nowski et al. in pri111 ].
• młody/ p arę z sukcesem
Rys. 2. Ś redni sukces l ęgowy bocia na białego Cico nia c ico n ia w Kłopocie w la tac h
1968-2003 (średnia li czba wyprodukowanych mł odyc h/parę z s ukcese m
lęgowym)
162 Leszek . krzak , .1 . Radkil:wicz, M. B ochcll!>kl
J• Liczba młodych J
80 +--- --- ---~
60 +---- 40
20
o
~~~~~~~~~~~~~~*~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Rys. 3. Lącz na li cz ba młod yc h produkowana przez populację bociana białego w
kolonii w Kłopocie w lata c h 1968-2003
P ełne dane dotycząc e sukcesu l({g owego bociana białego w kolonii w Kłop oc i e
przeds tawi o no w Doda tku l.
DYSKUSJA
W zachodn i ej Polsc e gniazdow anie bociana białego w dużych koloniach nie nal eży
do częstych . Radkiewic z [l 981] wymi eni a kilk a położonych na ś rodkowym Nadodrzu.
Według Jakubca i Guziaka [ 1 998] kolonia w Klopocie była jedną z najwi ększyc h w Pol sce, a Schulz [1998] z alicza ją tak że do n ajw i ęk szyc h w Europie. N ajwięcej kolonii bocian . a znaj duj e się we wsch odni ej Pol sce. Do największych należą lam np. : Zy wkowo , Lwow i ec, P arys, Brzeź ni ca. Z nane są tak że bardzo duże koloni e bociana w Hi szpa n ii , gdzi e gniazd owani e zespolowe j es t wyni k iem braku innych dos t({pny ch miej!:>C l ęgowych. Do najbar dz iej znan ych nal eży kolonia na katedrze w Alfaro.
Liczba par l ęgowyc h zmi e ni ała s i ę w okresie badań, wykazując tendencj ę s p a dko w ą. N a jwi ęk szy s pad e k lic zeb n ości stwierdzono po 1 990 roku . Próbowano
wyj aśn ić przyczyny kolonijnego gniazdow ania bociana w Kłopoci e . Dotychczas prze prowadzono j e dyn ą szczegółową ana li z({ czynników mogących wpływać na
licze bnoś ć ko loni i [Tryjanows ki e t a l. in prinr]. Przeanalizowano wpływ poz iomu wód w rz ece Odrze ora z intensywności ro lnictwa na l i czebność kolonii or az jej suk ces
lęgow y. N ie stwie rd zo no dodatniej kore lacji p omiędz y poz iomem wód w Odrze a l iczbą
par l ęgowych w kolonii . Co wi ęcej, stwierdzono uj e mną k orelac j ę zac hodzącą pom iędzy poziomem wód w kwietniu a li c z b ą wyprodukowanych młody c h przez całą kolonię, j a k i ś r ed nią li czbę mlodych wyproduko wa ny ch przez p a rę.
NajprawJopodobn i c j wysok i po z iom wód w rzece wpływa ne ga tywnie na li czeb n ość d żdżown i c [K a j a k, 19 R5] i m ałyc h ssa ków [Raczy ń sk i et al., 1988], które są p o ds ta w ą
diet y boc ianów w Po l scc . Tr yja n ow~k i i inni (in prilll) stwierd z ili także , że s padek
163
liczebności bociana białego w koloni i w Kłopocie wiąże się z zaprzestaniem wypasu
bydła i koszenia łąk po 1990 roku. Aby utrzymać wysoką liczebność bociana białego, należy przywracać ekstensywne rolnictwo na terenach nieużytków w dolinie Odry,
polegające na wypasie bydła oraz koszeniu łąk.
Tak duża liczba gniazd we wsi stała się atrakcją turystyczną o znaczeniu europejskim. Liga Ochrony Przyrody wyremontowała starą szkołę, tworząc w niej Muzeum Bociana Białego wraz ze schroniskiem. Jest to jeden z dobrych przykładów zrównoważonego rozwoju polegającego na promowaniu turystyki przyrodniczej [Jerzak, 2003].
PODZIĘKOWANIA
Pragniemy podziękować Tomkowi Krzyśków i Grzegorzowi Sawko za pomoc w czasie badań terenowych.
LITERATURA
JAKUBIEC Z., GUZlAK R., 1998: Bocian biały w Polsce w 1995 roku - rozmieszczenie, liczebność, problemy ochrony. Notatki Ornitologiczne 39, 4, 195- 209.
JAKUBIEC, SZYMOŃSKI, 2000: Bociany i boćki. PTPP Pro Natura, Wrocław.
JERlAK L. 2003: Neues Storchenmuseum in Kłopot. Oder-Rundbrief nr 3, 7, l O-Ił.
KAJAK A.,· 1985: Immediate and remole ecological consequences o f the peatland drainage. Polish Ecological Studies II, 123-150.
RACZYŃSKI J., FEDYK S., GĘCZYŃSKA, PUCEK M., l 984: Distribution o f Micromammalia againsi natura] differentiation of the Biebrza valley habitats. Polish Ecologicał Studies l, 425-445.
RADKIEWICZ 1 ., 1981: Brutkolonien des Weissstorches der a n milileren Ode r. Der Falke 11, 383-385.
RADKIEWICZ J., 1983: Wieś Kłopotjako największa kolonia lęgowa bociana białego
w Polsce. Xlł l Zjazd PTZool., Katowice wrzesień 1983, Streszczenia referatów, 122.
RADKIEWICZ J., 1984: Bocian biały na środkowym Nadodrzu w latach 1973-1979. Wydawnictwo WSP, Zielona Góra.
RADKIEWICZ J., 1992: Die Phaenologie und Ausgewaehlte Frugen der Niedobiologie des Weissstorches Ciconia ciconia (L.) in Kłopot und der Umgebung (Wojewodschafl Zielona Góra). Przyr. Środk. Nadodrza 2, 39-98.
SCHULZ H., 1998: Cic01ria cicunia Wbite Stork. Bin.ls of Western Palearctic. Update 2, 69-105.
TRYJANOWSKI P., JERZAK L., RADKIEWICZ J. (in print) Long-term changes in population size and productivity of Wbite Stork: ellcel of the water level and livestock management in a regulated rivcr valley. Waterhircls.
