Gleby lekkie powiatu stargardzkiego

R O C Z N I K I G L E B O Z N A W C Z E T. X I I I , Z. 2, W A R S Z A W A 1963

ZY G M U N T C HU DECK I, H E N R Y K G R EIN ER T

GLEBY LEKKIE POWIATU STARGARDZKIEGO

K ated ra G leb o zn a w stw a W SR S zczecin

W ST ĘP

Gleby lekkie zajmują ponad 70% całego obszaru województwa szcze­ cińskiego, a do nich należy około 44% samych gleb piaskowych [14]. Procent gleb lekkich w pow. stargardzkim jest jeszcze w iększy [14, 25. 26].

Przeprowadzone przez nas badania dotyczą przede w szystkim gleb lek ­ kich wykształconych z utworów zwałowych, zajmujących największą po­ w ierzchnię powiatu stargardzkiego .i znajdujących się w ponad 90% pod uprawą rolną.

M ETO DA B A D A N

W badaniach terenowych wykonano na obszarze gleb lekkich 52 pod­ staw ow e odkrywki glebowe, w iele pomocniczych i kilkadziesiąt wierceń. Około 75% odkrywek glebowych rozmieszczono w obrębie gleb upraw­ nych.

Z charakterystycznych poziomów w profilach pobrano próbki do ozna­ czania niektórych fizycznych i chemicznych w łaściw ości badanych gleb. Z fizycznych właściwości oznaczono pojemność wodną i ciężar objęto­ ściow y gleb za pomocą cylindrów K opycky’ego o pojemności 250 c m l Oznaczenia zarówno ciężaru objętościowego, jak i pojemności wodnej gleb wykonano w dwóch powtórzeniach. Z każdego poziomu w profilu pobrano próbki glebowe o nie naruszonej strukturze do czterech cylinder- ków: dwa słu żyły do oznaczania aktualnej w ilgotności oraz kapilarnej i m aksymalnej pojemności wodnej gleby, a pozostałe dwa cylindry do zbadania ciężaru objętościowego gleby.

Pozostałe oznaczenia wykonano w g następujących metod: wodę higro- skopową metodą suszarkową, skład m echaniczny metodą areometryczną Bouyoucosa w m odyfikacji Casagrande i Prószyńskiego, substancję orga­

384 Z. C hudecki, H. G rein ert

niczną wg Iszczerkowa-Rołłowa w modyfikacji dublańskiej, przyswajal­ ny potas i fosfor metodą Egnera, pojemność sorpcyjną wg Kappena, a pH elektrom etrycznie przy zastosowaniu elektrody szklanej i kalomelowej.

F IZ JO G R A F IA TER E N U

Budowa geologiczna, rodzaj gleb, krajobraz powiatu stargardzkiego, stosunki hydrologiczne i w pewnej m ierze klim atyczne są związane z os­ tatnim najmłodszym bałtyckim zlodowaceniem [6, 10, 18, 21, 22].

Polodowcowe utwory są rozmieszczone w charakterystyczny sposób, tworząc niejako 4 podstawowe, południkowo ułożone strefy:

— strefą piasków sandrowych (wschodnia granica powiatu), — strefę m oreny czołowej,

— strefę moreny dennej,

— strefę piasków tarasów akum ulacyjnych (zach. granica powiatu). Usytuow anie trzech pierwszych stref ilustruje rys. 1.

Obszary poszczególnych stref różniią się m iędzy sobą przede w szy st­ kim rzeźbą, rodzajem gleb i warunkami wodnymi.

Teren strefy m oreny czołowej wznosi się najwyżej nad poziom morza (maksymalne wzniesienia wynoszą 158 i 166 m); różnice we względnej wysokości większych wzniesień dochodzą do kilkudziesięciu m etrów przy niew ielkich m iędzy nimi odległościach, a związane z tym nachylenia zbo­ czy przekraczają w w ielu m iejscach 20%.

Stąd też najbardziej strome zbocza pokrywa roślinność leśna. Ogól­ nie biorąc w lasach dominuje sosna. Na glebach lepszych spotykamy lasy m ieszane lub naw et w yłącznie liściaste.

Dogodniejsze partie terenu są zajęte pod uprawę rolną, tam jednak istnieje niebezpieczeństwo erozji gleb [2].

W licznych podłużnych dolinach przecinających teren um iejscow iły się różnej wielkości jeziora (przeważnie rynnowe) lub też zalegają torfy dolinowe.

Obszar moreny dennej jest słabiej urzeźbiony i rzadziej spotykamy tu żyw sze form y pagórkowate, zbudowane z pleistoceńskich utworów gli­ niastych czy też piaszczystych. Uzupełniającym elem entem krajobrazu m oreny dennej są nieliczne ozy [10, 25]. Teren tej strefy został silnie w y ­ lesiony, tak że pozostały nieliczne enklaw y lasów sosnowych na glebach piaskowych luźnych i słabo gliniastych i małe partie lasów m ieszanych lub liściastych na glebach „m ocniejszych” w m iejscach mało przydątnych pod uprawę rolną (bardziej nachylone zbocza, wąwozy, pagórkowate for­ m y kam ienisto-gliniaste dtp.). Łączna powierzchnia zajęta przez lasy w tej strefie wynosi około 9,2% (łączna powierzchnia lasów w powiecie w od­ niesieniu do ogólnego obszaru w ynosi 18,3%).

G leb y le k k ie p o w ia tu sta rg a rd zk ieg o 385

R y s. 1. R o zm ieszczen ie u tw o r ó w m oren ow ych . O pracow ano w g danych B e e c k e ’go [6]

1 — m o r e n a d e n n a , 2 — m o r e n a c z o ł o w a , Я — k e m y , 4 — s a n d r y , 5 — o z y

D istrib u tio n of m orain e form ation s. W orked out from B e e c k e ’s data [6]

1 — g r o u n d m o r a i n e , 2 — f r o n t a l m o r a i n e > 3 — k a m e s , 4 — s a n d r , 5 — o s e s

W licznych obniżeniach terenu w ykształciły sią, podobnie jak w stre­ fie m oreny czołowej, gleby bagienne (torfowe, mursze, m ułowo-bagienne). W porównaniu do strefy m oreny czołowej m amy tu mniej jezior, ogólnie jednak biorąc sieć hydrologiczna jest jednak bardziej rozwinięta. Osią sie­ ci hydrologicznej jest rzeka Ina, a liczne jej dopływ y obejmują dość rów­ nom iernie prawie cały obszar m oreny dennej (rys. 1 i rys. 2). Na płaskich,

386 Z. C hudecki, H. G rein ert

R ys. 2. Z lew n ia rzek i Iny. O pracow ano w g d an ych K u rn a to w sk ieg o [9] In a riv er b asin . W orked ou t from K u rn a to w sk i^ data [9]

a szczególnie obniżonych fragmentach tej strefy w ystępuje w profilach gleb, zwłaszcza niecałkowitych, naglinowych, w różny sposób w ykształ­ cony poziom glejowy. Natomiast rzadko zaznacza się oddziaływanie wód gruntowych na profil glebowy w miejscach w yżej położonych, a zwłasz­ cza na kopulastych wierzchowinach i zboczach o w iększym nachyleniu, co odnosi się głównie do obszarów moreny czołowej.

Krajobrazy stref piasków sandrowych i piasków tarasów akumula­ cyjnych są zbliżone. W obu strefach rozległe obszary piasków, przeważnie luźnych, są pokryte zwartymi kompleksami lasów, głównie sosnowych. La­ sy pokrywające piaski tarasów akum ulacyjnych (zachodnia część powiatu) należą do tzw. Puszczy Goleniowskiej.

Teren obu stref jest na ogół płaski, acżkolwiek w yżej wznoszący się nad poziom morza w strefie piasków sandrowych (maksymalne w zniesie­ nie tarasu — 20 m n.p.m., a w strefie sandrów — 120 m n.p.m.).

G leb y le k k ie p o w ia tu sta rg a rd zk ieg o 387

Do elem entów ożywiających krajobraz tych stref należy zaliczyć nie­ w ielk ie pagórki piasków wydm owych, w ypełnione torfami obniżenia terenow e oraz nieliczne i niew ielkie polodowcowe zbiorniki wodne.

Łączna powierzchnia gleb uprawnych w obrębie omawianych stref jest niewielka.

Krajobraz powiatu stargardzkiego uzupełnia od strony południowo-za­ chodniej płaski obszar, pokryty holoceńskimi utworami (pyłowymi, gli­ niastymi, ilastym i — pochodzenia wodnego), będący fragm entem Niziny Pyrzyckiej.

Na klimat powiatu stargardzkiego, tak jak i dużej części Pomorza Za­ chodniego, oddziałuje w znacznej mierze Morze Bałtyckie. Stąd też we wszystkich prawie porach roku notuje się tu dużą niestałość pogody [17, 23]. Ilość opadów atm osferycznych jest wystarczająca (562 mm rocznie), ich rozkład jednak w poszczególnych porach roku nie jest zbyt korzystny (najwyższe opady w lipcu i sierpniu, a najniższe w marcu, kw ietniu i ma­ ju); od IV do IX — 344 mm, a od X do III — 288 mm [23].

Na ilość opadów i wahania tem peratury w yw iera wyraźny w p ływ rzeź­ ba terenu. W strefie m oreny czołowej opady są w porównaniu do pozosta­ łej części powiatu w yższe i wahanda temperatur nieco większe (średnia roczna temperatura wynosi 7,8 °C).

Niepom yślny rozkład opadów stwarza niebezpieczeństwo niedoborów wody w okresie suszy, a szczególnie w obrębie gleb lekkich ulegających erozji [16, 17].

Mimo tego z własnych obserwacji i opublikowanych danych wynika, że warunki klim atyczne tego powiatu pozwalają rozwijać intensywną gos­ podarkę rolną i są naw et lepsze (wg sugestii M i e c z y ń s k i e g o ) od obszarów np. środkowej Polski [11, 12].

C H A R A K T E R Y ST Y K A GLEB LEK K IC H

U W A G I D O T Y C Z Ą C E G E N E Z Y I M O R F O L O G I I

Gleby lekkie powiatu stargardzkiego uformowały się z piasków (zwa­ łowych, sandrowych, tarasów akum ulacyjnych) oraz lekkich glin zwało­ wych pod osłoną i w pływ em drzewiastej formacji roślinnej [3, 5, 20]. W lasach dominowały, zwłaszcza w okresie późniejszym, drzewostany sosnowe, sprzyjające rozwojowi procesów bielicowania [5]. Aktualnie naj­ bardziej typow e profile spotykamy jednak przeważnie w obrębie gleb w y ­ tworzonych z piasków gliniastych i glin.

Najsłabiej na ogół zaznaczają się poziomy m orfogenetyczne w gle­ bach bielicow ych piaskowych luźnych. Osady iluw ialne w licznych profi­ lach tych gleb uwidaczniają się w postaci żółtych lub rdzawobrunatnych poziomych pasemek na głębokości prawie całego profilu.

388 Z. C hudecki, H. G rein ert

Charakterystyczną budową odznaczają się gleby bieliicowe uprawne. Obraz profilu glebowego jest zniekształcony. W wyniku oddziaływania na te gleby sztucznego „uprawowego” procesu glebotwórczego zachowały one tylko w pewnym stopniu charakterystyczną budowę gleb bielicowych. Na podstawie zmian w szacie roślinnej terenu możem y wnioskować, że pro­ ces bielicowania w tych glebach został dawno przerwany [24]. Zachodzą­ ce zmiany w zalesiieniu om awianego terenu ilustruje rys. 3.

W bielicowanych glebach ornych 1 uległ największem u zniekształceniu, a naw et niekiedy całkowitem u zniszczeniu, poziom A 2. Istniejący poziom A o odznacza się najczęściej plamistością barwy.

R ys. 3. Z m ian y w sto p n iu z a le s ie n ia teren u C hanges in fo r e s t cover of th e terrain

Gleby orne o wyraźniejszym zbielicowaniu spotykam y na ogół tylko w terenie bardziej równinnym, natomiast w zasadzie nie ma ich na sto­ kach.

Pow ażny w pływ na zmiany morfologicznych cech gleb bielicow ych uprawnych wyw ierają często procesy erozji wodnej [2]. Procesy erozyj­ ne prowadzą do całkowitego zniszczenia poziomu A 2 i powstania w ten sposób gleb o profilu odpowiadającym swą morfologią glebom brunatnym. Z przemieszczanego z wierzchowin i zboczy materiału glebowego, osadza­ jącego się w obniżeniach terenu, powstają gleby o nie wykształconym profilu lub profilu złożonym [19].

Postępy odbielicowywania się gleb uprawnych są niekiedy maskowane przez okresowe oglejanie się poziomu próchnicznego. Zjawisko powsta­ wania tzw. poziomu pseudoglejowego barwy białawej obserwujem y w strefie oddziaływania na profil glebowy wód gruntowych, a więc w te­ renie płaskim, obniżonym [1, 16].

i G leby b ie lic o w e u p ra w n e jako te, k tórych cechy i w ła śc iw o ś c i u leg a ją z m ia ­ nom , p rop on u je D o b r z a ń s k i n azw ać ,;g leb a m i o d b ie lic o w a n y m i”, a T o m a ­ s z e w s k i ,,p o b ielico w y m i u p r a w n y m i” [13].

G leb y le k k ie p o w ia tu sta rg a rd zk ieg o S89

W ŁAŚC IW O ŚC I GLEB P IA SK O W Y C H LU Ź N Y C H I SŁ A B O G L IN IA ST Y C H

Dane obrazujące niektóre fizyczne i chemiczne właściw ości om awia­ nych gleb są umieszczone w tablicach 1— 4. W yniki te dotyczą profili re­ prezentujących przede wszystkim gleby uprawne wytworzone z piasku zwałowego.

W całym profilu gleby te zawierają niewielką domieszkę części szkie­ letow ych, a większą tylko w sporadycznych przypadkach (Tychowo — tabl. 1). Niektóre poziomy, warstwy poszczególnych profili zawierają po­ w yżej 25% części pyłowych, co pozwala na zaliczenie tych gleb do pylas- tych.

Ważniejsze uwagi dotyczące zbadanych fizycznych i chemicznych w łaś­ ciwości gleb piaskowych luźnych i słabo gliniastych podajemy w poniż­ szym streszczeniu.

1. Odczyn gleb piaskowych słabo gliniastych uprawnych jest przeważ­ nie słabło kwaśny, rzadziej kwaśny; pH w H20 dla poziomu A ± waha się w granicach 5,3—6,6, a w ln KC1 do 5,7. Koncentracja jonów wodorowych w glebach tego gatunku pod drzewostanami sosonowymi jest wvższa 0 0,4 do 1,0 pH (tabl. 2).

Odczyn poziomu podakumulacyjnego gleb uprawnych (poziom A 2) jest zbliżony do poziomu A lf a nawet przesuwa się w kierunku obojętnego. Najm niejszą na ogół koncentrację jonów wodorowych wykazuje poziom В 1 skała macierzysta, w której niekiedy znajduje się w niew ielkiej ilości w ęglan wapnia (np. Klępino — tabl. 2). W glebach piaskowych słabo gli­ niastych, a zwłaszcza luźnych, Са-СОз w ystępuje rzadko, zw ykle na w ięk­ szej głębokości.

2. Zawartość potasu i fosforu przyswajalnego w poszczególnych pozio­ mach gleb wytworzonych z piasku zwałowego słabo gliniastego jest silnie zróżnicowana: K 20 — 0,1— 12,7 mg/100 g gleby i P205 — 1,2— 9,0 m g/100 g gleby (tabl. 2). Najwięcej tych składników zawiera poziom próchniczny, co może świadczyć o w p ływ ie zabiegów agrotechnicznych, np. nawożenia [7]. W rozmieszczeniu tych składników w profilu glebowym nie ma ścisłej prawidłowości. Nie stwierdzono również całkowitej współ­ zależności m iędzy fosforem a potasem, np. przy średniej zasobności okreś­ lonego poziomu w potas stwierdzono złą zasobność tegoż poziomu w fos­ for i odwrotnie.

Ogólnie biorąc można uważać, że zasobność charakteryzowanych gleb w oba składniki jest najczęściej niedostateczna. Jeszcze mniej zawierają tych składników gleby leśne w ytworzone z piasków sandrowych i pias­ ków tarasów akum ulacyjnych.

3. G leby piaskowe luźne i słabo gliniaste wykazują słabe zdolności sorpcyjne (tabl. 3). Kwasowość hydrolityczna (H — 3yi) przeważnie nie

390 _{Z. C hudecki, H. G rein ert}

T a b l i c a 1 Skład mechaniczny g leb piaskowych słabo g lin ia s ty c h i luźnych

(Procent zaw artości poszczególnych fr a k c ji)

Mechanical composition of weakly loamy and lo o se sandy s o i l s (Percentual content o f fr a c tio n s iz e s )

Miejscowość L ocality Głę­ bokość Depth cm

Średnica cząstek - P a r tic le diameter mm > 1 1 -0 ,1 0 ,1 -0,05 0 ,0 5 -0,02 0 ,0 2 -0,006 1 o o 8 8 Ю «Г \₁ ^ 0 , 0 0 2 <C0,02 Klępino 0-25 4 ,5 63 23 9 3 0 2 5 25-35 9 ,1 67 20 8 3 1 1 5 80-100 4 ,7 57 17 13 8 4 1 13 110-130 8 ,8 69 16 8 4 1 2 7 Kępno 5-20 2 ,1 72 17 7 0 3 1 4 40-60 2 ,2 69 16 5 5 4 1 10 60-90 3 ,3 70 15 7 2 5 1 8 > 9 0 1 ,8 62 19 11 4 3 1 8 Kania 0-25 2,0 57 4 30 6 1 2 9 25-50 0,0 69 14 8 7 0 2 9 50-100 0,4 86 12 2 0 0 0 0 100-120 10,9 95 2 3 0 0 0 0 > 1 2 0 3 ,9 65 18 7 4 3 3 10 Wieleń 0-25 10,9 70 16 5 4 3 2 9 50-70 11,0 81 7 8 2 0 2 4 100-120 2 ,2 91 6 1 0 1 1 2 Ciszewo 0-25 13,2 78 8 7 2 2 3 7 35-60 15,1 77 .12 6 1 2 2 5 60-70 10,5 89 6 1 0 1 3 4 ' Tychowo 1 8-25 4, 4 61 22 8 2 4 3 9 25-70 3 ,6 69 13 9 5 2 2 10 75-95 25,0 80 9 3 4 3 1 8 > 9 5 3 ,8 94 3 0 1 1 1 3 Ciemnik 0-15 8 ,6 86 5 3 3 1 2 6 30-40 3 ,5 96 2 0 0 0 2 2 50-60 16,0 89 1 1 5 2 2 9 100-110 5 ,5 95 3 1 0 0 1 1 Satyrz 1 3-7 3 ,9 82 11 2 4 0 1 5 20-30 3 ,5 86 10 1 2 0 1 3 50-60 1 ,6 95 4 ₁ 0 0 0 0 Puszcza 0-5 0 ,2 83 5 6 4 1 1 6 Goleniowska 1 10-20 0,3 95 3 1 0 0 1 1 40-50 0 ,0 90 5 2 2 1 0 3 60-70 0 ,0 94 4 2 0 0 0 0 Puszcza 0-2 0,0 97 3 0 0 0 0 0 Goleniowska 2 2-12 0 ,0 96 2 1 1 0 0 1 40-50 0 ,0 96 4 0 0 0 0 0

G leb y le k k ie p o w ia tu sta rg a rd zk ieg o 391

przekracza jedności, a najwyższa zawartość kationów w ym iennych o cha­ rakterze zasadowym (S) wynosi 7,22 mg-równ./lOO g gleby. Najwyższą kwasowość hydrolityczną i zarazem zawartość kationów o charakterze zasadowym w ykazuje poziom próchniiczny. Warto przy tym podkreślić, że według niektórych autorów piasek słabo gliniasty, zawierający 5% próch­ nicy, ma taką pojemność sorpcyjną jak glina [19].

Zróżnicowanie kwasowości hydrolitycznej oraz kationów wym iennych 0 charakterze zasadowym w profilu glebowym jest znaczne i wiąże się wyraźnie ze składem mechanicznym.

4. Zawartość próchnicy w poziomie próchnicznym om awianych gleb jest na ogół niska i w ynosi 0,65— 2,89% (tabl. 2).

5. Przedstawione w tabl. 4 w yniki -wskazują na niekorzystne w łaściw oś­ ci wodne gleb piaskowych słabo gliniastych i luźnych oraz niekorzystną ich strukturę. O słabej strukturalności tych gleb świadczy wysoki ciężar objętościow y poszczególnych poziomów, a w tym także i poziomu próch- nicznego. Słabą strukturalność poziomów gleby, których ciężar objętoś­ ciow y jest wysoki, potwierdzają też badania terenowe.

W Ł A ŚC IW O ŚC I GLEB W YTW O RZO NY CH Z P IA S K Ó W G L IN IA ST Y C H I G L IN Y L E K K IE J (UTW ORY ZW AŁOW E)

Gleby wytworzone z piasków gliniastych i gliny lekkiej zajmują łącz­ nie około 55% całego obszaru. G leby wytworzone z gliny lekkiej, sta­ nowiące największą powierzchnię, są w w ielu m iejscach i do znacznej głę­ bokości silnie spiaszezone. W związku z tym istnieją nieikiedy trudności w rozgraniczeniu gleb piaskowych gliniastych niecałkow itych od gleb wytworzonych z gliin lekkich, głęboko spiaszczonych.

Spośród gleb piaskowych gliniastych na czoło w ysuw ają się gleby piaskowe gliniaste lekkie. Gleby te należą prawie w 70% do niecałkow i­ tych; w ich podłożu zalega na różnej głębokości przeważnie glina.

Rozm ieszczenie w ydzielonych rodzajów i gatunków gleb lekkich w ob­ rębie powiatu stargardzkiego przedstawia rys. 4.

W łaściwości gleb piasikowych, a tym bardziej wytworzonych z gliny lekkiej, są w porównaniu do poprzednich scharakteryzowanych gleb pias­ kow ych luźnych i słabo gliniastych nieco lepsze (tabl. 5— 8). W łaściwości te kształtują siię w wyraźnej zależności od rodzaju skały m acierzystej, geo­ logicznej budowy profilu, rzeźby terenu, stosunków hydrologicznych 1 zabiegów agrotechnicznych.

W ielowarstwowa budowa profilu glebowego (obserwowana najczęściej w strefie m oreny czołowej) powoduje zróżnicowanie struktury, pojemnoś­ ci wodnej, zdolności sorpcyjnej ii zasobności w składniki pokarmowe roś­ lin. Gleby piaskowe gliniaste lekkie naglinowe płytkie czy też średnio głębokie są znacznie lepsze od gleb całkowitych tego gatunku. Zasadniczą

со T a b l i c a 2 SS Właściwości chemiczne g leb piaskowych słabo g lin ia sty c h i luźnych

Chemical p ro p erties o f weakly loamy and lo o se sandy s o i l s

Miej scowość L ocality Głębokość Depth cm pH CaCO^ % Substancja organiczna Organie % W 100 g gleby przyswajalnego In 100 g s o i l ava ila b le Uwagi Note 1^0 ln KCl p205 K20 mg wycena - e v a l. mg wycena - e v a l. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Klępino 0-25 25-35 80-100 110-130 6,0 6,3 7,2 8 ,0 5 ,0 5.4 6.4 7.4 0,0 0,0 0,0 6,6 1,54 7,2 2,8 1,7 1,4 średnia - average z ła - bad b .z ła - very bad b .z ła - very bad

12,7 9.0 8 .1 5 ,9 średnia - average średnia - average średnia - average zła - bad gleba uprawna arable s o i l Kępno 5-20 40-60 60-90 > 9 0 5 ,6 6,2 6,4 6,3 5 .2 5 .5 5 .5 5 .2 0 ,0 0 ,0 0 ,0 0,0 2,08 6 ,0 2,5 1.7 1.7 średnia - average z ła - bad b .z ła - very bad b .z ła - very bad

11,4 9 ,6 9.5 8 .5 średnia - average średnia - average średnia - average średnia - average gleba uprawna arable s o i l Kania 0-25 25-50 50-100 100-120 > 1 2 0 6,2 5 ,9 6.4 6.5 6.6 5 .7 5 ,4 6 ,0 6 ,0 5 .7 0 ,0 0 ,0 0 ,0 0 ,0 0 ,0 2,63 2,02 4 .5 1,2 1,9 1 .6 9 ,0 średnia - average b .z la - very bad b .z la - very bad b .z ła - very bad dobra - good 11,8 8 ,2 8 .5 9 ,0 5 .6 średnia - average średnia - average średnia - average średnia - average z ła - bad g le ta uprawna arable s o i l Wieleń 0-25 50-70 100-120 5,3 5,7 6,1 4 ,8 5 ,2 5,5 0,0 0 ,0 0,0 2,89 5 ,5 5 ,2 4 ,0 średnia - average z ła - bad z ła - bad 3 ,9 5 ,6 6,0 b .z la - very bad z ła - bad z ła - bad gleba uprawna arable s o i l Z . C h u d e c k i, H . G r e in e r t

c. d . t ab licy 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Ciszewo 0-25 5 ,7 5 ,0 0 ,0 1,94 5 ,5 średnia - average 0,7 b .z ła - very bad gleba uprawna 35-60 5 ,5 5 ,0 0,0 1,7 b .zła -v ery bad 4 ,6 b .z ła - very bad arable s o i l 60-70 6,3 5 ,2 0 ,0 4 ,3 z ła - bad 10,2 średnia - average

Tychowo 1 0-25 6,6 5 ,4 0 ,0 1,45 1,56 b .z ła - very bad 2,b b .z ła - very bad gleba uprawna 25-70 6,7 6 ,0 0 ,0 2 ,0 z ła - bad 2,8 b .z ła - very bad arable s o i l 70-95 7,0 6,3 0,5 4 ,5 średnia - average b .z ła - very bad

> 9 5 7 ,6 6,7 0 ,9 2,3 z ła - bad 2,7 b .z ła - very bad

Ciemnik 0-15 5 ,4 4 ,7 0 ,0 1,19 2,4 z ła - bad 3 ,2 z ła - bad gleba uprawna 30-40 5 ,7 4 ,6 0 ,0 1 ,9 b .z ła - very bad 2 ,6 b .z ła - very bad arable s o i l 50-60. 5 ,3 4 ,4 0 ,0 4 ,7 z ła - bad 3 ,8 b .z ła - very bad

100-110 5 ,9 4 ,5 0 ,0 1,4 b .z ła - very bad 0 ,9 b .z ła - very bad

Satyrz VI 3-7 4 ,7 4 ,0 0 ,0 2,88 5 ,2 z ła - bad 3 ,8 b .z ła - very bad eleba leśn a 20-30 5 ,0 4 ,7 0,0 3 ,6 z ła - bad 4 ,6 b .z ła - very bad fo r e st s o i l 50-60 5 ,7 5 ,0 0 ,0 4 ,0 z ła - bad 1,9 b .z ła - very bad

Puszcza 0-5 5,3 4 ,3 0 ,0 5,60 1,3 b .z ła - very bad 2,4 b .z ła - very bad gleba leśna

Goleniowska 1 fo r e st s o i l

10-20 5 ,7 4 ,6 0 ,0 0,5 b .z ła - very bad 1,1 b .z ła - very bod 40-50 5 ,4 4 ,9 0 ,0 1,6 b .z ła - very bad 1,4 b .z ła - very bad 60-70 6 ,1 5 ,2 0 ,0 0,9 b .z ła - very bad 2,3 z ła - bad

Puszcza 0-2 4 ,3 3 ,6 0 ,0 1,16 1,5 b .z ła - very bad 0,8 b .z ła - very bad gleba leśna Goleniowska 2 _{2-12 4 ,0 3 ,7 0,0 1,4} b .z ła - very bad 0 ,6 b .z ła - very bad fo r e st s o i l

40-50 5 ,4 4 ,8 0 ,0 3 ,1 z ła - bad 1,4 b .z ła - very bad

G le b y le k k ie p o w ia tu s ta r g a r d z k ie g o 3 9 3 .

Rys. 4. P rzegląd ow a m apa g leb pow . stargardzkiego

G l e b y w y t w o r z o n e z: 1 — p i a s k ó w l u ź n y c h , 2 — s ł a b o g l i n i a s t y c h , 3 — g l i n i a s t y c h l e k k i c h , 4 — g l i n i a s t y c h m o c n y c h , 5 — g l i n l e k k i c h , 6 —

u t w o r ó w p y ł o w y c h , 7 — i ł ó w . R o d z a j e g l e b : l e k k i c h w y t w o r z o n e z: 8 — p i a s k ó w z w a ł o w y c h i g l i n z w a ł o w y c h , 9 — p i a s k ó w a l u w i a l n y c h s t a ­ r y c h t a r a s ó w r z e c z n y c h , 10 — p i a s k ó w w o d n o - l o d o w c o w y c h - s a n d r o w y c h . T y p y g l e b : 11 — b i e l i c o w a , 12 — b r u n a t n a , 13 — c z a r n e z i e m i e , l i —

b a g i e n n e , 15 — g l e b y n i e c a ł k o w i t e .

S oil m ap of the S targard d istrict

S o i l s f r o m : 1 — l o o s e s a n d s , 2 — w e a k l y l o a m y s a n d s , 3 — l i g h t l o a m y s a n d s , 4 — l o a m y s a n d s , 5 — l i c h t l o a m s , 6 — fiine s a n d f r a c t i o n s , 7 — s i l t f o r m a t i o n s . K i n d s o f l i g h t s o i l s : S — f r o m b o u l d e r s a n d s a n d b o u l d e r l o a m s , 9 — a l l u v i a l s a n d s o f o l d r i v e r t e r r a c e s , 10 — f l u v i o - g l a c i a l s a n d r y . S o i l t y p e s : 11 — p o d s o i l s , 12 — b r o w n e a r t h s , 13 — c h e r n o z e m s , 14 — b o g .soils, 15 — i n c o m p l e t e s o i l s . D e s i g n e d b y D r . Z. C h u ­ d e c k i a n d M g r . H . G r e i n e r t со CO Z . C h u d e c k i, H . G r e in e r t

G leb y le k k ie p o w ia tu sta rg a rd zk ieg o 395

T a b l i c a 3 Sorpcyjne w łaściw ości g leb piaskowych słabo g lin ia s ty c h i luźnych

Sorption p ro p erties o f weakly loamy and lo o se sands

Miejscowość L o c a lity Głębokość Depth cm Woda higroskopowa zwyczajna Normal hygroec. we£er H-3yx S T-S+H v -J L x io o т mg-równ./lOO g gleby - m e/100 g s o i l

Kępno 5-20 0,82 - - - -40-60 0,63 1,21 2,87 4,08 70,34 60-90 0,70 1,21 2,16 3,37 64,05 > 9 0 0,52 0,79 2,72 3 ,51 77,49 Kania 5-2C C,82 1,49 6,16 7,65 80,52 25-50 0,38 1,92 4,2 8 6,20 69,03 50-100 0,29 0,56 1,23 1,79 68,71 100-120 0,26 0,53 1,11 1,64 67,68 > 1 2 0 0,48 0,74 3,39 4,13 82,08 Wieleń 0-25 0,75 5,67 0,54 6,61 14,22 50-70 0,51 2,42 2,05 4 ,4 7 45,86 100-120 0,40 0,56 1,23 1,75 68,71 Ciszewo 0-25 0 ,66 1,86 3 ,02 4 ,8 8 61,88 35-50 0,72 1,57 2,27 3,84 58,56 60-70 0,38 0,44 0,44 0,88 50,00 Tychowo 1 0-25 1,21 1,67 4,2 6 5,93 72,00 25-70 1,23 1,21 6,16 7,37 83,58 70-95 1,11 - - - -Ciemnik 0-15 0,49 1,84 0,98 2,82 34,75 30-40 0,41 0,75 0,37 1,16 27,87 50-60 0,48 0,35 2,18 2,53 86,16 100-110 0,14 0,15 1,23 1,38 85,13 Satyrz VI 3-7 1,20 4 ,8 4 2,33 7,22 32,56 20-30 0,49 2,54 0,58 3,52 27,87 50-60 0,65 1,84 0,53 2,82 34,75 Puszcza 0-5 1,62 6,30 2,01 8 ,31 24,15 Goleniowska 1 _{10-20 0,22} 0,79 0,23 1,07 26,16 40-50 0,98 1,21 1,13 2,34 48,25 60-70 0,31 1,30 2,57 3,87 66,40 Puszcze 0-2 0,31 6,30 2,01 8 ,3 1 24,19 Goleniowska 2 _2-12 0,17 4 ,3 5 2 ,91 7,26 40,01 , 40-50 0,23 1,05 1,47 2,52 58,33

T a b l i c e 4 У/łasn ości wodne i cięża r objętościow y gleb piaskowych słabo g lin ia sty c h i luźnych

Water p rop erties end volumetric weight of weekly loamy and lo o se sands

Miejscowość Locality Głębokość Lcpth cm Ciężar objętościowy Vol. weight g /cm5 Maksymalna h igro-skopowość Maximal hygrosc. %

Pojemność wodna V/ater capacity %

chwilowa * - actu al kapilarna •- c a p illa r y maksymalna - maximal \w procencie in percent cięŻ 6TU weight o b ję to śc i v o l. ciężaru we ight o b ję to śc i v o l. ciężaru weight o b ję to śc i v o l. Kiępino 0-25 1,85 1,00 11,0 20,4 15,4 28,6 15,9 29,4 25-35 1,84 0,56 9,7 17,8 15,9 29,3 17,9 31,4 80-100 1,96 2,04 11,3 22,0 15,7 29,8 17,2 31,8 110-130 1,95 1,27 7,5 14,9 14,0 27,4 14,5 28,4 Ciszewo 0-25 1,72 _ _{11,7 20,3 .17,4 29,9 17,8 30,7} 35-60 1,77 - 5 ,0 8 ,9 18,3 32,4 23,0 40,7 60-70 1,73 - 4 ,8 8 ,2 17,5 30,2 18,1 31,3 Ifychowo 1 8-25 1,63 _ _9,6 15,6 16,4 27,9 17,0 28,2 25-70 1,76 - 8 ,6 15,7 18,7 34,7 19,0 35,2 70-95 1,86 - 7 ,2 13,4 17,3 32,2 17,6 32,7 > 9 5 1,84 - 4 ,2 7,3 17,1 31,5 18,1 33,3 Satyrz I 3-7 1,61 _ 8 ,9 14,3 22,5 36,3 23,6 37,9 20-30 1,72 - 6,3 10,6 18,5 31,8 19,9 3 4 ,2 50-60 1,83 - 4 ,2 7,3 1 7 Д 31,4 18,1 3 3,1 Puszcza 10-20 1,74 _ - _{15,9 27,7} - « Goleniowska 1 40-50 1,80 - - - 15,4 29,3 - -60-70 1,88 - - - - - - -Puszcza 2-12 1,64 _ _ _ _13,5 22,1 _ Goleniowska 2 40-50 1,81 - - - 12,9 23,3 - -* Aktualna w ilgotność Z . C h u d e c k i, H . G r e in e r t

G leb y le k k ie p o w ia tu sta rg a rd zk ieg o 397

Skłęd mechaniczny gleb bielicow ych wytworzonych z piasków g lin ia sty c h i g lin y lek k iej (Procent zaw artości.poszczególnych fr a k c ji)

Mechanical com position of p o d so lic s o i l s from loamy sands (Percentual content o f fr a c tio n s iz e s )

Miejscowość L o ca lity

Głę- Średnica cząstek P a r tic le s diameter mm Depth cm > 1 1-0, i 0,1 -0,05 0,05-0,02 00,006,02 -0,006 -0,002 ^0,002 < 0,02 Poczerńin 0-25 4,6 64 20 9 3 2 2 7 25-45 6,5 64 17 8 7 2 2 11 60-70 4,9 70 12 8 8 1 1 10 100-120 6,4 68 15 8 3 3 3 9 Ścienne 2-10 5,1 52 16 16 9 5 2 16 35-45 1.5 54 17 9 9 8 3 20 70-80 3,2 58 18 9 11 2 2 15 Suchanówko 5-25 3,6 53 22 10 7 6 2 15 60-80 2,3 57 22 11 2 6 2 10 >100 2,7 56 19 10 8 2 5 15 Żukowo 5-25 1.5 43 20 19 10 4 4 18 30-45 4,3 48 30 19 6 5 2 13 50-75 0,6 28 30 26 8 5 3 16 > 100 0,3 48 27 14 7 2 2 11 Tychowo VI 0-25 ,5,0 58 15 14 3 7. 3 13 30-50 7,7 63 19 8 4 5 1 10 >75 ‘2,4 62 ' 16 4 9 5 4 18 P ia szczy te 5-15 5,9 63 12 9 4 4 8 16 30-50 5,0 71 *11 2 5 0 11 16 70-80 2,0 50 11 9 8 5 17 30 Kozia Góra 0-10 3,5 55 17 12 8 3 5 16 20-30 2,2 56 18 •9 4 3 10 17 60-70 2,6 50 14 9 6 3 18 27 100-120 4,5 50 14 12 10 5 9 24 Długie 0-24 5,7 59 16 11 7 6 1 14 24-40 9,2 57 14 14 8 6 1 15 45-55 _. i ’1 49 16 14 13 6 2 21 100-120 2,9 52 16 14 12 5 1 18 Kanice 0-30 2,3 52 15 14 10 7 2 1? 30-60 0,9 30 21 24 5 16 4 25 60-30 0,0 15 25 30 14 10 6 30 90-110 7,9 57 16 10 13 3 ж 1 17

T a b l i c a 6 Właściwości chemiczne g leb lekkich wytworzonych z piasków g lin ia s ty c h i g lin y le k k ie j

Chemical com position of lig h t s o i l s from loamy sands and lig h t loams

Miejscowość L ocality Głębokość Depth cm pH CaCO^ % Substancja organiczna Organie eubstanc. % W100 g gleby przyswajalnego In 100 g s o i l a v a ila b le Uwagi Note p2o5 K2O н20 ln KCl og wycena - e v a l . mg wycena - ev a l. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Poczernin 0-25 6,4 5,4 0,0 1,58 5,5 śred nia - average 11,8 średnia - average gleba uprawna

25-45 6,3 5,4 0,0 4,2 z ła - bad 8,2 średnia - average arable s o i l

60-70 6,5 5,7 0,0 4,2 z ła - bad 7,7 średnia - average

100-120 6,4 5,3 o',o 4 ,7 średnia - average 9,0 średnia - average

Ścienne 2-10 7,6 5,4 0,0 1,03 4 ,7 z ła - bad 10,2 średnia - average gleba uprawna

35-45 6,8 5,8 0,0 5,2 średnia - average 3,2 b .z ła - very bad arable s o i l

70-80 7,8 7,5 7,8 2,0 b .z ła - very bad 6,8 z ła - bad

Suchanówko 5-25 6,5 5,8 0,0 1,75 5,0 średnia - average 8,0 średnia - average gleb a uprawna

60-80 6,5 6,1 0,0 5,2 średnia - average 4,8 z ła - bad arable s o i l

> 1 0 0 7,5 7,0 4,5 3,3 b .z la - very bad 0,0 b .z ła - very bad

Żukowo 5-25 6,4 5,5 0,0 1,05 1,8 b .z ła - very bad 2,3 b .z ła - very bad gleba uprawna

30-45 7,1 6,1 0,0 0,93 0,5 b .z ła - very bad 3,2 z ła - bad arable s o i l

50-75 7,4 6,3 0,0 0,86 1,1 b .z ła - very bad 4,0 z ła - bad

> 1 0 0 7,2 6,4 1,3 5,5 średnia - average 3,2 z ła - bad

Z . C h u d e c k i, H . G r e in e r t

c .d . t a b lic y 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Tychowo VI 0-25 30-50 >75 7.0 7.1 7.2 6.7 6.8 6,6 0,0 0,0 5,6 1,56 6,0 3,6 2,0 średnia - average b .z ła - very bad b .z ła - very bad

5,8 1,1 5,0

z ła - bad b .z ła - very bad z ła - bad gleba uprawna arable s o i l P iaszczyte 5-15 30-50 70-80 6,9 7,0 6,6 5,8 5.6 4.7 0,0 0,0 0,0 0,74 5,8 4,1 9,5 średnia - average z ła - bad dobra - good 9,2 6ro 7,1 średnia - average z ła - bad z ła - bad gleba uprawna arable s o i l Kozia Góra 0-10 20-30 60-70 4,3 4.7 5.8 3,7 4,2 4,1 0,0 0,0 0,0 3,09 4,9 6,2 3,2 średnia - average dobre - good b .z ła - very bad

6.7 9.8 4,1

z ła - bad z ła - bad b .z ła - very bad

glebe leśna fo r e st s o i l Długie 0-24 24-40 45-55 100-120 6,1 5,8 6,4 7,3 5.4 5.4 5,8 6.5 0,0 0,0 0,0 0,6 1,65 5,5 0,7 0,7 0,3 średnia - average b .z ła - very bad b .z ła - very bad b .z ła - very bad

11,0 7,7 8,2 8,5 średnia - average z ła - bad średnia - average średnia - average gleba uprawna arable s o i l Kanice 0-30 30-60 60-90 90-110 6,8 6,3 6,-9 6,2 6,2 5,6 5,8 5,4 0,0 0,0 0,0 0,0 2,12 7,4 2,0 1,1 1,8 średnia - average b .z ła - very bad b .z ła - very bad b .z ła - very bad

13,8 1,1 6,0 4,0

dobra - good b .z ła - very bad z ła - bad b .z ła - very bad

gleba uprawna arable 6 o il G le b y lek k ie p o w ia tu st a r g a r d z k ie g o 3 9 9

400 Z. C hudecki, H. G rein ert

T a b l i c a 7 Sorpcyjne w łaściw ości g leb lekkich wytworzonych z piasków g lin ia s ty c h i g lin y le k k ie j

Sorptive p ro p erties o f l i g h t s o i l s from loamy sands and lig h t loams

Miejscowość L ocality Głębokość Depth cm Woda higroskopowa zwyczajna Normal hycr. water % h«37i S T-SfK V - 5 X 100 T

mg-równ./lOO g gleby - m e/100 g s o i l

Poczernin 0-25 1.12 1,54 2,70 4 ,2 4 63,68 25-45 1,47 1 ,4 1 1,75 3,16 55,38 60-70 1,83 1,65 3 ,94 5,59 70,49 100-120 1,17 1,29 4 ,6 0 5,8 9 78,10 Ścienne 2-10 0,80 1,14 5 ,1 8 6 ,3 2 81,96 35-45 0,98 1,49 1 ,0 0 2 .49 40,16 70-80 0,63 - - - -Suchanówko 5-25 1,14 1,40 5 ,27 6,67 79,01 60-80 0,93 1,21 2,87 4 ,08 70,34 > 1 0 0 1,00 - - - -Żukowo 5-25 1,39 0,96 3,3 1 4 ,2 7 77,51 30-45 1,07 1,05 1,47 2,52 58,33 50-75 1 ,19 0,44 2,8 2 3 ,2 6 86,50 > 1 0 0 1,1 1 - - « • P ia szczy te 5-15 0 ,6 0 0,87 3 ,77 4,6 4 81,25 30-50 0,50 0 ,6 1 0,77 1,38 45,80 70-80 1,64 1,30 26,16 27,46 92,96 Kozia Góra 0-10 0,92 6,30 2,01 8 ,3 1 24,19 20-30 0,53 0,79 0,28 1,07 26,17 60-70 2,48 2,71 7,38 10,09 73,73 100-120 2 ,7 0 - - - -Długie 0-24 0,73 4 ,73 3 ,4 0 8,13 4 1,82 24-40 0,69 2,97 5,60 8,57 65,34 45-55 1,23 2,10 11,40 13,50 84,44 100-120 0,96 - - - -Kanice 0-30 0,97 1,66 6,50 8 ,16 79,65 30-60 2,17 1,57 3 ,50 5,07 69,03 60-90 2 ,61 2 ,89 8,30 11,19 74,17 90-110 1,42 1,40 9,70 11,10 87,39

G leb y le k k ie p o w ia tu sta rg a rd zk ieg o 401

T a b l i c a 8 W łaściwości wodne i cię ż a r objętościow y gleb lek k ich wytworzonych z piasków g lin ia s ty c h

i g lin y le k k ie j

Water p ro p erties and volumen weight o f lig h t s o i l s from loamy sands and lig h t loams

Miejscowość L ocality Głę­ bokość Depth cm Ciężar o b ję to ś­ ciowy Vol. weight g /слг Maksymalna h ig ro -skopowość Maximal hygrosc. %

Pojemność wodna - Water .capacity % chwilowa

actu al kapilarnac a p illa r y maksymalnamaximal w procencie in percent ciężaru weight Й 1 Г v o l . ciężaru weight °tobi r T ol. ciężaru weight °tobi s -v o l. Poczernin 0-25 1,73 1,96 14,7 25,3 19,8 3 4,2 21,2 3 6,8 25-45 1,90 1,85 8 ,0 16,6 15,3 3 0 ,0 16,0 31,0 60-70 1,81 - 7,9 14,5 17,5 3 2,00 1 8 ,1 32,7 100-120 1,99 - 10,6 21,3 12,9 25,7 13,9 27,6 Ścienne 2-10 - _{1 ,89} - 27,0 - 29,6 - 3 0,5 35-45 - 2 ,88 - 25,2 - 28,1 - 28,5 70-80 1,99 1,89 12,1 23,1 14,9 29,7 15,5 3 0,9 Suchanówko 5-25 1,86 _ _13,9 25,5 17,6 32,7 18,2 33,8 60-80 1,92 - 13,8 26,4 16,6 31,8 17,0 32,7 > 100 - - - 20,8 - 26,5 - 27,4 Żukowo 5-25 1,66 1,58 1 8,2 3 0 ,1 23,6 3 9 ,2 24,0 39,8 30-45 1,74 1,17 14,1 24,7 20,2 3 5 ,2 2 1,2 36,8 50-75 1,86 1,24 1 7,0 3 1 ,0 19,9 3 7,0 20,0 37,3 > 1 0 0 1,96 2 ,1 6 14,3 27,9 16,0 3 1 ,2 16,4 3 1 ,9 Tychowo VI 0-25 1,77 1,67 10,9 19,2 20,4 3 6 ,0 20,5 36,3 30-50 1,92 0,46 10,6 20,3 15,6 3 0 ,0 16,0 30,7 > 7 5 1,96 1,38 1 2,6 24,7 24,8 4 8,6 2 5,1 4 9 ,2 F ia szczy te 5-15 1,70 1,61 - - 21,0 35,7 21,4 3 6,4 30-50 1,83 1,05 - - 17,8 32,6 18,0 32,9 70-80 1,76 2 ,90 - - 26,3 46,3 26,4 4 6 ,5 Długie 0-24 1,79 1,93 _ - 18,3 32,8 18,8 33,6 24-40 1,85 1 ,1 4 - - 16,5 30,6 17,0 31,5 45-55 1,78 2,35 - - 20,6 3 6,7 20,9 3 7,2 100-120 1,82 2 ,70 _- - 19,9 3 6 ,2 20,5 37,3 Kanice 0-30 1,61 2 ,28 _ _ 24,5 3 9,4 24,7 3 9,8 30-60 1,75 2,57 - 19,5 3 4 ,1 19,6 34,3 60-90 1,53 3 ,0 9 - 2 7,0 41,3 27,7 42,4 90-110 1 ,8 1 2 ,4 0 _- 2 2 ,1 40,0 22,3 40,4 R o c z n i k i G l e b o z n a w c z e t. X I I I z. 2

402 Z. C hudecki, H. G rein ert

wadą gleb gliniastych lekkich całkowitych jest niewystarczająca pojem ­ ność wodna (tabl. 8). Gleby te wykazują też słabe właściwości sorpcyjne (H = Зг/г — 0,44— 6,30 mg-równ., a dla *S — 0,28— 11,03 m g-równ. w 100 g gleby, tabl. 7).

W porównaniu z glebami piaskowym i słabo gliniastym i i luźnym i zw ięźlejsze gleby w ytworzone z piasków gliniastych i gliny lekkiej w y ­ kazują pojemność wodną kapilarną iwyższą o 16,3%, a pojemność sorpcyj­ ną o 79% (obliczono na podstawie danych zawartych w tabl. 3, 4, 7, 8). Gleby lekkie wytw orzone zarówno z piasków gliniastych lekkich i moc­ nych, jak i gliny lekkiej nieznacznie różnią się między sobą pod względem odczynu, zasobności w próchnicę oraz w przyswajalny fosfor i potas (tabl. 6).

Odczyn tych gleb (uprawnych) jest przeważnie słabo kwaśny lub obo­ jętny (pH w Hi>0 5,8— 7,8, tabl. 6); zawartość próchnicy w poziomie Л г waha .się w granicach 0,74— 2,12%, a miąższość A 1 od 20 do 30 cm; m aksy­ malna (ilość Po Or, na 100 g gleby wynosi 6,2 mg, a KoO — 13,8 mg.

Zasobność omawianych gleb w fosfor i potas należy ocenić jako słabą lub często złą. Zawartość substancji organicznej w poziomie próchnicz- nym ulega znacznym wahaniom i w w ielu miejscach, zwłaszcza na zbo­ czach, jest niska. Mimo niewystarczającej zasobności poziomu próchniczne- go w substancję organiczną jej w pływ na kształtowamie się właściw ości ba­ danych poziomów zaznacza się dość wyraźnie.

R O L N I C Z A W A R T O Ś Ć G L E B L E K K I C H P O W I A T U S T A R G A R D Z K I E G O

Uż yt kowani e. Uprawne gleby całego obszaru (wszystkie typy, rodzaje i gatunki) podzielono na trzy kompleksy:

— kompleks gleb pszenno-buraczanych, — kompleks gleb żytnio-ziem niaczanych, — kompleks gleb żytnio-łubinowych [8].

Kompleksy gleb pszenno-buraczanych tworzą głównie gleby brunat­ ne (i czarne ziemie w południowo-zachodniej części powiatu oraz m niejsze powierzchnie gleb lekkich (piaskowe gliniaste naglinowe, gliniaste moc­ ne całkowite i wytworzone z gliny lekkiej).

Ogółem ta grupa gleb stanowi tylko około 5,4% powierzchni gleb or­ nych.

Największą powierzchnię (około 76% gleb ornych) zajmują gleby kom­ pleksu żytnio-ziemniaczanego. Należą tu przede wszystkim gleby piasko­ we, gliniaste lekkie, znaczna część gleb wytworzonych z glin (głęboko spiaszczonych) oraz części gleb piaskowych słabo gliniastych.

Kompleks żytnio-łubinow y (około 18% powierzchni gleb ornych) obej­ m uje głównie gleby słabo gliniaste i część piaskowych luźnych.

G leb y le k k ie p o w ia tu sta rg a rd zk ieg o 403

Przeciętne plony w q/ha podstawowych upraw w okresiie przedwojen­ nym w g M o r g e n a przedstawiają się następująco: pszenica — 18, ży­

to — 20, ow ies — 22, ziemniaki — 200, buraki — 240.

Powojenne rezultaty wskazują, że uzyskiwanie plonów tej wysokości lub większych wymaga starannej uprawy gleb i dobrego nawożenia [8 , 11, 12].

Wartość bonitacyjna. Na podstawie w yników aktualnej klasyfikacja bonitacyjnej gleb ustalono, że w stosunku do ogólnej powierzchni gleb uprawnych na poszczególne klasy przypada:

K lasa % pow ierzchni K iasa

II 1,8 IVb

I l ia 3,6 V

IH b 13,6 VI

IVa 36,3

Wartość bonitacyjną gleb lekkich odzwierciedlają głównie klasy: IVa, IVb, V, VI oraz częściowo IHb i Ilia. Klasy te obejmują około 90% po­ w ierzchni gleb uprawnych powiatu.

Klasy V i VI reprezentują gleby piaskowe luźne ii słabo gliniaste. Podział ten jest uzasadniony, chociaż nie znajduje pełnego pokrycia w uzyskanych wynikach badań laboratoryjnych. Wyniki te dowodzą, że zróżnicowanie fizycznych i chemicznych właściwości jest istotne, ale nie pokrywa s;ię zawsze w pełni z przynależnością danej gleby do określonej klasy bonitacyjnej. Nieduże różnice we właściwościach gleb dwu sąsiadu­ jących ze sobą klas bonitacyjnych (np. IHb i IVa) można by tłumaczyć działalnością człowieka, który przez zabiegi agrotechniczne wyrów nuje te różnice [7].

Z A G A D N I E N I E P O L E P S Z E N I A W Ł A Ś C I W O Ś C I G L E B L E K K I C H

Z dotychczasowych badań wynika, że gleby lekkie, głównie piaskowe luźne, słabo gliniaste i gliniaste lekkie wym agają pełnego nawożenia or­ ganicznego i m ineralnego oraz uregulowania stosunków wodno-powietrz- nych. Najbardziej trudnym zadaniem jest uregulowanie stosunków wod- no-powietrznych gleb. W licznych podmokłych obniżeniach wymagają one drenowania, a na zboczach, wierzchowinach, płaskowyżach zatrzym ywa­ nia w glebie wód pochodzących z opadów atmosferycznych. Zatem wyłania się pilne zadanie zwiększenia pojemności wodnej gleb, ze szczególnym uw zględnieniem terenu falistego. Stwierdzono, że podczas dłużej trwają­ cej suszy mogą przejawiać się niedobory wody na zboczach i wierzchow i­ nach w ciągu dość długiego okresu czasu (maj-lipiec) [16].

Pojemność wodną można by zwiększyć stosując dość regularnie w ięk­ sze dawki nawozów organicznych. Istniejące trudności w wyprodukowa­

% p ow ierzch n i 26,1 14,4 3,9

Z. C hudecki, H. G rein ert

niu potrzebnej do nawożenia ilości masy organicznej można by częściowo rozwiązać przez zastosowanie do tego celu dobrze rozłożonego czy nawet podkompostowanego torfu. Źródłem torfu niskiego dobrze rozłożonego może być pobliski teren jezior: Miedwia, Żelewskiego i Będgoszczy. W re­ jonie tym jest planowana eksploatacja marglu. Przewidziany do usunięcia nadkład torfu w yniesie co najmniej około 2— 3 m in m 3. Torf ten zawiera średnio 47% substancji organicznej i do 30% CaCO.* [4]. Może on zatem wzbogacić glebę w próchnicę i wpłynąć na regulację odczynu gleby.

Torf zmieszany w ten sposób z m arglem dostarczy też nawożonej g le­ bie magnezu (około 0,8%), którego mało zawierają szczególnie lżejsze gleby piaskowe [15].

W N IO SK I

1. Gleby lekkie pow. stargardzkiego dzielą się na w iele kom pleksów różniących się genezą skały m acierzystej, składem mechanicznym, budo­ wą profilu glebowego, niektórym i właściwościam i fizycznym i i chemicz­ nymi, a zatem i wartością rolniczą.

Pod względem obszaru na czoło wysuwają się gleby lekkie w ytw o­ rzone z gliny zwałowej, a spośród gleb piaskowych — piaskowo-gliniaste (przeważnie naglinoiwe). Następną pozycję zajmują gleby piaskowe luźne i słabo gliniaste wytworzone z piasków sandrowych i piasków tarasów akum ulacyjnych.

2. Położenie poszczególnych kom pleksów gleb w terenie wiąże się głównie z charakterystycznym strefow ym rozmieszczeniem m acierzystych skał (rys. 1).

3. Cechy morfologiczne gleb lekkich są zróżnicowane, chociaż pierwot­ nie prawie na całym obszarze kształtowały się pod w pływ em procesów bielicowania. Typowe profile gleb bielicowych reprezentują niektóre gle­ by leśne i rzadko gleby uprawne. W terenie silnie urzeźbionym spotyka­ m y często na zboczach gleby odpowiadające morfologicznie glebom bru­ natnym, a w obniżeniach glebom o nie wykształconym profilu. Gleby uprawne zatraciły w wysokim stopniu cechy gleb bielicow ych i często poziom A 2 jest zupełnie niewidoczny.

4. Skład m echaniczny gleb lekkich uformowanych z utw orów zwało­ wych cechuje z jednej strony znaczna ilość części pyłowych, a z drugiej strony niezbyt duża domieszka części szkieletow ych.

5. Pod względem niektórych właściw ości zbadane rodzaje ii gatunki gleb uprawnych wykazują znaczne podobieństwo:

— Profile tych gleb są przeważnie pozbawione СаСОз lub zawierają go niew iele w głębszych poziomach (0,5— 7,8%).

G leb y le k k ie p o w ia tu sta rg a rd zk ieg o 405

sw ajalny fosfor i potas jest na ogół silnie zróżnicowana i najczęściej słaba lub zła, przy czym stosunkowo najlepsza w poziomie próchniczym.

— Poziom próchniczny w ydzielonych rodzajów i gatunków gleb uprawnych zawiera przeważnie mało substancji organicznej (w granicach 0,74— 2,89%); średnio zawartość substancji organicznej wynosi 1,61%.

— Poszczególne gatunki i rodzaje gleb uprawnych mało różnią się odczynem (odczyn słabo kw aśny do obojętnego, rzadziej kwaśny).

6. Najbardziej zakwaszone są gleby leśne (pH w H2O 4,0— 6,1 i w ln KC1 3,7— 5,2).

7. Najm niejszą pojemnością wodną i sorpcyjną odznaczają się gleby piaskowe luźne i słabo gliniaste, a największą gleby piaskowe gliniaste mocne i wytworzone z gliny lekkiej. Różnica w pojemności wodnej ka­ pilarnej m iędzy glebami wynosi 16,3%, a w pojemności sorpcyjnej około

79%.

8. Pod względem wartości użytkowej większość gleb lekkich należy do IVa, IVb i V klas bonitacyjnych, co stanowi 76,8% powierzchni znaj­ dującej się pod uprawą rolną.

9. Zarejestrowana wysokość plonów wskazuje na znaczne możliwości produkcyjne gleb piaskowych gliniastych, a tym bardziej wytworzonych z gliny lekkiej. Osiągnięcie tych rezultatów jest jednak m ożliwe tylko przy stosowaniu należytych zabiegów agrotechnicznych, zmierzających przede w szystkim do regulacji stosunków wodno-powietrznych, poprawy struktury gleb oraz zasobności w próchnicę i składniki pokarmowe ro­ ślin.

L IT E R A T U R A

[1] B o r o w i e c S.: P ro b lem y w y o d ręb n ien ia p oziom ów p seu d o g lejo w y ch w g le ­ bach p ia szczy sty ch n a g lin o w y ch . P ost. N auk R oln., nr 5, 1958.

[2] B o r o w i e c S., C h u d e c k i Z.: Z n aczen ie erozji g leb w w o je w ó d z tw ie szcze­ ciń sk im . N o w e R o ln ictw o , nr 10, 1959.

[3] B t i l o w K.: D ie W ald - und A ck erb öd en N ord ost D eu tsch lan d s. D ohrniana, B. 13, S te ttin 1934.

[4] C h u d e c k i Z.: C h a ra k tery sty k a p o k ła d ó w m arglu nad jezio rem M iedw ie. R oczn. G lebozn., tom IX — dodatek, I960.

[5] C z u b i ń s k i Z.: B ad an ia fizjo g ra ficzn e nad P o lsk ą Z achodnią, nr 2, z. 4, P ozn ań 1950.

[6] D e e с к e W.: G eologie v o n P om m ern . B erlin 1907.

[7] D o b r z a ń s k i В.: E w olu cja g leb sp o w o d o w a n a k u ltu rą rolną. P ol. T ow . G lebozn., P oznań 1957.

[8] G ó r k a - N i w i ń s k i S., C h u d e c k i Z.: W p ły w w a ru n k ó w p rzyrod n iczych n a k sz ta łto w a n ie się p rod u k cji rolnej w w o je w ó d z tw ie szczeciń sk im (m aszy­ nopis), 1961.

[9] K u r n a t o w s k i H.: A b flu ss Vorgang und W a sserh a u ssh a lt des Ih n a g eb ietes. H a lle -S a a le 1934.