SEPTEMBER 2015
. a r r
•
Jaarcijfers grootste bouwbedrijven over 2014
Het jaar 2 0 1 4 h e e f t v o o r d e g r o o t s t e
b o u w b e d r i j v e n s t e r k u i t e e n l o p e r i d e
r e s u l t a t e n o p g e l e v e r d . Z w a r e v e r l i e z e n ,
m a a r ool< g r o e i v a n o m z e t e n w i n s t .
O n d a n k s e n k e l e l i c h t p u n t j e s in d e
m a r k t , z o a l s e e n t o e n a m e v a n d e
w o n i n g b o u w , is er o n v o l d o e n d e z i c h t
o p g r o e i . D a t blijkt u i t e e n s e l e c t i e v a n
j a a r v e r s l a g e n , w a a r o n d e r d i e v a n d e
b e u r s g e n o t e e r d e b e d r i j v e n .
Dirk DubbelingVoor twee van de grootste bouwbedrijven is 2014 een nachtmerrie geworden. Strukton en Ballast Nedam verloren miljoenen bij de aanleg van delen van de A2 (de ondertunneling bij Maastricht) en de A15 (tussen Rotterdam en deTweede Maasvlakte met onder meer de Botlekbrug). Deze twee projecten zijn uitgebreid in de medio belicht. Bij deze opdrachten dragen de bouwers veel verantwoordelijkheid en lopen dientengevolge veel risico. Dat wreekt zich nu. Strukton moest voorzieningen treffen van € 33 miljoen voor het A15-project en € 16 miljoen voor het A2-project en
kwam mede daardoor flink in de rode cijfers terecht. Het jaarver-slag van 2014 werd tot in juni 2015 uitgesteld. Ballast Nedam heeft de presentatie van de jaarcijfers tot tweemaal toe moeten uitstellen. Leningen en de uitgifte van nieuwe aandelen moeten samen €63 miljoen opleveren.
De netto omzetten van de grootste Nederlandse bouwbedrijven, behaald in 2014, vertonen onderling sterk tegengestelde resultaten. Strukton scoorde van deze bedrijven ondanks de twee 'probleem-opdrachten' het best; het kwam m e t € 1774,9 miljoen 12,7% hoger uit dan in 2013 en behaalde daarmee de beste omzet ooit uit zijn bestaan. Ook de netto omzet van BAM, Nederlands grootste bouwbedrijf, groeide: met 3,9% tot € 7314 miljoen.
VolkerWessels - nummer tw,ee - zag de omzet met 2,6% licht dalen tot €4400 miljoen. DuraVermeer kwam goed weg met een daling van 2,8%. De omzet van de andere hier besproken bouwbedrijven daalde forser De netto omzet van Van Wijnen en Ballast Nedam daalde met respectievelijk 4,5 en 5,2%. De omzet van Janssen de Jong en TBI daalde forser, met 8 en 10,4%. VoorTBI was het de vierde achtereenvolgende daling. Heijmans (-6,6% en de zevende omzetdaling op rij) spreekt van een 'moeizaam jaar'.
IMetto winst/netto verlies
Een hogere netto omzet garandeert echter nog geen goede netto winst. BAM zonk naar€ 108,2 miljoen netto verlies. In 2013 maakte het nog € 46,2 miljoen winst. Dat komt onder meer door
'onderdekking van algemene kosten en een orderportefeuille met een lage kwaliteit'. Er zijn dus opdrachten aangenomen tegen te lage offertes. Strukton verloor € 32,8 miljoen. Het negatieve resultaat van Strukton is veroorzaakt door € 61 miljoen aan voorzieningen (waaronder de € 49 miljoen voor
S E P T E M B E R 2015
Vaanplein en de ondertunneling van de A2 Maastricht. Vorig jaar boekte het al €42 miljoen af voor het Vaanplein-project. De eigenaar heeft nu € 25 miljoen moeten inbrengen om het bedrijf te redden. Strukton heeft inmiddels een grillige nettowinst-geschie-denis: in 2011 draaide het € 15,5 miljoen verlies, in 2012 € 18,2 miljoen winst, in 2013 € 15,9 miljoen verlies en nu in 2014 € 32,8 miljoen verlies.
Drie hier besproken bedrijven zagen naast een dalende omzet ook verlies ontstaan. Ballast Nedam leed een kolossale €103 miljoen verlies. In 2013 leed het al € 41 miljoen verlies, evenals in 2012. Heijmans incasseerde € 47,3 miljoen verlies. Het leed € 11 miljoen verlies op een design & construct-slibverwerkingsinstallatie. Van de zeven voorgaande jaren sloot dit bedrijf er vijf met verlies af. Ook DuraVermeer kwam in de rode cijfers terecht (€ 7,5 miljoen verlies). Anderzijds hoeft een omzetdaling een netto winst niet in de weg te staan. Alsof er geen crisis in de bouw heerst, meldde Volker-Wessels als enige van de grote bouwers een forse netto winst: € 121 miljoen {een groei van 34%). Enkele andere grote bedrijven kwamen ook positief uit en scoorden procentueel nog beter dan VolkerWessels. Van Wijnen verdubbelde de winst naar € 10,7 miljoen en Janssen De Jong groeide van € 2,5 naar € 4,5 miljoen (+80%), maar alle winst van dit bedrijf is in het buitenland behaald. TBI boekte een miniem winstje van € 1,4 miljoen na een verlies van € 13,1 miljoen in 2013. Geen van de bedrijven boekte in 2014 zowel een omzetgroei als een winstgroei.
De omvang van de netto verliezen worden niet alleen op directe wijze veroorzaakt door minder opdrachten of uit de hand gelopen kosten van projecten, maar ook indirect in de vorm van
bijvoorbeeld reorganisatiekosten. Zo heeft Strukton € 15 miljoen voor reorganisatiekosten opzij gezet.TBI heeft als gevolg van de slechte marktomstandigheden € 11,6 miljoen aan reorganisatie-lasten gereserveerd. DuraVermeer trof voor dat doel voor de wegenbouwdivisie een reorganisatievoorziening van € 6,4 miljoen. Daarnaast Is voor € 4,6 miljoen aan grondposities en goodwill afgewaardeerd. Ook in 2013 waren dit de incidentele lasten van dit
bedrijf. Janssen de Jong heeft € 1,5 miljoen afgeboekt op grond en vastgoed. VolkerWessels boekte € 10 miljoen af op grond en vast-goed dat het bedrijf niet kwijtraakt en wat steeds minder waard wordt (in 2013 € 11 miljoen). Heijmans boekte € 14 miljoen af en reserveerde € 29 miljoen voor reorganisatiekosten. Ballast Nedam kromp in; het verkocht voor € 78 miljoen aan onderdelen,
waaronder de offshore-activiteiten.
Woningbouw
Afgaande op de gegevens van de grote bouwbedrijven komt de nieuwbouw van woningen weer op gang. Het NIBUD-advles om de leencapaciteit voor hypotheken te verlagen wordt weliswaar nagevolgd, maar toch zijn de vooruitzichten positief. Vooral in de Randstad en in de steden wordt 'pril herstel' (Van Wijnen) ervaren, voornamelijk in de goedkope en middeldure segmenten
PPS-projecten kennen grote
risico's
(DuraVermeer). Heijmans vindt het herstel van de woningmarkt in 2014 nadrukkelijker zichtbaar dan in 2013. Ballast Nedam ziet de groei van de woningbouw in 2015 als enige lichtpunt.
Het herstel valt ook aan de cijfers af te lezen. VolkerWessels leverde in 2014 4195 woningen op (1076 meer dan in 2013). Het verkocht er 1613 tegenover 1104 in 2013 (46% meer). BAM verkocht er 1877 (+38% en een omzetgroei van 72%), Heijmans 1347 (+21%).TBI bleef op peil met 1059 verkochte woningen en Janssen de Jong verkocht er 296 tegenover een schamele 175 in 2013.
Diverse bouwers ontwikkelden concepten die aansluiten bij de huidige trend: energieneutrale nieuwbouw en nul-op-de-meter renovatie.TBI heeft de krachten gebundeld in hetTBi WOONLab dat concepten ontwikkelt voor nieuwbouw en energetische
SEPTEMBER 2015
a r k t
Q
verbeteringen van woningen. Janssen de Jong komt metToPian, een geprefabriceerde en gestandaardiseerde woning en met de Warmtemuur BAIVl treeft twee prototypen opgeleverd voor een industrieel gerenoveerde energieneutrale woning, deels op basis van BIM. MorgenWonen is een nieuwe, industrieel vervaardigde onderhoudsarme duurzame woning van VolkerWessels met een energienota van 0. Heijmans voorziet vanaf 2015 al zijn grond-gebonden nieuwbouwwoningen van 'huisautomatisering' en Ballast Nedam heeft een derde duurzaam gerenoveerde proef-woning opgeleverd voor De Stroomversnelling.
Utiliteitsbouw en infra
In de utillteitsbouwsector en de infrastructuursector is, volgens de bedrijven die hierin actief zijn, nog steeds sprake van overcapa-citeit en prijsdruk. Gemeenten krijgen meer taken, maar hebben minder te besteden. De overheid moet bezuinigen met zeer lage aanneemprijzen als gevolg. De wegenbouwmarkt verslechterde daardoor, volgens DuraVermeer Ondanks meer EMVi-procedures (economisch meest voordelige inschrijving) blijkt de inschrijfprijs voor de opdrachtgevers nog steeds het belangrijkste criterium. Marge boven volume, een beleid dat de meeste bouwbedrijven het liefst zouden hanteren, blijkt daardoor nauwelijks haalbaar Daarbij komt volgens Heijmans dat grote integrale infraprojecten steeds complexer worden.
Minder opdrachten U-bouw en
infrasector
Heijmans boekte een lagere omzet in de divisie Wegen en Civiel, en kende een fors teruggelopen omzet van de divisie Utiliteit, waardoor aanpassing van de organisatie nodig is.
Verwachtingen en bedrijfskeuzes
Het zo veel mogelijk verlagen van risico en voortdurend reorgani-seren zijn de meest voorkomende beleidskeuzes om de crisis door te komen. Omdat de bouwproductie nog steeds niet aantrekt, daalt het aantal medewerkers in de bouw nog steeds. Zo is bijTBI (-1370 man). Ballast Nedam (-539 man), Heijmans (-419 fte) en Dura-Vermeer (-125 man) personeel afgevloeid. Niet alleen bezuini-gingen beïnvloeden het personeelsbestand, ook de aankoop en verkoop van bedrijfsonderdelen en dochterbedrijven. Bij Strukton groeide het personeelsbestand dankzij overnames.
Verder worden divisies afgestoten (offshore, windmolens). De
De Botlekbrug, onderdeel van de Al5, die voor Ballast Nedam en Strukton tot grote verliezen leidt.
divisie Infrastructuur van Ballast Nedam zal zich alleen nog richten op kleine integrale infraprojecten in de beton-, weg- en waterbouw en de industriebouw. Strukton zal om redenen van te hoge risico's terughoudender nieuwe Publiek Private Samenwerkings (PPS)-projecten aannemen. De risico's bleken groter dan ingeschat. Janssen de Jong heeft in 2014 werkvoorbereiders opgeleid tot BIM-modelleur. Steeds meer opdrachtgevers zien de voordelen van BIM bij communicatie en gebouwbeheer en daarop wil het bedrijf inspelen. Ook DuraVermeer investeerde verder in BIM, evenals in Lean en visuele managementtechnieken.TBI speelt in op prestatiegerichte contractvormen met BIM en systems engineering.
Strukton voorziet enkele rail- en wegenbouwprojecten waarmee het werkvolume op de markt verbetert.
Technologie speelt een steeds belangrijker rol in bouwprojecten. Zo verwacht Strukton dat de vraag naar duurzame en energie-neutrale woningen en kantoren zal blijven doorgroeien. Heijmans wil zelfs een omschakeling naar een technologie- en kennisgedreven organisatie maken.
Verder wordt elk zicht op verbetering omarmd: 'Pril herstel', 'de woningmarkt trekt wat aan (en dan gaat het om enkele tientallen huizen die extra verkocht zijn)', 'de klant centraal'.
Concrete financiële doelstellingen en verwachtingen kom je in de jaarverslagen bijna niet tegen. Alleen dat TBI voor 2015 een omzet van € 1600 miljoen verwacht, ongeveer evenveel als in 2014. Het bedrijf stelt marge boven yolume en moet daardoor selectief zijn met het verwerven van opdrachten. Janssen de Jong heeft een omzet van € 360 miljoen in 2017 en een winst van € 10-15 miljoen als doel. BAM werkt nog aan orders 'die onder bijzonder moeilijke marktomstandigheden zijn binnengehaald'. Het bedrijf verdient er dus weinig tot niets aan en moet misschien zelfs verlies op deze opdrachten accepteren.
Orderportefeuilles
De orderportefeuilles voor 2015 en verder kunnen een voorzichtige graadmeter zijn voor de toekomst in de bouw en de toekomst van de betreffende bouwbedrijven. Heijmans heeft goede vooruit-zichten met een werkvoorraad die sinds vijf jaar weer een toename laat zien (39% tot een waarde van € 2287 miljoen). Het bedrijf haalde langlopende beheer- en onderhoudscontracten binnen voor een duur van 18 jaar (voor onder andere twee .ministeries) en zelfs 25 jaar. De opdrachten van VolkerWessels, BAM en Strukton blijven op peil (respectievelijk € 10.268, € 5774 en € 2984 miljoen). Bij TBI (-3,9%), DuraVermeer (-5,2% en de vijfde daling op rij) en Ballast Nedam (-29%) is sprake van een slinkend volume aan opdrachten. De portefeuille van Strukton bevat een groot aantal langlopende opdrachten, zoals het beheer van onder andere 700.000 m^ rijks-overheidsgebouwen, waaronder eveneens twee ministeries. Met Hurks en Heijmans (StruktonHurksHeijmans) wordt in PPS-verband samengewerkt volgens een DBFMO-contract, waarbij ontwerp, bouw, financiering en onderhoud voor rekening komen van de bouwers.
Op basis van de jaarverslagen valt te concluderen dat de resul-taten onderling sterk uiteenlopen, soms door enkele duidelijk aanwijsbare projecten. Grote projecten, zoals de PPS-projecten waarbij bouwbedrijven voor bijna alle aspecten verantwoordelijk zijn, blijken soms te grote risico's. Er is geen heldere marktont-wikkeling te constateren, ook niet op de woningmarkt. Het zou dan ook een grote verrassing zijn als de jaarverslagen over 2015 duidelijk positievere resultaten zouden laten zien.
Van de volgende bedrijven zijn de jaarverslagen over 2014 geraadpleegd: Ballast Nedam NV, DuraVermeer Groep NV, Heijmans NV, Janssen de Jong Groep, Koninklijke BAM Groep, Strukton Groep, TBI Holdings BV, Van Wijnen en VolkerWessels.
