ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. X X X I, NR 1, W ARSZA W A 1980
CZESŁA1W SZEW C ZUK
WPŁYW WARUNKÓW GLEBOWYCH LUBELSZCZYZNY NA PLONY SZYSZEK CHMIELU W LATACH 1970-1975
In sty tu t Ulprawy R oli i R o ślin AR w L u b lin ie
Na terenie Lubelszczyzny skupia się około 75% krajow ej powierzch ni chmielu. Głównym czynnikiem branym pod uwagę przy zakładaniu plantacji chm ielu jest gleba. Ogólnie określa się, że muszą to być gleby r.yzne, głębokie, o odpowiednich właściwościach fizycznych i chemicz nych, mieszczące się w grupie klas bonitacyjnych od I do Ilia. W p ra ktyce osiągane są dość dobre w yniki na znacznie gorszych glebach (kla sy bonitacyjne IVa i IVb, a naw et V), przy dość wysokim niekiedy po ziomie wody gruntow ej.
‘Niniejsze badania przeprowadzone na Lubelszczyźnie m ają na celu szersze spojrzenie na omawiany problem. W yniki tych badań mogą sta nowić przyczynek do właściwej rejonizacji chmielu zgodnie z jego na turalnym i wymaganiami.
M E TO D Y K A B A D A Ń
Badania prowadzono w latach 1970-1975 na plantacjach chm ielu znajdujących się obecnie w 6 województwach: lubelskim, zamojskim, chełmskim , białopodlaskim, tarnobrzeskim , i siedleckim. W opracowa niu analizowany rejon umownie określany jest jako Lubelszczyzna. Chmiel na tym terenie upraw iany jest w 4 podrejonach: nadw iślańskim , północnym, środkowym i południowo-wschodnim [11].
Badaniami objęto wyłącznie plantatorów indyw idualnych, którzy posiadali plantacje w pełni planowania i zachowali w okresie prowadzo nych badań ciągłość kontraktacji. Pod uwagę wzięto łącznie 1304 plan tacje chmielu (1043 ha), w tym odmiany Lubelskiej — 831 plantacji (706 ha) i populacji czeskiej — 473 plantacje (337 ha). Dane dotyczące powierzchni i plonów chmielu pochodzą z Lubelskich Zakładów
Piwo-132 C. Szewczu-k
T a b e l a '1
L icz e b n o ść a n a liz o w a n y c h p l a n t a c j i c h m ie lu w z a l e ż n o ś c i od warunków glebow ych
wumber o f hop p l a n t a t i o n s a n a ly z e d d e p e n d in g on s o i l c o n d i t i o n s f J e d n o s t k i s y ste m a ty c z n e g le b S y s te m a tic u n i t s o f s o i l Odmiany Hop v a r i e t i e s K la sy b o n ita c y jn e S o i l b o n i t a t i o n c l a s s e s Razem I + I I I l i a + I H b IVa T o t a l A2 L u b e lsk a _ 22 21 43 p o p u la c ja c z e s k a C zech p o p u la tio n - 18 16 34 A6 L u b e lsk a - 15 - 15 p o p u la c ja c z e s k a C zech p o p u la tio n - 8 - 8 3 5 L u b e lsk a - 31 - 31 p o p u la c ja c z e s k a Czech p o p u la tio n - 11 - 11 B6 L u b e lsk a 184 298 - 482 p o p u la c ja c z e s k a C zech p o p u l a t i o n 90 207 - 297 С L u b e ls k a 48 - - 48 p o p u la c ja c se a k a Czech p o p u la tio n 25 - - 25 D L u b e ls k a 7 22 10 39 p o p u la c ja c z e s k a Czech p o p u l a t i o n - 19 4 23 F L u b e lsk a 62 85 9 156 p o p u la c ja c z e s k a C zech p o p u la tio n 26 29 5 60 G L u b e lsk a 4 13 - 17 p o p u la c ja c z e s k a Czech p o p u la tio n 3 12 - 15 Razem L u b e lsk a 305 486 40 831 T o t a l Czech p o p u la tio np o p u la c ja c z e s k a 144 304 25 473
warskich. W arunki glebowe plantacji oceniano na podstawie map kla syfikacyjnych. Ze względu na dość częste występowanie na tej samej plantacji gleb w dwu klasach bonitacyjnych, np. I i II czy Ilia i IHb, w zestawieniach łączono klasy (tab. 1). Dla lepszej przej'rzystosci tabel jednostki glebowe oznaczono następująco symbolami stosowanymi na mapach glebowych:
A 2 — bie-licowe wytworzone z piasków gliniastych, A 6 — pseudobielicowe w ytworzone z lessów,
J5_ — bru n atn e wytworzone z utw orów pyłowych wodnego pochodzenia.
B6 — bru natne wytworzone z lessów, С — czarnoziemy,
D — czarne ziemie, F — mady,
G — rędziny.
Wpływ gleb lubelskich nà plony .chmielu w 1970-1975 133
podwójnej klasyfikacji krzyżowej nieortogonalnej. W oparciu o tę me todę wykonano analizy w ariancji następujących czynników:
— jednostki system atyczne gleb x klasy bonitacyjne — oddziel nie dla odm iany Lubelskiej i populacji czeskiej,
— jednostki system atyczne gleb x odmiany,
— jednostki system atyczne gleb x lata — oddzielnie dla odmiany Lubelskiej i populacji czeskiej.
Istotne różnice pomiędzy otrzym anym i w ynikam i przedstawiono w tabelach graficznie za pomocą strzałki (->) skierow anej od średnich istotnie wyższych od wskazanych.
W A R U N K I K L IM A T Y C Z N E
T em peraturę i opady w okresie w egetacji chm ielu analizowano na podstawie średnich zebranych z 10 stacji meteorologicznych Lubel szczyzny (tab. 2). Najcieplejszym sezonem w egetacyjnym odznaczały się lata 1975, 1972 i 1971, a najchłodniejszym 1974 i 1970. W roku 1973, w którym notowano w k raju najwyższe plony chmielu, tem p eratu ry w poszczególnych miesiącach utrzym yw ały się na poziomie średniej z pozostałych lat. Były to jednak tem p eratu ry niższe od średniej wielo- Jetniej (1881-1930).
Rozkład opadów w analizowanym okresie był przem ienny — w la-i* a b e 1 a 2 Z esta w ie n ie ś r e d n ic h m ie się c z n y c h tem peratur p o w ie tr z a w °C oraz вша opadów w mm
w s e z o n ie w egetacyjnym chm ielu
S p e c i f i c a t i o n o f m onthly mean a i r tem p eratu res i n °C and p r e c i p i t a t i o n sums in mm i n th e hop growth sea so n
C zy n n ik pogody W eather f a c t o r
Rok D ate
M ies ią c e M onths Ś r e d n ie lu b sumy Means e r sums 17 V VI V II V III IX T e m p e ra tu ra 1970 7 ,5 1 2 ,2 1 6 ,5 17,1 1 6 ,7 11,6 13 ,6 T e m p eratu re 1971 7 ,5 1 5 ,0 1 5 ,3 1 3 ,0 1 3 ,5 1 0 ,5 1 4 ,2 1972 8 ,4 1 4 ,2 1 7 ,2 2 0,1 1 7 ,2 1 1 ,4 1 4 ,7 1973 7 .6 1 2 ,5 1 5 ,5 1 7 ,6 1 6 ,9 1 2 ,7 1 3 ,8 1974 6 ,4 1 1 ,2 1 4 ,2 1 6 , 1 1 7 ,4 1 3 ,4 13,1 1975 7 ,0 1 4 ,6 1 6 , 1 1 8 ,5 1 7 ,7 1 5 ,0 1 4 ,8 1881-1930 7 ,4 1 3 ,6 1 6 ,5 1 8 ,3 17,1 1 4 ,2 1 4 ,5 Opady 1970 7 2 ,0 . 9 7 ,2 4 9 ,5 1 1 3 ,7 6 3 ,8 7 0 ,8 4 6 7 ,0 P r e c i p i t a t i o n s 1971 3 8 ,8 5 3 ,8 8 7 ,0 4 6 ,5 23 ,1 4 9 ,5 2 9 8 ,7 1972 3 9 ,8 4 3 ,7 7 4 ,1 9 7 ,4 141,1 102,6 4 9 8 ,7 1973 2 5 ,9 8 5 ,4 1 0 4 ,8 7 1 ,2 2 7 ,3 4 9 ,3 3 6 3 ,9 1974 2 0 ,0 6 5 ,8 1 4 8 ,4 1 1 0 ,0 6 6 ,6 4 9 ,8 4 6 0 ,6 1975 5 1 ,4 6 3 ,1 8 5 ,0 1 0 0 ,0 4 9 ,7 33,1 3 8 2 ,3 1881-1930 4 5 ,8 5 7 ,3 7 9 ,0 8 5 ,8 7 5 ,5 5 0 ,3 3 9 4 ,2
134 (C. Szewczulc
tach 1970, 1972 i 1974 w ystąpiły dość duże opady (powyżej średniej wieloletniej), w odróżnieniu od suchych la t 1971, 1973 i 1975. N ajbar dziej korzystne w arunki meteorologiczne dla chmielu notowano w la tach 1973 i 1975; odznaczały się one stosunkowo dużymi opadami w okresie faz wzrostowych chmielu, m ałym i zaś w okresie dojrzewania i zbiorów szyszek. C harakterystyczne jest, że łączna ilość opadów w okresie w egetacyjnym w tych latach była na ogół niska i kształtow ała się poniżej średniej wieloletniej.
OM ÓW IENIE W Y N IK Ó W B A D A Ń
P l o n y . Podczas analizy statystycznej plonów nie stwierdzono in terakcji między jednostkam i system atycznym i i klasam i bonitacyjnym i gleb. W ydaje się, że mogła mieć na to wpływ zróżnicowana liczebność lub zupełny brak wyników w niektórych przedziałach, co utrudniło s ta tystyczne wniosko-wanie oraz in terpretację otrzym anych wyników.
T a b e l a 3 Plony /q / h a / sz y sz e k chm ielu analizow anych odmian
w z a le ż n o ś c i od je d n o ste k system atyczn ych i k la s b o n itacy jn y ch gle b Y ie ld s / i n q from h e c t a r e / c f hop cones o f the v a r i e t i e s an aly zed
depending on s y s t - 'u a t ic u n it s and born .tation c la n s o s o f .'.oi l
J-*dr.ost lei system atyczn e
Glob ; S y ste m a tic j u n ita o f s o i l
0 ri . n i а л а !ube3s!.:a - Lube 3Îv .i vp.ri^ty j Р ср и Гч с c . : * a k * - (J:sc!ch p o p u la tio n i X + I I 1 I l l a + I I I b 1 I Va Г . ' ' > i - i I + x lT. i1 i l l Го IVa ś re d n ie means - 1 4 , 8 1 3 , 8 1 4 , З Н j - 1 3 , 2 1 2 , 1 r * l 2 , 7 (-] A , - 1 2 , 5 - 12 ; 5 i 1 1 , 2 - - > 1 1 . 2 - 1 3 , 8 - 1 3 , 8 h - 1 3 , 7 -1 1 3 , 7 н 1 4 , 1 1 3 , 0 - - > 1 3, 4 (- 1 2 , 7 1 1 , 3 - - > 1 1 , 7 С 1 3 , 3 - - - * 1 3 , 3 1 2 , i; - - - > 1 2 , 5 D 1 3 , 9 1 3 , 6 1 5 , 3 1 4 , 1 н - 1 3 , 2 1 3 , 8 1 3 , 3k > 1 6 , 2 1 4 , 1 1 1 . 9 -►14,8 1 6 , 2 1 3 , 4 1 3 , 6 - > 1 4 , 6 G 1 2 , 0 1 1 , 4 - ->11» 6 *- 1 1 . 5 1 0 , о - iLi o,g*_ Śred n ie *ł A A \ -T> 1 3 , 7 -, ■* 1 Q . i 2’ i _ . ... Means i ч j Я ! ^ 1J , J \ ; l J ,
W poszczególnych grupach klas bonitacyjnych notowano dość zróż nicowane wyniki w plonach odmiany Lubelskiej (tab. 3), co wskazuje, że ocena bonitacyjna gleb nie odzwierciedla w pełni ich przydatność do upraw y chmielu. C harakterystyczna jest szczególnie duża zmienność plonów w klasach I i II oraz stosunkowo mała w Ilia i IHb.
Najwyższe średnie plony odmiany Lubelskiej niezależnie od klas bonitacyjnych stwierdzono na madach, glebach bielicowych wytworzo nych z piasków gliniastych, czarnych ziemiach oraz na glebach b ru n at
iW-płyrw gleb lubelskich na plony chmielu w 1970^1975 135 nych w ytw orzonych z utw orów pyłowych, a więc na glebach zlokalizo wanych głównie w nadw iślańskim i północnym podrę jonie upraw y chm ielu. Najniższe plony notowano na rędzinach oraz glebach bielico- wych w ytw orzonych z lessów.
W obrębie w szystkich jednostek system atycznych gleb, z w yjątkiem czarnych ziem, notowano spadek plonów chmielu wraz z obniżeniem klasy bonitacyjnej. Znam ienne jest, że na czarnych ziemiach wyższe plony uzyskano z klasy IVa w porów naniu z klasam i I i II oraz Ilia i Illb . Nieprawidłowość tę można tłumaczyć tym, że czarne ziemie kla sy IVa zlokalizowane były wyłącznie w podrę jonie północnym, gdzie chm iel jest podstawową rośliną towarową i w związku z tym jej agro- tecfrnika jest szczególnie staranna.
Średnio, niezależnie od jednostek system atycznych gleb, istotnie wyż sze plony dawały plantacje położone na glebach klas -bonitacyjnych I i II w stosunku do Ilia i IHb.
Podobny układ plonów notowano także w przypadku populacji cze skiej ((tab. 3).
Na wszystkich glebach plony odmiany Lubelskiej w porównaniu z populacją czeską były wyższe, przy czym jedynie na glebach b ru natnych w ytw orzonych z lessów (najliczniej reprezentow anych) oraz niezależnie od odmian były to różnice istotne (tab. 4). U kład plonów obydwu odmian w zależności od w arunków glebowych był zbliżony, co świadczy, o podobnej reakcji analizowanych odmian na typ i rodzaj gleby.
Ь Ь l a Я
f-lony / q / h a / s z y s z e k c h m ie lu w z a l e ż n o ś c i od je d n o s t e k s y ste m a ty c z n y c h g le b i odm ian
Y ie ld s / i n q from h c c t a r e / o f hop c o n e s d e p e n d in g on s y s te m a tic u r.it:: o f s o i l and hop v a r i e t i e s J e d n o s t k i sy ste m a ty c zn e g le b ^ y e te r s a tic u n i t e o f s o i l Odmiana L u b e lsk a L u b e lsk a v a r i e t y P o p u la c ja c z e s k a Czech p o p u la tio n Ś re d n ie Lie an s a2 1 4 ,3 12,7 1 3 ,6 h A6 p 1 2 ,5 -*11,2 ->12,0 B5 1 3 ,3 1 3 ,7 13,8j~ B6 13i4 ->11,*7 ^1 2 ,8 С ->13,3 1 2 ,5 ->13, Ol— D 14,1 1 3 ,3 1 3 ,3 ł -F ->14,8 -> 1 4 ,6 - 1 4 , 7 С 11,6 -> 1 0 ,3 ->1 ’! » 2 <-d re <-d n ie - I.feans 1 3 ,7 1--- --- > 1 2,3
136 С. Szewczak г а b e а Ь ^ lo n y / q / h a / s z y s z e k c h m ie lu odmiany L u b e ls k ie j w z a l e ż n o ś c i od je d n o s t e k sy ste m a ty c z n y c h g le b w l a t a c h 1970-1975 Y ie ld s / i n q from h e c t a r e / o f hop c o n es o f th e L u b e lsk a v a r i e t y d e p en d in g on s y s te m a tic u n i t s o f s o i l s i n th e p e rio d 1970-1975 J e d n o s t k i s y ste m a ty c z n e g le b S y s te m a tic u n i t s o f s o i l 1970 1971 1972 1373 1974 1975 Л2 i 1 5 ,9 1 3,6 1 3 ,4 -> 1 4 ,5 1 4 ,7 1 3 ,5 A6 -> 1 1 ,5 11 ,2 11,0 -> 1 4,3 12 ,7 1 4 ,2 3 5 15,8 1 2 ,4 1 2 ,7 -, 1 3 ,7 --- 11 4 ,4 1 4,0 B6 12', 8 1 ? ,3 l2 » 5 1578 13Г5 1 4 ,3 T tx С 14,1 1 3 ,4 1 2 ,0P... -» 14^9 -> 11 Je 1 3 ,8 I 1 D 14 ,2 1 2 ,2 1 3 ,6 1 5 ,7 1 4 ,9 1 3 ,7 i. _L -L F 14 ,3 1 1 ,8 13,8 4 1 8,0 4 1 5 , 1 1 5 ,8 * I4 * T G 1 1 ,3 8 ,9 1 1 ,2 1 3 ,7 1 0,6 1 3 ,6 ś r e d n i e - Means 1 3 ,4 l f , ? 1 ^ ,8 1 5 ,7 1 3,6 1 4 ,5 * T ? T
W latach o zwiększonej ilości opadów (1970 i 1975) odmiana Lubel ska daw ała stosunkowo wysokie plony na lżejszych glebach bielico- wych w ytw orzonych z piasków gliniastych oraz na glebach b ru n at nych w ytw orzonych z utw orów pyłow ych wodnego pochodzenia (tab. 5). Na pozostałych glebach najwyższe plony notowano w latach 1973 i 1975, a więc przy stosunkowo niewielkich, ale korzystnie rozłożo nych opadach w okresie w egetacyjnym .
Niezależnie od w arunków glebowych istotnie najwyższe plony od miany Lubelskiej notowano w roku 1973 i 1975. Istotnie najniższe plo ny uzyskano natom iast w roku 1971, który odznaczał się suchą i ciepłą pogodą w okresie w egetacyjnym , sprzyjającą rozwojowi i inwazji mszycy.
Przedstaw ione w yniki świadczą o dużym, ale nie jednokierunko wym w pływie przebiegu w arunków meteorologicznych na plony. Na gle bach lżejszych w ażny jest zarówno rozkład, jak i ogólna ilość opadów w okresie w egetacyjnym , na glebach zaś zwięźlejszych, z n atu ry za sobniejszych w wodę, istotny jest przede w szystkim ich rozkład w
okresie w zrostu i rozwoju chmielu.
W przypadku populacji czeskiej plony w zależności od lat kształto w ały się nieco odmiennie (tab. 6). Najlepsze w yniki notowano kolejno w latach 1970, 1975 i 1973. Szczególnie sprzyjający dla populacji cze skiej był rok 1970, w którym dała ona podobne plony jak odmiana Lubelska (w pozostałych latach lepiej plonowała odmiana Lubelska).
Wpływ gleb lubelskich na plony chmielu w 1970-1975 137 T a b e l a 6
Plony / q / h a / s z y s z e k c h m ie lu p c p u l e c j i c z e s k i e j w z a l e ż n o ś c i od je d n o s t e k s y ste m a ty c z n y c h g le b w l a t a c h 1970-1975
Y ie ld s / i n q from h e c t a r e / o f hop co n es o f th e Czech p o p u la tio n d ep en d in g on s y s te m a tic u n i t s oi' s o i l s i n th e p e r io d 1970-1975 J e d n o s t k i sy ste m a ty c z n e g le b S y s te m a tic u n i t s o f s o i l 1970 1971 1972 1973 1974 1975 A2 H 1 5 ,6 i--- 10 ,3 1 3 ,0 12 ,8 1 2 ,2 11,8 A6 1 3 ,3 < - 9 ,9 1 0 ,4 *" 11 ,8 9 ,6 12,1 B5 4 15", 6 1 1 ,8 1673 n't 2 *- 13 ,9 13,6 B6 + 12',5<- r s b 1 1 ,4 *. 1 ^ ,3 - 1 0 ,9 13,6 f t T С 13,9 1 2 ,6 1 2 ,7 1 2 ,7 - 10,6 12,5 D 4 1 5 , 4 1 2 ,5 1 4 ,5 1 2 ,3 - 1 1 ,9 13,1 F 1 6 ,5 ь 4 1 2 ,5 1 4 ,5 I— 1 7 ,2 I— 1 3 ,4 13.6 ~r f r t t G L> 1 1 ,7^-J -> 8 , 2 9 ,7 <- 1 1 ,4 -ł— 11 ,8 12,1 j . . . Ś r e d n ie - Meanś 1 3,5 1 0 ,3 * --- ---112,2 12 ,9 1 1 ,4 13 ,3 ' i Î T -1 T
Najniższe plony dała populacja czeska, podobnie jak i odmiana L u belska, w ogólnie nie sprzyjającym roku 1971.
W a r t o ś ć p i e n i ę ż n a s z y s z e k c h m i e l u z 1 h a w z a l e ż n o ś c i o d b a d a n y c h c z y n n i k ó w . W celu pełniejszego
określenia przydatności poszczególnych jednostek system atycznych
i klas bonitacyjnych gleb w ykonano dodatkowe obliczenia w artości pieniężnej całego plonu szyszek z 1 ha. Średnia roczna w artość z lat 1970-1975 (niezależnie od odmian) według cen z roku 1975 przedsta wiała się następująco:
— m ady — 148 250 zł,.
— czarne ziemie — 134 591 zł,
— b run atne w ytworzone z utw orów pyłowych wod
nego pochodzenia — 133 198 zł,.
— bielicowe w ytworzone z piasków gliniastych — 130 302 zł,
— czarnoziemy — 122 407 zł,
— bru natne wytw orzone z lessów — 121 382 zł,
— pseudobielicowe w ytw orzone z lessów — 112 572 zł,.
— rędziny — 101 819 zł.
Na podstawie tego w skaźnika zdecydowanie na pierw szym miejscu znalazły się mady, potem czarne ziemie, gleby brun atn e wytworzone z utw orów pyłow ych oraz gleby bielicowe w ytworzone z piasków. Są to więc gleby zgrupowane przede wszystkim w nadw iślańskim i pół nocnym podrejonie upraw y chmielu. Nasuwa się wniosek, że na taką kolejność mogły mieć w pływ nie tylko zróżnicowane w arunki glebowe,.
138 C. Szewczulc
ale również inne czynniki charakterystyczne dla tych podrejonów, jak poziom k u ltu ry rolnej, tradycje upraw y, w arunki klim atyczne, rzeźba terenu itp. Dopiero w trzeciej grupie pod względem w artości plonów z 1 ha sklasyfikowane zostały czarnoziemy i bru natn e gleby lessowe, na których znajduje się ponad 65% powierzchni chm ielu na Lubel- szczyźnie. N ajm niejszą wartość plonów odnotowano na glebach pseu- dobielicowych w ytw orzonych z lessów oraz na rędzinach. Gleby te m a ją jednak m ały udział w ogólnym areale chmielu.
Analiza w artości pieniężnej szyszek z 1 ha w zależności od klas bo nitacyjnych (niezależnie od jednostek glebowych i odmian) pozwala na wyróżnienie klas I i II (134 764 zł) oraz IVa (129 529 zł). N ajm niejszą wartość pieniężną miały szyszki z plantacji znajdujących się na gle bach klas bonitacyjnych U la i Illb (121 412 zł z 1 ha).
W analizowanym okresie średnia w artość pieniężna plonu z 1 ha odmiany Lubelskiej była zdecydowanie wyższa niż populacji czeskiej (132 520 zł wobec 116 235 zł). W ydaje się, że może to stanowić pod stawę do wycofania z rejonizacji populacji czeskiej, zwłaszcza że po nadto ma ona niższą zawartość alfa-kwasów [3].
D Y S K U S JA
O trzym ane w yniki dotyczące plonowania i wartości pieniężnej szy szek w skazują na ich istotną zależność od ty p u i rodzaju gleby oraz przebiegu w arunków atmosferycznych. Mniej w yraźnie uwidocznił się natom iast w pływ klas bonitacyjnych gleb. W prawdzie na poszczegól nych glebach na ogół zaznaczał się spadek plonów w raz z obniżeniem klasy bonitacyjnej, jednocześnie jednak notowano dość duże różnice w plonach szyszek między jednostkam i system atycznym i w obrębie poszczególnych grup klas bonitacyjnych, a zwłaszcza w I i II klasie. Stosunkowo stabilne plony osiągano natom iast w grupie klas bonita cyjnych Ilia i Illb. W świetle tych faktów w ydaje się nieuzasadnione rozpatryw anie przydatności gleb pod upraw ę chm ielu w oparciu tylko o klasy bonitacyjne. Konieczna jest szersza charakterystyka w arunków glebowych przy jednoczesnym uw zględnieniu specyficznych w ym agań poszczególnych odmian. Jest to istotne wówczas, kiedy analizuje się gleby w niższych klasach bonitacyjnych, na których według B o r o w- c a [5] obniżenie jakości mogło być spowodowane różnym i czynnika mi. Reakcja poszczególnych gatunków i odmian na te czynniki może być niejednakowa. Typowym tego przykładem w naszych badaniach jest uzyskanie lepszych wyników na czarnych ziemiach w klasie boni tacyjnej IVa w porów naniu z klasam i I i II oraz Ilia i Illb.
Najwyższe plony chmielu w 6-letnim okresie badań otrzym ano na m adach oraz na czarnych ziemiach, a więc glebach z n atu ry zasob
Wpływ gleb lubelskich na plony chmielu w 1970-.Ш7-5 139 kryw a się z poglądami wielu autorów [1, 6, 7, 12] zajm ujących się tym tem atem . C harakterystyczne jest, że stosunkowo duże i stabilne plony oraz wysoką w artość szyszek otrzym ano również na glebach lżejszych bielicowych w ytw orzonych z piasków gliniastych, szczególnie w latach o większej ilości opadów w okresie w egetacyjnym . Potw ierdzało by to w yniki otrzym ane w USA, RFN i Czechosłowacji, gdzie gleby piasz- czysto-gliniaste uważane są za odpowiednie pod upraw ę chm ielu i tym bardziej polecane, że koszty związane z ich upraw ą są stosunkowo n i skie [8, 9, 12]. Pogląd ten podzielają B e r b e ć i S z e w c z u k [2], podkreślając, że na Lubelszczyźnie na mocniejszych glebach piaszczy- sto-gliniastych istnieją dogodne w arunki do upraw y chmielu, o czym świadczą zbliżone plony do otrzym yw anych na lessach. Dobre w yniki na tych glebach S t y k [10] uzasadnia wysoką k u ltu rą rolną oraz um ie jętnym pielęgnowaniem roślin. O trzym ane w naszych badaniach w y niki nie pokryw ają się z ogólnie przyjętą opinią, że do najlepszych gleb pod plantacje chm ielu należą gleby lessowe. Według B o r o w c a [4] dotychczasowa bonitacja gleb lessowych, a zwłaszcza czarnoziemów jest za wysoka, gdyż nie uwzględnia skutków ekstensyw nej gospodarki na tych glebach, powodującej spadek ich w artości użytkowej. W ydaje się, że w przypadku chm ielu na słabsze w yniki osiągane na czarnozie- mach oraz innych glebach lessowych w pływ ają różne przyczyny, m.in. to, że wiele plantacji znajduje się na zboczach i w związku z tym są one narażone na działanie wiatrów . Czynnikiem ograniczającym w y sokość plonowania na czarnoziemach mogą być także mniejsze trad y cje upraw y oraz silniej odczuwalny niż w pozostałych podrejonach b rak siły roboczej. Duży w pływ na uzyskane rezultaty może w ywie rać także poziom k u ltu ry rolnej w poszczególnych podrejonach. Za gadnienia te w ym agają jednak dalszego, bardziej dokładnego zbadania w doświadczeniach ścisłych.
W N IO SK I
Na podstawie 6-letnich wyników dotyczących plonowania i w arto ści pieniężnej szyszek ch m ielu . odmiany Lubelskiej i populacji czeskiej nasuw ają się następujące uwagi:
1. Przydatność gruntów ornych pod upraw ę chm ielu w większym stopniu określają jednostki system atyczne (typ, rodzaj i gatunek gle by) niż klasy bonitacyjne. Zależność plonowania od klasy bonitacyj nych nie jest jednoznaczna i może być oceniana jedynie w ścisłym po wiązaniu z konkretnym typem i rodzajem gleby.
2. O trzym ane w yniki w skazują na celowość dalszego rozszerzania upraw y chm ielu na madach, czarnych ziemiach, glebach bielicowych w ytw orzonych z piasków gliniastych oraz na glebach b runatnych w y tw orzonych z utw orów pyłow ych wodnego pochodzenia. Dopiero w dal
140 C. Szewczuk
szej kolejności w m iarę intensyfikacji upraw y chm ielu można by roz szerzać upraw ę tej rośliny na gleby lessowe. Należy natom iast zanie chać lokalizacji chm ielników na rędzinach, na których otrzym uje się zdecydowanie najniższe plony.
3. Na każdej glebie wyższe plony daw ała odmiana Lubelska w po rów naniu z populacją czeską. Notowano natom iast podobny układ plo nów obydwu odmian w zależności od gleby, a więc podobną reakcję na typ, rodzaj i gatunek gleby.
4. W yraźny w pływ na plony i jakość szyszek w yw ierał przebieg w arunków meteorologicznych. Dla odmiany Lubelskiej były one n aj bardziej sprzyjające w latach 1973 i 1975, zaś dla populacji czeskiej w 1970, 1975 oraz 1973 roku. Na glebach lżejszych (wytworzonych z pias ków gliniastych) wyższe plony otrzym ywano w latach o zwiększonej ilości opadów (1970 i 1974). Na pozostałych glebach lepsze w yniki no towano natom iast w latach o niewielkich, ale korzystnie rozłożonych opadach w okresie w egetacyjnym (1973 i 1975).
L IT E R A T U R A
[1] B a r a n o w s k i А., К u t e г a J.: P rób y n a w a d n ia n ia ch m ielu m iejsk im i w o d a m i śc ie k o w y m i. W iad. In st. M elio ra cji i U ży tk ó w Z ielo n y ch 9, 1970, 3,
101-114.
[2] B e r b e ć S., S z e w c z u k C.: P lo n o w a n ie ch m ielu w p ó łn o cn y m rejo n ie L u b elszczy zn y . Inf. R oln. W O PR w K o ń sk o w o li, je s ie ń 1975, 57-63.
[3] B e r b e ć S., S z e w c z u k C., S e r e j M. , L u t y C., Ł o b a с z E.: Z aw artość a lfa -k w a s ó w w szy szk a ch ch m ielu w la ta ch 1368-1971. W yd. Z a k ła d u U p o w szech n ia n ia P ost. w R oln. A R w L u b lin ie, 1976.
[4] B o r o w i e c J.: O cena a k tu a ln ej w a rto ści roln iczej p o lsk ich cza rn oziem ów zgod n ie z p otrzeb am i i m o żliw o ścia m i ty ch gleb. N ow e R oi. 1969, .21, 21-23. [5] B o r o w i e c S.: O cena przyd atn ości m a te r ia łó w k la sy fik a c ji gleb dla po
trzeb p la n o w a n ia p rzestrzen n ego ro ln ictw a . B iu l. P rzestrzeń . Z agospod. K raju P A N , 1968, 50, 25-29.
[6] G i u r o w M.: U p raw a ch m ielu w B u łgarii. M iędz. C zas. roi. 1963, 2, 71-75. [7] G r i e s e l A.: U p raw a ch m ielu w N R D . M iędz. C zas. roi. 1962, 4, 128-129. [8] H op P rod u ction . A g ricu ltu re In fo rm a tio n B u lle tin N o. 240, W a sh in g to n D. C.,
,1961.
[9] K o h l m a n n H. , K ä s t n e r A.: D er H op fen . H op f e n - V erlag W oln zach , 1975.
[10] S t y k В.: P rzy ro d n iczo -ro ln icze p o d sta w y rejo n iza cji u p ra w n a te r e n ie w o jew ó d ztw a lu b elsk ieg o . W yd. lu b el. L u b lin 1964.
[11] S z e w c z u k C.: W p ły w w a ru n k ó w g leb o w y ch L u b elszczy zn y na p lon y i w a rto ść w y k u p o w ą szy szek ch m ielu w la ta c h 1970-1975. P ra ca d ok torsk a w y k o n a n a w AR w L u b lin ie, 1977.
[12] Z e 1 e n к a V., P e j m 1 K.: V liv m eteo ro lo g ick y ch a p id n ic h p od m in ek na vyv o j a v y n o s ch m ela v le ta c h 1960-1965. R o stlin n a v y ro b a 1968, 4, 345-356.
Wpływ gleb lubelskich na plony chmielu w 1970-^1975 141 4 . Ш ЕВЧУК В Л И Я Н И Е П О Ч В Е Н Н Ы Х У С Л О ВИ Й ЛЮ БЛИ Н С КО ГО О К РУ ГА Н А У Р О Ж А Й Ш И Ш Е К Х М ЕЛ Я В ГО Д А Х 1970-1975 И н ститут обработки почвы и р астениеводства, С ель ск охозяй ствен н ая академ ия в Л ю блине Р е з юм е Цель исследован ий, п р ов еден н ы х в 1970-1975 гг. на территори и Л ю блинского •округа, составляла оценк а плодонош ени я хм еля в зависим ости от почв енны х условий . О бследованы были 1304 плантации хм ел я сортов: Л ю блинский и ч еш ская п опуляция. Самые хорош и е р езультаты п л одонош ени я хм ел я бы ли п олучен ы на речны х аллю виальны х почвах. В торое место заняли: черны е зем ли, подзолисты е почвы образов ан н ы е сиз глинисты х песков и буры е почвы сф орм ированн ы е и з п ы л е ви дны х образований водного п р ои схож д ен и я . Лишь к тр етей группе, в отно ш ении высоты у р о ж а я с 1 га, были зач ислены чернозем ы и буры е по'чвы обра>- зованшые и з лёссов, на которы х н а ходи тся 65% площ ади зан и м аем ой к у л ь т у р а ми хм ел я в Л ю блинском округе. Са!мые низкие у р о ж а и были отмечены на в сев - до п о д зо л и ст ы х лёссовы х п оч в ах и на р ен д зи н а х . Пригодноють п ахот н ы х почв под к ул ь тур у хм еля точнее оп р едел ял и систем атические единицы (тип, вид, р а з новидность почвы ),чем классы бонитета. C. SZEWCZUK
IN FLU ENC E O F SO IL C O N D IT IO N S IN THE L U B L IN R EG IO N ON Y IE LD S O F H O P CONES IN TH E PER IO D 1970-1975
D ep a rtm en t of S o il and Pilant C u ltiv a tio n , A g ricu ltu ra l U n iv e r sity o f L u blin
S u m m a r y
T he aim o f in v e stig a tio n s carried ou t in th e period 1970-1975 o n th e L u blin r eg io n te r r ito r y w a s to a n a ly ze h op y ie ld s d e p e n d in g on so il co n d itio n s. T h e in v e s tig a tio n s com p rised in to ta l 1304 hop p la n ta tio n s of th e L u b elsk a v a r ie ty and o f th e C zech p op u lation .
T h e h ig h est hop y ield s w ere reach ed on a llu v ia l so ils. T h e secon d place in th is resp ect occu p y b la ck ea rth s, podzol so ils d ev elo p ed from lo a m y sa n d s and b ro w n so ils d e v elo p ed from s ilt fo rm a tio n s of h yd rogen ic origin. C h ern ozem s and b ro w n soils d ev elo p ed from lo ess, on w h ic h 65% of hop p la n ta tio n s in the L u b lin region a re situ a te d , h a v e b e e n a ssig n ed to th e third p la c e o n ly w ith regard to
th e y ield of hop co n es from 1 h ectare. T he lo w e st y ield s w ere ob tain ed on
p seu d op od zolic lo e ss soils and on ren d zin a so ils. T he su ita b ility o f atrable lan d s for hop p la n ta tio n s w a s d eterm in ed b e tte r b y sy ste m a tic u n its (type, k in d and sp ecies of soil) th an b y th e bom itation cla sses.
D r C ze sła w S z e w c z u k I n s t y t u t U p r a w y R o li i R o ślin A R
