Wpływ wapnowania i nawożenia mineralnego na odczyn, kwasowość hydrolityczną, wymienną oraz zawartość glinu wymiennego w glebie płowej

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE Vol. LXIII No 1/2012: 43–48 DOI: 10.2478/v10239-012-0012-5

WSTÊP

Jednym z powa¿niejszych problemów wystêpu-j¹cych w produkcji rolnej jest nadmierne i stale utrzy-muj¹ce siê zakwaszenie gleb, które ogranicza plon ro-œlin i pogarsza jego jakoœæ [Filipek 1998; Str¹czyñski 1999]. Przyczynami zakwaszenia gleb s¹ czynniki przy-rodnicze i antropogeniczne [Siuta 1993; Turski 1993]. Nadmierne zakwaszenie gleby to powa¿ny czyn-nik degradacji i znaczne zagro¿enie dla jej wartoœci ekologicznych. Zwi¹zane jest to z wieloma nieko-rzystnymi przemianami sk³adników pokarmowych w glebach, z czym wi¹¿e siê z jednej strony ogranicze-nie pobierania fosforu, magnezu, wapnia, molibdenu [Kaczor 1998; Kaniuczak 1995; Kaniuczak i in. 2000; Mercik 1997], a z drugiej nadmierne pobieranie cyn-ku, manganu, kadmu, o³owiu, niklu, glinu lub siarki [Kaczor 1998; Kaniuczak 1996, 1997].

Wieloletnie stosowanie wy³¹cznie nawo¿enia mi-neralnego, z pominiêciem zabiegu wapnowania, po-wodowa³o zakwaszenie gleby lessowej: obni¿enie wartoœci pH, wzrost kwasowoœci hydrolitycznej [Ka-niuczak 1998; Mazur i in. 1998; Str¹czyñska 1998] i wzrost stê¿enia glinu ruchomego [Stanis³awska-Glu-biak, Wróbel 1999; Kuszelewski i in. 1995; Wiater, Weso³owski 1998; Kaniuczak i in. 2003].

Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu wapnowania i zró¿nicowanego nawo¿enia mineralnego NPK na tle sta³ego nawo¿enia magnezem, w warunkach uprawy roœlin w czteroletnim zmianowaniu, na odczyn, kwaso-woœæ hydrolityczn¹ i wymienn¹ oraz zawartoœæ glinu wymiennego w glebie p³owej wytworzonej z lessu. MA£GORZATA NAZARKIEWICZ, JANINA KANIUCZAK

Katedra Gleboznawstwa, Chemii Œrodowiska i Hydrologii, Uniwersytet Rzeszowski

WP£YW WAPNOWANIA I NAWO¯ENIA MINERALNEGO

NA ODCZYN, KWASOWOŒÆ HYDROLITYCZN¥, WYMIENN¥

ORAZ ZAWARTOŒÆ GLINU WYMIENNEGO W GLEBIE P£OWEJ

THE EFFECT OF LIMING AND MINERAL FERTILIZATION

ON THE REACTION, HYDROLITIC ACIDITY, EXCHANGEABLE ACIDITY

AND CONTENT OF EXCHANGEABLE ALUMINIUM IN HAPLIC LUVISOLS

Abstract: The research was carried out on a permanen fertilised field in the area of the Rzeszów Foothills in 1998–2001 with

Haplic Luvisols developed from loess. Pasture sunflower, winter wheat, potatoes and spring barley were cultivated in a 4-year cropping system. Different mineral fertilizers NPK with constant Mg fertilization and different mineral fertilization NPK with con-stant Mg and Ca fertilization were applied in the experiment. Liming was applied in the form of CaO (at the dose of 2.86 t Ca×ha–1_).

The experiment included 14 fertilizer objects, in 4 repetitions according to the random sub-blocks method. Analysis of variance (ANOVA) was applied in statistic processing for double classification: liming (A) and mineral fertilization (B) independently of liming. The tests showed that liming decreased the hydrolytic and exchangeable acidity and decreased the exchangeable Al content in the Ap (0–25 cm) and Bt (26–50 cm) horizons. Mineral fertilization without liming raised the hydrolytic acidity in the Ap and Bt horizons, and also increased the exchangeable acidity and the exchangeable Al content in the Ap horizons. The combined effect of liming and mineral fertilization decreased the exchangeable Al content in the Ap horizon.

S³owa kluczowe: gleba p³owa, wapnowanie, nawo¿enie mineralne, kwasowoœæ hydrolityczna, kwasowoœæ wymienna, glin wy-mienny

MATERIA£ I METODY

Œcis³e badania polowe przeprowadzono na sta³ym polu nawozowym w miejscowoœci Krasne k. Rzeszo-wa, po³o¿onej na Podgórzu Rzeszowskim. By³o to czwarte zmianowanie w œcis³ym doœwiadczeniu. Dwuczynnikowe doœwiadczenie, które za³o¿ono me-tod¹ podbloków losowanych w 4 powtórzeniach, obejmowa³o 4-letnie zmianowanie roœlin: s³onecznik pastewny, pszenica ozima, ziemniaki, jêczmieñ jary. Pierwszym czynnikiem zmiennym by³o wapnowanie (A), a drugim nawo¿enie mineralne (B) (niezale¿nie od wapnowania). Nawo¿enie obejmowa³o 14 obiek-tów nawozowych w czterech powtórzeniach. Podsta-wowy poziom nawo¿enia mineralnego (N₁P₁K₁) za-stosowany pod poszczególne roœliny wynosi³: 80–120 kg N×ha–1_{, 34,9–43,6 kg P×ha}–1 _{, 83–132,8 kg K×ha}–1_. Roœliny uprawiane w zmianowaniu nawo¿ono corocznie magnezem w formie siarczanu magnezu, w iloœci 24,12 kg Mg×ha–1_{. Wapnowanie w formie} CaO (60%) zastosowano pod s³onecznik pastewny w iloœci 2,86 t Ca×ha–1 _{(wg 1 Hh). Nawozy fosforowe i} potasowe zastosowano przedsiewnie pod wszystkie roœliny w zmianowaniu, fosforowe w postaci super-fosfatu potrójnego granulowanego, nawozy potaso-we w postaci soli potasopotaso-wej KCl. Nawozy fosforo-wo-potasowe w ca³oœci zastosowano jesieni¹, przed upraw¹ gleby. Nawozy azotowe w postaci saletry amonowej, wysiano wiosn¹: pod s³onecznik w dwóch równych dawkach – przedsiewnie i pog³ównie (2 ty-godnie po wschodach); pod pszenicê ozim¹ w fazie krzewienia; pod ziemniaki w ca³oœci przed sadzeniem; pod jêczmieñ jary w ca³oœci przed siewem roœliny.

Próbki glebowe pobierano z poziomu próchnicz-nego Ap (0–25 cm) oraz ze stropowej czêœci pozio-mu wzbogacania Bt (26–50 cm) w ka¿dym roku ba-dañ, po zbiorze roœliny uprawnej.

Wartoœci pH oznaczono potencjometrycznie w roztworze 1 mol KCl i w wodzie, kwasowoœæ hydro-lityczn¹ (Hh) metod¹ Kappena, kwasowoœæ wy-mienn¹ (Hw) oraz zawartoœæ glinu wymiennego (Alw) – metod¹ Soko³owa. Do statystycznego opracowa-nia wyników badañ zastosowano analizê wariancji dla klasyfikacji podwójnej (wapnowanie, nawo¿enie mineralne NPK), obliczaj¹c NIR wg Tukey’a. W przy-padku stwierdzenia istotnego wp³ywu nawo¿enia mineralnego (B), w celu porównania œrednich z kon-trol¹ (gleba wyjœciowa), obliczono NIR wg Dunneta.

WYNIKI I DYSKUSJA

Wapnowanie korzystnie wp³ynê³o na odczyn gle-by p³owej wytworzonej z lessu, przyczyniaj¹c siê do wzrostu wartoœci pH (w H₂O i KCl) w poziomach próchnicznych i wzbogacania (tab. 1). Podobne re-zultaty osi¹gnêli, w wyniku zastosowania tego zabie-gu, inni autorzy [Kaniuczak 1998] na glebie p³owej oraz Szwedo i ¯muda [1994] na glebie kwaœnej.

Jednoczeœnie zabieg ten obni¿y³ kwasowoœæ hydro-lityczn¹ (Hh) w sposób statystycznie istotny, zarówno w poziomie Ap (œrednio ponad 5-krotnie) oraz w stro-powej czêœci poziomu wzbogacania (Bt) (œrednio pra-wie 3-krotnie) (tab. 2). Ruszkowska i in. [1996] po prze-prowadzeniu badañ na glebach: piaskowej, gliniastej i lessowej stwierdzili korzystny wp³yw wapnowania na obni¿enie Hh. Istotny wp³yw wapnowania uwidoczni³

TABELA 1. Wartoœci pH w glebie w zale¿noœci od wapnowania (A) i nawo¿enia mineralnego, (B) – zakresy TABLE 1.Values, of pH in depending of liming (A) and mineral fertilization (B) – ranges

. p L Obeiktynawozowe r e z il it r e f f o t n e m t a e r T ) B ( A₁ A₂ A₁ A₂ A₁ A₂ A₁ A₂ H ( H p ₂O) pH(KC)l * m c 5 2 – 0 26–50cm** 0–25cm* 26–50cm** 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 N₀ N₀ N_0,5 N₁ N_1,5 N₁ N₁ N₁ N₁ N₁ N₁ N_0,5 N_1,5 N₂ P₀ P₁ P₁ P₁ P₁ P₀ P_0,5 P_1,5 P₁ P₁ P₁ P_0,5 P_1,5 P₂ K₀ K₁ K₁ K₁ K₁ K₁ K₁ K₁ K₀ K_0,5 K_1,5 K_0,5 K_1,5 K₂ 8 , 5 – 0 , 5 8 , 5 – 7 , 4 4 , 5 – 7 , 4 6 , 5 – 7 , 4 4 , 5 – 3 , 4 2 , 6 – 4 , 4 5 , 6 – 3 , 4 4 , 5 – 7 , 4 9 , 5 – 5 , 4 7 , 5 – 8 , 4 6 , 5 – 5 , 4 4 , 5 – 7 , 4 6 , 5 – 7 , 4 4 , 5 – 4 , 4 9 , 6 – 8 , 5 0 , 7 – 9 , 6 3 , 7 – 0 , 7 3 , 7 – 6 , 6 2 , 7 – 7 , 6 4 , 7 – 0 , 7 3 , 7 – 2 , 7 4 , 7 – 8 , 6 2 , 7 – 8 , 6 3 , 7 – 9 , 6 1 , 7 – 5 , 6 4 , 7 – 9 , 6 1 , 7 – 1 , 6 6 , 6 – 2 , 6 6 , 5 – 4 , 5 0 , 6 – 3 , 5 0 , 6 – 0 , 5 3 , 6 – 9 , 4 7 , 5 – 2 , 5 4 , 6 – 0 , 5 4 , 6 – 7 , 4 8 , 5 – 1 , 5 1 , 6 – 9 , 4 9 , 5 – 3 , 5 0 , 6 – 6 , 4 7 , 5 – 3 , 5 0 , 6 – 9 , 4 9 , 5 – 9 , 4 6 , 6 – 7 , 5 1 , 7 – 4 , 6 6 , 6 – 3 , 6 1 , 7 – 3 , 6 7 , 6 – 1 , 6 1 , 7 – 3 , 5 2 , 7 – 5 , 6 0 , 7 – 0 , 6 8 , 6 – 1 , 6 9 , 6 – 8 , 5 6 , 6 – 0 , 6 8 , 6 – 2 , 6 5 , 6 – 0 , 6 7 , 6 – 7 , 5 4 , 4 – 0 , 4 3 , 4 – 9 , 3 8 , 4 – 8 , 3 6 , 4 – 9 , 3 4 , 4 – 7 , 3 3 , 5 – 8 , 3 3 , 5 – 7 , 3 7 , 4 – 9 , 3 6 , 4 – 8 , 3 2 , 5 – 9 , 3 0 , 5 – 7 , 3 5 , 4 – 9 , 3 8 , 4 – 7 , 3 5 , 4 – 7 , 3 4 , 6 – 7 , 4 9 , 6 – 5 , 6 7 , 6 – 5 , 6 7 , 6 – 2 , 6 7 , 6 – 2 , 6 9 , 6 – 5 , 6 0 , 7 – 9 , 6 9 , 6 – 4 , 6 7 , 6 – 5 , 6 8 , 6 – 5 , 6 7 , 6 – 0 , 6 9 , 6 – 4 , 6 8 , 6 – 4 , 5 2 , 6 – 5 , 5 6 , 4 – 1 , 4 4 , 4 – 2 , 4 6 , 4 – 1 , 4 1 , 5 – 3 , 4 7 , 4 – 3 , 4 5 , 5 – 3 , 4 9 , 4 – 0 , 4 4 , 4 – 2 , 4 6 , 4 – 0 , 4 8 , 4 – 3 , 4 0 , 5 – 9 , 3 5 , 4 – 3 , 4 6 , 4 – 1 , 4 5 , 4 – 0 , 4 5 , 5 – 6 , 4 3 , 6 – 7 , 5 9 , 5 – 3 , 5 2 , 6 – 1 , 5 8 , 5 – 1 , 5 5 , 6 – 4 , 5 7 , 6 – 0 , 6 7 , 5 – 1 , 5 0 , 6 – 2 , 5 9 , 5 – 8 , 4 6 , 5 – 3 , 5 9 , 5 – 3 , 5 1 , 6 – 0 , 5 4 , 5 – 7 , 4

Objaœnienia – Explanations: A₁ – nawo¿enie/fertilization NPK Mg, A₂ – nawo¿enie/fertilization NPK Mg Ca ; * poziom Ap, Ap horizon, ** poziom Bt, Bt horizon.

siê równie¿ w badaniach przeprowadzonych w glebach lessowych [Kaniuczak 1994; Wiater, Weso³owski 1998]. Stwierdzono tak¿e udowodniony statystycznie, korzystny wp³yw na badane w³aœciwoœci nawo¿enia mineralnego (B) w obydwu poziomach badanej gle-by. W poziomie Ap mia³o to miejsce w nastêpuj¹-cych obiektach nawozowych: N_1,5P₁K₁, N_0,5P_0,5K_0,5, N_1,5P_1,5K_1,5 i N₂P₂K₂ w porównaniu do obiektu N₁P₀K₁ oraz N_0,5P_0,5K_0,5 i N_1,5P_1,5K_1,5 w stosunku do obiektu N₁P_0,5K₁. W poziomie Bt nawo¿enie mine-ralne zwiêkszy³o wartoœæ Hh tylko w obiekcie z po-dwójn¹ dawk¹ NPK w porównaniu z obiektami: N₀P₁K₁, N₁P₁K₁ oraz N₁P_0,5K₁. Stosowanie wzrasta-j¹cych dawek azotu i potasu spowodowa³o wzrost Hh, tak jak we wczeœniej prowadzonych badaniach na tej glebie przez Kaniuczak [1998]. Rosn¹ce dawki azo-tu spowodowa³y ten sam efekt na glebie brunatnej kwaœnej wytworzonej z gliny [Nowak, Wo³oszyk 1994] oraz na glebie p³owej wytworzonej z gliny [Rabikowska i in. 1993].

Wspó³dzia³anie wapnowania z nawo¿eniem mi-neralnym nie by³o statystycznie istotne, zarówno w poziomach Ap, jak i Bt gleby p³owej.

W badanym okresie stwierdzono istotny wzrost œrednich wartoœci Hh w poziomie Ap gleby niewap-nowanej (obiekty N₁P₁K₁, N_1,5P₁K₁, N₁P₁K_0,5, N₁P₁K_1,5,N_0,5P_0,5K_0,5,N_1,5P_1,5K_1,5, N₂P₂K₂), a ich obni¿enie we wszystkich obiektach nawozowych

gle-by wapnowanej w porównaniu z wartoœci¹ Hh z okre-su za³o¿enia doœwiadczenia (tab. 2). W poziomie Bt stwierdzono wzrost œrednich wartoœci Hh w nielicz-nych obiektach niewapnowanielicz-nych (obiekty N₁P₀K₁ i N₂P₂K₂) oraz istotny spadek we wszystkich obiek-tach pola wapnowanego – w stosunku do wartoœci Hh w glebie wyjœciowej. Z tych badañ wynika, ¿e zastosowane w tym okresie dawki wapna, zneutrali-zowa³y zakwaszenie poziomu próchnicznego i stro-powej czêœci poziomu wzbogacania.

Wapnowanie znacz¹co obni¿y³o kwasowoœæ wy-mienn¹ w poziomach Ap (23-krotnie) i Bt (10-krot-nie) (tab. 3). Zabieg ten obni¿y³ w jeszcze wiêkszym stopniu w tych poziomach zawartoœæ glinu wymien-nego (w poziomie Ap 38-krotnie, w Bt 20-krotnie) (tab. 4). We wczeœniejszych badaniach, przeprowa-dzonych przez Kuszelewskiego i in. [1995] oraz Ka-niuczak i in. [2003], tak¿e stwierdzono bardzo ko-rzystny wp³yw wapnowania na obni¿enie siê zawar-toœci wymiennych form glinu w glebach. Wapnowa-nie to czynnik skuteczWapnowa-nie zmWapnowa-niejszaj¹cy zawartoœæ glinu wymiennego w glebie [Brzeziñski, Barszczak 2009]. Przez zmianê odczynu, w wyniku wapnowa-nia, uzyskuje siê trwa³¹ detoksykacjê glinu [Filipek, Dechnik 1995].

Nawo¿enie mineralne (niezale¿nie od wapnowania) zwiêkszy³o wartoœæ kwasowoœci wymiennej i zawar-toœæ glinu wymiennego, szczególnie w obiekcie

TABELA 2. Kwasowoœæ hydrolityczna w glebie w zale¿noœci od wapnowania (A) i nawo¿enia mineralnego (B) (mmol (+)×kg–1₎

TABLE 2. Hydrolitic acidity in soil, in depending of liming(A) and mineral fertilization(B) (in mmol (+)×kg–1₎

. p L Obeiktynawozowe r e zi li tr e f f o t n e m t a e r T ) B ( y ti d i c a ci ti l o r d y H – a n z c y ti l o r d y h æ œ o w o s a w K A₁ A₂ œrednai ai n e ¿ o w a n z f o n a e m n o it a zi li tr e f B A₁ A₂ œrednai ai n e ¿ o w a n z f o n a e m n o it a zi li tr e f B m c 5 2 – 0 26–50cm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 N0 N0 N0,5 N1 N1,5 N1 N1 N1 N1 N1 N1 N0,5 N1,5 N2 P0 P1 P1 P1 P1 P0 P0,5 P1,5 P1 P1 P1 P0,5 P1,5 P2 K0 K1 K1 K1 K1 K1 K1 K1 K0 K0,5 K1,5 K0,5 K1,5 K2 7 2 , 2 4 5 2 , 6 4 7 0 , 0 5 9 9 , 1 5 0 1 , 5 5 8 6 , 7 3 3 9 , 9 3 8 0 , 6 4 8 6 , 9 4 2 4 , 3 5 6 9 , 2 5 5 7 , 8 5 8 0 , 0 6 1 5 , 1 5 1 0 , 8 2 2 , 7 8 6 , 7 2 9 , 6 6 7 , 9 7 1 , 8 5 4 , 9 5 1 , 8 4 0 , 8 8 5 , 7 2 6 , 0 1 6 3 , 9 5 7 , 2 1 3 0 , 5 1 4 1 , 5 2 4 7 , 6 2 8 8 , 8 2 6 4 , 9 2 3 4 , 2 3 3 9 , 2 2 9 6 , 4 2 2 1 , 7 2 6 8 , 8 2 0 5 , 0 3 9 7 , 1 3 6 0 , 4 3 2 4 , 6 3 7 2 , 3 3 8 8 , 1 3 6 9 , 9 2 7 4 , 1 3 4 8 , 9 2 6 9 , 6 3 3 8 , 1 4 0 6 , 1 3 1 2 , 3 3 0 5 , 7 3 0 2 , 6 3 1 6 , 6 3 6 3 , 4 3 8 6 , 2 3 0 2 , 5 4 2 9 , 0 1 6 7 , 9 8 2 , 2 1 3 5 , 1 1 6 7 , 2 1 8 0 , 1 1 3 0 , 0 1 6 5 , 5 1 3 6 , 1 1 1 9 , 4 1 7 9 , 6 1 5 5 , 9 8 0 , 5 1 6 6 , 5 1 0 4 , 1 2 6 8 , 9 1 8 8 , 1 2 9 6 , 0 2 6 8 , 4 2 6 4 , 6 2 2 8 , 0 2 9 3 , 4 2 7 5 , 4 2 5 5 , 5 2 9 7 , 6 2 6 9 , 1 2 8 8 , 3 2 3 4 , 0 3 A n a e M / ai n d e r Œ 49,70 9,20 – 34,95 12,69 – R I N T A**=13,00 B***=9,00 AB=ni./.n. .s A*=17,82 B*=9,54 AB=ni./.n..s 6 8 9 1 r a e Y / k o R 48,70 NIR_D/LSD=1,74 36,00 NIR_D/LSD=1,84

Objaœnienia – Explanations: A1 – nawo¿enie/fertilization NPK Mg, A2 – nawo¿enie/fertilization NPK Mg Ca, n.i. ró¿nice nieistotne/n.s. non

significant differences, *** poziom istotnoœci/significance level £0,001, ** 0,001 < poziom istotnoœci/significance level £0,01, * 0,01 < poziom istotnoœci/significance level £0,05.

N_1,5P_1,5K_1,5 poziomu Ap,w porównaniu do obiektów bez NPK. W poziomach Bt natomiast nie zauwa¿ono istotnego wp³ywu nawo¿enia mineralnego na badane parametry. Równie wysokich, czy nawet wy¿szych wartoœci, nie zaobserwowano w obiekcie z najwiêk-szymi dawkami nawozów (N₂P₂K₂). Mo¿e to wyni-kaæ z zastosowania wysokich dawek superfosfatu po-trójnego, jako nawo¿enia fosforowego, które wed³ug Brzeziñskiego [2000] obni¿y³o stê¿enie glinu wymien-nego w wyniku tworzenia siê trudno rozpuszczalnych fosforanów glinu. Intensywne nawo¿enie fosforem mo¿e byæ jednym z czynników zapobiegaj¹cych tok-sycznoœci glinu [Brzeziñski, Barszczak 2009], gdy¿ sk³adnik ten zostaje wytr¹cony w glebie oraz na po-wierzchni korzeni, a nadmiar fosforu transportowany jest do czêœci nadziemnych [Filipek 1989].

Wspó³dzia³anie wapnowania i nawo¿enia mine-ralnego (AB) w poziomie próchnicznym, ujawni³o siê ni¿szymi wartoœciami Hw i Alw w obiektach nawo-zowych gleby wapnowanej, w odniesieniu do analo-gicznych obiektów gleby niewapnowanej. W pozio-mie Bt nie stwierdzono interakcji tych zabiegów w kszta³towaniu wymienionych parametrów.

Analizuj¹c wp³yw wapnowania i nawo¿enia mi-neralnego na zawartoœæ glinu wymiennego i wartoœæ kwasowoœci wymiennej, w stosunku do roku wyjœcio-wego (1986), nale¿y stwierdziæ, i¿ na skutek

wielo-letniego nawo¿enia mineralnego, przy braku regular-nego wapnowania roœnie zakwaszenie gleby, objawia-j¹ce siê wzrostem stê¿enia Alw (tab. 4) i wzrostem wartoœci Hw (tab. 3). W badaniach Stanis³awskiej-Glubiak i Wróbla [1999] odnotowano podobne za-le¿noœci.

Udzia³ glinu wymiennego, w kszta³towaniu kwa-sowoœci wymiennej, osi¹gn¹³ najwy¿sze wartoœci w poziomie Ap podbloku niewapnowanego (75–93%), a by³ wyraŸnie mniejszy w obiektach podbloku wap-nowanego (30–75%) (tab. 5). Na udzia³ glinu w kwa-sowoœci wymiennej, w poszczególnych obiektach nawozowych, modyfikuj¹co wp³ynê³o nawo¿enie mineralne (B) (niezale¿nie od wapnowania). Najwiêk-szy udzia³ glinu wymiennego w Hw odnotowano w obiektach z wysokimi dawkami nawozów azotowych i potasowych, które zwiêkszy³y zakwaszenie gleby.

Podobnie w stropowej czêœci poziomu wzboga-cania Bt, udzia³ glinu w kwasowoœci wymiennej by³ znacznie wiêkszy w poziomie Bt gleby niewapnowa-nej (58–95%), a mniejszy w glebie wapnowaniewapnowa-nej (19–76%).

Niekorzystny wp³yw nawo¿enia azotowego i po-tasowego (szczególnie przy ich wysokich dawkach) na udzia³ glinu w kwasowoœci wymiennej, jest wy-raŸnie widoczny w obu poziomach genetycznych gle-by w obiektach niewapnowanych. W obiektach

na-TABELA 3. Kwasowoœæ wymienna w glebie w zale¿noœci od wapnowania (A) i nawo¿enia mineralnego (mmol(+)×kg–1₎

TABLE 3. Exchangeable acidity in soil, in depending of liming(A) and mineral fertilization(B) (in mmol(+)×kg–1₎

. p L Obeiktynawozowe r e zi li tr e f f o t n e m t a e r T ) B ( y ti d i c a el b a e g n a h c x E – a n n ei m y w æ œ o w o s a w K A₁ A₂ œrednai ai n e ¿ o w a n z f o n a e m n o it a zi li tr e f B A₁ A₂ œrednai ai n e ¿ o w a n z f o n a e m n o it a zi li tr e f B m c 5 2 – 0 26–50cm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 N0 N0 N0,5 N1 N1,5 N1 N1 N1 N1 N1 N1 N0,5 N1,5 N2 P0 P1 P1 P1 P1 P0 P0,5 P1,5 P1 P1 P1 P0,5 P1,5 P2 K0 K1 K1 K1 K1 K1 K1 K1 K0 K0,5 K1,5 K0,5 K1,5 K2 8 6 , 6 1 4 , 7 3 0 , 8 5 2 , 7 3 8 , 8 6 1 , 9 8 6 , 9 0 5 , 7 5 3 , 8 2 6 , 6 7 4 , 8 9 0 , 7 5 2 , 0 1 1 6 , 8 3 3 , 0 3 1 , 0 0 2 , 0 6 3 , 0 5 3 , 0 7 2 , 0 9 1 , 0 2 3 , 0 2 4 , 0 0 5 , 0 5 6 , 0 3 6 , 0 1 2 , 0 3 3 , 0 1 5 , 3 7 7 , 3 2 1 , 4 1 8 , 3 9 5 , 4 2 7 , 4 3 9 , 4 1 9 , 3 8 3 , 4 6 5 , 3 6 5 , 4 6 8 , 3 3 2 , 5 7 4 , 4 6 3 , 1 1 8 , 1 3 5 , 2 4 0 , 2 3 0 , 4 1 3 , 4 1 6 , 3 0 1 , 2 0 0 , 3 5 8 , 1 5 8 , 2 7 0 , 2 3 9 , 4 3 8 , 4 3 4 , 0 3 2 , 0 0 3 , 0 0 3 , 0 4 2 , 0 5 1 , 0 5 2 , 0 2 3 , 0 1 2 , 0 8 1 , 0 1 3 , 0 9 2 , 0 5 2 , 0 3 3 , 0 9 8 , 0 2 0 , 1 2 4 , 1 7 1 , 1 3 1 , 2 3 2 , 2 3 9 , 1 1 2 , 1 1 6 , 1 2 0 , 1 8 5 , 1 8 1 , 1 9 5 , 2 8 5 , 2 A n a e M / ai n d e r Œ 8,14 0,35 – 2,95 – R I N T/LSDT=0,05 A**=2,81 B**=1,62 9 2 , 2 = * * B A AAB*==n2,i.1/.n2..s B=ni./.n..s 6 8 9 1 r a e Y / k o R 5,24 NIRD=0,33 1,19

Objaœnienia – Explanations: A₁ – nawo¿enie/fertilization NPK Mg, A₂ – nawo¿enie/fertilization NPK Mg Ca, ** 0,001 < poziom istotnoœci/ significance level £0,01, *0,01 < poziom istotnoœci/significance level £0,05, n.i. ró¿nice nieistotne/n.s. non significant differences.

TABELA 4. Zawartoœæ glinu wymiennego w glebie w zale¿noœci od wapnowania (A) i nawo¿enia mineralnego (B) (mmol (+)×kg–1₎

TABLE 4. Content of exchangeable aluminium in soil, in depending of liming(A) and mineral fertilization(B) (in mmol(+)×kg–1₎

. p L Obeiktynawozowe r e zi li tr e f f o t n e m t a e r T ) B ( m u i n i m u l a el b a e g n a h c x E – y n n ei m y w n il G A₁ A₂ œrednai ai n e ¿ o w a n z f o n a e m n o it a zi li tr e f B A₁ A₂ œrednai ai n e ¿ o w a n z f o n a e m n o it a zi li tr e f B m c 5 2 – 0 26–50cm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 N0 N0 N0,5 N1 N1,5 N1 N1 N1 N1 N1 N1 N0,5 N1,5 N2 P0 P1 P1 P1 P1 P0 P0,5 P1,5 P1 P1 P1 P0,5 P1,5 P2 K0 K1 K1 K1 K1 K1 K1 K1 K0 K0,5 K1,5 K0,5 K1,5 K2 0 1 , 6 0 7 , 6 0 4 , 7 0 6 , 6 0 2 , 8 0 4 , 8 0 8 , 8 0 3 , 6 0 4 , 7 0 8 , 5 0 8 , 7 0 3 , 5 0 4 , 9 0 9 , 7 7 1 , 0 7 0 , 0 9 0 , 0 7 1 , 0 2 2 , 0 0 1 , 0 0 1 , 0 9 1 , 0 0 2 , 0 1 3 , 0 9 4 , 0 8 2 , 0 2 1 , 0 0 1 , 0 3 1 , 3 9 3 , 3 4 7 , 3 9 3 , 3 1 2 , 4 5 2 , 4 5 4 , 4 5 2 , 3 0 8 , 3 6 0 , 3 5 1 , 4 9 7 , 2 6 7 , 4 0 0 , 4 9 7 , 0 8 5 , 1 3 3 , 2 0 8 , 1 6 7 , 3 7 0 , 4 0 4 , 3 7 7 , 1 0 5 , 2 7 6 , 1 7 5 , 2 0 8 , 1 0 6 , 4 0 6 , 4 8 2 , 0 9 0 , 0 7 1 , 0 3 2 , 0 3 1 , 0 8 0 , 0 3 1 , 0 0 1 , 0 0 1 , 0 8 0 , 0 6 0 , 0 2 1 , 0 0 1 , 0 1 2 , 0 4 5 , 0 4 8 , 0 5 2 , 1 2 0 , 1 5 9 , 1 7 0 , 2 7 7 , 1 4 9 , 0 0 3 , 1 8 8 , 0 2 3 , 1 6 9 , 0 5 3 , 2 1 4 , 2 A n a e M / ai n d e r Œ 7,29 0,19 – 2,66 0,13 – R I N _T/LSD_T=0,05 A**=2,71 B***=1,48 0 1 , 2 = * * * B A AA*B==n2i.,/.2n5. .s B=ni./.n..s 6 8 9 1 r a e Y / k o R 3,30 NIRD=0,30 1,05

Objaœnienia – Explanations: A₁ – nawo¿enie/fertilization NPK Mg, A₂ – nawo¿enie/fertilization NPK Mg Ca, *** 0,001 < poziom istotnoœci/ significance level £0,001, **0,001 < poziom istotnoœci/ significance level £0,01, *0,01 < poziom istotnoœci/significance level £0,05, n.i. ró¿nice nieistotne/n.s. non significant differences.

TABELA 5. Procentowy udzia³ glinu wymiennego w kwasowoœci wymiennej TABLE 5. Participation of Al in exchangeable acidity (%)

. p L Obeiktynawozowe r e zi li tr e f f o t n e m t a e r T ) B ( m u i n i m u l a el b a e g n a h c x E – y n n ei m y w n il G A1 A2 œrednai ai n e ¿ o w a n z f o n a e m n o it a zi li tr e f B A1 A2 œrednai ai n e ¿ o w a n z f o n a e m n o it a zi li tr e f B m c 5 2 – 0 26–50cm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 N0 N0 N0,5 N1 N1,5 N1 N1 N1 N1 N1 N1 N0,5 N1,5 N2 P0 P1 P1 P1 P1 P0 P0,5 P1,5 P1 P1 P1 P0,5 P1,5 P2 K0 K1 K1 K1 K1 K1 K1 K1 K0 K0,5 K1,5 K0,5 K1,5 K2 1 9 0 9 2 9 1 9 3 9 2 9 1 9 4 8 9 8 8 8 2 9 5 7 2 9 2 9 2 5 3 5 5 4 7 4 3 6 7 3 2 5 8 5 8 4 2 6 5 7 4 4 7 5 0 3 2 7 2 7 9 6 9 6 8 7 4 6 1 7 1 7 8 6 5 7 4 8 9 5 4 7 1 6 8 5 7 8 2 9 8 8 3 9 4 9 4 9 4 8 3 8 0 9 0 9 7 8 3 9 5 9 5 6 0 4 6 5 6 7 5 5 6 4 2 5 1 3 8 4 4 4 9 1 2 4 0 4 9 4 1 6 4 6 4 7 2 8 4 7 0 7 3 7 8 5 5 6 7 6 5 5 4 6 7 6 2 7 A n a e M / ai n d e r Œ 89 52 – 88 47 –

wozowych gleby wapnowanej natomiast wp³yw ten nie jest ju¿ tak jednoznaczny, co wi¹¿e siê z neutrali-zuj¹cym dzia³aniem wapnia.

WNIOSKI

1. Wapnowanie gleby zmniejszy³o zakwaszenie ziomu próchnicznego (Ap) i stropowej czêœci po-ziomu wzbogacania (Bt), co uwidoczni³o siê wzro-stem wartoœci pH w H₂O i KCl oraz bardzo zna-cz¹cym obni¿eniem œrednich wartoœci kwasowo-œci hydrolitycznej, kwasowokwasowo-œci wymiennej i za-wartoœci glinu wymiennego.

2. Nawo¿enie mineralne (niezale¿nie od wapnowa-nia), zastosowane w zwiêkszonych dawkach NPK, spowodowa³o wzrost kwasowoœci hydrolitycznej w poziomach Ap i Bt oraz wzrost kwasowoœci wymiennej i zawartoœci glinu wymiennego w po-ziomach Ap.

3. Wspó³dzia³anie wapnowania i nawo¿enia mineral-nego, istotnie wp³ynê³o na obni¿enie kwasowoœci wymiennej i zawartoœci glinu wymiennego w po-ziomie Ap gleby wapnowanej.

4. W badanym okresie (1998–2001) nast¹pi³a bardzo istotna neutralizacja zakwaszenia gleby wapnowa-nej oraz wzros³o zakwaszenie gleby niewapnowa-nej, szczególnie w poziomach Ap w porównaniu do stanu przed za³o¿eniem doœwiadczenia (1986 r.).

LITERATURA

BRZEZIÑSKI M. 2000. Zawartoœæ glinu wymiennego w glebie w zale¿noœci od nawo¿enia mineralnego i organicznego oraz wapnowania. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 472: 123–128. BRZEZIÑSKI M., BARSZCZAK T. 2009. Zawartoœæ glinu

wy-miennego w glebie w œwietle trwa³ych doœwiadczeñ nawozo-wych w Skierniewicach. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 541: 67–72.

FILIPEK T. 1989. Wystêpowanie glinu ruchomego w glebie i jego oddzia³ywanie na roœliny. Post. Nauk. Roln. 4/5/6: 3–13. FILIPEK T. 1998. Dynamika antropogenicznych przyczyn oraz

skutków zakwaszenia gleby w Polsce. Zesz. Probl. Post. Nauk

Roln. 456: 7–12.

FILIPEK T., DECHNIK I. 1995. Glin wymienny jako wskaŸnik ¿yznoœci gleby. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 421, a: 67–76. KACZOR A. 1998. Od¿ywianie siê roœlin w warunkach gleb sil-nie zakwaszonych. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 456: 55–62. KANIUCZAK J. 1994. The effect of various systems of mineral fertilization on the acidification of brown soil formed from loes. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 413: 173–177.

KANIUCZAK J. 1995. Magnez przyswajalny w glebach central-nej czêœci Obni¿enia Podkarpackiego. Zesz. Probl. Post. Nauk

Roln. 421, a: 181–191.

KANIUCZAK J. 1996. Elementy bilansu mikroelementów w gle-bie wytworzonej z lessu w warunkach uprawy roœlin w zmia-nowaniu z uwzglêdnieniem nawo¿enia mineralnego NPK Mg Ca. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 434: 301– 306.

KANIUCZAK J. 1997. Elementy bilansu kadmu i niklu w glebie lessowej w zale¿noœci od nawo¿enia mineralnego. Zesz. Probl.

Post. Nauk Roln. 448, a: 197–205.

KANIUCZAK J. 1998. Zakwaszenie gleb lessowych w zale¿no-œci od sposobów u¿ytkowania, wapnowania i nawo¿enia mi-neralnego. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 456: 113–118. KANIUCZAK J., HAJDUK E., NOWAK M. 2000. Zawartoœæ

rozpuszczalnych form boru i molibdenu w glebie p³owej wy-tworzonej z lessu w zale¿noœci od wapnowania i nawo¿enia mineralnego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 471: 303–311. KANIUCZAK J., NOWAK M., KANIUCZAK R. 2003. Wp³yw

wapnowania i nawo¿enia mineralnego na zawartoœæ glinu wymiennego w glebie p³owej wytworzonej z lessu. Zesz. Probl.

Post. Nauk. Roln. 493: 615–620.

KUSZELEWSKI L., £ABÊTOWICZ J., KORC M. 1995. Dyna-mika plonowania i zmiany w sk³adzie kompleksu sorpcyjne-go przy ró¿nych systemach nawo¿enia na glebie lekkiej. Zesz.

Probl. Post. Nauk Roln. 421, a: 239–243.

MAZUR T., WOJTAS A., MAZUR Z., S¥DEJ W. 1998. Porów-nanie dzia³ania nawo¿enia organicznego z mineralnym na odczyn i kwasowoœæ gleby. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 456: 251–255.

MERCIK S. 1997. Ujemny wp³yw nadmiernego zakwaszenia gle-by na roœliny. Symp. Naukowe: Przyrodnicze i antropogenicz-ne przyczyny oraz skutki zakwaszenia gleb. Lublin: 31–35. NOWAK W., WO£OSZYK C. 1994. Wp³yw nawo¿enia azotem

i potasem na zmiany w³aœciwoœci chemicznych gleby. Zesz.

Probl. Post. Nauk. Roln. 413: 247–250.

RABIKOWSKA B., WILK K., PISZCZ U. 1993. Wp³yw 20-letniego zró¿nicowanego nawo¿enia mineralnego na w³aœci-woœci gleby gliniastej. cz. I. Odczyn, w³aœciw³aœci-woœci sorpcyjne oraz zawartoœæ wêgla i azotu. Zesz. Nauk. AR Kraków 277, 37 (1): 119–131.

RUSZKOWSKA M., KUSIO M., SYKUT S., MOTOWICKA-TERELAK T. 1996. Zmiany zawartoœci pierwiastków œlado-wych w glebach w warunkach doœwiadczenia lizymetryczne-go (1991–1994). Rocz. Glebozn. 47, 1/2: 23–32.

SIUTA J. 1993. Przemys³owe czynniki kwasowej degradacji po-krywy glebowo-roœlinnej. Symp. Naukowe: Przyrodnicze i antropogeniczne przyczyny oraz skutki zakwaszenia gleb. Lublin: 27–50.

STANIS£AWSKA-GLUBIAK E., WRÓBEL S. 1999. Kszta³to-wanie siê w³aœciwoœci chemicznych gleby lekkiej w warun-kach wieloletniego nawo¿enia mineralnego lub organiczne-go. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 467: 225–231.

STR¥CZYÑSKA S. 1998. Zmiany odczynu i w³aœciwoœci sorp-cyjnych gleby piaszczystej pod wp³ywem wieloletniego na-wo¿enia mineralnego, organicznego i organiczno-mineralne-go. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 456: 165–168.

STR¥CZYÑSKI S. 1999. Stan zakwaszenia i potrzeby wapnowa-nia gleb w Polsce. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 467: 527–532. SZWEDO J., ¯MUDA E. 1994. Effect of soil management and liming on the changes of chemical properties of acid soils in an orchard. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 413: 301–306. TURSKI R. 1993. Przyrodnicze aspekty zakwaszenia gleb w

Pol-sce. Symp. Naukowe: Przyrodnicze i antropogeniczne przy-czyny oraz skutki zakwaszenia gleb. Lublin: 9–18.

WIATER J., WESO£OWSKI M. 1998. Wp³yw ró¿nych nawo-zów na pH i kwasowoœæ hydrolityczn¹ w glebie lessowej wie-loletnich monokultur zbo¿owych. Zesz. Probl. Post. Nauk.

Roln. 456: 509–514.

Dr in¿. Ma³gorzata Nazarkiewicz

Katedra Gleboznawstwa, Chemii Œrodowiska i Hydrologii Uniwersytet Rzeszowski

ul. M. Æwikliñskiej 2 35-601 Rzeszów tel. 17 8721634