R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . XL1 N R 3 4 W A R S Z A W A 1990 S. 179 191
A D A M B O G D A , T A D E U S Z C H O D A K , E D W A R D N I E D Ź W IE C K I
N IE K T Ó R E W ŁA Ś C IW O Ś C I I S K Ł A D M IN E R A L O G IC Z N Y G LE B
R Ó W N IN Y G U M IE N IE C K IE J
Instytut Gleboznawstwa i Ochrony Środowiska Rolniczego Akadem ii Rolniczej we W rocławiu
Katedra Gleboznawstwa Akadem ii Rolniczej w Szczecinie
W S T Ę P
Badania* gleb przeprowadzono na terenie Równiny Gumienieckiej wzno
szącej się od 25 do 35 m n.p.m. Jest to część N iziny Szczecińskiej położona na
obszarze zerodowanej moreny dennej z mało miąższą pokrywą osadów
piaszczystych [5 ]. Morenę denną budują gliny zwałowe oraz piaski lodow
cowe. Wykazują one lekkie nachylenie ku północnemu wschodowi, a deniwela
cje wynoszą od 2 do 4 m, głównie w zagłębieniach bezodpływowych. Równina
jest całkowicie bezleśna i wykazuje brak dostatecznie rozwiniętej sieci rzecznej.
Gleby omawianego obszaru wykazują dobre właściwości retencyjne, a dzięki
równinnemu terenowi mogą bez większych strat gromadzić wody opadowe. Są
to głównie gleby brunatne, niekiedy płowe, które zajmują wyższe części terenu,
oraz czarne ziemie usytuowane w miejscach niżej położonych. Zaliczane są one
przeważnie do II, I lia i I l l b klasy bonitacyjnej gruntów ornych i do drugiego
(pszennego dobrego) oraz sporadycznie ósmego (zbożowo-pastewnego moc
nego) kompleksu przydatności rolniczej [6].
Ukształtowanie terenu Równiny Gumienieckiej, rodzaj gleb, jej zasoby
wodne i zadowalające ilości opadów atmosferycznych (średnio 567 mm rocz
nie, a w sezonie wegetacyjnym IV - IX — 360 mm) podnoszą wartość użytkową
gleb uprawnych.
W celu wyjaśnienia wpływu różnego użytkowania na właściwości gleb,
w pracy przedstawiono w yniki badań składu mineralnego z uwzględnieniem
innych właściwości fizycznych i chemicznych.
180
A. Bogda i inniO B IE K T Y I M E T O D Y K A B A D A Ń
Badaniami objęto gleby brunatne i czarne ziemie położone na obszarze
Równiny Gumienieckiej w różny sposób użytkowane. Obiekty Rajkowo
(profile 1 i 2) reprezentują gleby, które zostały ponownie przejęte pod uprawę
płużną po 30 latach użytkowania sadowniczego. Odkrywkę Rajkowo (profil 4)
wykonano w rzędach drzew na tzw. ugorze herbicydowym w istniejącym
sadzie. Natom iast obiekty Ostoja (profile 5 i 6) stanowią gleby orne stale
użytkowane rolniczo. Stosowane tu różne zabiegi agrotechniczne ukształ
towały ich właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne. Próbki do badań
laboratoryjnych pobrano z poziomów genetycznych wymienionych gleb
i oznaczono w nich następujące właściwości: skład granulometryczny, zawar
tość próchnicy, kwasowość wymienną, zawartość składników przyswajalnych
(K, P, Mg), składników rozpuszczalnych w 1 M HC1 (Fe, M n, Zn, Cu, Pb),
kationów zasadowych (Ca2 + , M g 2 + , K + , Na + ), kwasowość hydrolityczną.
Obliczono pojemność wymienną oraz stopień wysycenia kompleksu sorpcyj
nego kationam i zasadowymi. Powyższe właściwości oznaczono metodami
powszechnie stosowanymi w gleboznawstwie.
Skład minerałów pierwotnych oznaczono przy użyciu binokularu i m ikro
skopu polaryzacyjnego łącznie we frakcjach piaszczystych (1,0-0,1 mm) i pyło
wych (0,1-0,02 mm) w poziomach A ! i С gleb Rajkowo (profile 2 i 4).
Natom iast w glebach Rajkowo (profil 1) i Ostoja (profil 6) analizę w poziomach
A l5 (B), (B)/C, С przeprowadzono we frakcjach piasku grubego, średniego
i drobnego, pyłu grubego i drobnego oraz iłu pyłowego grubego i drobnego
łącznie. Przy opisach ziaren brano pod uwagę ich wygląd zewnętrzny oraz
stopień obtoczenia. Skład mineralny frakcji < 0,002 mm oznaczono metodą
dyfraktom etrii rentgenowskiej i analizy termicznej (D TA, D TG , TG ) — za
pomocą aparatu rentgenowskiego D R O N -2 i derywatografu. Dyfraktogram y
rentgenowskie próbek bez preparowania oznaczono na wykresach literą /V,
próbki nasycone gliceryną — G/, wyprażone w 550°C. Oznaczenia te uzupeł
niono określeniem powierzchni właściwej gleby bez rozfrakcjonowania i dla
frakcji < 0,002 mm. Powierzchnię właściwą oznaczono metodą sorpcji glicery
ny.
W Y N I K I B A D A Ń
Przeprowadzone badania gleb Równiny Gumienieckiej wykazują, że chara
kteryzują się one podobną budową profilu glebowego i zbliżonym składem
granulometrycznym (tab. 1). M im o różnego użytkowania i stosowania odmien
nych zabiegów agrotechnicznych gleby te wykazują niewielkie zróżnicowanie
właściwości chemicznych (tab. 2). W świetle dotychczasowych wyników badań
tych gleb nie widać wyraźnych różnic odczynu i różnic we właściwościach
T a b e l a 1 Skład granulometryczny G ranulometric composition Typ gleby Soil kind Miejscowość, nr profilu, sposób użytkowania Locality, profile utilization Poziom genetyczny, głębokość Genetic horizon depth cm Części szkiele towe Skeleton grains %
Procentowa zawartość frakcji, mm Percentage contents of granular fraction, mm
1-0 , 1 0,1-0,05 0,05-0 , 0,05-0 2 0,0 2 -0,005 0,005-0 , 0,005-0 0,005-0 2 <0 , 0 0 2 <0 , 0 2 Rajkowo, profil 1 (pole uprawne po Ар 0 -3 6 3,5 41 18 19 1 1 3 8 2 2 zlikwidowanym sadzie) (В) 36-70 3,5 36 2 1 17 4 5 17 26 Profile 1
(plough land after C G 70-110 3,9 41 19 8 1 0 3 2 0 33
Bruna suppressed orchard) tna Rajkowo, profil 2
Brown (pole uprawne po Ар 0 -3 3 3,0 39
2 1 18 1 0 4 8 2 2
soil zlikwidowanym sa
dzie) (В) 33-70 5,8 42 18 18 7 2 13 2 2
Profile 2
(plough land after С 70-120 5,0 41 18 8 8 6 19 33
suppressed orchard) Rajkowo, profil 4 A j 0 -3 6 2,9 37 14 2 0 14 7 8 29 (saaj (В) 36-55 4,0 39 1 0 14 1 1 6 2 0 37 rro iiie 4 С 55-120 3,9 40 16 9 1 0 6 19 35 (orchard) Ostoja, profil 5 А р 0 -3 0 3,9 42 18 14 1 1 8 7 26 (pole uprawne) A j 30-42 4,1 40 19 14 1 1 7 9 27 Czarna Profile 5 С 4 2 -6 6 5,6 44 13 9 1 0 5 19 34
ziemia (plough land) С 66-150 5,9 43 15 7 1 1 6 18 35
Black
earth Ostoja, profil 6 А р 0 -3 2 3,1 40 2 0 14 1 1 6 9 26
(pole uprawne) A j 32-50 5,5 40 17 9 13 5 16 34
Profile 6 С 50-72 5,5 43 15 8 1 2 4 18 34
T a b e l a 2
Właściwości chemiczne i sorpcyjne Chemical and sorption properties
Miejsco wość N r odkryw ki Locality Profile N o Poziom gene tyczny, głębo kość Genetic hori zon Depth cm Próchnica Humus % pH w I M K C l Składniki przyswajalne Available forms Składniki rozpuszczalne w 1 M HC1 (ppm) Soluble components in 1 M H C l (ppm) Kationy zasadowe Cations of alkali charakter
S Hh s Th V % К P M g Ca 1 2 M g + 2 К + N a '
mg/ 1 0 0 g gleby of soil Fe M n Zn Cu Pb me/ 1 0 0 g gleby — of soil
Rajkowo Ap 0 -3 6 1,7 5,3 12,37 5,75 7,0 1775 155 23 5 34 4,0 0 , 6 0,5 0 , 2 5,3 2 , 8 8 , 1 65,4 Profil 1 (В) 36 70 5,3 5,81 1,35 5,5 2475 51 5 3 6 7,6 0 , 8 0,4 0 , 2 9,0 1,3 10,3 73,8 Profile 1 C G 70-110 5,8 9,54 0,26 9,2 1575 48 1 1 3 5 7,6 1 , 8 0,4 0 , 2 9,2 1 , 1 10,3 89,3 Rajkowo Ap 0 -3 3 1,4 6,5 12,37 6,54 5,0 1575 145 14 4 1 2 5,2 0,9 0,7 0 , 2 7,0 1 , 0 8 , 0 87,5 Profil 2 (В) 33-70 6,3 4,81 4,27 7,3 1575 47 1 0 3 6 7,6 0,9 0,4 0 , 2 9,1 0,9 1 0 , 0 91,0 Profile 2 С 70--120 6 , 2 8,30 0,48 8 , 6 1375 32 16 2 5 7,6 1 , 1 0,4 0 , 2 9,3 0 , 8 1 0 , 1 92,1 Rajkowo A j 0 -3 6 1,5 6,4 15,60 14,78 11,3 1975 170 6 8 1 2 32 8 , 1 0 , 8 0,4 0 , 2 9,5 0 , 6 1 0 , 1 94,1 Profil 4 (В) 36-55 6 , 6 7,97 0,13 12,7 2 1 0 0 170 30 4 8 1 1 , 6 1,4 0,4 0 , 2 13,6 0,5 14,1 96,4 Profile 4 С 55-120 6 , 6 7,47 0,04 9,2 1475 2 2 44 3 8 1 1 , 2 1,3 0,4 0 , 2 13,1 0,5 13,6 96,3 Ostoja А р 0 -3 0 1 , 2 6,9 17,76 13,34 4,5 1475 250 13,2 6,5 15 5,0 0,3 0,5 0 , 2 6 , 0 0,4 6 , 6 93,7 Profil 5 А , 30-42 0,5 6 , 6 6,80 2,61 6 , 0 1275 90 6 , 6 3,5 6 4,6 0,4 0,3 0 , 2 5,5 0,4 5,9 93,2 Profile 5 С 42-66 6,5 8,80 4,53 1 1 , 0 1375 58 7,2 2,5 6 5,0 0,9 0,4 0 , 2 6,5 0,4 6,9 94,2 С 66-150 6,4 8,80 0,17 19,0 1675 54 11,3 3,0 6 5,6 1,7 0,4 0 , 2 7,9 0,5 8,4 94,0 Ostoja А р 0 -3 2 1,5 6 , 1 22,74 13,60 8 , 0 1075 151 14,2 8,5 18 4,8 0,5 0,7 0 , 2 6 , 2 1 , 2 7,4 83,8 Profil 6 А1 32-50 0,5 5,8 10,79 1,09 13,5 1575 51 6 , 6 3,0 8 4,8 0,9 0,4 0 , 2 6,3 1 , 0 7,3 86,3 Profile 6 С 50-72 5,8 8 , 2 1 0,17 19,0 1900 51 6 , 2 3,0 1 0 5,6 1,5 0,4 0 , 2 7,7 1 , 0 8,7 88,5 С 72-150 6,4 6,80 1,13 15,0 1375 1 0 0 9,2 2 , 0 6 7,6 0,9 0,3 0,3 9,1 0,4 9,5 95,8
Skład mineralogiczny gleb.
183
sorpcyjnych oraz w stopniu wysycenia kationam i o charakterze zasadowym.
W poziomach orno-próchnicznych, niezależnie od sposobu ich użytkowania,
występuje niska zawartość próchnicy (1,2-1,5%). Zasobność w potas i fosfor
przyswajalny dla roślin kształtuje się podobnie. Największą zasobność w te
składniki wykazują poziomy próchniczne gleb uprawnych oraz gleby pod
sadem. Zwraca przy tym. uwagę zmniejszanie się ilości tych składników
w poziomach położonych poniżej poziomu próchnicznego. W przypadku gleby
pod sadem zaznacza się w tych poziomach gwałtowny spadek zawartości
fosforu.
Nieco inaczej kształtuje się zasobność tych gleb w magnez przyswajalny.
Najuboższe w ten składnik są poziomy orno-próchniczne gleb ornych oraz
gleby po zlikwidowanym sadzie (Rajkowo, profil 2). W pozostałych profilach
glebowych zawartość przyswajalnego magnezu w poziomach A p jest zbliżona
do jego ilości oznaczonej w innych poziomach genetycznych (tab. 2).
W odróżnieniu od właściwości chemicznych omawiane gleby różnią się
właściwościami fizycznymi. Dotyczy to przede wszystkim górnych poziomów
genetycznych. Gleby pod sadem i po niedawno zlikwidowanym sadzie cechuje,
w porównaniu z glebami uprawnymi, mniejsza gęstość objętościowa i większa
pojemność wodna kapilarna i pojemność wodna maksymalna (tab. 3).
Analizując skład mineralny i stopień obtoczenia poszczególnych ziaren
omawianych gleb, należy stwierdzić, że są one zbliżone do siebie. We frakcjach
piaszczystych (1,0-0,1 mm) dominującym minerałem jest kwarc, któremu
towarzyszą skalenie, łyszczyki (głównie biotyt), amfibole oraz wodorotlenki
żelaza. We frakcjach drobniejszych (0,1-0,02 mm) występują te same minerały,
przede wszystkim kwarc i skalenie, którym towarzyszą minerały akcesoryczne.
Wykształcenie ziaren wskazuje na ich różne pochodzenie geologiczne [1 ,2 ].
Widoczne zróżnicowanie obtoczenia największych ziaren kwarcowych świad
czy o tym, że osad był kilkakrotnie przemieszczany i deponowany. Potwierdza
to również obecność ziaren o niewielkiej twardości obok ziaren kwarcowych.
Gleba Rajkowo (profile 1, 2 i 4) jest wykształcona z tych samych osadów.
Natom iast w glebie Ostoja (profil 6) poziom górny różni się nieco składem
mineralogicznym w porównaniu z poziomami zalegającymi poniżej 50 cm.
Skład mineralogiczny poziomu górnego jest uboższy od niżej leżących pozio
mów, co pozwala na określenie gleby jako niejednorodnej (tab. 4).
Na podstawie przeprowadzonych badań składu mineralnego frakcji k o lo i
dalnej można stwierdzić, że górne poziomy badanych profilów glebowych mają
przewagę minerałów mieszanopakietowych illitowo-sm ektytowych, obok k tó
rych występuje illit i kaolinit. W dolnych częściach profilów wzrasta zawartość
smektytu.
Smektyt występujący w dolnych poziomach badanych profilów (poziomy C)
składa się głównie z Fe — smektytu (nontronitu). We frakcji < 0,002 mm
występuje mała ilość wysoko dyspersyjnego kwarcu.
Powierzchnia właściwa badanych profilów świadczy o dużych zdolnościach
sorpcyjnych analizowanych gleb. W ynika ona głównie z przewagi smektytu
T a b e l a 3
Niektóre właściwości fizyczne Some physical properties
Miejscowość N r profilu Locality Profile Głębokość Depth cm Gęstość obję tościowa Bulk density g/cm3 Wilgotność aktualna Present moisture %
Pojemność wodna kapilarna Capillary water capacity
%
Pojemność wodna maksymalna M axim um water holding capacity
% wagowa weight objętościowa volumetric wagowa weight objętościowa volumetric wagowa weight objętościowa volumetric Rajkowo 0 15 1,54 10,4 16,2 2 2 , 8 35,1 25,0 38,4 Profil 1 30-40 1,51 11,3 17,1 25,0 37,7 25,9 38,9 Profile 1 4 0 -7 0 1,59 15,9 25,4 2 1 , 0 33,6 23,0 36,7 70-110 1,71 16,7 28,6 n.o. n.o. 19,6 33,8 Rajkowo 0 -1 5 1,46 9,4 13,7 24.9 36,2 26,3 38,3 Profil 2 3 ( M 0 1,64 11,7 19,2 17,9 28,3 2 0 , 0 32,7 Profile 2 4 0 -7 0 1,60 14,5 23,1 2 0 , 6 32,9 22,4 35,9 70-120 1,70 16,8 28,9 20,4 34,2 19,6 33,4 Rajkowo 0-1 5 1,60 14,3 2 2 , 8 21,4 34,0 2 2 , 2 35,4 Profil 4 15-36 1,60 9,2 14,4 24,0 37,9 25,6 40,3 Profile 4 36-55 1,60 10,9 17,5 23,6 37,9 24,4 39,2 55-120 1,70 12,9 2 2 , 0 2 2 , 0 37,8 24,7 42,6 Ostoja 0 -1 5 1 , 6 6 7,7 1 2 , 8 17,9 29,6 21,4 35,4 Profil 5 25-42 1,62 11,7 18,8 20,4 32,4 2 2 , 6 37,6 Profile 5 42-66 1,65 16,5 27,3 19,8 32,7 2 1 , 0 34,9 66-150 1,65 16,9 27,9 20,5 33,0 22,4 36,8 Ostoja Profil 6 Profile 6 0-1 5 32-50 50-72 72-150 1,52 1.75 1,72 1.75 7,2 12.3 13.3 16,7 10,9 21,4 23,0 29,2 2 0 , 2 16,3 17,7 17,6 30.5 28.4 30.4 30.6 25,2 19.0 2 0 . 1 2 0 , 0 38.1 33.1 34,6 35.2
T a b e l a 4
Skład minerałów pierwotnych (w % ) Prim ary minerals composition (in % )
Miejsco wość, nr profilu Poziom genety czny G łębo kość Frakcje Kw arc (chalce don)
Skalenie Łyszczyki Amfibole
Tlenki Fe W odoro tlenki Fe Cyrkon Rutyl Turm alin G ranat G laukonit Zoizyt Sylima nit, ty tanit Inne nie ozna czone Locality Profile Genetic horizon Depth cm Fraction mm Q uartz
(chalcedone) Feldspars Micas
Am phi boles Iron oxi des Iron hy drooxides Zircon Rutile T u rm a li ne Garnet G lauconi te, zoisi- te Sillima-nite, titanite N o n- deter-mined Rajkowo Ар 0 -3 6 1,0-0,5 8 8 , 0 6,5 2,5 1 , 0 2 , 0 — — — - -Profil 1 0,5-0,25 90,0 5,0 4,5 - 0,5 - - - - -Profile 1 0,25-0,1 8 8 , 0 1,5 9,0 0,5 1 , 0 - - - - -0,1-0,05 90,0 6,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 - - 1 , 0 0,05-0,02 87,5 5,0 - 0,5 1 , 0 0,5 1,5 1 , 0 3,0 <0 , 0 2 73,0 4,0 2 , 0 3,0 2 , 0 2 , 0 - 2 , 0 7,0 5,0 Rajkowo (В) 36-70 1,0-0,5 90,0 6 , 0 1 , 0 2,5 0,5 — — — - — Profil 1 0,5-0,25 91,0 5,0 1,5 2 , 0 0,5 - - - - -Profile 1 0,25-0,1 91,5 3,0 3,0 1 , 0 1 , 0 - 0,5 - - -0,1-0,05 89,0 8 , 0 - 0,5 0,5 1,5 0,5 - - -0,05-0,02 89,0 8,5 0,5 1 , 0 - 1 , 0 - - - -<0 , 0 2 8 8 , 0 5,0 - - - - 2 , 0 - — 5,0 Rajkowo С 7 0-110 1,0-0,5 83,5 10,5 2 , 0 2 , 0 1 , 0 — — — — 1 , 0 Profil 1 0,5-0,25 80,0 9,0 6 , 0 3,0 1,5 - - - - 0,5 Profile 1 0,25-0,1 8 8 , 0 6,5 2,5 2,5 - - - 0,5 - -0,1-0,05 87,5 8 , 0 - 1,5 1 , 0 0,5 0,5 - - 1 , 0 0,05-0,02 8 6 , 0 8 , 0 0,5 2 , 0 1 , 0 0,5 - 1 , 0 1 , 0 -<0 , 0 2 89,0 4,0 1 , 0 2 , 0 1 , 0 1 , 0 1 , 0 - 1 , 0 —
(continued) 4 Rajkowo
Ap
0 -3 3 1,0-0 , 1 89,0 5,0 3,0 2 , 0 _ _ _ __ __ 1 , 0 Profil 2 0 , 1 0 , 0 2 80,0 5,0 1 , 0 1 , 0 5,0 4,0 — 4,0 — — Profile 2С
70-110 1 , 0 0 , 1 8 6 , 0 5,0 3,0 3,0 2 , 0 — — — — 1 , 0 0 , 1 0 , 0 2 80,0 4,0 1 , 0 1 , 0 8 , 0 2 , 0 - 4,0 - -RajkowoA,
0-3 6 1,0-0 , 1 92,0 5,0 1,5 0,5 — — — — _ 1 , 0 Profil 4 0 , 1 0 , 0 2 80,0 4,0 - 4,0 5,0 1 , 0 1 , 0 2 , 0 2 , 0 1 , 0 Profile 4С
55-120 1 , 0 0 , 1 90,0 5,0 4,0 1 , 0 — — — — _ _ 0,1-0 , 0 2 79,0 6 , 0 - 4,0 5,0 2 , 0 - 2 , 0 1 , 0 1 , 0 OstojaAp
0 32 1,0 0,5 91,5 8 , 0 0,5 _ — _ — _ _ _ Profil 6 0,5 0,25 91,0 5,0 1 , 0 2 , 0 1 , 0 - - - — — Profile 6 0,25 0,1 90,0 5,0 5,0 - - - — — — 0,1 0,05 91,0 5,0 - 2 , 0 1 , 0 - 1 , 0 — — — 0,05-0,02 85,0 3,0 - 3,0 - - 1 , 0 1 , 0 7 ,0 — <0 , 0 2 87,0 1 , 0 1 , 0 5,0 - - - - 4,0 2 , 0 OstojaС
50-72 1,0 0,5 90,5 7 ,0 0,5 1 , 0 — — — _ _ 1 , 0 Profil 6 0,5-0,25 92,0 5,0 3,0 - - — — — — — Profile 6 0,25-0,1 90,0 6 , 0 4,0 - - - - — — — 0,1 0,05 90,0 4,0 - 3,0 - 1 , 0 — 2 , 0 — — 0,05-0,02 89,0 3,0 - 2 , 0 2 , 0 1 , 0 — 2 , 0 1 , 0 — <0 , 0 2 75,0 1 , 0 4,0 2 , 0 2 , 0 3,0 3,0 4,0 6 , 0 -OstojaС
72-150 1,0-0,5 8 8 , 0 9,0 2 , 0 1 , 0 _ — _ _ __ __ Profil 6 0,5-0,25 83,0 7 ,0 8 , 0 1 , 0 1 , 0 - - — — _ Profile 6 0,25-0,1 75,0 2 , 0 - 1 , 0 1 , 0 1 , 0 — — — 2 0 , 0 0,1-0,05 7 7 ,0 2 , 0 - 1 , 0 2 , 0 1 , 0 — — 1 , 0 16,0 0,05-0,02 85,0 1 , 0 - - 1 , 0 1 , 0 — — — 1 2 , 0 <0 , 0 2 85,0 - 2 , 0 2 , 0 1 , 0 2 , 0 2 , 0 1 , 0 1 , 0 4,0T a b e l a 5
Skład mineralogiczny frakcji < 0,002 mm i powierzchnia właściwa Mineralogical composition of < 0 ,00 2 mm fraction and specific surface
Miejscowość, nr profilu Locality, profile Poziom genetyczny Genetic horizon Głębokość Depth cm
M inerały -- M inerals* Strata wagowa Weight-loss % Powierzchnia właściwa Specific surface m 2/g Powierzchnia właści wa próbek w całości Specific surface of the whole samples
m 2/g przeważające predominant poboczne marginal Rajko wo Ар 0 -3 6 I-S I, К 2 0 , 2 237,2 35,5 Profil 1 (В) 3 6-70 I,
s
I-S , К 16,7 231,6 92,7 Profile 1 С 70-110 I, S К 20,7 139,6 87,9 Rajkowo Ар 0 -33 I, I-S К , Q 19,5 160,6 25,7 Profil 2 (В) 33-70 I, I-S К , Q 14,1-
67,8 Profile 2 С 70-110 I,s
К , Q 24,5 - 77,4 RajkowoА,
0 -3 6 I-S , 1 К , Q 17,2 217,0 51,6 Profil 4(В)
36-55 I,s
I-S , К , Q 16,1 249,6 89,9 Profile 4 С 55 100 I,s
К 16,2 261,0 93,7 Ostoja Ар 0 -3 0 I-S , I К , Q 17,2 166,6 38,2 Profil 5 А1 30-42 I, I-S S, К , Q 16,2 190,3 43,9 Profile 5 С 4 2 -66 I,s
I-S , К 17,5 248,6 92,7 С 66-150 I,s
К 16,5 330,9 85,0 Ostoja Profil 6 Profile 6Ар
А!
С С 0-3 2 32-50 50-72 72-150 I-S , I I,s
I S, S I,s
к, Q
I S, К , Q К К 18,5 18,2 14.2 16.2 157.4 229.5 340.5 256,368,8
59.2 57.3 58.3* Minerały: Minerals: I - grupa illitu - group of illite; S - grupa smektytu - group smectite; I S - mieszanopakietowe illit-smektyt - interstratified illite-smcctite; К - grupa kaolinitu — group of kaolinite; Q — kwarc - quartz
188
A. Bogda i inniRys. 1. Rajkowo, profil 4 (profile № 4), Dyfraktogram y i derywatogramy frakcji < 0,002 mm; a, b — poziom A t (głębokość 0 -3 6 cm), c, d — poziom С (głębokość 70-110 cm) Fig. 1. Diffractograms and derivatograms of the < 0,002 mm fraction: a, b — horizon A t (depth
0 -3 6 cm), c, d — horizon С (depth 70-110 cm)
w składzie frakcji koloidalnej. W glebach ornych lepiej i intensywniej zaznacza
się obecność mieszanopakietowych minerałów illitowo-sm ektytowych niż
w glebach pod sadem i po sadzie. Można przypuszczać, że zabiegi agrotech
niczne gleb ornych przyśpieszają proces illityzacji frakcji koloidalnej badanych
gleb [3, 4, 7], tabela 5; rysunki 1-2.
Transformacja minerałów smektytowych w kierunku illitow o-sm ektyto
wych powodować może również zmianę właściwości kompleksu sorpcyjnego
gleb ornych. W pływać to również będzie na zmianę właściwości powietrz-
no-wodnych ich górnych poziomów.
Skład mineralogiczny gleb.
189
Rys. 2. Ostoja, profil 6 (profile № 6). Dyfraktogram y i derywatogramy frakcji < 0,002 mm: a, b — poziom A l (głębokość 0 -3 2 cm), c, d — poziom С (głębokość 7 2-150 cm) Fig. 2. Diffractograms and derivatograms of the < 0,002 mm fraction: a, b — horizon A j (depth
0 -3 2 cm), с, d — horizon С (depth 7 2-150 cm)
W N IO S K I
Przeprowadzone badania upoważniają do wyciągnięcia następujących
wniosków:
1. Badane gleby nie wykazują większego zróżnicowania w obrębie właś
ciwości chemicznych, natomiast różnią się właściwościami fizycznymi.
2. Gleby te charakteryzują się różnorodnością składu minerałów pierwot
nych, a na podstawie odmiennego obtoczenia ziaren można sądzić o k ilk a k ro t
nym przemieszczaniu i deponowaniu osadu.
3. Skład mineralogiczny frakcji koloidalnej w w yniku zabiegów agrotech
nicznych ulega zmianie polegającej na zintensyfikowaniu procesu illityzacji
górnych poziomów gleb ornych.
190
A. Bogda i inni L IT E R A T U R A[1 ] B r o g o w s k i Z., M a z u r e k A. Skład mineralny frakcji mniejszych od 0,02 mm gleby aluwialnej. Rocz. Glebozn. 1986, t. 37, nr 4 s. 9-22.
[2 ] B r o g o w s k i Z., M a z u r e k A., O k o ł o w i с z M . The mineral composition of the clay fraction of soils formed from eolian sands of the Kampinos N ational Park. Pol. J. Soil Sei. S. M iner. 1986, Vol X V I I I/ 1 - 2 .
[3 ] C h o d a k T., C i e ś l i ń s k i Z., S z e r s z e ń L. The influence of agrotechnique on clay minerals and properties of soil formed from clay. 9th Conference on Clay M ineralogy and Petrology. Zvolen 1982 s. 87-92.
[4 ] C i e ś l i ń s k i Z., R a s z ej a P., C h o d a k T., S z e r s z e ń L. W pływ zabiegów agromelioracyjnych na skład mineralny i właściwości gleb ilastych. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace W ydziału N auk Przyrodniczych, 1984, seria B, nr 32.
[5 ] K a r c z e w s k i A. W pływ recesji lobu O dry na powstanie i rozwój sieci dolinnej Pojezierza Myśliborskiego i N iziny Szczecińskiej. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół N auk. Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej, t. 8, z. 3, Poznań 1968.
[6 ] N i e d ź w i e c k i E. Różnicowanie się właściwości fizycznych i chemicznych gleby brunatnej wytworzonej z gliny zwałowej pod wieloletnim sadem jabłoniow ym w obrębie Równiny Gumienieckiej. M ateriały Sympozjum „Rola nawożenia w podniesieniu produkcyjności
i żyzności gleb”, cz. I I Olsztyn 1988 s. 117-125.
[7 ] V i c z i a n J. Diagenetic transformation of mixed-layer illite/smectites in deep zones of the Pannonian Basin (Hungary). 5th Meeting of European Clay Groups. Prague 1985, s. 135-140.
А. БОГДА, Т. ХО Д А К, Э. НЕДЗЬВПДЗКИ Н Е К О Т О Р Ы Е С В О Й С Т В А И М И Н Е Р А Л О Г И Ч Е С К И Й С О С Т А В П О Ч В Г У М Е Н Е Ц К О Й Р А В Н И Н Ы Кафедра почвоведения и охраны сельскохозяйственной среды Вроцлавской сельскохозяйственной академии Р е з ю м е Плош адь Гуменецкой равнины построена из валунных глин донной морены и из глациальных песков. И з указанных формаций образовались бурые, реже палево-подзалис- тые и черные почвы. В песчаных фракциях (1,0-0,1 м м ) преобладающим материалом является кварц сопутствуемый фельдшпатами, слюдами (в первую очередь биотитом), амфиболами, а такж е гидроксидами и окисями железа. В более мелких фракциях (0.1-0,02 м м ) выступают те же минералы, сопутствуемые малыми количествами акцессор ных минералов. Минеральные зерна характеризуются разной степенью обточки. Наличие смешанных пакетных минералов обозначается более интенсивно в пахотных почвах, чем в почвах под садом и после сада. М о ж н о предполагать, что агротехнические мероприятия проводимые на пахотных почвах ускоряют процесс иллитизации коллоидной фракции исследуемых почв.
Skład mineralogiczny gleb.
191
Л. B O G D A , T . C H O D A K , E. N I E D Ź W I E C K I
S O M E P R O P E R T IE S A N D M IN E R A L O G IC A L C O M P O S IT IO N O F G U M I E N I E C K A P L A IN S O IL S
Institute of Soil Science and Agricultural Environment Protection, Agricultural University of W rocław
S u m m a r y
The area of Gumieniccka Plain is built from boulder loams of ground moraine and glacial sands. Brown soils, seldomer soils lessivés and black earths developed from these formations. In sandy fractions (1.0-0.1 mm) it is quartz, which predominates among minerals. It is accompanied by felspars, micas (mainly biotite), amphiboles, hydroxides and iron oxides. In finer fractions (0.1-0.02 mm) the same minerals predominate accompanied in small amounts by accessory minerals. The mixed-packed minerals occur in higher intensity in arable soils than in soils under or after the orchard. It can be presumed that agricultural measures on arable soils would accelerate the illitization process in colloidal fraction of the soils examined.
Prof. dr A. Bogda Praca wpłynęła do redakcji w styczniu 1990 r. Instytut Gleboznawstwa i Ochrony Środowiska
Rolniczego
Akademia Rolnicza we Wrocławiu 5 0-357 Wrocław, Grunwaldzka 53
