Powtarzalność wyników oznaczeń niektórych właściwości fizycznych gleb

TOMASZ KOMORNICKI, STANISŁAW ZASOŃSKI

POW TARZALNOŚĆ W YNIKÓW OZNACZEŃ NIEKTÓRYCH W ŁAŚCIW OŚCI FIZYCZNYCH GLEB

K atedra G leboznaw stw a WSR K raków

WSTĘP

Do b ad an ia w łaściw ości fizycznych gleby, tak ich ja k p ozorny ciężar w łaściw y, porow atość, k a p ila rn a pojem ność w odna i ty m podobne, stoso­ w ane są przew ażnie cy lin d erk i z g ru b ej blachy, um ożliw iające p rze p ro ­ w adzenie oznaczenia na próbce o nien aru szo n y m układzie. N ap o ty k am y jed n ak że na pew ne b rak i w danych, k tó re m ogłyby posłużyć do zo rien to ­ w ania się w p rzy d atności różnych system ów cylinderków lu b też do o kreślen ia po w tarzalności oznaczeń w y k o ny w an ych p rzy ich pomocy. K o n k re tn y c h d an y ch (tego ro d za ju nie udało się nam znaleźć w lite r a tu ­ rze p rzed m io tu , pom im o że w ielu au to ró w proponow ało ro zm aite ty p y c y lind erk ów do po b ieran ia p ró b ek gleby w nien aruszonym układzie.

J e st to ty m b ard ziej ciekaw e, że niem al w szystkie podręczn iki gle­ boznaw stw a ogólnego, a ty m b ardziej podręczniki sp ecjalne pośw ięcone w łaściwościom fizycznym gleby, p rzy ta cz a ją p rzy k ład y różnych sy ste­ m ów cy lin derk ów (np. L. D. B a v e r [1], D e n s c h [3], M u s i e r o ­ w i c z [6]). N a zjeździe Polskiego T o w arzystw a Gleboznaw czego w L u b li­ nie (1953 r.) b yła d y sk u to w a n a raczej próba u n ifik acji m etod y ki ozna­ czeń w łaściw ości fizycznych gleb niż sp raw a pow tarzalno ści w yników tak ich oznaczeń. D obrzański proponow ał wów czas użycie cy lin d erkó w o pojem ności 250 m l; n ato m iast G órski w ypow iedział pogląd o m ożliw oś­ ci eksp ery m en taln eg o rozstrzy gn ięcia zasady stosow ania tak ich albo in ­ nych cylinderków . P o dzielając te n pogląd w ykonaliśm y p o m iary opisane w niniejszej p racy , aby dostarczyć m ateriałó w , um o żliw iających p o rów ­ nanie oznaczeń w y k o nyw an y ch na p ró b k ach ro zm aity ch gleb za pom ocą cy lin d erk ó w o pojem ności 250 m l i 100 ml.

J a k w iadom o, w b adan iach nad jak ą ś m etodą m oże chodzić o dw ie jej cechy: dokładność i precyzję. P rzez dokładność m etod y należy t u ro zu ­

m ieć zgodność śred niej z otrzy m an y ch w yników z rzeczy w istą w artością p oszukiw aną (oraz oczywiście to, czy u ży ta m etoda pozw ala na oznacze­

nie w łaśnie tej w artości, k tó re j się p oszukuje, czy też daje w y n ik i odno­ szące się do czegoś całkiem innego). P oniew aż w artość rzeczy w ista je st nieznana, badanie dokładności m etody n a tra fia na tru d n o ści teo rety czne; najczęściej m ożna ty lk o porów nać ró żn e m eto dy m iędzy sobą. P rzez p re ­ cyzyjność m eto d y n ależy rozum ieć stop ień zgodności poszczególnych oznaczeń, a więc o ile m ożności m ały ro z rz u t w yników ; zw ykle m ów i się 0 po w tarzalności oznaczeń, jej sp raw d zan ie jest stosunkow o łatw e, jeśli w yniki o pracow uje się staty sty czn ie.

Je śli idzie o dokładność m etod y „c y lin d erk o w e j” , stw ierdzen ia w lite ­ ra tu rz e są dość ogólnikow e. P rzew ażn ie m ów i się o przyczynach nie- rów nom ierności p ró b ek lub o pow odach ich odkształcenia. P a n i n [7] z ajm u je się w pływ em w ilgotności w chw ili p o b ran ia p ró b k i na w artość pozornego ciężaru w łaściw ego; należy dodać, że w iększa w ilgotność gle­ by z pew nością rów nież u łatw ia o d k ształcenia próbki w cylin derk u .

Nieco w ięcej o p rzyczy n ach błędów p rzy oznaczaniu w łaściw ości w o d ­ nych gleb pisze D o l g o v [4]; chodzi tu o nierów nom ierność obciekania n ad m ia ru w ody lub o okres czasu p o trz e b n y do uzyskania sta n u trw a łe j rów now agi zapasu w ody k a p ila rn e j (szablonowo p rz y jm u je się 24 go­ dziny). O podobnych zastrzeżeniach i b ad an iach S c h l o e s i n g a m łod ­ szego w spom ina D e m o 1 o n [2], nie c y tu ją c jed n a k źródła. W spraw ie liczby pow tórzeń znaleźliśm y ty lk o w skazów kę K o w a l i ń s k i e g o 1 w spółpracow ników [5], k tó ry poleca do oznaczenia przepuszczalności brać p rzy n a jm n ie j 3 pró b k i rów nolegle. N atom iast S o k o ł o w s k i [8] m ów i ty lko , że w yko n yw ał oznaczenia pozornego ciężaru w łaściw ego „w dostateczn ej liczbie p o w tó rzeń ” .

P ró b k i do b adań pobierano do cyliniderków o pojem ności 100 m l i 250 m l (po 15 p o w tó rzeń do każdego pom iaru), w b ijają c je w losow ym po­ rz ą d k u — na p rze m ia n m ałe i duże — w obrębie tego sam ego poziom u m orfologicznego w pionow ą ścianę odkryw ki. U żyte cy lin d erk i w yko­ nane b y ły z b lach y stalow ej ocynkow anej (produkcji K a te d ry M echani­ zacji R olnictw a W SR w L ublinie) i m iały n a stęp u jące w ym iary:

C y lin d erk i zam ykane by ły z obu stro n w ieczkam i z tak iej sam ej p raso ­ w anej blachy; jedno z nich było p rzew iercone 13 (lub 20) otw orkam i,

PLAN BADAŃ WŁASNYCH

pojem ność — m l grubość ściany — m m śred n ica w ew n. d — m m wysokość h — m m stosunek d : h 100 250 1,3 1,6 54 71 43 64 1,25 1,31

5tan ow iąc w te n sposób „sitk o ” , n a k tó re od śro dk a n ak ładan o k rąż e k bibuły.

W pierw szej p a rtii dośw iadczeń (serie I—V III) m ierzono w ielkości po­ trz e b n e do obliczenia ciężaru w łaściw ego pozornego (tzw. objętościow e­ go) i chw ilow ego, n astę p n ie zaw arto ści wilgoci (aktualn ej) i k a p ila rn e j pojem ności w odnej. Z badano 8 serii cylinderków .

W d ru g ie j p a rtii dośw iadczeń (serie IX —XIV) oznaczano te sam e w ielkości, a ponadto rzeczy w isty ciężar w łaściw y, co pozwoliło na obli­ czenie p orow atości ogólnej. Zbadano 6 se rii cylinderków .

Ogółem pobran o więc i zbadano 14 p ró b gleb, w ty m 12 serii po 15 c y lind erk ów o pojem ności 100 m l i 15 cylin derkó w o pojem ności 250 m l oraz 2 serie skrócone do sześciu pow tórzeń. N iektóre g ru p y w yników p om iaró w opracow ano za pom ocą m etod statystyczn ych.

N ależy jeszcze nadm ienić, że p ró b k i p o b ran e zostały z 7 p ro filó w gleb podkrakow skich; pod w zględem sk ład u m echanicznego 5 spośród nich n a ­ leżało do g a tu n k u p y łó w ilastych, 6 do piasków , a ty lk o 2 do glin.

OPIS GLEB I MATERIAŁU DOŚWIADCZALNEGO

O d k r y w k a 1 — RZD P ru s y k. K rakow a, pole u p raw n e (pszenica), w y staw a 8° SW, ok. 230 m n.p.m .:

A i 0— 25 cm — (seria I), cie m n o b ru n a tn y p y ł ilasty, św ieży b ry ł-kow aty, pH 6, 7, p rzejście ostre;

A(B) 25— 75 cm — (seria II), b ru n a tn o ż ó łty p y ł ilasty, świeży, b ry ł-k o w aty z m ał-kroporam i, pH 6, 8, p rzejście sto p ­ niow e;

(B) 75— 120 cm — szarożółty p y ł ilasty, św ieży, słupk ow o -bryłk o-w y, zbity, sporadyczne p lam k i glejoo-w e, pH 7, 8, p rzejście w y raźn e;

(B)CG od 120 cm — (seria III), szarop o pielaty p y ł ilasty, w ilgotny, słupkow o-pryzm atyczny, pH 8.

Typ: gleba b ru n a tn a u p raw n a (w łaściw a, oglejona głęboko); rodzaj: w y ­ tw orzona z lessu; gatunök: p y ł ilasty.

O d k r y w k a 2 — RZD M ydlniki k. K rakow a, pole u p raw n e (b uraki cukrow e), p raw ie płaskie, u stóp erodow anego zbocza, w y staw a SW, ok. 215 m n.p.m .:

A± 0— 80 cm — (seria IV), sz aro b ru n atn y pył ila sty (ciem niejszy w dolnej części), św ieży, pH 6, 8, p rzejście stop­ niow e;

A(B) 80— 130 cm — (seria V), ciem n o b ru n a tn y p y ł ila sty z zaciekam i próchniczym i, św ieży, bry łk o w aty , na b ry łk a c h

osypka k rzem ionkow a, pH 6,2, p rze jście łagodne; (B)G 130— 180 cm — b ru n a tn y p y ł ila sty z jasn y m i p lam kam i g lejo ­

wym i. św ieży, b ry łk o w o-słupko wy, pH 7,2; Typ: czarnoziem n a m y ty (zdegradow any, głęboko nieco ogle jony); rodzaj: w ytw o rzon y z deluw ium lessu; g atu n ek: p y ł ilasty.

O d k r y w k a 3 — RZD M ydlniki k. K rako w a, pole u p raw n e (owies), w y staw a 6° SW, ok. 210 m n.p.m .:

A i 0— 28 cm — (seria VI), szary p iasek glin iasty lekki, w ilgotny, gruzełkow aty, p u lch ny , pH 6,2, p rzejście w y ­ raźne;

(B) 28— 67 cm — (seria VII), sz a ro b ru n a tn y piasek słabogliniasty, św ieży, słabo s tru k tu ra ln y , luźno ułożony, pH 6.5, przejście stopniow e;

С od 67 cm — (seria V III), jasno żó łty piasek lu źny z bułam i

krzem ien n y m i, św ieży, bez w y raźn ej .struktury. Typ: gleba b ru n a tn a u p ra w n a (w yługow ana); rodzaj: w ytw o rzon a z p le j- stoceńskiego piasku w odno-lodow cow ego; g atu nek : p iasek g lin iasty lekk i n a p iask u słabogliniastym .

O d k r y w k a 4 — K raków -P łaszów , te r e n daw nego obozu, u ży tek zie­ lony, w y staw a 5° N:

Aq 0— 2 cm — d a rń , czarn y piasek słabogliniasty, św ieży, słabo s tru k tu ra ln y , m ało zw ięzły, p rzejście w yraźne; A i 2— 30 cm — (seria IX), b ru n atn o c za rn a glina lekka, silnie

spiaszczona z o k ru ch am i w ap ienia, św ieża, g ru - zełkow ato-orzechow a, dość zw ięzła, pH 7, 8, p rzejście w y raźn e;

(B)G 30— 50 cm — (seria X), b ru n atn o ż ó łty piasek g lin iasty m ocny, zacieki próchniczne, u dołu siw e plam y, w ilgotny,

zwięzły, p H 8, p rzejście w yraźne;

CG od 50 cm — żółty ił z siw ym i plam am i, b e z stru k tu ra ln y , pH 8.5.

Typ: gleba b ru n a tn a u p raw n a (niecałkow ita, oglejona); rodzaj: w y tw o ­ rzona z m a te ria łu czw artorzędow ego n a ile m ioceńskim ; g atu n ek: glina silnie spiaszczona p ły tk a na ile.

O d k r y w k a 5 — K raków -P łaszó w , te re n daw nego obozu, u ży te k zie­ lony, w ierzchow ina w zgórza:

A \ 0— 30 cm — (seria XI), b ru n a tn o c z a rn a glina lek ka słabo spiaszczona, św ieża, g ru zełk o w ato -ziarn ista, licz­ ne k a n a ły dżdżownic, pH 7, p rzejście w y raźn e; A C 30— 45 cm — b ru n a tn o c z a rn a glina średn ia, n iew y raźn ie g ru

-zełkow ata, m ało zwięzła, pH 7, przejście w y ­ raźne;

С od 45 cm — silnie zw ietrzały , sp ękan y w apień.

Typ: ręd zin a m ieszana ju ra js k a czarnoziem na; rodzaj: w ytw orzo na z w a­ pienia ju ra jsk ie g o z dom ieszką m a te ria łu czw artorzędow ego; g atu nek : glina śred n ia p ły tk a na w apieniu.

O d k r y w k a 6 — K raków -P łaszów , te re n daw nego obozu, u ż y te k zie­ lony, w y staw a 10° S:

A± 0— 15 cm — (seria XII), b ru n a tn o c z a rn y p iasek g lin iasty lek ­ ki, św ieży, g ruzełk o w o-ziarn isty, przejście w y ­ raźn e;

A i(B ) 15— 45 cm — b ru n a tn o sz a ry piasek gliniasty, św ieży, orzecho-w o^gruzełkoorzecho-w aty, p H 7,5, przejście orzecho-w yraźn e; С od 45 cm — silnie z w ie trza ły w apień.

Typ: rę d z in a m ieszana ju ra jsk a b ru n a tn a ; rodzaj: w ytw o rzona z w ap ie­ nia ju ra jsk ie g o z dom ieszką m a te ria łu czw artorzędow ego; gatu n ek : p ia ­ sek glin iasty p ły tk i na w apieniu.

O d k r y w k a 7 — K raków -P łaszów , te re n daw nego obozu, u ż y te k zie­ lony, zagłębienie u stóp zbocza (w ystaw a zbocza SE):

A i 0— 30 cm — (seria X III), b ru n a tn o c z a rn y piasek słaboglinia-sty, lekko w ilg o tn y , pu lch n y , p rzejście w yraźne; (B)G0 30— 90 cm — (seria XIV), b ru n a tn o sz a ry p iasek lu źn y z liczn y­

m i (40%) p lam a m i rdzaw ym i, w ilgo tn y, m ało zw ięzły, p rzejście w y raźn e;

DGr 90— 150 cm — sin o p op ielaty ił z p lam am i rdzaw ym i, m okry. Typ: ziem ia czarna; ro d za j: w y tw orzo n a z piask u czw artorzędow ego na ile m ioceńskim ; g atunek : piasek lu źn y śred n io głęboki n a ile.

O znaczenia skład u m echanicznego b ad an y ch p ró b e k i ilość za w a rte j w n ich próchn icy zam ieszczono w tab. 1.

WYNIKI DOŚWIADCZEŃ I ICH OMÓWIENIE

W ta b e li 2 przed staw ion o częstość w ystęp ow ania w arto ści pozornego (objętościowego) ciężaru w łaściw ego, rozm ieszczoną w k lasach o in te r ­ w ale 0,05 g/cm 3. W ta b e li 3 z n a jd u je się częstość w ystęp ow an ia w artości k a p ila rn e j pojem ności w odnej, zgrup o w an a w k lasa c h o in te rw a le 1%

wag.; tab ele 2 i 3 p o d a ją tak ż e śred n ie a ry tm ety c zn e w spom nianych wielkości, obliczone z w arto ści nie zaokrąglonych. W ta b e li 4 podano śred n ie i granice w ah ań p o m iaró w ciężaru w łaściw ego chw ilow ego (tj. odniesionego do m asy p ró b k i w chw ili pobran ia) i w ilgotności pró b k i w pro cen tach w agow ych (tzw. w ilgotność aktu alna). Te o statnie dw ie

T a b e l a 1

Skłed mechaniczny badanych próbek i iaw artość w n ich próchnicy M echanical a n a ly s is o f the examined samples and th e ir humus content Seria nr -Series Kr. P r o fil nr P r o file Nr. Poziom Horizon cm

Frakcje w ie lk o śc i ziarna w procentach; średnica zia rn it mm

Grain s i z e fr a c tio n s in percent; grain diameter in mm Próchni­ca Humus % 1- 0 ,1 о 1—1 1о

4

a

i

g ru p y pom iarów w a h a ły się ju ż na oko w g ranicach dość szerokich i d la­ tego nie zostały przytoczone w całości. T abela 4 zaw iera opócz tego (dla serii IX — XIV) w artości ciężaru w łaściw ego rzeczyw istego (średnia z 4 po w tó rzeń m eto d ą kolb m iaro w ych [5]) i obliczone p rz y ich pom ocy w arto ści porow atości ogólnej ze w zoru

P or. % = 100 (S — S0) : S ,

gdzie S — ciężar w łaściw y rzeczyw isty, So — ciężar w łaściw y pozorny.

U życie m eto d y staty sty czn ej (S tu d en ta te s t T) pozw ala w ykazać różnice m iędzy oznaczeniam i w cy lin d erk ach m niejszy ch i w iększych, tj. pojem ność w odna oznaczona w cy lin d erk ach 250 m l je s t w 9 p rz y p a d ­ kach na 14 isto tn ie w yższa niż oznaczona w cy lin d erk ach 100 m l (przy praw dopodobieństw ie niepo p ełn ien ia om yłki 95%).

M ożna dla tego sta n u rzeczy zaproponow ać n a stę p u ją c e w y jaśnien ie: p rzy w b ija n iu cy lin d e rk a do gleby — n a w e t najo stro żn iejszy m —

po-w s ta ją p epo-w ne zniekształcenia p róbki, zpo-w łaszcza p rz y ścianie cylinderk a. O dkształcenie to je st zresztą o ty le nieu n ik nione, że b lacha (k tóra m a przecież p ew ną objętość) m u si znaleźć m iejsce tam , gdzie poprzednio m ie­ ściły się ziarn a gleby. Toteż większość system ów cy lind erk ów lu b św i­ d ró w do po b ieran ia p ró b ek je st ta k p om yślana, by odkształcenia gleby p o w sta ły n a z e w n ą trz a nie w e w n ątrz c y lin d ra. Je śli p rzy ją ć, że stre fa odkształceń m a jak ą ś m niej w ięcej stałą szerokość a, to łatw o dow ieść, że w c y lin d e rk u w iększym s tre fa n iezabu rzon a o p ro m ien iu R — a będzie stan o w iła m n iejszą część całości niż w cylindrze m n iejszy m (prom ień

T a b e l a Z

Częstość w stępow ania ( f ) w artości pozornego (objętościow ego) ciężaru właściwego ^s0 g/cnL>), oznaczanego w cylinderkach o pojemności 100 lub 250 ml

Frequency o f occurrence ( f) o f apparent s p e c if ic g r a v ity (bulk d en sity ) ▼alues (S0 g /сшЗ) as determined in 100 ml and 250 ml c y lin d ers

Ser. So 1И5 1.40 1.35 ź Ser. So 1.45 1.40 1.35 X Ser. 1.55 1.50 1.45 X Ser. j r : 1,65 1 ,60 1.55 1.50 Ser. l , 6 o 1,55 1,50 *100 9 1 5__ 1.41 II f100 5 7 _ 3 ___ 1.41 III f100 10 5 1,48 IV f 100 7 3 5___ 1,56 I 100 7 2 _6__ 1,56 250 5 6 4 1,40 *250 5 7 3 1,40 250 5 6 4 1,50 250 6 3 6 1,59 250 4 11 1,51 Ser. So 1 .7 0 1.65 1,60 z S e r . 1.75 1 .7 0 1.65 X Ser. So 1.75 1,70 1.65 X Ser. 1.65 1,60 1,55 1,50 Ser . ~ s T 1,70 1,65 1,60 1,55 1,50 VI fl00 a 7 1,63 VII f10 Q-1 11 3 1 ,69 VIII f 100 4 9 2 1,71 IX f 100 2 5 5 _ 3 ___ 1,57 *100 5 4 3 _ 3 ___ 1,59 250 3 12 1,66 250 2 10 __ 1,6 9 250 2 10 _ J___ 1 ,70 250 2 4 8 1 1,57 *250 2 5 5 3 1,62 Ser . 1,20 1,15 1,10 1 ,05 1,00 3o 1,60 1,55 1,50 1,45 1,40 Ser. 1,60 1,55 1,50 1,45 Ser. 1,75 1,70 XI fl00 1 3 6 3 1,11 XII fl00 3 4 3 4 1 1,51 XIII fl00 4 1 1 1,53 XIV f100 2 4 1,71 250 2 3 4 6 1,06 *250 3 6 3 3 1,53 250 2 3 1 1,55 *250 5 1 1,73

г — a). R ozum ow anie to odnosi się ta k ż e do objętości obu próbek, u w a ­ żam y jed n ak , że szczegółow y dow ód m ożna tu pom inąć (rys. 1).

P o zo rny ciężar w łaściw y nie w y k azał na podstaw ie te stu T istotn ych różnic m iędzy obu ro zm iaram i cylinderków , oprócz serii XI. W idocznie pew ne zgniecenie, o d bijające się na pojem ności w odnej, nie gra ro li p rzy pom iarze pozornego ciężaru w łaściwego.

Z z e b ran y ch liczb m ożna jeszcze w yczytać n astęp u jące w spółzależ­ ności:

— cy lin d e rk i rozrzucone losowo p rzy p o b iera n iu próbek, później u s ta ­ wione kolejn o w edług sw ych num erów , nie okazały żadnej regularności, tzn. że żaden o k reślo n y cy lin d e re k nie d aw ał w yników zawsze niższych

albo zaw sze w yższych od sąsiednich;

— ze w zro stem zaw arto ści części sp ław ialnych o 10% rośnie p o jem ­ ność w odna o ok. 2,5% , p rz y czym seria X I silnie odbiega od tego dzięki dużej zaw arto ści próchnicy;

— ze w zrostem pozornego ciężaru w łaściw ego o 0,1 g/cm3 spada po­ jem ność w odna o ok. 3,5% ;

— ze w zrostem zaw artości p ró ch n icy o 1% rośnie porow atość o ok. 4% , a pojem ność w odna o ok. 3% (odbiegają od tego se rie I i II);

— ze w zrostem zaw arto ści p ró ch n icy o 1% m aleje pozorny ciężar w łaściw y o ok. 0,12 g/cm3 (odbiegają od tego serie II i I, w m niejszym stopniu seria VI).

Z obserw acji polow ych i lab o ra to ry jn y c h w ynika, że p o praw n e po ­ b ran ie p ró b k i lub oznaczenie w łaściw ości w odnych m oże okazać się nie­ m ożliw e dla n iek tó ry ch gleb piaszczystych lub ilastych. G leba

piaszczy-250 m l _{100 m l}

S trefy odkształceń próbek przy cylinderkach różnej w ie l­ kości

D eform ations of the core in sam pling in the sm aller and larger size of cylinders

Częstość występowania ( f ) w artości kapilarnej pojemności wodnej (Pw w % wag.*), oznaczanej w cylinaderkach o pojemności 100 lub 250 ml

Frequency o f occurrence ( f) o f c a p illa r y water cap acity valu es (Pw in % by weight) as determined in 100 ml and 250 ml c y lin d ers

Ser. I Ser. V S e r. IX Ser. XII

Pw _{f l 00 f 250} Pw _{f 100 f 250} Pw _{f 100 f 250} Pw _{f 100 f 250} *32 31 2 3 3 26 25 - 3 7 24 23 '1 1 5 29 28 1 1 -30 29 28 4 4 5 5 4 24 23 22 4 2 3 5 22 21 20 4 6 3 5 3 27 26 1 1 -_ 29,2 30,4 21 4 _ 19 1 - 25 24 1 X 20 2 -X 21,1 21,9 Ser. II X 2 2,1 24,8 Ser . 23 3 Pw _{f io o l 2b0} X 6 Se r. VI Pw f 100 f 250 22 2 2 31 30 _ ₂ Pw _{f 100} 3 22 21 1 3 -23 22 С “ 1 29 28 27 26 25 2 5 9 1 6 O 2 21 20 19 18 17 2 6 7 6 20 3 2 5 2 1 21 20 19 3 2 1 3 ' 4 6 1 1 X 23,6 2 2,2 18 3 Ser. 27,4 29,4 X 19,6 20,4 Ali i X X _20,7 21,7 Pw f 100 f 250

Ser. III Ser. XI

24 Ser. VII 1 Pw _{f lC0} Pw _{f 100} fftCA ■П— f 1rtA 250 ₂₃ 2 2 27 26 25 6 6 rw I 100 250 53 52 51 8 1 5 4 19 18 17 1 7 7 7 8 -1 1 4 22 21 1 3 “ — 50 i 20 3 X 26,3 25,9 17,7 18,4 i. _“ X _{49 3} X 22,0 21,7

Ser. IV Ser. VIII 48 - 1

47 Ser. XIV Pw _{f 100 f 250} Pw _{f l 00 f 250} 2 1 46 45 44 2 _Pw f 100 f 250 26 25 21 20 1 3 1 7 2 2 1 1 1 17 1 2 24 23 22 4 5 4 1 3 2 19 18 17 3 8 3 4 6 ₄₂43 41 1 2 2 1 1 16 15 5 3 1 X 23,1 24,1 X 18,2 19,2 X 4 5 ,0 48,4 X 16,1 16,1 Uwaga (N o tice ): Pw 2 4 - > (2 3 ,5 - 2 4,4) Pw 25—> (24.5 - 2 5,4)

sta m oże w c y lin d e rk u osiąść po nam oczeniu, wobec czego pojem ność w odna w ypada m n iejsza i nie odnosi się do n a tu ra ln e g o u k ład u gleby. G leba ilasta, zwłaszcza będąca w sta n ie p lasty czn y m ulega w y raźn em u zgnieceniu podczas w b ijan ia c y lin d erk a (na sucho n ato m iast nie d a się go wbić); p o p raw n e odcięcie tak iej ila ste j p ró b k i je st rów n ież p raw ie niem ożliw e, gdyż m o k ry ił m aże się, ciągnie za nożem, w y ry w a z cylin­ d e rk a itp. In n e uw agi o m etodzie „c y lin d erk o w e j” pom ijam y, gdyż m oż­ na je znaleźć w podręcznikach.

T a b e l a 4

Rozrzut w a r t o śc i c i ę ż a r u objętościowego chwilowego, w i l g o t n o ś c i a k t u a l n e j i porowato ści ogólnej oznaczanych w cy lin d e r k a c h o pojemności 100 lu b 250 ml ([wraz z ciężarem właściwym rzeczywistym} D isp e rs io n of v a lu e s of f i e l d s p e c i f i c g r a v i t y , a c t u a l moi stu re c o n te n t, and t o t a l p o r o s i t y

- as determined in 100 ml and 250 ml c y l i n d e r s - as w e ll as p ro p e r s p e c i f i c g r a v i t y

S e r ia nr C y lin d e r k i * 100 ml - Cy linde rs C y l i n d e r k i 250 ml - C yl in de rs

S e r i e s Nr. _{minimum X maximum minimim z maximum}

Cięża r objęto ściow y chwiłowy - g/cm^ - f i e l d s p e c i f i c g r a v i t y

I 1,61 1,68 1,73 1,62 1,68 1,70 II 1,63 1,67 1,73 1,64 1,68 1,74 II I 1 ,62 1,68 1,72 1,65 1,70 1,74 IV 1,79 1,84 1,33 1,79 1,85 1,90 V 1,74 1,80 1,87 1,74 1,78 1,83 VI 1,74 1,77 1,81 1,75 1 ,79 1,81 VII 1,74 1 ,79 1,83 1,76 1,79 1,83 VIII 1,74 1,78 1,82 1 ,72 1,77 1,81 IX 1,79 1,87 1,96 1,81 1,88 1,96 X 1,84 1 ,89 1,93 1 ,86 1,92 1,97 XI 1,44 1,49 1,56 1,36 1,44 1 ,33 XII 1,69 1,73. 1,79 1,67 1,74 1,81 XIII 1,68 1,75 1,81 1,73 1,79 1,85 XIV 1,93 1,96 1 ,99 1,97 2,01 2,03

W ilgotność aktualna (w % wag.) - A ctual m oisture content ( in % w t.)

I 1 7 ,8 1 9 ,5 2 1,4 17,7 2 0 ,3 21,7 II l ß , l 1 9 ,4 21,8 la . з 2 0,5 2 3 ,1 III 1 3 ,0 1 3 ,9 15,3 12,0 1 3 ,9 1 5 ,6 IV 1 6,1 1 8 ,0 2 0 ,0 1 4 ,1 1 6,7 18,8 V 1 4 ,9 1 6,3 1 7 ,6 1 7 ,0 18,0 20,8 П 6 ,6 8 ,5 9 ,4 6 ,0 7 ,4 8,6 VII 5 .2 5 ,9 6 ,4 5 ,1 5 ,9 6,8 VIII 3 ,8 4 ,5 5 ,2 3 ,4 4 ,2 4 ,8 IX 16,4 18,3 20,2 16,2 19,0 20,5 •X 1 5 ,0 1 7 ,4 1 9 ,6 17,4 1 8 ,6 20,1 XI 3 0,8 3 3 ,2 3 6 ,6 3 2 ,7 3 4 ,8 3 7 ,8 XII 1 2 ,4 14,4 1 7,3 11,0 13,7 1 6,7 X III 1 4 ,2 14,7 1 5,6 12,4 14,4 1 6 ,2 XIV 1 4 ,6 1 5,6 16,5 15,3 15,9 16,9

Porowatość ogólna (w % o b j.) - T o ta l p o r o sity (in % v o l .)

IX 3 5 ,5 3 9,3 4 2 ,2 3 6,7 39,3 4 2 ,2 X 36,8 3 9 ,0 4 2 ,2 3 5,6 3 7 ,8 4 0 ,2 XI 5 2 ,6 5 5 ,8 58,1 5 4 ,2 57,7 59,7 XII 3 8,7 4 2 ,2 4 6 ,0 3 9 ,1 4 1 ,3 44,5 XIII 3 7 ,4 3 9 ,2 4 1 ,4 3 5 ,9 3 7 ,7 4 1 ,0 XIV 32,6 3 3 ,6 3 4 ,6 3 1 ,7 3 2 ,7 3 4 ,7

Ciężar właściwy rzec zy w isty - g/cm^ - Eeal s p e c if ic g r a v ity IX - 2 ,5 9 X - 2 ,6 1 XI - 2 ,5 1 XII - 2 ,6 1 X III - 2 ,5 1 XIV - :2,58

POWTARZALNOŚĆ WYNIKÓW OZNACZEŃ

Poniew aż ro z rz u t oznaczeń w n iek tó ry ch seriach b y ł dość duży, a od­ chylenie sta n d a rto w e niespodziew anie duże (np. w se rii I w iększe od zasięgu zm ienności w yników ) w róciliśm y do zbadania ro zk ładu w artości. W ynik by ł zask aku jący: dla pozornego ciężaru w łaściw ego ty lk o 17 pół- s e r i i1 na 28 m iało w y niki rozm ieszczone około pew nej w a rto śc i cen­ tra ln e j i najczęstszej, a 11 półserii m iało w y n ik i rozm ieszczone niesy­ m etrycznie, n ie re g u la rn ie lu b zgoła odw ro tnie niż p rz y rozkładzie n o r­ m alny m (m ało lub b ra k w yników średnich, duże g ru p y po bokach). Po ułożeniu w yników w k la sy częstotliw ości co 0,5 g/cm3 (tab. 2) u k ład te n sta ł się dość w y razisty .

P o d k reślić należy, że rozm ieszczenie w yników w 2— 3 k lasach ozna­ cza ro zrz u t 0,10— 0,15 g/cm 3; tak ic h p ó łserii je st 20, w czym 9 o układzie n ien orm alnym . N atom iast rozm ieszczenie w yników w 4— 5 klasach ozna­ cza ro z rz u t 0,20— 0,25 g/cm 3; tak ic h p ó łserii je st 8, w ty m 2 o układzie nieno rm aln ym . N ienorm alność ro zk ład u pozw ala przypuszczać, że istn ie ­ ją czynniki przeszkadzające w precy zy jn o ści oznaczenia.

Serii, w k tó ry c h obie p ó łserie m a ją w y niki o rozkładzie zbliżonym do norm alnego, je s t 6 (II, VI, V II, V III, IX, X, m oże i X III). W ynika z tego, że ty lk o do ty ch serii m ogą być zastosow ane m etod y staty sty czn e, o p a rte na norm alności rozkładu, w szczególności w nioski o istotności różnic m iędzy cy lin d erk am i w ięk szym i i m n iejszym i.

O p ierając się na tab. 2, o b raz u jąc e j częstość w ystępow ania w yników w różnych klasach w ielkości, p ro p o n u je m y n astęp u jące uproszczenie za ­ sady postępow ania:

— pozorny ciężar w łaściw y należy oznaczać w 3— 5 pow tórzeniach, a śre d n ią z o trzy m an y ch w ynik ó w podać z dokładnością do 0,05 g/cm 3;

— p rz y zaobserw o w an ym w n iek tó ry ch p rzyp adk ach rozrzucie do­ kładność w iększa niż do 0,05 g/cm3 je s t nieosiągalna; m ożna zresztą po­ w iedzieć, że in te rp re ta c ja w yników p rz y ró żnicach niniejszy ch od 0,1

g/cm3 nie jest p rak ty c zn ie m ożliw a;

— różnice m iędzy oznaczeniam i w cy lin d erk ach o pojem ności 100 lub 250 m l są nieznaczne, dochodząc do 0,05 g/cm3 ty lk o w 2 p rzy p ad k ach na 14 (średnie s e rii V i X I; po u przed nim zao krąglen iu średnich, w a r­ tości te j dosięgną różnice jeszcze w se ria ch IV i XIV) 2; poniew aż tru d n o znaleźć n a w e t te n d e n c ję p rzy przeglądzie w yników (raz w iększy w y nik w cy lin d e rk u m niejszym , d ru g i raz w w iększym ), p ro p o n u je m y ab y za

1 Półserią można tu nazwać tę część w yników w obrębie serii, która odnosi się do jednego rozmiaru cylinderka.

2 N ie zaokrąglone różnice w yrażone w procentach w yniku wynoszą: 0% — 2 przypadki, l°/o — 7 przypadków, 2% — 3 przypadki, 3°/o i 4°/o po 1 przypadku.

isto tn e uznać w (tym p rzy p a d k u różnice śred n iej nie m niejsze od 0,05 g/cm 3, a najlep iej dopiero 0,1 g/cm 3.

R ozrzut oznaczeń k a p ila rn e j pojem ności w odnej je s t w iększy niż po­ w yżej opisyw any. Po zgrup o w aniu w yników w a rb itra ln e klasy o in te r­ w ale 1% wag. (tab. 3) okazuje się, że 22 półserie na 28 są rozrzucone w 3— 5 k lasach (tj. m aksym aln e różnice w obrębie półserii m ogą w ynosić 4—6% ); 3 p ółserie d a ją jeszcze w iększy ro z rz u t (różnice 10— 13%), p rzy czym skrajn ości te odnoszą się do serii X I i X II, ju ż poprzednio w y m ie­ n ianych jako silnie zróżnicow ane. Rów nież i tu ta j ty lk o 9 półserii na 28 m a ro zk ład zbliżony do norm alnego. Z ta b e li 3 m ożna w yciągnąć n a stę ­ p u jące w nioski:

— k a p ila rn ą pojem ność w odną w cy lin d erk ach należy oznaczać w 4—

6 pow tórzeniach, a śred n ią z o trzy m an y ch w yników zaokrąglić do 1% ; — poniew aż w obrębie jed n ej półserii najczęstszy ro z rz u t w ynosi 4—

6% , osiągnięcie dokładności w iększej niż 1% w y d aje się n ierealn e;

— różnice śred n ich m iędzy oznaczeniam i robionym i w cylin d erk ach 100 i 250 m l w y stę p u ją w n a stę p u jąc y m rozkładzie częstości: 0% — 5 przypadków , 1% — 4 p rzy p ad k i, 2% — 3 p rzy p a d k i i 3% — 2 p rz y p a d ­ ki, przy czym prócz 3 p rzy p ad k ó w c y lin d erk i w iększe d a ją w arto ści w yższe 3;

— poniew aż ty lk o serie II i IX m ają ro zkład w yników dla obu p ó ł­ serii zbliżony do norm alnego, m ożna orzec na po dstaw ie te s tu T, że ró ż­ nica w serii II (2% wag.) jest isto tn a, w serii IX zaś (1% wag.) n ieisto t- tna. W ydaje się, że in te rp re ta c ja różnic w pojem ności w odnej m niejszych niż 15— 20% w y n ik u (a więc 1,5— 2% p rz y 10% i 4,5—6% p rz y 30% pojem ności w odnej) nie jest m ożliw a; p ro p o n u je m y uznać różnice m n ie j­ sze od 15— 20% w y n ik u za nieistotne.

N ależy jeszcze dodać, że p ró b y obliczenia błędu średniego śred n iej a ry tm ety c zn e j w zależności od liczby pow tórzeń pozw oliły stw ierdzić, że najw iększe b łędy (najgorszą pow tarzalność) oznaczeń pozornego ciężaru w łaściw ego otrzym ano dla serii X I i X II (próbki z poziom ów p ró chn i- cznych ręd zin m ieszanych). N ato m iast gleby w ytw orzone z lessów daw ały przew ażnie dość d o b rą p ow tarzalność w yników . D ane dla p ró bek z po ­ ziomów próchnicznych b a d an y ch gleb (serie I, IV, VII, IX, XI, X II, X III) są obarczone w iększym i b łęd am i niż dane dla poziom ów n iepow ierzch- niow ych (serie II, III, V, VI, V III, X, XIV). N ależało się z re sz tą teg o spodziewać, gdyż u k ład poziom u próchnicznego jest b ard ziej zm ienny niż u kład in n y ch poziom ów (większe różnice w pulchności, korzenistości, próchniczności itp.).

3 Różnice m iędzy nie zaokrąglonym i średnimi, w yrażone w procentach w yniku, wynoszą: 0°/o — 1 przypadek, 2°/o. — 2 przypadki, 4—5% — 6 przypadków, 6—8°/o — 4 przypadki, 12% — 1 przypadek.

O znaczenia porow atości ogólnej są zależne od oznaczeń pozornego cię­ żaru w łaściw ego i w a h a ją się w raz z nim (różnice śred n ich w yrażo n e w p ro cen tach w y n ik u są około dw a raz y w iększe od takich sam y ch róż­ nic dla pozornego ciężaru w łaściwego). Z aw artość wilgoci w chw ili po­ b ran ia p ró b k i (tzw. w ilgotność ak tu aln a) w y k azu je zm ienność dość dużą, w idoczną ju ż na oko; wobec dużych w ah ań pojem ności w odnej ty m b a r ­ dziej w aha się w ilgotność w zględna (tj. odniesiona do pojem ności w od­ nej = 100). W artości m in im alne, śred n ie i m aksym alne ciężaru w łaści­ w ego chw ilow ego, w ilgotności a k tu a ln ej (od k tó re j on częściowo zależy) i p orow atości ogólnej zeb ran o w tab. 4; w arto ści w ilgotności w zględnej p om inięto. Z tab e li 4 widać, że n a p o d staw ie naszych d an y ch nie m ożna oznaczeń w ilgotności a k tu a ln e j i w zględnej w ykonyw ać ,,przy ok azji” in n y ch pom iarów m eto d ą „ cy lin d erk o w ą” ; u zyskane dane będą bow iem co n ajw y żej orien tacy jn e. D uży ro zrz u t zaw dzięczać należy zapew ne n ie­ d o stateczn ej szczelności w ieczek (sitko) i n iejedn akow ej u tra c ie w ilgot­ ności w czasie tra n sp o rtu .

Z p u n k tu w idzen ia optym alnego ro zm iaru c y lin d erk a p rac a n iniejsza nie je s t k o m p letn a, gdyż należałoby rozszerzyć b adania na cy lin d e rk i o pojem n ości 500 i 1000 m l. W ydaje się jed n ak, że o trzy m an e w te n spo­ sób w y n ik i nie b y ły b y b ardzo odm ienne od przed staw io n y ch pow yżej. P om im o w zro stu dokładności przy pow iększaniu p ró b ek m ożna liczyć się z tru d n o ściam i tech niczn y m i p rz y zm ieszczeniu dużego c y lin d ra w pozio­ m ie glebow ym o m ałej miąższości, a n aw et p rzy przerobie la b o ra to ry j­ n ym lu b tran sp o rcie d użych próbek. W końcu nie każde lab o ra to riu m d y sp o n u je duży m i cy lin d ram i, nato m iast cy lin derkó w o pojem ności 100

m l i 250 m l używ a się pow szechnie.

O siągnięte re z u lta ty co do po w tarzalno ści oznaczeń pozornego cię­ ż aru w łaściw ego i k a p ila rn e j pojem ności w odnej są zgodne ze w skaza­ niam i większości podręczników , k tó re d o rad zają użycie raczej większego niż m niejszego rozm iaru i p o lecają w y konanie k ilk u (3 i w ięcej) pow ­ tó rz e ń (o ile tę o sta tn ią w skazów kę w ogóle podają).

A u to rzy s k ła d a ją serdeczne podziękow anie Prof. D r Tadeuszow i S k a­ winie, k tó ry przez tw órczą, w n ik liw ą i życzliw ą dy sk u sję przyczynił się do w łaściw ego w y k o rzy stan ia tu przed staw io n y ch w yników .

STRESZCZENIE I ZESTAWIENIE WYNIKÓW

P o b ra n o 14 serii p ró b ek z 7 p ro filó w gleb o składzie m echanicznym piasków , glin lu b u tw o ró w p y łow ych ilasty ch do cy lind erk ów o p o jem ­ ności 100 lu b 250 m l (dane o glebach w tab. 1). Oznaczano pozorny (objętościow y) ciężar w łaściw y, k a p ila rn ą pojem ność w odną i w ilgotność a k tu a ln ą oraz chw ilow y ciężar w łaściw y, n iekiedy rów nież rzeczyw isty ciężar w łaściw y. O bliczano porow atość ogólną i w ilgotność w zględną.

W yniki w 15 lu b 6 pow tó rzen iach opracow ano staty sty czn ie dla pozor­ nego ciężaru w łaściw ego i k a p ila rn e j pojem ności w odnej.

O trzym an e w y n ik i pom iaró w zebrano w tab. 2 i 3 wg częstości w y ­ stępow ania, ab y unaocznić, że ich rozk ład nie zawsze je st norm alny. W o­ bec tego ty lk o do n iek tó ry ch serii m ożna stosow ać m eto d y staty sty czn e, o p arte n a n orm alności rozkładu. P ro p o n u jem y , b y po zorny ciężar w łaści­ w y oznaczać w 3— 5 pow tórzeniach, a śre d n ią z otrzy m an y ch pom iarów zaokrąglić z dokładnością do 0,05 g/cm 3; różnice m iędzy p o m iaram i w cy ­

lin d e rk ac h w iększych i m niejszych nie p rze k ra cz a ją 0,05 g/cm3 i m ożna je uznać za n ieistotn e. Z resztą dopiero różnice w skali 0,1 g/cm3 m ogą być p rak ty c zn ie in te rp re to w a n e.

O znaczenia pojem ności w odnej w ykonane w cy lin d erk ach w iększych w y k azu ją te n d e n c ję do przew yższania oznaczeń w cy lin derkach m n ie j­ szych. N ależy to przypisać pew n y m zniekształceniom p ró b k i p rz y po­ b iera n iu jej, stosunkow o w iększym w cy lin d erk ach m niejszych (rys. 1). P ro p o n u jem y , by k a p ila rn ą pojem ność w odną w cy lin d erk ach oznaczać w 4— 6 pow tórzeniach, a śre d n ią z o trzy m an y ch pom iarów zaokrąglić z dokładnością do l°/o. Różnice m iędzy śred n im i z po m iaró w w c y lin d e r­ kach m niejszych i w iększych nie p rze k ra cz a ją 2— 3% , co stan o w i m niej niż 10% śre d n ie j; różnice m niejsze niż 15— 20% oznaczonej pojem ności w odnej (p rzy jętej za 100) w y d a ją się nieistotne, zw łaszcza że są n ie­ m ożliw e do p rak ty c zn e j in te rp re ta c ji.

Z tab eli 4 w idać, że w y n ik i oznaczeń porow atości w a h a ją się co n a j­ m niej w ty m sam ym stopniu, co pozorny ciężar w łaściw y, z którego są obliczone. N ato m iast oznaczenia w ilgotności a k tu a ln e j, oznaczone p rzy sposobności, i obliczone z nich w arto ści w ilgotności w zględnej m ogą m ieć znaczenie ty lk o o rien tacy jn e, gdyż zb y t silnie się w ahają. O znaczenia w ilgotności a k tu a ln e j n ależy więc w ykonać in n ą m etodą, zapew n iającą w iększą p recy zy jność oznaczeń.

LITERATURA

[1] B a v e r L. D.: Soil physics. Third edition, N ew York 1956, J. W iley, s. 481 (zob. str. 180—182).

[2] D e m o l o n A.: La dynam ique de sol, deuxièm e édition. Paris 1938, Dunod, s. 495 (zob. str. 203—204).

[3] D e n s c h A.: Der m echanische Aufbau des Bodens. Handbuch der Bodenlehre, red. E. Blanek, t. 6, s. 1—66, Berlin 1930, J. Springer (zob. s. 45—50).

[4] D o l g o v S. I.: Issledow anija podw iżnosti poczwiennoj w łagi i jejo dostupnosti dla rastienii. M oskwa—Leningrad 1948. AN SSSR, s. 207, (zob. s. 54—87). [5] K o w a l i ń s k i S., B o r k o w s k i J., G e d r o j ć В., P u l W., S z e r s z e ń

L.: Ć wiczenia z gleboznaw stw a i podstaw m ineralogii i petrografii. W rocław 1959, WSR, s. 317 + 18 tab. (zob. s. 223—228, 236—246).

[6] M u s i e r o w i c z A.: G leboznawstwo ogólne. W ydanie II. W arszawa 1956, PWRiL, s. 500 (zob. s. 160— 168, 213—217).

[7.1 P a n i n P .S .: К woprosu o w lijanij włażnosti na w ieliczinu objemnogo w iesa poczw. Poczw ow iedien., 1960, nr 9, s. 108— 110.

[8] S o k o ł o w s k i S. P.: W odnofiziczeskije sw ojstw a kasztanowych i burych poczw niekotorych rajonow Mongolskoj Narodnoj Respubliki. Poczwowiedien.,

I960, nr 10, s. 59—68. Т. КОМ ОРНИЦКИ, С. ЗАСОНБСКИ ВОСПРОИЗВОДИМОСТЬ РЕЗУЛЬТАТОВ ОПРЕДЕЛЕНИЙ НЕКОТОРЫХ ФИЗИЧЕСКИХ СВОЙСТВ ПОЧВЫ К а ф ед р а П очвоведения С ельскохозяйствен ной А кадем ии К р ак о в Р е з ю м е Было взято 14 комплектов образцов из семи профилей песчаных, глинистых и илистых почв. Образцы помещали в цилиндры емкостью 100 и 250 мл (харак­ теристика почв в табл. 1) Определяли объемный удельный вес, капилярную влагоемкость, актуальную влажность и временный удельный вес, и иногда такж е действительный удельный вес. Вычисляли общую порозность и отно­ сительную влажность. Результаты в 15 или 6 повторностьях подвергли стати­ стической обработке в случае объемного удельного веса и капилярной вла- гоемкости. Полученные результаты измерений собраны в табл. 2 и 3 по фреквенционному принципу, с тем чтобы нагляднее показать, что распределение и х не всегда имеет нормальный вид. В связи с этим лишь по отношению к некоторым сериям можно применять статистические методы основанные на нормальном распределении. Предлагаем, чтобы объемный удельный вес определять в 3—4 повторностях, а средний результат округлять с точностью до 0,05 г/см3; разницы м еж ду измерениями в больших и меньших цилиндрах не превышают 0,05 г/см3 и можно ими пренебрегать. Впрочем лишь разницы порядка ОД г/см5 практи­ чески можно подвергать интерпретации. Определения влагоемкости, проведенные в цилиндрах на 250 мл обнаруж и­ вают тенденцию к повышенным результатам по сравнению с меньшими ци­ линдрами. Следует это приписать некоторой деформации образцов при их взятии, несколько большей в случае меньших цилиндров (рис. 1). Мы пред­ лагаем в связи с этим, чтобы капилярную влагоемкость определять в ци­ линдрах в 4— 6 повторностях и полученный средний результат округлить с точ­ ностью до 1°/о. Разницы м еж ду измерениями в малых и больших цилиндрах не превышают 2—3°/о, т.е. меньше 10°/о среднего значения; разницы меньше 15—20% определяемой влагоемкости, принятой за 100, являются по нашему мнению несущественными и кроме того неподдающиеся практической интерпре­ тации. В табл. 4 видно, что результаты определений порозности подвержены ко­ лебаниям по крайней мере в той ж е степени что объемный удельный вес, из которого они вычислены. Определения ж е актуальной влажности и вычисленные по ней значения относительной влажности могут иметь лишь дополнительное значение ввиду большого и х разброса. Определения актуальной влажности сле­ дует проводить другим методом, обеспечивающим большую точность измерений. 2 — R oczniki G leboznaw cze t. XV

T . K O M O R N IC K I , S . Z A S O t t S K I

ON THE REPRODUCIBILITY OF RESULTS IN DETERMINATIONS OF SOME PHYSICAL SOIL PROPERTIES

D epartm ent of Soil Science, College of Agriculture, K raków S u m m a r y

Fourteen series of sam ples from seven soil profiles w ere taken into cylinders holding either 100 m l or 250 ml; the soils w ere sands, loam s, or silt loam s. M echanical analyses and hum us determ inations were m ade (see Table 1). Other determ inations comprised apparent specific gravity, capillary m oisture capacity, natural m oisture content, field sp ecific gravity (on m oist basis), and (in series IX—XIV) true specific gravity. Total porosity and relative m oisture content w ere calculated. The results for apparent specific gravity and capillary capacity from 15 or 6 replications w ere treated by statistical m ethods.

The obtained results are listed in tables 2 and 3 according to their frequency of occurrance, to show that their distribution is not alw ays normal. Therefore only some series m ay be treated by statistical m ethods (based on norm ality of distribution). The authors propose to determ ine apparent specific grvity in 3—5 replications, w hile the obtained m ean should be rounded off ito 0,05 g/cm 3; the differences betw een m easurem ents m ade in the sm aller and larger sizes of cylinders do not exceed 0,05 g/cm 3 and m ay be considered as not significant. It is true, m oreover, that only differences of at least 0,1 g/cm 3 m ay be practically interpreted.

The determ inations of capillary capacity in the larger cylinders show a ten d ­ ency to higher valu es than those obtained in the sm aller ones. This m ay be exp lain ­ ed by deform ation of the core in sam pling, w hich in the sm aller cylinders is com paratively greater (Fig. 1). The authors propose to determ ine capillary capacity by this m ethod in 4— 6 replications, w h ile the obtained mean should be rounded off to l°/o by w eight. The differences betw een means from m easurem ents m ade in the sm aller and larger cylinders do not exceed 2—3%, w hich am ounts to less than 10% of the mean; differences sm aller than 15—20% of the result m ay be regarded as not significant, the m ore so as their interpretation is practically im possible.

It is seen in table 4 that the determinations of porosity oscillate at least in the sam e degree as the apparent specific gravity from w hich they are computed. A gain the determ ination of natural m oisture content m ade at the same time (as w ell as the calculated though not listed content of relative m oisture) m ay possess orientative value only, as they oscillate too strongly. The determ inations of natural m oisture content m ust be m ade by som e other method ensuring greater