Problemy przygotowania językowego pracowników

(1)

Monika Myśliwiec

Problemy przygotowania językowego

pracowników

Problemy Profesjologii nr 1, 93-100

(2)

UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI • POLSKIE TOWARZYSTWO PROFESJOLOGICZNE

Problem y P rofesjologii 1/2010

M onika M yśliwiec

PROBLEMY PRZYGOTOWANIA JĘZYKOWEGO

PRACOWNIKÓW

Streszczenie

Celem artykułu jest przedstawienie zagadnienia przygotowania językowego pracowników rozumianego jako nauka języków obcych w zakładzie pracy, oraz związanych z tym problemów. Poważnym problemem staje się obecne podejście pracodawców do przygotowania językowego pracowników w dobie kryzysu gospodarczego, skutkujące rezygnacją ze szkoleń językowych, a tym samym przerwaniem procesu kształcenia pracowników. Przeprowadzona analiza oparta jest na teoriach z zakresu zarządzania zasobami ludzkimi oraz klasycznych teoriach metodyki nauczania dorosłych oraz andragogiki.

ASPECTS OF THE STUDYING FOREIGN LANGUAGESOF THE EMPLOYEES Summary

The article is aimed to present the issue of foreign language training o f the employees and problems in reference to the training. The present employers' attitude towards the foreign language training stands as an essential and serious problem in the period o f economic crisis. It results in resigning from the language training, it means to interrupt the educational process among employees. The carried out analysis is based on the theory in the range o f human resources as well as classical theory o f methodology in teaching of the adults and andragogics.

Wstęp

Od kilku lat w zrasta bardzo m ocno znaczenie kształcenia ustawicznego dorosłych, oraz realizacja idei kształcenia przez całe życie (koncepcja ang. „life long le a rn in g ”) pozostającej w zw iązku z prom ow anym pow szechnie hasłem rozw oju gospodarki opartej na wiedzy.

W ykształcenie średnie, znajom ość obsługi kom putera i ję zy k a obcego to ju ż elem entarne wym agania, ja k ie staw ia pracodaw ca. Z tego powodu różnorodne firm y oraz instytucje ośw iatow e prześcigają się w tw orzeniu ofert edukacyjnych dla dorosłych. Pow stają nowe szkoły, now e program y i specjalności nauczania, nowe kursy i szkolenia. Ponadto sami pracodawcy organizują szkolenia adresow ane do pracowników, które najczęściej dotyczą spraw zw iązanych z w ykonyw aniem przez pracowników obow iązków (np. szkolenia z zakresu technik sprzedaży, negocjacji i handlu), ale również, a m oże przede wszystkim ,

(3)

94 M ONIKA M YŚLIW IEC

szkolenia z zakresu nauki języków obcych. O prócz szkoleń tradycyjnych w ykorzystujących tradycyjne techniki nauczania, w procesie kształcenia i nauczania w ykorzystyw ane są techniki nauczania na odległość (ang. „distance le a rn in g ”) oraz szkolenia on-line z w ykorzystaniem zaaw ansow anych technik m ultim edialnych oraz sieci Internet.

Szkolenia językow e są jednym z najczęstszych szkoleń, które decydują się organizow ać oraz finansow ać pracodaw cy. Jednocześnie szkolenia z zakresu języków obcych są najbardziej oczekiw anym rodzajem szkoleń przez pracowników.

Przygotow anie ję zykow e pracow ników rodzi w iele praktycznych problem ów zw iązanych z w ielom a kw estiam i: specyfiką nauki języków obcych w zakładzie pracy, ciągłości oraz system atyczności nauki, specyfiki kształcenia dorosłych, doborem m ateriału oraz oceną postępów w nauce oraz fluktuacji kadr. W zw iązku ze stałym postępem naukowo- technicznym będ ą rosły rów nież w ym agania w obec pracowników a w raz z nim problem y zw iązane z przygotow aniem językow ym pracowników.

Ze szkoleń językow ych w perspektyw ie odległej korzystają zarówno pracownicy, oraz pracodawcy. W ykw alifikow ana kadra posługująca się językam i obcym i, buduje doskonały w izerunek zakładu pracy na zew nątrz.

1. Specyfika nauczania dorosłych

N auczanie dorosłych nie nastręcza zazwyczaj tylu trudności, co nauczanie w niższych grupach w ieku. D zieje się tak, dlatego że osoby dorosłe na ogół nie byw ają zm uszane do nauki języka, a jeśli naw et tak się zdarza z przyczyn zaw odowych, wzm aga to raczej niż osłabia ich chęć opanow ania ję zy k a z obawy przed utratą atrakcyjnej pracy. W zięcie udziału w kursie jest, w ięc ich w łasną decyzją i sam odzielnym w yborem , toteż silna m otyw acja do nauki ję zy k a ze strony dorosłych uczących się ułatw ia pracę lektora1. Dla nauczyciela oznacza to jednak:

- konieczność zapew nienia atrakcyjności zajęć, z czego czuje się niekiedy zw olniony, skoro słuchacze ch cą się uczyć,

- konieczność uczenia się tego, co w życiu zaw odow ym słuchaczy napraw dę bezpośrednio użyteczne, by tę m otyw ację utrzym ać.

Choć m otyw acja osób dorosłych do nauki je s t wysoka, rzadko pośw ięcają jej odpow iednią ilość w ysiłku, a przyczyną je s t tu brak czasu na naukę własną. S ą to przecież osoby pracujące zaw odow o, o dodatkowych obow iązkach rodzinnych i tow arzyskich.

W yraźną trudnością je st też nieregularność uczęszczania na zajęcia spow odow ana dyspozycyjnością pracow nika dla je g o instytucji oraz problem ami rodzinnym i oraz organizacyjnym i nieuniknionym i w życiu dorosłych2.

Zaletą, ale tez i najpoważniejszym problem em m etodycznym w nauczaniu dorosłych je st fakt, iż są to ludzie ju ż ukształtow ani o stałych, trudnych do zm iany przyzwyczajeniach

1 H. Komorowska, Metodyka nauczania języków obcych, Warszawa 2002. 2 Ibidem.

(4)

Problemy przygotowania językowego pracowników 95

i określonych, nie zaw sze racjonalnych oczekiwaniach, co do technik nauczania. Powoduje to trudności w dostosowaniu się do proponowanej przez nauczyciela m etody pracy pozostałych uczestników kursu. W szystko to oznacza dla lektora:

- konieczność pośw iecenia pierw szych zajęć na poinform ow anie uczących się o celach kursu, a więc o tym i ja k ie um iejętności m ają stanow ić efekt pracy,

- konieczność prezentacji technik pracy nad językiem ich zalet i wad,

- konieczność zdobycia inform acji o przekonaniach słuchaczy na tem at sposobów nauczania ję zy k a i ustosunkow ania się do tych przekonań,

- konieczność określenia trybu pracy na cały semestr,

- potrzebę elastycznego dostosow yw ania się do potrzeb indyw idualnych słuchaczy, szczególnie w ów czas gdy w toku nauki napotykają trudności3.

W arto też pam iętać o tym , że dorośli - często zajm ujący w ażne stanow iska i pełniący odpow iedzialne funkcje - z trudem znoszą przejście do roli ucznia, popraw ianego i karconego przez nauczyciela, obaw iają się śm ieszności i lękają krytyki ze strony innych dorosłych. Dla nauczyciela oznacza to:

- potrzebę ogromnej delikatności w korygowaniu błędów słuchaczy,

- przydatność stosow ania tzw. opóźnionej poprawy błędów, to znaczy poprawy po całej w ypowiedzi, a nie w jej trakcie, by nie peszyć i nie stresować słuchacza,

- przydatność sugestopedycznej techniki „persona” , gdzie słuchacze uzyskują określoną, now ą tożsam ość i zaczynają pełnić rolę innej osoby niż ta którą rzeczyw iście są (np. ustabilizow any zaw odowo i rodzinnie bankowiec m oże otrzym ać rolę sam otnego dziennikarza radiowego pragnącego zm ienić pracę), co pozw ala na zdystansow anie się do tego co i ja k m ów ią4.

W organizacji procesu nauczania dorosłych uczniów je st konieczne uśw iadom ienie im ogólnych celów kształcenia oraz użyteczności zdobywanej wiedzy i um iejętności, gdyż pełni to ważne funkcje bodźcow e w podejm ow aniu i kontynuow aniu nauki. Dotyczy to zarów no poszczególnych przedm iotów nauczania, ja k i końcowego wyniku nauki w postaci uzyskanego cenzusu i znaczenia otw ierających się dalszych możliwości. S praw ą zasadniczą w edukacji dorosłych je s t określenie optym alnej liczby inform acji podaw anych dorosłym w procesie kształcenia, a zatem stopnia dopuszczalnego ich nadm iaru. Zarówno, bow iem zbyt m ała liczba inform acji, ja k i zbyt duży ich nadm iar nie są korzystne, m.in. nie sprzyjają popraw nem u rozw iązyw aniu problem ów. N ajw ażniejszą spraw ą je st jednak w artość m erytoryczna inform acji, ich w artość z punktu w idzenia tem atu, jak i m a być opracow any, czy problem u, jaki ma być rozw iązany. Dorosłym uczącym się spraw ia dużą trudność ocena oraz selekcja informacji w aspekcie ich przydatności dla konkretnych celów 5. W literaturze andragogicznej w ym ienia się szereg przeszkód w edukacji dorosłych:

3 Ibidem. 4 Ibidem.

(5)

96 M ON IK A M Y ŚLIW IEC

- zm ęczenie fizyczne i psychiczne uczniów kontynuujących naukę po określonych godzinach pracy zaw odowej lub dom ow ej, powodującej m niejszą aktywność, w olniejsze reakcje psychiczne , zm niejszoną koncentrację uwagi;

- gorsze w arunki pracy, np. św iatło w porze popołudniow ej, gorsze w yposażenie w pom oce naukow e, brak specjalnych podręczników ,

- brak czasu na pracę dom ow ą, na lekturę, uczestnictwo w kulturze, - brak um iejętności organizow ania sam okształcenia,

- dośw iadczenie zaw odow e, społeczne, życiow e dorosłych pow odujące krytyczny stosunek do teoretycznej w iedzy prezentow anej na lekcjach, ich sceptycyzm spow odow any w iedzą em piryczną6.

Czynniki pow yższe determ inują określony sposób nauki takiej kategorii uczących się. D eterm inują także narzędzia przy użyciu, których m oże być takie kształcenie prowadzone.

N ajw ażniejsze jed n ak je s t przekonanie dorosłych, że na naukę nie je s t za późno, że niepraw dą je st jakoby tylko dzieci m ogły skutecznie nauczyć się ję zy k a obcego, oraz że ich dośw iadczenia zw iązane z um iejętnością organizacji pracy zadecydują o sukcesie.

2. Specyfika nauki języków obcych w zakładzie pracy

N auka ję zy k a obcego osób zatrudnionych w zakładzie pracy staw ia z reguły w iększe w yzw ania przed kursantam i, oraz uczącym ich lektorem ję zy k a obcego. Taka form a nauki jednakże nie je s t z tego pow odu skazana na niepow odzenie, a w ręcz przeciw nie przy silnej m otywacji, sprzyjających w arunkach szkolenia i intensyw nego otoczenia językow ego m oże przynieść sukces w nauce. Pracow nicy coraz bardziej zdają sobie sprawę, ze dzięki znajom ości języków obcych sytuacja ich, ja k o kandydatów na potencjalnym rynku pracy, zdecydow anie się popraw ia. Tym bardziej zw iększają się ich szanse na dalszy rozwój zaw odow y i łączącą się z tym szansę uzyskania w iększego w ynagrodzenia za pracę.

W praktyce nauka ję zy k a obcego przeprow adzana w zakładzie pracy, naw et w najbardziej przychylnych dla pracowników w arunkach, nie je st jednakże pozbaw iona wielu problem ów, które w ynikają z w ielu czynników , tj.:

- problem ów organizacyjnych, - problem ów dydaktycznych, - problem ów psychologicznych,

- trudności zw iązanych z system atycznością nauki i obecności na zajęciach, - konieczności poniesienia kosztów lub części kosztów nauki,

- konieczności utrzym ania ciągłości szkolenia,

- różnic poziom u znajom ości języ k a obcego w śród uczestników nauki, - niedostosow ania tem atyki nauki do faktycznych potrzeb zakładu pracy, - różnic uczestników nauki (kadra m enedżerska, a szeregowi pracownicy),

6 Bariery edukacji dorosłych i sposoby ich przełamywania, materiały Centrum Kształcenia Dorosłych Sp. z o.o, op. cit.

(6)

- polityki firmy,

- nauki języ k a obcego w czasie godzin pracy lub poza godzinam i pracy, w tym kw estia odpracow ania czasu spędzonego na naukę języka.

3. Nauka języka obcego a czas pracy

N auka języka obcego odbyw a się najczęściej na terenie zakładu pracy w czasie godzin pracy pracowników. Od decyzji pracodaw cy zależy w takiej sytuacji, czy pracownicy będą m usieli odpracow ać czas spędzony na naukę ję zy k a obcego w dniu nauki lub w innym dniu, czy też nie m uszą odpracowyw ać czasu pracy, uznając, iż tak ą nieobecność na stanow isku pracy, w św ietle przepisów praw a pracy, ja k o nieobecność usprawiedliwioną.

C zasam i nauka ję zy k a obcego odbyw a się poza godzinam i pracy pracow nika. Dla pracowników zatrudnionych na etacie i na pierwszej zm ianie oznacza to konieczność pozostania w pracy lub udania się do m iejsca poza zakładem pracy, w którym odbyw a się nauka najczęściej w późnych godzinach popołudniow ych, co staw ia pod znakiem zapytania przysw ajalność wiedzy uczestników oraz efektyw ność takiej nauki.

N auka ję zy k a obcego m oże być rów nież organizow ana w czasie pracy pracowników, ale w ram ach „tzw. p rzerw y lu n c h o w e j”, o której w spom ina art. 141 § 1 kodeksu pracy. Pow oduje to konieczność w ydłużenia czasu pracy pracownika o czas spędzony na nauce.

4. Frekwencja i systematyczność nauki języka obcego

Szczególnym problem em w nauce ję zy k a obcego staje się frekw encja oraz nieregulam ość uczestnictwa pracow ników na zajęciach z zakresu nauki języka obcego.

W yraźną trudnością je s t nieregulam ość uczęszczania na zajęcia spow odow ana dyspozycyjnością pracow nika dla je g o instytucji oraz problem am i rodzinnym i oraz organizacyjnym i nieuniknionym i w życiu osób dorosłych.

Szkolenia językow e często przypom inają ich uczestnikom lata szkolne - ze względu na czas trw ania nauki ję zy k a obcego, oraz je g o specyfikę, czyli oczekiw anie przez pracowników na efekty rozciągnięte w czasie. P lagą na zajęciach „ in-com pany" staje się w ów czas nieobecność osób szkolonych i brak odrobionych prac dom ow ych7.

System atyczność w procesie nauki ję zy k a obcego przekłada się na sukces kształcenia. Pracodawcy winni, w ięc zatroszczyć się o zagw arantow anie należytej frekwencji w śród uczestników nauki języka, w łączając w to konieczność zwrotu w ynagrodzenia za opuszczone zajęcia lub/i konieczność odpracow ania czasu pracy. W przeciwnym w ypadku nauka stanie się nieefektyw na a osoby dołączające sporadycznie na zajęcia pow odow ać będą niepotrzebne

(7)

98 M O N IK A M YŚLIW IEC

zam ieszanie i konieczność pow tarzania specjalnie dla nich przerobionego ju ż z grupą materiału.

5. Problem dopasowania i doboru uczestników szkolenia

Kolejnym problem em spotykanym w nauce języka obcego je st problem dopasow ania uczestników kształcenia pod w zględu poziom u w iedzy z zakresu języka obcego.

Istnieje pow ażna kontrow ersja w okół tego, czy łączyć w grupy uczniów o zbliżonych czy też o zróżnicow anych zdolnościach i um iejętnościach. O ile jednak nie m a w ątpliw ości, że niekiedy tw orzenie oddzielnych klas uczniów bardziej zaaw ansow anych, czy naw et zdolniejszych m oże być w skazane o tyle nie zaleca się nigdy tw orzenia tego rodzaju zróżnicow ań w obrębie tej samej klasy. Pierwszy pow ód to fakt, iż łączenie w je d n ą grupę tylko uczniów lepszych i tylko uczniów słabszych dem obilizuje jednych i drugich. Lepsi czują się lepsi z racji sam ego podziału i nie dają z siebie w iele wysiłku. Słabsi nie próbują naw et popracow ać, gdyż i tak określono ich ju ż ja k o gorszych. Grupy m ieszane choćby tylko z tego pow odu okazują się trafniejszym rozw iązaniem . Stąd w efekcie końcowym znacznie korzystniejszy okazuje się w ybór grup zróżnicow anych o różnym poziom ie zdolności i um iejętności językow ych.

6. Miejsce odbywania się nauki języka obcego

Istnieją trzy m iejsca, w których m oże odbyw ać się szkolenie: na stanow isku pracy, w miejscu pracy, ale poza stanow iskiem pracy oraz poza m iejscem pracy. Każde z tych m iejsc m a swoje zalety i wady.

A. S zkolenie n a sta n o w isk u p ra c y

Szkolenie na stanow isku pracy m oże oznaczać naukę lub tzw . coaching

przeprow adzane przez m enedżerów , liderów zespołów lub szkoleniowców. Pracow nik jednocześnie pracuje, uczy się i nabyw a dośw iadczenie.

B. S zkolenie w m iejscu p ra c y , ale poza stan o w isk iem p rac y

Szkolenie w m iejscu pracy, ale poza stanow iskiem pracy m oże się odbyw ać na specjalnych kursach lub w ośrodkach szkoleniowych, które zostały w tym celu odpow iednio wyposażone. Jest to najlepszy sposób nabyw ania zaaw ansow anych um iejętności m anualnych i biurowych, a także um iejętności zw iązanych z obsługa klient oraz uzyskiwaniem inform acji na tem at procedur istniejących w firm ie i produktów firmy. Pracow nicy (uczestnicy szkolenia językow ego) pozostają w takiej sytuacji w pełnej dyspozycji pracodaw cy, który m oże w każdej chwili w ezw ać pracow nika. W ten sposób pracodaw ca m oże zakłócić przebieg szkolenia, a u sam ego pracow nika spow odow ać dekoncentrację. Sytuacja, w której pracow nik pozostaje w pełnej dyspozycji pracodaw cy, poddaje w wątpliwości efektyw ność takiego rodzaju szkolenia.

(8)

W przypadku nauki ję zy k a obcego na terenie zakładu pracy pojaw ia się czasam i problem z w olnym pom ieszczeniem lub koniecznością szybkiego zaadoptow ania takiego pom ieszczenia do doraźnych potrzeb szkolenia językow ego.

C . Szkolenie poza m iejscem p ra c y

Szkolenie odbyw a się poza terenem zakładu pracy, najczęściej na terenie szkoły językow ej. Szkoły językow e stanow ią najczęściej lepiej przystosow aną placów kę do realizacji celów dydaktycznych, poniew aż zajęcia odbyw ają się tam punktualnie, a sale w ykładow e są lepiej dostosow ane do nauki języ k a obcego i dysponują na m iejscu bogatą biblioteką i dostępem do zasobów szkoły w łączając to m ateriały dydaktyczne, pom oce naukowe, słowniki, ale rów nież bezpośredni kontakt z lektorami obcojęzycznym i (tzw. ang. „ native speakers ”).

Zajęcia w szkole językow ej odbyw ają się najczęściej poza godzinam i pracy, a to oznacza w iększe praw dopodobieństw o uczestnictw a w zajęciach i w iększą frekwencję uczestników. Pracow nicy nie pozostają do dyspozycji pracodaw cy, nie występuje, w ięc elem ent ryzyka przeryw ania takiego szkolenia poprzez wzyw anie lub w yw oływ anie pracow ników przez pracodawcę.

7. Przygotowanie językowe pracowników a kryzys gospodarczy

C harakterystycznym zjaw iskiem w czasach gorszej koniunktury je s t szukanie oszczędności szczególnie w szkoleniach. Często pierw szą „ofiarą” program ów oszczędnościow ych padają w łaśnie szkolenia językow e. Pracodawcy m uszą ograniczać wydatki i dochodzą do wniosku, że z tych szkoleń najłatwiej zrezygnow ać, gdyż na efekty czeka się ja k iś czas i przerwanie ich teraz nie rzuci firm y na kolana. Pom ija się jednak to, w jaki sposób podejście takie w pływ a na pracowników szczególnie tych, którzy naprawdę się uczyli i mieli w ysoką m otyw ację a teraz szkolenia są w strzym ane8.

Podsumowanie

Przygotowanie językow e pracow ników rozum ianego ja k o nauka języków obcych w zakładzie pracy, stanowi jed en z w ażniejszych elem entów polityki kadrowej i szkoleniowej pracodaw ców , oraz je d n ą z najczęściej stosowanych form podnoszenia kwalifikacji zaw odowych pracowników.

N auka ję zy k a obcego tak, aby przyniosła w ym ierny efekt w postaci osiągnięcia celów kształcenia, w inna stanow ić proces o charakterze ciągłym , nieprzerw anym przez decyzje zarówno przez sam ego pracow nika, ja k i pracodaw cy np. o czasowej lub stałej rezygnacji ze szkolenia.

(9)

100 M O N IK A M Y ŚLIW IEC

Przygotow anie ję zykow e pracow ników im plikuje w praktyce w iele praktycznych problem ów, z których tylko niektóre, w ybrane przez autora, ja k o najdonioślejsze w stosunkach pracow nik-pracodaw ca, zostały om ów ione w niniejszym artykule.

N ajw iększym i najdonioślejszym problem em staje się obecne podejście pracodaw ców do przygotow ania językow ego pracow ników skutkujące, w dobie kryzysu gospodarczego, rezygnacją ze szkoleń językow ych, tym samym przerw ania procesu kształcenia pracowników. Taka decyzja pracodaw ców w yw ołuje skutek odm ienny od zam ierzonego: tj. zam iast przynieść pracodaw cy oszczędności, cofa pracow nika w nauce i dem otyw uje do dalszego kształcenia. W rezultacie przerw anie nauki ję zy k a pow oduje spadek motyw acji i zadow olenia pracowników oraz rezygnację z nauki ję zy k a obcego w przyszłości.

B ib lio g r a fia

Krajewski C., P ra co w n icy j a k o stra te g ic zn y e lem en t organizacji, www.ipis.pl. Kałabuk J., O d se rc a p ra c o w n ik a do zy sk u zesp o łu , Gazeta IT 2005, nr 9 (39). Lenik P., P o za fin a n so w e m o ty w o w a n ie p ra c o w n ikó w , Gazeta Prawna 2005, nr 163. Porębska J., J a k m o tyw o w a ć b ez p o d w y ższ a n ia w yn a g ro d zeń , Gazeta Prawna 2004, nr 175.

Kryńska E., E la styczn e fo r m y za tru d n ie n ia i org a n iza cji p r a c y a p o p y t na pra cą w P olsce, IPISS, Warszawa 2003.

Kryńska E., D y lem a ty p o lsk ie g o ryn k u p ra c y, IPISS, Warszawa 2001. Komorowska H., M eto d yka n a u cza n ia ję z y k ó w obcych, Warszawa 2002. Matulka Z., U czenie się d o ro sły ch , Edukacja Dorosłych 1994, nr 1.

Granoszewski K., J ę z y k i p ie r w sze p o d nóż, Personel i Zarządzanie nr 3/2009.