Rodzice a wybór zawodu

(1)

Gertruda Wieczorek

Rodzice a wybór zawodu

Problemy Profesjologii nr 2, 103-112

(2)

U N IW ER SY TE T Z IE L O N O G Ó R S K I • PO LSK IE T O W A R Z Y S T W O .P R O F E S JO L O G IC Z N E

P ro b le m y P ro fesjo lo g ii 2/2009

G e r t r u d a W ie c z o re k

RODZICE A WYBÓR ZAWODU

S tre s z cz en ie

O kreślenie się zaw odowe to szczególna decyzja zaw odowa młodego człowieka. Złożoność tego procesu w yznaczają wielorakie czynniki podmiotowe i przedmiotowe.

Środowisko rodzinne je st podstaw ow ą przestrzenią, która ma wpływ na rozwój zawodowy m ło dzieży.

P A R E N T S A N D T H E C H O I C E O F A N O C C U P A T I O N S u m m a r y

The choice o f the future occupation and o f the future school which is to help to obtain that oc cupation is determ ined by many external factors, such as the educational influence connected with the choice o f an occupation and internal factors connected with one’s general and profes sional developm ent, as well as individual features. The factors that determine the choice o f an occupation may differ from one another. Family environment is the factor which influences young people most evidently and which is most frequently mentioned by the youths. Parents have a particular impact on their children’s educational and occupational choices. Family envi ronment is an im portant indicator o f children’s and teenagers’ occupational developm ent. The family (parents) som etimes play a crucial role in shaping their children’s occupational perspec tives and therefore advisory activities should also be addressed to parents.

W y b ó r zaw o d u to je d n a z n ajw a ż n ie jsz y c h d ecy zji w życiu cz ło w ie k a , k tó ra p o c ią g a za s o b ą pew n e k o n se k w e n c je . Je s t to w y b ó r n ie z m ie rn ie tru d n y , p rz e d e w szy stk im ze w z g lę du n a fakt, że w y m a g a u w z g lę d n ie n ia b ard zo w ielu c z y n n ik ó w (np. w ła sn e p ra g n ie n ia i asp iracje, u z d o ln ie n ia , c e n io n e w a rto ś c i, o g ra n ic z e n ia , z d ro w ie fizy czn e, z n a jo m o ść ryn k u p racy i je g o p o trzeb , sp e c y fik i z a w o d ó w , a n a w e t sz k ó ł p rz y g o to w u ją c y c h do w y k o n y w a n ia w y b ra n e g o z a w o d u ). T o w sz y stk o w y m a g a od m ło d eg o c z ło w ie k a dużej d o jrz a ło śc i, św ia d o m o śc i, czyli rz e te ln e g o p rz y g o to w a n ia . T o w ła śn ie od tra fn o śc i o c e n y sam eg o sie b ie , s w o ich m o żliw o ści, o b ie k ty w n e j o c e n y z a in te re so w a ń i zd o ln o ści z a le ż y d a lsz y ro zw ó j m ło d e g o c z ło w ie k a . T e p o d e jm o w a n e d e c y z je p rz e z m ło d z ie ż m a ją o g ro m n ą w ag ę n ie ty lk o d la nich sam y ch , ale ró w n ież d la sp o łe c z e ń stw a , w k tó ry m b ę d ą w p rz y sz ło śc i fu n k c jo n o w a ć . T o od m ło d eg o p o k o le n ia za le ż y p rz y s z ło ść , k tó rą p rz y jd z ie im tw o rzy ć.

O w y b o rze p rz y s z łe g o z a w o d u o raz szk o ły , k tó ra m a p o m ó c w je g o z d o b y c iu , d e c y d u j e w ie le cz y n n ik ó w n a tu ry z e w n ę trz n e j, do których n a le ż ą o d d z ia ły w a n ia w y c h o w a w c z e z w ią z a n e z w y b o rem z a w o d u (tzn . o rie n ta c ja i p o ra d n ic tw o z a w o d o w e , ro z w ija n ie z a in te re so w ań i sz c zeg ó ln y ch z d o ln o ś c i, c z y n n ik i sy tu a c y jn e ) o ra z n a tu ry w e w n ę trz n e j, z w ią z a n e

(3)

104 G E R T R U D A W IEC ZO R EK

z kolei z ro z w o je m o g ó ln y m i z a w o d o w y m c z ło w ie k a i cec h a m i in d y w id u a ln y m i1, np. in te li g en cją , z d o ln o ś c ia m i, z a in te re s o w a n ia m i c z y te m p e ra m e n te m 2. C z y n n ik i d e c y d u ją c e o w y b o rze zaw o d u m o g ą by ć ró ż n o ro d n e . C z ę sto sp o ty k a się, że do n ajcz ęściej się p o w ta rz a ją c y c h należą: w p ły w ro d z ic ó w , z a sp o k a ja n ie ich am b icji, m o ż liw o ść d o b re g o z a ro b k u , p o p u la rn o ść lub p re stiż z a w o d u , z a in te re s o w a n ia i p a sje m ło d z ie ż y , w p ły w m e d ió w i ró w ie ś n ik ó w . C z y n n ik iem , k tó ry sz c z e g ó ln ie o d d z ia łu je n a m ło d y ch ludzi i n ajcz ęściej w y m ie n ia n y m p rz e z m ło d z ie ż je s t śro d o w isk o ro d z in n e . T o ro d z ic e m a ją sz c z e g ó ln y w p ły w n a w y b o ry e d u k a c y jn o - z a w o d o w e sw o ich d z ie c i, w c z y m nie m a z re s z tą n ic z e g o d z iw n e g o 3. T o z u p e łn ie n atu raln e, że c z ło w ie k p rz e z całe ży c ie , n ie z a le ż n ie od w iek u , w w y ją tk o w y c h m o m e n ta c h z w ra c a się do n a jb liż sz y c h , o c z e k u ją c p o m o c y , rad y , w sp a rc ia . S z c z e g ó ln e z n a c z e n ie m a to w k o n te k ś c ie w cześn iej w s p o m n ia n y c h d y n a m ic z n y c h z m ia n w ro z w o ju p sy c h o fiz y c z n y m m ło d e g o c z ło w iek a, k tó ry n ie o sią g n ą ł je s z c z e d o jrz a ło śc i g w a ra n tu ją c e j tra fn o ść w y b o ru z a w o d o w e g o , stąd ty m w ię k sz a ro la o só b m a ją c y c h m u w ty m p o m ó c - n a u c z y c ie li, p e d a g o g a , d o ra d c y z a w o d o w e g o , a le p rz e d e w sz y stk im - w ła śn ie ro d zicó w . I ch o cia ż, j a k j u ż z o sta ło w yżej w sp o m n ia n e , p rz y p a d a im u c z e stn ic tw o w p ro c e sie g w a łto w n y c h p rzem ian w z a c h o w a n iu sw e g o p o sz u k u ją c e g o w łasn ej to ż s a m o śc i d z ie c k a , w c ią ż tw o rz ą d la n ieg o p o d s ta w o w ą g ru p ę o d n ie sie n ia . N ie z a le ż n ie b o w iem o d z m ian w re la c ja c h w e w n ą trz ro d zin y , ich z n a c z e n ie nie sła b n ie z u p e łn ie , p o d o b n ie ja k id e n ty fik a c ja m ło d z ie ż y z ro d z in n ą w sp ó ln o tą 4.

T o w ła śn ie w ro d z in ie d z ie c k o sty k a się po ra z p ierw szy z ró żn y m i z a w o d a m i, re p re ze n to w a n y m i p rz e z sw o ic h ro d z ic ó w , d z ia d k ó w , c z y in n y ch d alszy ch k re w n y c h i z n a jo m y c h . O p o w ia d a ją oni o sw o je j p ra c y z a w o d o w e j, je j w y n ik a c h , ra d o śc ia c h i k ło p o ta c h z n ią z w ią zan y ch . Jeżeli w p ły w ro d z in y n a ro zw ó j z a w o d o w y d z ie c k a m a być w p ły w em p o z y ty w n y m , n ależ y d ąży ć do te g o , ab y w s p o s ó b m o ż liw ie s z c z e ry u k a z y w a ć d z ie c io m z a ró w n o stro n y p o z y ty w n e , ja k i n e g a ty w n e w y k o n y w a n y c h p rz e z c z ło n k ó w ro d z in y z a w o d ó w 5.

D zieci w o k re s ie p re o rie n ta c ji zaw o d o w e j b a c z n ie o b s e rw u ją c z y n n o śc i ro b o c z e sw o ich ro d zicó w , ro d z e ń s tw a i o só b z n a jb liż s z e g o o to c z e n ia . C h ę tn ie c h c ą w n ich b rać u d ział, p o słu g iw a ć się p ro sty m i n a rz ę d z ia m i. W y k a z u ją p rzy ty m d u ż e z a in te re s o w a n ie , z a d a ją c d o rosłym liczn e p y ta n ia d o ty c z ą c e w y k o n y w a n ia o k re ś lo n y c h c zy n n o ści i p o słu g iw a n ia się n a rz ęd ziam i. N a ś la d o w n ic tw o cz y n n o śc i z a w o d o w y c h o só b d o ro sły c h p rz e ja w ia się w z a b a w ach z e s p o ło w y c h d z ie c i, np. w n a u c z y c ie la , lek arza, p o lic ja n ta , ż o łn ie rz a , strażak a. D zieci nie ro z u m ie ją i n ie z n a ją je s z c z e w ielu te rm in ó w o k re śla ją c y c h c zy n n o ści z a w o d o w e i ro b o cze, ale w id z ą c j e u o só b d o ro s ły c h , p ró b u ją w y k o n y w a ć te cz y n n o śc i ta k , j a k d o ro śli. W ten

1 Jolanta W ilsz opracow ała k oncepcję stałych indyw idualnych cech osobow ości, które p ełn ią funkcje p re dyspozycji zaw odow ych. K oncepcja ta została om ów iona w następujących publikacjach: J. W ilsz, Teoria pracy.

Im plikacje d la p e d a g o g ik i p ra c y . K raków 2009; J. W ilsz, P sychołogizow ana wersja koncepcji stałych indyw idu alnych cech o so b o w o ści i j e j w ykorzystanie p rzy w yborze zaw odu, [w:] T. Lew ow icki, J. W ilsz,

I. Ziaziun i N. N yczkało (red.), K ształcenie zaw odow e: p ed a g o g ika i psych o lo g ia , nr III, C zęstochow a - K ijów

2 0 0 1.

M. C zerw ińska-Jasiew icz, P sychologiczne p ro b le m y w yboru zaw odu. W arszaw a 1 9 9 1. s. 7.

3 R ezultaty badań p lanów edukacyjno-zaw odow ych m łodzieży, uw zględniających w pływ środow iska ro dzinnego zostały przedstaw ione w: J. W ilsz. P la n y edukacyjno-zaw odow e uczniów w kontekście ich stałych

indyw idualnych cech osobow ości. „P roblem y Profesjologii” 2009, nr 1.

W. W rzesień, A. Ż urek, I. Przybył, R odzice i ich d zie ci ir tańcu pokoleń. Poznań 2005, s. 27.

Zob. G. W ieczorek. R o la rod zicó w w p ro c e sie p rzyg o to w a n ia dziecka do w yboru zaw odu, [w:] S. C zarnecka, R. M ajer, M. M irow ska (red.), R odzina w lokalnym system ie p o m o c y społecznej, C zęstochow a 2005.

(4)

R odzice a w ybór zaw odu 105

sp o só b ro z w ija ją szy b k o s w o ją w ie d z ę o zaw o d a c h i czy n n o śc ia c h ro b o czy ch , o c h a ra k te rz e , treści i w ła śc iw o śc ia c h p ra c y 6.

N a le ż y je d n a k z d a w a ć so b ie sp ra w ę z fak tu , że n ie w sz y stk ie z a w o d y m o g ą by ć u k a z an e d ziec io m p rz e z ro d z ic ó w . D lateg o te ż w iele p rac i za w o d ó w p o z n a ją d zieci i m ło d z ie ż p o z a d o m em ro d z in n y m , p rz e d e w sz y stk im w sz k o le , w tra k c ie lek tu ry , w k o łach z a in te re s o w ań i o rg a n iz a c ja c h m ło d z ie ż o w y c h , p o p rz e z śro d k i m aso w e g o p rz e k a z u , a ta k ż e w c zasie c o d z ie n n y c h k o n ta k tó w z rz e c z y w is to ś c ią sp o łeczn ą.

Ś ro d o w isk o ro d z in n e je s t w a ż n y m w y z n a c z n ik ie m ro zw o ju z a w o d o w e g o d zieci i m ło d zieży . R o d z in a (ro d z ic e ) o d g ry w a czasem d e c y d u ją c ą ro lę w k sz ta łto w a n iu p e rsp e k ty w z a w o d o w y c h sw o ich d z ie c i.7 W śró d ro d zin n y ch z a le żn o ści ro zw o ju z a w o d o w e g o dziec i i m ło d z ie ż y m o ż n a w y ró ż n ić w ie le s z c z e g ó ło w y c h b o d ź c ó w i u w a ru n k o w a ń , ta k ic h ja k np.: ■ p o c h o d z e n ie sp o łe c z n e ro d z ic ó w

■ p o zio m k w a lifik a c ji z a w o d o w y c h ro d zicó w ■ p o z y c ja sp o łe c z n a ro d z ic ó w

■ p o z y c ja z a w o d o w a ro d z ic ó w ■ p o z y c ja m a ją tk o w a ro d z ic ó w ■ z a w o d o w e tra d y c je ro d z in n e

■ cen io n e i c h ro n io n e w a rto ś c i p rz e z ro d zicó w

■ asp ira c je ż y c io w e i z a w o d o w e ro d z ic ó w w sto su n k u do sw o ich dzieci

■ św ia to p o g lą d i p rz e k o n a n ia s p o łe c z n o -p o lity c z n e , k u ltu ro w e i g o sp o d a rc z e ro d z ic ó w ■ k u ltu ra m o ra ln a i ję z y k o w a w d o m u ro d zin n y m

■ te m a ty k a d y sk u sji ro d z in n y c h

■ d o stę p dzieci do k sią ż e k i c z a so p ism w d o m u ro d zin n y m ■ p o zio m te c h n iz a c ji ż y c ia ro d zin n eg o .

K ażd y z p rz e d s ta w io n y c h p rz y k ła d o w o w y z n a c z n ik ó w m a sw o is tą „m o c ro z w o jo w ą ” , u k ie ru n k o w u ją c ą m y śle n ie i d z ia ła n ie d ziec i, m ło d zieży i d o ro s ły c h 8.

W śród c z y n n ik ó w w p ły w a ją c y c h w z a sa d n ic z y sp o só b na rozw ój z a w o d o w y c z ło w ie k a D .E. S u p e r9 w y m ie n ia g ru p ę c z y n n ik ó w sy tu a c y jn y c h , k tó re w y ra ż a ją p o ło ż e n ie s p o łe c z n o -e k o n o m ic z n e ro d z ic ó w , p rz e k o n a n ia relig ijn e, a tm o sfe rę d o m o w ą, p o sta w ę ro d z ic ó w w o bec d ziec k a, je g o nauki i z a w o d u o ra z o g ó ln ą sy tu a c ję e k o n o m ic z n ą kraju.

O d d z ia ły w a n ia w y c h o w a w c z e m ające n a celu p o m o c m ło d z ie ż y w p o d e jm o w a n iu p rzez n ią d ecy zji z a w o d o w e j w y w ie ra n e s ą g łó w n ie p rz e z ro d z ic ó w , szk o łę o ra z sp e c ja li sty czn e p lacó w k i, m . in. p rz e z p o ra d n ie p sy c h o lo g ic z n o -p e d a g o g ic z n e .

W literatu rze p o d k re ś la się ta k ż e z n a c z e n ie innych u w aru n k o w a ń dążeń e d u k a c y jn y c h ro d zicó w . Ju ż sam fak t p rz y jśc ia d z ie c k a n a św iat w o k reślo n ej ro d z in ie nie je s t b e z z n a c z e n ia d la c a ło k sz ta łtu je g o ro z w o ju . P o z y c ja sp o łe c z n a , ja k ą z a jm u ją ro d zice, ich w y k sz ta łc e n ie , styl ży cia , asp ira c je , d ą ż e n ia , z a m o ż n o ść i w ie le innych c z y n n ik ó w w y z n a c z a ją ta k ż e o k re ś lo n ą p o zy cję d ziec k a. T a śc iśle o k re ś lo n a p rz y n a le ż n o ść ro d z in n a m a istotny w p ły w na p o

" K. C zarnecki. R ozw ój za w o d o w y człowieka. W arszaw a 1985, s. 105.

7 D. Bańka, P sychologiczne u w a runkow ania perspektyw' zaw odow ych m łodzieży, K atow ice 1983. “ Zob. J. Pieter. P oznaw anie środow iska w ychow aw czego. W arszaw a 1972; D. Bańka, P sychologiczne

uw arunkow ania p ersp ektyw za w o d o w yc h m łodzieży. K atow ice 1983.

'* Cyt. za: M. C zerw ińska-Jasiew icz, P sychologiczna analiza cech decyzji zaw odow ych m łodzieży szko l

(5)

106 G E R T R U D A W IE C Z O R E K

d e jm o w a n ie d ecy zji d o ty c z ą c y c h je g o w y k sz ta łc e n ia w o g ó le, ja k na w y b ó r o d p o w ie d n ie j szk o ły i zaw odu.

N ajc z ę śc ie j w ra z ze w z ro ste m p o zy cji sp o łeczn ej ro d zicó w w z ra sta d ą ż e n ie d z ie c i do z d o b y w a n ia ta k ie g o w y k sz ta łc e n ia , ja k ie z d o b y li ro d zice.

D o ść c zęsty m z ja w is k ie m je s t ta k ż e k o n ty n u a c ja za w o d ó w ro d zicó w . Z ja w isk o to n a leży u zn ać z a p o z y ty w n e w ó w c z a s, g d y d z ie c k o sa m o d e c y d u je się na k o n ty n u a c ję zaw o d u o jc a czy m atk i, nie zaś w ó w c z a s, je s t to w y b ó r d o k o n a n y pod ro d z ic ie ls k ą p resją. T e n d e n c ja do d z ie d z ic z e n ia z w ią z a n a je s t z a z w y czaj z w y so k im p restiże m sp o łeczn y m z a w o d ó w , któ re w y k o n u ją ro d zice. O d rz u c e n ie n a to m ia s t w z o ró w z a w o d o w y c h ro d z ic ó w m a m ie js c e w ó w czas, g d y ro d zice w y k o n u ją z a w ó d m ało a tra k c y jn y , g d y ich p o z y c ja z a w o d o w a j e s t niska. W ó w czas n ajcz ęściej d z ie c k o c h c e o sią g n ą ć co ś w ię c e j, n iż je g o ro d z ic e .

N a te n d w o ja k i w p ły w śro d o w is k a ro d z in n e g o z w ra c a ró w n ie ż u w ag ę J.L . H o lla n d " . S tw ie rd z a on, że alb o dziec i w y b ie ra ją te sam e lub z b liż o n e zaw o d y , ja k ie w y k o n u ją ich ro d zice , i p rz e z ten fak t u trz y m u ją z a w o d o w ą tra d y c ję ro d zin n ą, alb o w y b ie ra ją z a w o d y c a ł kiem inne po to, że b y ro b ić w p rz y sz ło śc i co ś in n eg o , o d m ie n n e g o , niż to , co ro b ią ro d zice. O k reślo n e z a c h o w a n ia p ro z a w o d o w e k s z ta łtu ją się w śro d o w isk u ro d zin n y m m. in. p o p rz e z o b se rw a c ję , n a śla d o w n ic tw o , k ry ty k ę i o c e n ę zac h o w a ń z a w o d o w y c h ro d z ic ó w w o b e c w ła snej pracy.

S y ste m o w ą k o n c e p c ję w y b o ru z a w o d u p rz e d s ta w iła J. W ilsz. U w z g lę d n iła w niej w a r tości stały ch in d y w id u a ln y c h cech o so b o w o śc i c z ło w ie k a , k tó ry d o k o n u je w y b o ru w ła ś c iw e go d la sie b ie z a w o d u 12.

In te re su ją c ą k o n c e p c ję w p ły w u śro d o w isk a ro d z in n e g o na w y b ó r z a w o d u p rz e d s ta w ia A. R o e b . K o n c e p c ja ta, z w a n a k o n c e p c ją w y d a tk o w a n ia en erg ii, z w ra c a u w ag ę, że ro d zice sw o ją p o sta w ą w o b e c d z ie c k a w p ły w a ją n a je g o u k ie ru n k o w a n y ro zw ó j, a w sz c z e g ó ln o śc i na ro zw ó j je g o p o trz e b . J e s t o n a sz c z e g ó ln ie w a ż n a p rzy d o k o n y w a n iu p rz e z d z ie c k o w y b o ru zaw o d u w ra z z e z b liż a n ie m się czasu p o d ję c ia w tej sp ra w ie o stateczn ej d ecy zji.

A. R oe w y ró ż n iła trz y g ru p y ro d z ic ó w re p re z e n tu ją c y c h trz y o d m ie n n e p o sta w y ro d z ic ie lsk ie w o b ec sw o je g o d ziec k a:

■ a k c e p ta c ja d z ie c k a — sp rz y ja o p ty m a ln e m u w y k o rz y sta n iu p rz e z cjziecko sw o ic h w łasn y ch m o ż liw o śc i w d alsz y m ży ciu ,

■ k o n c e n tra c ja n a d zie c k a , n a d m ie rn a in g e re n c ja k o n tro la - p o w o d u je u z a le ż n ie n ie d z ie c k a od ro d z ic ó w o g ra n ic z e n ie je g o p o sta w y o d k ry w c z e j,

■ u n ika n ie i le k c e w a ż e n ie p ro b le m ó w d z ie c k a - p o sta w a ta w istotny s p o s ó b w p ły w a na w c z e s n ą re z y g n a c ję z p o sz u k iw a n ia p rz e z d z ie c k o sp o łe c z n e g o u z n a n ia g ra ty fik a c ji.

N a sta w ie n ie ro d z ic ó w d o d z ie c k a , p rz e w a g a je d n e j z form k o n ta k tu z nim w p ły w a w z n aczn y m sto p n iu n a w y b ó r o k re ś lo n e g o z a w o d u i d z ie d z in y z a in te re s o w a ń . D zieci a k c e p

111 D. Bańka, P sychologiczne uw arunkow ania p ersp ektyw zaw odow ych m łodzieży, K atow ice 1983. 11 Cyt. za: K. C zarnecki, R ozw ój za w o d o w y człowieka. W arszaw a 1985.

12 J. W ilsz, P oradnictw o zaw odow e zind yw id u a lizo w a n e w kontekście ko n cep cji stałych indyw idualnych

cech osobow ości, [w:] K. R ędziński, M. Z ieliński (red.). Społeczne determ inanty edukacji i gospodarow ania,

G liw ice 2008; J. W ilsz, U w zględnianie sta łyc h indyw idualnych cech osobow ości p rz y w yborze zaw odu, [w:] k . Użdzicki (red.), E dukacja o gólnotechniczna n a p rzeło m ie X X - X X I wieku, K raków 2003; J. W ilsz, Znaczenie

koncepcji stałych indyw idualnych cech osoboM’o sc i dla p o ra d n ic tw a zaw odow ego, „P edagogika P racy" 2001,

nr 38.

(6)

R odzice a w yb ó r zaw odu 107

to w an e p rzez ro d z ic ó w i z w ią z a n e z nim i e m o c jo n a ln ie częściej w y b ie ra ją z a w o d y o p a rte na k o n ta k c ie z lu d ź m i (np. n a u c z y c ie l, lekarz, p ie lę g n ia rk a ), n a to m ia st dziec i p o z b a w io n e tych k o n tak tó w - częściej w y b ie ra ją z a w o d y w y m a g a ją c e k o n ta k tu z rz e c za m i - te c h n ik ą , m a s z y  n am i, u rz ą d z e n ia m i c z y te ż in fo rm a c ja m i.

K o n c e p c ja w y d a tk o w a n ia en erg ii z a k ła d a w ięc, że p ra c a z c z ło w ie k ie m w y m a g a d o św ia d c z e n ia p o z y ty w n y c h k o n ta k tó w (d o z n a ń , p rzeży ć) d z ie c k a z ro d zicam i. B rak tak ich k o n tak tó w w m ło d o ści sp rz y ja u n ik a n iu p rz e z dzieci k o n ta k tó w z innym i ludźm i, n a to m ia st p rz e ja w ia się w k o n c e n tro w a n iu sw o ich m yśli, u czu ć i d ziałań na k o n tak tach z rzeczam i i p rzed m io tam i.

M o żn a tu ró w n ie ż p rz e d s ta w ić inną, a lte rn a ty w n ą h ip o te z ę z a p re z e n to w a n ą p rz e z T . S o s n o w s k ie g o 14. B rak p o z y ty w n y c h k o n ta k tó w i d o św ia d c z e ń d z ie c k a z ro d zicam i m oże by ć g łó w n y m w y z n a c z n ik ie m p o sz u k iw a n ia tak ich u tra c o n y c h , n ie d o ś w ia d c z o n y c h k o n ta k tó w przy w y b o rze z a w o d u i p rzy szłej p ra c y ja k o w y ró w n y w a n ie b ra kó w i re k o m p e n sa ta za u tra c o n ą w cześn iej a k c e p ta c ję i w ię ź e m o c jo n a ln ą . A u to r tej h ip o te z y z w ra c a u w ag ę, że tak c z ę sto b y w a p rzy w y b o rz e z a w o d u p e d a g o g ic z n e g o lub te ż z a w o d u , k tó re g o w y k o n y w a n ie o p a rte je s t na k o n tak cie z in n y m i o so b a m i (np. sp rz e d a w c z y n i, fry z je rk a , p ie lę g n ia rk a itp.) p rz e z w y c h o w a n k ó w d o m ó w d z ie c k a i p la c ó w e k o p ie k u ń c z o -w y c h o w a w c z y c h .

N e g a ty w n y w p ły w ro d z in y p rz e ja w ia się n a to m ia st w d o ra d z a n iu d ziec io m u n ik an ia p ew n y ch zaw o d ó w , n a p rz y k ła d d lateg o , że s ą o n e n ie a tra k c y jn e , n isk o p łatn e, w y m a g a ją c e d u żeg o n a k ła d u p racy , w y siłk u fiz y c z n e g o czy d łu g ie g o o k resu p rz y g o to w a n ia z a w o d o w e g o . P o p rzez k ry ty czn e uw agi ro d z ic e m o g ą zac h ę c a ć d z ie c k o do w y b o ru zaw o d u , k tó ry m ó g łb y o d p o w ia d a ć ich z a in te re s o w a n io m czy p o trz e b o m . T ak że p o d a w a n ie n ie p ełn y ch , b łęd n y ch in fo rm ac ji o z aw o d ach i sz k o ła c h do n ich p rz y g o to w u ją c y c h m o ż e być c z y n n ik ie m z n ie c h ę c ają cy m do w y b o ru n ie k tó ry c h z a w o d ó w 15.

C zęsty m b łęd em ro d z ic ó w je s t n a rz u c a n ie d ziec io m w y b o ru d a n e g o z a w o d u , nie li c ząc się z ich z a in te re s o w a n ia m i, m o ż liw o śc ia m i p sy c h o fiz y c z n y m i czy stan em z d ro w ia b ądź te ż n ie w ła śc iw e ro z p o z n a n ie z d o ln o śc i i zain te re so w a ń dzieci.

R ó w n ież E.B. H u rlo ck ro z ró ż n ia p o zy ty w n e i n e g a ty w n e w p ły w y ro d zin y w z a k re sie w y b o ru zaw o d u .

W p ły w p o z y ty w n y w e d łu g au to rk i p o le g a na u d z ie la n iu rad u ła tw ia ją c y c h w y b ó r z a w o d u , na k sz ta łto w a n iu p o z y ty w n y c h p o sta w w o b e c p racy , ro z w ija n iu z a in te re so w a ń z a w o d o w y ch i w łaściw ej sa m o o c e n y , na stw a rz a n iu d ziec k u m o ż liw o śc i ro zw o ju je g o zd o ln o ści i ich k o n fro n to w a n ia z w y m a g a n ia m i z a w o d o w y m i16. A by m o ż n a by ło m ó w ić o tak im w p ły w ie ro d zin y na w y b ó r z a w o d u , m usi o n a p o d e jm o w a ć d z ia ła n ia , ab y się do teg o p rz y g o to w a ć . N a le ż y tu p o d k re ś lić z n a c z ą c ą ro lę p ro cesu w y c h o w a n ia p rz e z p ra c ę w ro d zin ie.

R o d zin a m o ż e b y ć d la d z ie c i z a ró w n o w zo rem p o z y ty w n y m , ja k i m o d elem ś w ia d o m ie o d rzu can y m . O d rz u c a n ie z a w o d o w y c h w zo ró w ro d z in n y c h m a najcz ęściej m ie jsc e w te dy, gd y p o z y c ja sp o łe c z n a ro d z ic ó w ze w z g lę d u na w y k o n y w a n y z a w ó d o raz p o sia d a n e w y k ształcen ie je s t n isk a i d z ie c k o p rag n ie o s ią g n ą ć w y ż s z ą 17.

14 T. Sosnow ski, M istrz i uczeń, W arszaw a 1971.

15 S. Szajek, O rientacja i p o ra d n ic tw o zaw odow e. W arszaw a 1979, s. 87. 10 E.B. Uurloek, R ozw ój m łodzieży. W arszaw a 1965, s. 11.

(7)

108 G E R T R U D A W IECZOREK.

D uży w p ły w na p o d e jm o w a n e p rz e z d zieci i m ło d z ie ż d e c y z je z a w o d o w e m a a tm o s fe ra i p o zio m k u ltu ra ln y d o m u ro d z in n e g o , w y k sz ta łc e n ie ro d zicó w , ich s ta tu s sp o łe c z n y i z a w o d o w y , sto su n e k d o n au k i i ró żn y ch ro d z a jó w d z ia ła ln o ś c i z aw o d o w ej o raz ludzi ta k ą d z ia ła ln o ść u p ra w ia ją c y c h , ich sto su n e k do w łasn ej p ra c y z a w o d o w e j, p o sta w y , h ie ra rc h ia w a rto ści i asp ira c je ż y c io w e 18. C o ra z isto tn ie jsz e s ta ją się ta k ż e w aru n k i m a te ria ln e ro d z in y , k tó re m o g ą n iek ied y sta n o w ić p rz e sz k o d ę w re alizacji p la n ó w ed u k a c y jn y c h i z a w o d o w y c h , w ted y g d y ro d zice nie s ą w sta n ie p o n o sić k o sz tó w u trz y m a n ia i k ształcen ia.

Z d an iem B. S z c z u p a ł a sp ira c je z a w o d o w e i e d u k a c y jn e dzieci z a le ż ą w dużej m ie rz e od tego, a w ja k im śro d o w isk u d o ra s ta ły . R o d z in a - ja k o g ru p a re p re z e n tu ją c a o k re ś lo n e norm y - a ta k ż e p a n u ją c e w niej w a ru n k i ży c ia , n ie je d n o k ro tn ie d e c y d u ją o p lan ac h m ło d z ie ży na p rzy szło ść. P o p rz e z k sz ta łto w a n ie o so b o w o śc i d zie c k a w zn a c z n y m sto p n iu d e c y d u je o je g o d ąż e n ia c h o ra z p re fe ro w a n y c h w z o ra c h su k c e su ż y c io w e g o 19. S ta n d a rd y w p ły w a ją c e na asp ira c je e d u k a c y jn e i z a w o d o w e m ło d y c h ludzi u z a le ż n io n e s ą p rzed e w sz y stk im od teg o , ja k i p o zio m k u ltu ra ln y re p re z e n tu ją ich b lisc y , ja k i w y k o n u ją zaw ó d , ja k ie m a ją w y k s z ta łc e

nie i sy tu ację e k o n o m ic z n ą , cele ż y c io w e , a le ta k ż e ja k i m a ją sy stem w arto ści i św ia to p o g lą d . O w e sta n d a rd y w y tw o rz o n e w g ru p ie ro d zin n ej w p ły w a ją na a sp ira c je je j c z ło n k ó w 20. P o tw ie rd z a ją to liczn e b a d a n ia , z k tó ry ch w y n ik a , że w ro d zin ach , w k tó ry c h ro d z ic e m a ją w y ż sze w y k sz ta łc e n ie , d ziec i d ą ż ą z a zw y czaj d o o sią g n ię c ia p o zy cji e d u k a c y jn e j ro d z ic ó w 21. Z b adań K. M u sialsk iej w y n ik a, ż e w y ż sz e w y k sz ta łc e n ie ro d zicó w w a ru n k u je w y so k ie a sp i racje ed u k a c y jn o - z a w o d o w e d z ie c i, śre d n ie w y k sz ta łc e n ie ro d z ic ó w p o w o d u je ró w n ie ż śred n ie a sp ira c je d z ie c i, z aś w y k sz ta łc e n ie z a w o d o w e ro d zicó w sp rz y ja k sz ta łto w a n iu się śred n ich i nisk ich asp ira c ji ich d z ie c i.22 M . S z y m ań sk i z a u w a ż a te ż p e w n ą p ra w id ło w o ś ć - w raz ze w zro stem p o zy cji sp o łeczn ej ro d z ic ó w w z ra sta d ą ż e n ie m ło d z ie ż y do z d o b y w a n ia tak ieg o w y k sz ta łc e n ia , ja k ie z d o b y li ro d zice. J e d n o c z e ś n ie z a le ż n o ść ta d z ia ła w d ru g ą stro n ę - efek ty k sz ta łc e n ia dziec i z ro d zin o tru d n ie jsz y c h w aru n k ach ro d z in n y c h i śro d o w isk o w y c h s ą sła b sz e , p rz e w a ż n ie nie s ą o n e w sta n ie u zy sk ać w y ższej p o zy cji sp o łe c z n e j n iż ta , k tó rą zd o b y li ro d z ic e 23.

W ielu a u to ró w p o d k reśla, ż e sfe ra z a w o d o w a stan o w i je d n ą z n a jisto tn ie jsz y c h d z ie dzin ż y c ia c z ło w ie k a , a d e c y z ja o w y b o rz e sz k o ły i p rzy sz łe g o zaw o d u je s t je d n ą z w a ż n ie j szy ch p o d e jm o w a n y c h w cały m je g o ży ciu .

Jak ju ż w sp o m n ia ła m w cz e śn ie j z w ie lo m a p y tan iam i d o ty c z ą c y m i p racy i z a w o d ó w , ich roli i z n a c z e n ia w życiu c z ło w ie k a i s p o łe c z e ń stw a dzieci z w ra c a ją się w ła śn ie d o ro d z i ców . R o d zice n a to m ia s t nie z a w sz e d y s p o n u ją d o stateczn y m z aso b em a k tu aln ej w ie d z y 0 p ro p o n o w a n y c h sw o im d z ie c io m z a w o d a c h , o w y m ag an ia ch sta w ia n y c h k a n d y d a to m do w y b ieran y ch z a w o d ó w , o m o ż liw o śc ia c h z d o b y c ia i w y k o n y w a n ia ty ch z a w o d ó w , o a k tu a l nych p o trzeb ach ry n k u pracy. Z d a rz a się ró w n ież, że n ie w ła śc iw ie o c e n ia ją u z d o ln ie n ia 1 m o ż liw o śc i sw o ich d ziec i, a w p o d e jm o w a n y c h d ec y z ja c h k ie ru ją się n ie je d n o k ro tn ie je d y

'* Tam że. s. 88.

19 B. S zczupal, R od zin a kształtuje oso b o w o ść dziecka. „E dukacja i D ialog” 2000. nr 2. s. 36. 20 Z. S kórny. A spiracje m ło d zie ży oraz kierujące n im i praw idłow ości, W rocław 1980, s. 88-89. 21 Zob. H. P orożyński, A sp ira cje życio w e m łodzieży. „E dukacja” 2 0 0 1, nr 4, s. 64.

22 Zob. K. M usialska, A spiracje życio w e m ło d zie ży sto ją ce j u p ro g u dorosłości, K raków 2008, 111.

u M. Szym ański, F unkcje ed u ka cji szko ln ej u> zm ien ia ją cym się społeczeństw ie, [w:] T. Lew ow icki,

A. Szczurek-B oruta. B. G rabow ska, P rzem ia n y społeczno - cyw ilizacyjne i ed u ka cja szkolna - p r o b le m y ro zw o 

(8)

nie w łasn y m i p o z y ty w n y m i lub n eg a ty w n y m i d o św ia d c z e n ia m i ż y c io w y m i, w łasn y m i a sp ira cjam i lub sp o łeczn y m p re s tiż e m z a w o d u . D lateg o te ż istotne z n a c z e n ie m a p rz y g o to w a n ie ro d zicó w do p ro w a d z e n ia p ra w id ło w e j o rie n ta c ji z a w o d o w ej. P e w n ą p o m o c ą m o g ą b y ć tutaj o d p o w ie d n ie w y d a w n ic tw a , in fo rm a c je w cz a so p ism a c h , p ro g ra m a c h ra d io w y c h c z y te le w i z y jn y c h 24. Jak p isze S. S z a je k , o b o w ią z e k p o m o c y ro d z ic o m w p ro w a d z e n iu o rien tacji z aw o d o w ej sp o c z y w a g łó w n ie na sz k o ła c h i c z ę śc io w o ta k ż e na p o rad n iach p sy c h o lo g ic z n o - p ed ag o g ic zn y ch . D o ich za d a ń w ty m z a k re s ie należy:

■ w y p o sa ż e n ie ro d zicó w w sp o só b m o ż liw ie w y c z e rp u ją c y w w ie d z ę o z a w o d a c h , o w y m a g an iac h sta w ia n y c h k a n d y d a to m d o z a w o d u , o p rz e c iw w sk a z a n ia c h lek arsk ic h d o w y b o ru sz k o ły i zaw o d u ,

■ w sk a z y w a n ie w ła śc iw y c h d ró g z d o b y w a n ia k w alifik acji z a w o d o w y c h , u d z ie la n ie in fo rm a cji o p ro g ra m a c h nauki w sz k o ła c h p o n a d p o d sta w o w y c h i u c z e ln ia c h w y ższy ch ,

■ u d z ie la n ie in fo rm ac ji na te m a ty ryn k u p racy o ra z p e rsp e k ty w ro zw o jo w y c h p o s z c z e g ó l nych g ru p z a w o d o w y c h i z a w o d ó w .

Z a d a n ia te m o g ą b y ć re a liz o w a n e p rz e z o rg a n iz o w a n ie ze b ra ń in fo rm a c y jn o - k o n su ltacy jn y ch , d y sk u s ji, k o n su lta c ji in d y w id u aln y ch i z b io ro w y c h , g ie r z a w o d ó w , w y sta w z a w o d o z n a w c z y c h , p u n k tó w in fo rm ac y jn y ch d la ro d zicó w , u d o stę p n ia n ie ro d zico m in fo rm a to ró w , p o ra d n ik ó w , c h a ra k te ry sty k k w a lifik a c ji i innych m a te ria łó w z a w o d o z n a w c z y c h 25.

W. R a c h a lsk a p ro p o n u je ta k ż e w y k o rz y sta n ie do p o z n a w a n ia za w o d ó w w ie d z y i d o św ia d c z e n ia p o sz c z e g ó ln y c h ro d z ic ó w , rep re z e n tu ją c y c h ró żn e g ru p y z aw o d o w e. S p o tk a n ia z n im i, o rg a n iz o w a n e na te re n ie sz k o ły p o m o g ły b y innym ro d z ic o m w ro z sz e rz e n iu w ie d z y z zak re su z a w o d o z n a w stw a 26.

C zęsto sp o ty k a m y się z sy tu a c ją , że ro d zice k ieru jąc się d o b rem d z ie c k a i z m y ś lą 0 nim u d z ie la ją m u sw ej ra d y i p o m o c y . N ie je d n o k ro tn ie je d n a k je s t to p o p ro stu n a m o w a do w y b o ru o k reślo n ej szk o ły lub n a w e t p o d ję ta p rz e z nich d e c y z ja co do k ie ru n k u d alszej n auki. R o d zice często d y k tu ją d z ie c k u rodzaj szk o ły , nie licząc się z u p e łn ie z je g o z a in te re s o w a n ia mi i u zd o ln ien iam i. K ieru jąc się p rzy ty m w łasn y m i a sp ira c ja m i, a n ie ra z w łasn y m i n ie z re a lizo w a n y m i plan am i ż y c io w y m i, w id z ą c w d z ie c k u ich p rz y sz łe g o realizato ra. D zieci c z ę sto p rz y s w a ja ją so b ie te a sp ira c je ro d z ic ó w , cz y n ią c j e sw o im i alb o p o z o sta ją p od ich p re s ją 1 tru d n o im się od nich u w o ln ić.

R o d zin a m a n ie w ą tp liw ie b a rd z o isto tn y w p ły w na k sz ta łto w a n ie asp iracji z a w o d o w ych sw o ich c z ło n k ó w . Ś ro d o w is k o ro d zin n e stan o w i d la d z ie c i, a sz c z e g ó ln ie d la d o ra s ta ją cych m ło d y ch ludzi, p ew ien u k ład o d n ie s ie n ia w za k re sie o sią g n ię te g o p o zio m u w y k sz ta łc e nia, d o ch o d ó w i stylu ży cia , fo rm u ło w a n y c h w zo rcó w p o stę p o w a n ia , w ty m w z o rc ó w k arier. W y rażan e są d y in fo rm u ją c e o p restiżu o k re ś lo n y c h z a w o d ó w , a k c e p tu ją c e (lu b nie) o k re ś lo n y styl ż y c ia w sp o só b isto tn y w p ły w a ją n a p ro ces p o d e jm o w a n ia d ecy zji z aw o d o w y ch .

T. N o w ack i p o d k reśla, że w ła śn ie ro d zico m p rz y p a d a p ie rw s z o rz ę d n a ro la w ro z w ija niu p o sz a n o w a n ia p ra c y o ra z w y trw a ło śc i w p o d jęty ch z a d a n ia c h 27 (N o w a c k i T . 2 0 0 1 : s. 2 2 5 )

24 W. Rachalska, W ybór za w o d u a w ychow anie p rze z pracę w rodzinie, W arszaw a 1984, s. 125. 25 S. Szajek, O rientacja i p o ra d n ic tw o zaw odow e. W arszaw a 1979, s. 91-92.

26 W. R achalska, W ybór za w o d u a w ychow anie p rze z p ra c ę ir rodzinie. W arszaw a 1984. s. 138. 27 T. N ow acki, Zaw odoznaw stw o, Radom 2 0 0 1, s. 225.

(9)

U d ział ro d z ic ó w w p rz y g o to w a n iu sw o ich dziec i do p e łn ie n ia p rzy szły ch ról z a w o d o w ych, ja k i w d ecy zji d o ty c z ą c e j w y b o ru k o n k re tn e g o z a w o d u je s t b a rd z o zn aczn y . W ażn e w ięc, ab y ro d z ic e stali się ich w ła śc iw y m i d o ra d c a m i.

W s p ó łu c z e stn ic z ą c w w y b o rz e z a w o d u p rz e z d z ie c k o , ro d zice p o w in n i p rzy jąć p o sta w ę ży c z liw o śc i, w s p a rc ia i z ro z u m ie n ia . K ażd em u p ię tn a sto la tk o w i d o k o n u ją c e m u te g o w a ż nego i n iełatw eg o w y b o ru p o trz e b n a je s t p o m o c i rada, i p o w in ien j ą z n a le ź ć w ła śn ie u ro d z i ców .

I. Ja n is z o w s k a 28 z w ra c a u w ag ę, ż e p o sta w a ro d zicó w w o b e c w y b o ru z a w o d u w ła sn y ch dziec i nie z a w sz e j e s t w ła śc iw a . A u to rk a w y ró ż n ia trz y ro d zaje postaw :

1. o b o ję tn a - w y b ó r p o z o sta w ia się d z ie c k u , bo: j a k so b ie sa m o w yb ierze, to n ie b ę d zie n a n ik o g o narzekało', ro d z ic e ci p rz e c e n ia ją sa m o d z ie ln o ść d ziec k a, któ re w w iek u k ilk u n a stu lat n ajcz ęściej nie m a d o sta te c z n y c h p rz e sła n e k do d o k o n a n ia w ła śc iw e g o w y b o ru ,

2. n a rzu c a ją c a d e c y zję — ro d z ic e u w ażają, że d z ie c k o w ty m w ieku nic nie m o ż e w ie d z ie ć na te m a t sw o jej p rz y sz ło śc i i d e c y z ję trz e b a p o d ją ć z a nie i b ez n iego,

3. w sp ó łp r a c u ją c a w p o d ję c iu d e c y zji - ro d z ic e p o m a g a ją d z ie c k u , razem z nim z a s ta n a w ia ją się nad w ła śc iw y m w y b o re m , n a to m ia s t o sta te c z n y g ło s p o z o sta w ia ją d ziec k u w z a le ż n o ści od sto p n ia je g o u sa m o d z ie ln ie n ia .

N a to m ia st B. W o jta sik 29 p o d z ie liła ro d zicó w , k tó rzy p o m a g a ją sw o im d ziec io m w w y b o rze zaw o d u na 3 g łó w n e gru p y :

■ ro d z ic e d y re k ty w n i, k tó rz y u w a ż a ją , że oni w ie d z ą n ajlep iej, ja k i z a w ó d p o w in n o w y b rać ich d z ie c k o , w y b ie ra ją z a w ó d „ z a d z ie c k o ” , m o g ą w ię c p o p ełn ić w iele b łęd ó w ,

■ r o d zice p a r tn e r z y , k tó rz y n a w ią z u ją d ialo g . D zieck o je s t u zn a w a n e p rz e z nich z a je d n o s tk ę tw ó rc z ą i sa m o d z ie ln ą , k tó ra p o trafi p o k ie ro w a ć w łasn y m lo sem , a le w p e w n y ch s y tu acjach m o ż e p o trz e b o w a ć p o m o cy ,

■ ro d z ic e lib e ra ln i, k tó rz y n ie w trą c a ją się, p o z o sta w ia ją d z ie c k u „ w o ln ą rę k ę ” i sw o b o d ę d ziałan ia. N ie o c e n ia ją , n ie k o n tro lu ją, nie p o u czają, nie d a ją żad n y ch rad. W g ru p ie tej s ą d w ie k a te g o rie ro d zicó w :

a) ro d zice, k tó rz y u w a ż a ją , że s ą n ie k o m p e te n tn i, że nie z n a ją z a w o d ó w , sz k ó ł, w o b e c te go nie m o g ą p o m ó c,

b) ro d z ic e w sp ie ra ją c y , k tó rzy w ied zą, że ich dziec i p o ra d z ą so b ie n ajlep iej, oni z aś p o b u d z a ją j e je d y n ie do a k ty w n o śc i, s ą c ie rp liw y m i słu c h a c z a m i, z w ię k s z a ją p o c z u c ie b e z p ie c z e ń stw a i z a u fa n ia d o w ła sn y c h sił d ziec k a.

A u to rk a p o d k re śla , iż w a ż n e je s t w ja k i sp o só b sam i ro d zice p o strz e g a ją s w o ją rolę w tym tru d n y m p ro c e s ie i czy d o c e n ia ją je g o z n a c z e n ie d la p rzy szły ch losów d ziec k a.

T o , co ro d ż ic e w ie d z ą o sw o im d z ie c k u , to ich w ie d z a z d o b y ta w c z a sie o b se rw a c ji je g o z a c h o w a n ia , w c z a sie p ro w a d z o n y c h z nim w sp ó ln y c h ro z m ó w i d y sk u s ji, w sy tu a c ja c h w sp ó ln e g o d z ia ła n ia , ro z w ią z y w a n ia za d a ń , p o k o n y w a n ia tru d n o ści. W sz e c h s tro n n a i w n i k liw a w ie d z a o d z ie c k u to z n a jo m o ść je g o reak cji i z a c h o w a ń , je g o p rz e ż y ć i d o z n a ń , je g o w łaściw o ści p sy c h ic z n y c h . T a w ie d z a ro d z ic ó w m a o g ro m n ą w a rto ść p o z n a w c z ą , p o n ie w a ż z o sta je z d o b y ta w n atu ra ln y c h w a ru n k a c h c o d z ie n n e g o życia. Jeżeli ro d zice n a p ra w d ę in te re s u ją się d z ie c k ie m i je g o c o d z ie n n y m i sp ra w a m i, to p o s ia d a ją o nim rz e te ln ą w ied zę.

I. Janiszow ska, Zagadnienia orie n ta c ji i selekcji szkolnej. W arszaw a 1971, s. 133.

(10)

Z aró w n o sy tu acja, g d y ro d z ic e n ie c h c ą w z ią ć pod u w ag ę z d a n ia d z ie c k a i w sp o só b a u to ry ta ty w n y p o d e jm u ją z a n ie d e c y z ję , w y c h o d z ą c z za ło ż e n ia , że „ w ie d z ą lep iej” , ja k i ta ka, w której ro d zice p o z o s ta w ia ją d z ie c k o sa m e m u so b ie tw ie rd z ą c , że p rz e c ie ż „ to je g o ży cie i je g o d e c y z ja ” - nie s ą w ła śc iw e . T a k ż e d o ra d c y z a w o d o w i z a u w a ż a ją tę te n d e n c ję w śró d ro d zicó w , k tó rzy n ie je d n o k ro tn ie n ie u m ie ją re a listy c z n ie o c e n ić p re d y sp o z y c ji d z ie c k a do zaw o d u . Jak p o d k re śla L. S ło d o w a ro d zice pow in n i a k ty w n ie w sp ó łu c z e s tn ic z y ć w w y b o rz e zaw o d u przez d z ie c k o , p ro w a d z ić z nim ro z m o w y j u ż w c z e śn ie j, zac h ę c a ć do z d o b y w a n ia info rm acji z ró żn y ch ź ró d e ł (...) W ra z ie ró ż n ic y zd ań ro d zice m u s z ą ro zw aży ć sp ra w ę , d o ciec, co leży u p o d staw d e cy zji d z ie c k a 30.

P o d su m o w u jąc, w a rto p o d k re ślić , że ro la ro d zin y w p rz y g o to w a n iu d z ie c k a do tra fn e go w y b o ru d a lsz e g o k ie ru n k u k sz ta łc e n ia o raz p rzy sz łe g o z a w o d u je s t n ie z m ie rn ie w ażn a. T rz e b a p am iętać, że to w ła śn ie od p o sta w y ro d zicó w , ich p rz y g o to w a n ia , w y p e łn ia n ia sw o ich o b o w iązk ó w , w dużej m ie rz e z a le ż y d ro g a ż y c io w a d ziec k a, w y b ó r szk o ły czy te ż z a n ie c h a n ie d alszeg o k sz ta łc e n ia się. A p rz e c ie ż tra fn ie w y b ran y zaw ó d d aje sa ty sfa k c ję , p o c z u c ie p rzy d atn o ści, a n a w e t n ie z b ę d n o śc i w p ra c y o ra z m o ż liw o śc i pełnej sa m o re a liz a c ji31.

T o w ła śn ie ro d zice m a ją o g ro m n y w p ły w n a p rz y g o to w a n ie dziec i do p e łn ie n ia p rz y szłych ról z a w o d o w y c h . R o d z in a w p ły w a na k sz ta łto w a n ie się z a in te re so w a ń , a sp ira c ji, p la n ó w i decyzji z a w o d o w y c h dziec i o ra z m ło d zieży . W ażn e je s t za te m , ab y ro d zice stali się ich w łaściw y m i d o rad cam i. K ażd em u n a sto la tk o w i, k tó ry d o k o n u je ta k w a ż n e g o i n iełatw eg o w y b o ru p o trzeb n a je s t p o m o c i rada, k tó r ą p o w in ien z n a le ź ć w ła śn ie u ro d zicó w . T o w łaśn ie ro d zice s ą o so b a m i, które m o g ą im w ty m p ro c e sie isto tn ie p o m ó c. D lateg o te ż w a rto n a w ią zać w sp ó łp ra c ę z ro d z ic a m i, ab y u z y sk ać w n ich w a ż n y c h so ju sz n ik ó w w p ra w id ło w y m p rzy g o to w an iu m ło d z ie ż y do p o d ję c ia d e c y z ji z a w o d o w ej.

B i b l i o g r a f i a

Bańka D., Psychologiczne uwarunkowania perspektyw zawodow ych młodzieży, Katowice 1983. Czarnecki K., Rozwój zaw odow y człowieka. W arszawa 1985.

Czerw ińska-Jasiewicz M.. Psychologiczna analiza cech decyzji zawodowych m łodzieży szkolnej, W ar szawa 1979.

Czerw ińska-Jasiewicz M., Psychologiczne problem y wyboru zawodu. W arszawa 1991. llurlock E.B.. Rozwój młodzieży, W arszawa 1965.

Janiszowska 1.. Zagadnienia orientacji i selekcji szkolnej, W arszawa 1971. Kawula S., Rodzina wiejska a wychowanie, Toruń 1973.

Kujawa D„ Opieka rodziny nad dzieckiem w procesie orientacji zawodowej, „W ychow awca” 2005, nr 11.

Kwieciński Z., D rogi szkolne m łodzieży u środowisko, W arszawa 1980.

M usialska K.. Aspiracje życiowe m łodzieży stojącej u progu dorosłości, Kraków 2008. Nowacki T., Zawodoznawstwo, Radom 2001.

Ossowski R., Psychologiczne i socjologiczne aspekty pracy zaw odowej i bezrobocia w okresie p rze mian, „Szkoła Zaw odow a” 1993, nr 7.

30 L. Słodow a. J a k p o m ó c dziecku n> w yborze za w o d u ? „W ychow aw ca” 2000. nr 1, s. 13.

31 D. Kujawa, O pieka ro d zin y n a d d zieckiem p ro c esie o rien ta cji zaw odow ej. „W ychow aw ca” 2005, nr

(11)

Ossowski S., Z zagadnień psychologii społecznej, W arszawa 1967. Pieter J., Poznawanie środowiska wychowawczego, W arszawa 1972.

Podoska-Flipowicz E., Podstawy zawodoznawstwa, orientacji i poradnictw a zawodowego, Bydgoszcz 1996.

Porożyński H., Aspiracje życiowe młodzieży, „Edukacja” 2001, nr 4.

Rachalska W., Wybór zaw odu a wychowanie przez pracą w rodzinie. W arszawa 1984. Skórny Z., Aspiracje m łodzieży oraz kierujące nim i prawidłowości, Wrocław 1980. Słodowa L., Jak pom óc dziecku w wyborze zawodu?, „W ychow awca” 2000. nr 1, s. 13. Sokołowska A., Stosunek młodzieży do j e j perspektyw życiowych, W arszawa 1967. Sosnowski T., M istrz i uczeń. W arszawa 1971.

Szajek S., Orientacja i poradnictw o zawodowe, W arszawa 1979.

Szczupał B., Rodzina kształtuje osobowość dziecka, „Edukacja i Dialog” 2000, nr 2.

Szymański M., Funkcje edukacji szkolnej w zm ieniającym się społeczeństwie. (W :) T. Lewowicki, A. Szczurek-Boruta, B. G rabowska, Przem iany społeczno — cyw ilizacyjne i edukacja szkolna - problem y rozwoju indywidualnego i kształtowania się tożsamości, Kraków 2005.

Szymański M., Procesy selekcyjne w szkolnictwie ogólnokształcącym, W arszawa 1988. Scisłowicz M., Aspiracje edukacyjne rodziców a osiągnięcia szkolne ich dzieci, Kielce 1994. Turska E., O d zabaw y do pracy, Katowice 2000.

Wiatrowski Z., Pedagogika p ra cy w zarysie. W arszawa 1985.

W ieczorek G., Rola rodziców w procesie przygotow ania dziecka do wyboru zawodu, [w:] S. Czarnec ka, R. Majer, M. M irow ska (red.), Rodzina w lokalnym system ie pom ocy społecznej, Często chow a 2005.

Wilsz J., Plany edukacyjno-zawodowe uczniów w kontekście ich stałych indywidualnych cech osobo wości, „Problem y Profesjologii” 2009, nr 1.

Wilsz J., Poradnictwo zaw odow e zindywidualizowane w kontekście koncepcji stałych indywidualnych cech osobowości, [w:] K. Rędziński, M. Zieliński (red.), Społeczne determinanty edukacji i g o  spodarowania, Gliw ice 2008.

Wilsz J., Psychologizowana wersja koncepcji stałych indywidualnych cech osobowości i j e j w ykorzy stanie p rzy wyborze zaw odu, [w:] T. Lewowicki, J. Wilsz, 1. Ziaziun i N. N yczkalo (red.), Kształcenie zawodowe: pedagogika i psychologia, nr 111, Częstochow a - Ki jów 2001.

Wilsz J., Teoria pracy. Im plikacje dla pedagogiki pracy, Kraków 2009.

Wilsz J., Uwzględnianie stałych indywidualnych cech osobowości p rzy wyborze zawodu, [w:] K. Uździcki (red.), Edukacja ogólnotechniczna na przełom ie X X-XX I wieku, Kraków 2003. W ilsz J., Znaczenie koncepcji stałych indywidualnych cech osobowości dla poradnictw a zawodowego,

„Pedagogika Pracy” -2001. nr 38.

W ojtasik B., Warsztat doradcy zawodu. Aspekty pedagogiczno-psychologiczne, W arszawa 1997. W ojtasik B., Wybór doradcy zaw odu przez młodzież, rodziców i nauczycieli, W rocław 1993. Wrzesień W.. Żurek A.. Przybył 1., Rodzice i ich dzieci w tańcu pokoleń, Poznań 2005.