Julian Żołnierkiewicz
Czynniki więzi małżeńskiej a
religijność
Studia Theologica Varsaviensia 19/2, 103-111
Studia Theol. Vars. 19 (1981) n r 2
JULIAN 20ŁNIERKIEW ICZ
CZYNNIKI WIĘZI MAŁŻEŃSKIEJ A RELIGIJNOŚĆ i T r e ś ć : Wstęp; I. M etoda; II. Religijność a sukces w małżeństwie; III. Religijność a rodzaje więzi w małżeństwie.
WSTĘP
Je ste śm y św iadkam i w zrastającego k ry zy su życia m ałżeń skiego, co objaw ia się m iędzy in n y m i w częstych rozw odach. W 1970 r. w Polsce liczba rozw odów w zrosła trz y k ro tn ie w sto su n k u do 1950 r. W 1970 r. w sk aźnik rozw odów w ynosił na 1 000 m ieszkańców 1,1, w 1975 — 1,2, a w 1977 — 1,3.2
Znajom ość w ięzi fu n k cjo n u jący ch w e w spółczesnych m a ł żeństw ach stanow i jedno ze źródeł in fo rm acji niezbędnych zarów no dla bliższego poznania przy czyn słabości jak i dla plan o w an ia p ra c y d u szp astersk iej zm ierzającej do um acniania ich trw ałości. C elem naszych b ad ań było więc uchw ycenie czynników , k tó re są n a jb a rd z ie j isto tn e dla trw a łe j w ięzi przed e w szystkim m ałżeństw inteligenckich, poniew aż w ty m w łaśnie środow isku w y stęp u je n ajw ięcej rozw odów. P onadto staw iano sobie p y tan ie: czy w społeczeństw ie w większości katolickim , jedn y m z isto tn y ch czynników rozp adu m ałżeństw nie jest osłabienie relig ijn o ści m ałżonków .
I. METODA
B adania em piryczne przeprow adzono w 1977 r. n a tere n ie O lsztyna, liczącego sto trzydzieści ty sięcy m ieszkańców . Po służono się an k ietą a u d y to ry jn ą. K ilkanaście ch ętn y ch osób
1 Opracowano w oparciu o dane z rozpraw y doktorskiej na tem at:
„Wiąż m ałżeńska w w ypow iedziach w ybranych kategorii m ieszkańców O lsztyna”, pisanej n a A kadem ii Teologii K atolickiej w W arszawie
i obronionej w 1978 r. Prom otor: prof, dr Andrzej Święcicki, recen zenci: prof, dr W. Piw ow arski, doc. d r hab. M. Ziemska.
1 0 4 J U L I A N Z O Ł N I E R K I E W I C Z [ 2 ]
rozdaw ało w m ieście zaproszenia na spotkanie w pom ieszcze n iu należącym ćfo c e n traln ie położonej parafii. D aw ano je ko b ietom zam ężnym i m ężczyznom żonatym , o k tó ry c h sądzo no, że są ta k zw anym i in telig entam i. K ierow ano się ponadto w skazaniem : „kto p rz y jm ie ” . K ażdy z zaproszonych re p re z e n to w ał n a ogół inne m ałżeństw o. Do opracow ania, po odrzuce niu n iek o m pletny ch i odlosow aniu k ilk u n a stu , zakw alifiko w ano 200 ankiet, w ty m 100 w ypełn iony ch przez m ężczyzn i 100 przez kobiety. W ta k sk o n struo w an ej próbie, k tó ra , w sto su n k u do ja k ie jś ściśle określonej pop ulacji g en eraln ej, nie m a cech rep rezen taty w n o ści, znalazły się osoby o n a stę p u ją cym poziom ie w ykształcenia:
z podstaw ow ym i zasadniczym zaw odow ym — 12%
Znaczna część b ad an y ch nie m iała więc fo rm aln y ch podstaw , b y uznać ich za inteligentów . M ożna więc sądzić, że dla w ielu z nich ta k zw ana in telig en cji nie jest g ru p ą przynależności, ale jedy n ie g ru p ą odniesienia 3.
A nkieta zaw ierała przew ażnie p y tan ia o tw arte, n astęp nie prośbę o opis m ałżeństw a w łasnego oraz k ilk u innych dobrze znany ch m ałżeństw , w ty m : udanego, nieudanego, takiego k tó re rozpadło się, i takiego k tó re przezw yciężyło kryzys. Opisów zakw alifik o w an y ch do opracow ania uzyskano 576. No szą one cechy dokum entów p am iętn ik arsk ich . W reszcie w jed nym z p y ta ń zam ieszczonych w fo rm u larzu a n k ie ty proszono 0 w yliczenie cech m ałżeństw a idealnego.
W w y n ik u opracow ania m ateriałó w w yodrębniono cztery kateg o rie resp o nd en tów ze w zględu n a poziom ich religijności a m ianow icie: „głęboko w ierzących ” (21,5%), „w ierzących” (51,0%), relig ijn ie „o b o jętn y ch ” (22,0%), „niew ierzących” (5,5%). Ze w zględu na niedużą liczebność poszczególnych k atego rii 1 podobieństw o odpowiedzi w dalszej analizie połączono obie k ateg o rie „w ierzący ch”, o raz „o b o jętn y ch ” z „niew ierzącym i” .
R eligijność pow oduje in ną ocenę sukcesu w m ałżeństw ie, co kolejn o rz u tu je na świadom ość in teresu jący ch nas więzi. O dpow iednie p y tan ie było zam knięte, to znaczy, że odpow ia
8 H. C a r r i e r , Rola grup odniesienia w integracji postaw religij
nych, w: Socjologia religii. K raków 1962, s. 123. ze średn im
z w yższym
— 36% — 52%
[ 3 ] W IĘ Ź M A Ł Ż E Ń S K A A R E L IG IJ N O S 9 1 0 5
dający m ieli m ożność podkreślić jedn ą z podanych w fo rm u larz u możliwości.
Tabela 1: Udane i nieudane m ałżeństw a własne respondentów według ich religijności ■y M ałżeństwa Religijność wierzący obojętni i niew ierzący (N = 100%) (145) (55) w o d s e t k a c h udane 49,7 36,1 raczej udane 37,2 41,9 nieudane 13,1 22,0
. M ałżeństw a osób w ierzących częściej są udane niż m ałżeń stw a osób relig ijn ie o bojętnych i niew ierzących. Rcżnice są znaczne. U w ierzących co drugie m ałżeństw o zostało zaliczone do udanych, a tylko co ósme do n ieudanych, n ato m iast u obo jętn y c h i n iew ierzących okazało się, że co czw arte lu b piąte m ałżeństw o jest nieudane.
III. RELIGIJNOŚĆ A RODZAJE WIĘZI W MAŁŻEŃSTWIE
P rzejd źm y do zagadnienia więzi. P y ta n ia na te n te m a t m ia ły c h a ra k te r o tw a rty . O dpow iadający opisyw ali sw oje m ał żeństw a. A u to r zaś klasy fik o w ał odpow iedzi zam ieszczając je w ograniczonej przez siebie liczbie klas. K lasy te uporządko wano w zorując się na podziale fu n k cji p ro sty ch g ru p społecz nych, stosow anym przez B ron isław a M alinow skiego a m ian ow i cie na: zachow aw cze, in teg ru jące, dostosow aw cze i rozw ojo we 4. O drębnie p o trak to w an o ty lko w ięzi o c h a ra k te rz e re li gijnym .
106 J U L I A N Z O Ł N IE R K IE W I C Z [4] Tabela 2: Rodzaje więzi m ałżeńskiej osób badanych według ich
religijności
F unkcje w rodzinie Rodzaje więzi małżeńskiej
Religijność Wierzący Obojętni i niew ie rzący (N = 100*/o)
Zapewnienie ciągłości rodziny (funkcja zachowawcza) a) więzi rodzicielsko-wychowawcze Integracja rodziny (funkcja integracyjna) b) więzi osobowe: — miłość — w zajem ne zrozumienie — m iła atm osfera domowa
— cierpliwość, um iejętność przebacza nia
c) więzi seksualne
Dostosowanie do w arunków zewnętrznych (funkcja dostosowawcza)
d) więzi uniezależnienia od znajomości zewnętrznych
— w zajem ne zaufanie — wierność
e) więzi m aterialne — rzeczow o-m aterialne — gospodarność, zaradność Rozwój partnerów
(funkcja rozwojowa) f) rozwój osobowy dzięki małżonkowi ·
— wspólne zainteresow ania g) Więzi religijne (145) (55) w o d s e t k a c h 48,9 32,7 51,0 23,6 46,2 32,7 38,6 '(38,6) 25,4 18,6 14,5 11,7 18,1 i} * 37·1 Д (1 4 , 18,6 50,3 (24,1) 25 32. 18 18. Д (2 9 , д }(18’ 12,7 25,4 Uwaga: W naw iasach podano średnią odsetek danego rodzaju od powiedzi.
R espondenci b ardziej relig ijn i w e w szystkich rod zajach w ię zi oprócz m a te ria ln y c h w y m ieniali je częściej niż obojętni i niew ierzący. Św iadczy to o ich stosunkow o znacznie siln iej szym przeży w an iu w spó ln o ty m ałżeńskiej i tłu m aczy dlacze go zw iązki osób w ierzących w p o ró w n an iu z niew ierzącym i i obo jętny m i są częściej oceniane jako udane.
In teresu jąco p rzed staw ia się też różnica kolejności, w jak iej układa się częstość w y m ienian ia poszczególnych rodzajów w ię zi przez w ierzących, o bojętnych relig ijn ie oraz niew ierzących. Zagadnienie to om ów im y po analizie s tr u k tu ry przyczyn po w o dujących rozpad m ałżeństw . P rzy czy n y te sklasyfikow ano w edług analogicznego podziału jaki zastosow ano do k lasy fik a cji więzi. R espondenci opisując m ałżeństw a, k tó re uległy roz padow i, m ów ili na ogół o in n y ch m ałżeństw ach, a nie o swoich. O strość w idzenia n eg a ty w n y ch zjaw isk społecznych jest w ięk sza niż pozytyw nych. Spow odowało to, że przy czyn y n ie trw a - łości opisyw anych zw iązków są w ym ienian e liczniej niż po przednio analizow ane w ięzi scalające m ałżeństw a.
W p o ró w nan iu z poprzednio analizow anym i m ałżeństw am i osób w ierzących oraz obojętn y ch i niew ierzących — poziom re lig ijn y ty ch osób, k tó re b y ły p rzyczyną zerw ania zw iązku m ałż eń sk ie g o 5 m ożna ocenić jako najniższy. P rz y jm u ją c to założenie m ożna w n a stę p u jąc e j kolejności zestaw ić trz y k a te gorie opisyw anych m ałżeństw , w edług opadającej skali ich religijności:
m ałżeń stw a osób w ierzących
„ osób o bojętnych i niew ierzących ,, osób, k tó re spow odow ały rozw ód
Z estaw ieniem tak im posłużono się dla p orów nania często tliw ości w ystępow ania lu b zan ik u poszczególnych w y od ręb nionych poprzednio rodzajów w ięzi od „a” do „ f” w zależnoś ci od poziom u religijnego osób odpow iedzialnych za te m a ł żeństw a. W yelim inow ano ty lk o b ra k lu b więź relig ijn ą ozna czoną lite rą „g” , poniew aż w edług n iej uporządkow ano a n a lizow ane k ateg o rie m ałżeństw . Była w ięc ona z założenia n a j częściej w y m ien ian a przez w ierzących, a ci k tó rz y n a jrz a dziej dostrzegali jej b rak , rozw iedli się. Liczba w y m ien iany ch rodzajów w ięzi lub jej b ra k u jest in n a w każd ej z ty c h k a te
-j^Ęj] W IĘ Ź M A Ł Ż E Ń S K A A R E L IG I J N O S 9 J Q7
5 Przez osobę odpowiedzialną za rozwód rozumiano tę stronę,która faktycznie przyczyniła się do rozpadu małżeństwa. Nie wiąże się to z wniesieniem skargi rozwodowej do sądu, co naogół czyni osoba po krzywdzona, k tórą nieraz cechuje wysoki poziom moralny.
1 0 8
Tabela 3: Rodzaje przyczyn rozwodów J U L I A N Ż O Ł N IB R K IE W IC Z
[6]
Funkcje w rodzinie
B raki powodujące rozwód:
W odsetkach liczby badanych
N = 200
Zapewnienie ciągłości rodziny
a) b rak odpowiedzialności rodzicielsko
wychowawczej 56,5
Integracja rodziny
b) brak więzi osobowych
— miłości 45,5
— wzajemnego zrozumienia 70,5
(61,7) — miłej atm osfery w domu 60,5
— doboru charakterów 70,5 c) brak więzi seksualnych
(zadowolenia) 50,0
Dostosowanie do w arunków zewnętrznych d) uleganie zew nętrznym znajomościom
— zdrada 98,5
e) poszukiwanie wygody m aterialnej
— nieum iejętność gospodarowania lub braki
m aterialne 56,5 ’
(69,2)
— alkoholizm ■82,5
Rozwój partnerów
f) b rak pomocy w rozwoju
— wspólnych zainteresow ań 23,5
— wspólnych rozmów 21,5 (41,4) — poczucie samotności 26,5
— egoizm 94,0
g) B rak więzi religijnych 31,0
Uwaga: W naw iasach podano średnią arytm etyczną odsetek danego rodzaju odpowiedzi.
gorii m ałżeństw . D latego do porów nania p rzy ję to m ia rę w zglę dną, u stalon ą m etod ą ra n g .6 W poszczególnych k ategoriach m ałżeństw nadano ran g ę „1” tem u rodzajow i więzi, k tó ry był
6 H. M. B l a l o c k , S ta ty sty k a dla socjologów. W arszawa 1975 s. 354—362.
w y m ienian y przez n ajw ięk szy odsetek respondentów , a ran g ę „6” w y m ien ian em u n ajrzad ziej.
M ałżeństw o tw o rzy rodzinę. Z apew nienie jej ciągłości jest do strzeg an e jako głów ny czynn ik więzi przez osoby żyjące w trw ały c h zw iązkach.
Tabela 4: Rodzaje wiązi m ałżeńskiej lub jej braku według religijności osób opisywanych
Jiyj W IĘ Ź M A Ł Ż E Ń S K A A K E L IG IJ N O S 9 2 0 9
Funkcje w rodzinie
Rodzaje więzi lub jej braku
Religijność Wierzący i niew ieObojętni
rzący Odpowie dzialni za rozwód F unkcja zachowawcza a) rodzicielsko-wychowaw- 1 1 4 cza Funkcje integracyjne b) osobowe 2 3 3 c) seksualne 6 5.5 5 Funkcje dostosowania d) uniezależnienie od znajo mych 3 2 1 e) uniezależnienie od czyn ników m aterialnych 5 5.5 2 Funkcje rozwojowe
f) w zajem na pomoc w roz
woju 4 4 6
D ow artościow anie fu n k cji in te g ru ją c y ch (b) i tra k to w a n ie ich przez duszpasterstw o posoborow e rów n orzęd n ie z fu n k cją zachow aw czą (a) nie zm ieniło w trw a ły c h m ałżeństw ach r a n gi, jaką n a d a ją one p ro k re a c ji i w ychow aniu dzieci.
D ysfun k cje 7 pow odujące rozpad m ałżeń stw a w opinii b ad a
7 S. N o w a k , Metodologia badań socjologicznych. W arszawa 1970 s. 392.
110 J U L I A N 2 0 Ł N I E B K I E W I C Z
[8]
n ych to b ra k i osobowościowe p a rtn e ró w lub czynniki oddzia ły w u jące na m ałżeństw o z zew nątrz w postaci osób, k tó re zaj m u ją m iejsce w spółm ałżonka, albo też nacisku czynników m a terialn y c h : b ra k u m ieszkania, niegospodarności, nałogu p ija ń stw a. Inaczej m ów iąc rozpad pow odują osoby nie um iejące dostosow ać się do p ełn ien ia odpow iednich ról w życiu m ał żeńskim n a ru szając założoną przez siebie g ru p ę społeczną.
W ięzi i niedostosow ania seksualne, czynniki m ate ria ln e oraz pro blem y pom ocy w rozw oju osobow ym p a rtn e ró w znalazły się na ostatnich m iejscach zarów no w opinii respon dentów o m ałżeństw ach trw ały c h , jak i tych, k tó re uległy rozpado wi.
M ożna więc sądzić, że czynniki o przew adze elem entów sek su aln y ch (c), m a te ria ln e (e) oraz czynniki w p ływ ające n a roz wój osobowy (f) zw iązane najczęściej z rolam i jak ie m ałżon kow ie sp ełn iają n a ogół w szerszych g ru p ac h społecznych, np. w p rac y zaw odow ej, nie są uw ażane za decydujące zarów no dla spoistości ja k i ro zp ad u m ałżeństw a.
O braz w ięzi m ałżeńskich zależy“ w reszcie od religijności m ałżonków . W szystkie w ew n ętrzn e rela cje m iędzyosobow e w rodzinie zw iązane ze zrodzeniem i w ychow aniem dzieci (a), z w zajem ny m odnoszeniem się do siebie m ałżonków (b) i w za jem n ą pom ocą w ro zw oju (f) są częściej dostrzegane w śród w ierzących a rzad ziej w śró d obojętnych, niew ierzących i ty ch k tó rz y spow odow ali rozpad m ałżeństw a. O dw rotnie zaś p ro b lem a ty k a sek su aln a (c), m a te ria ln a (e), a zwłaszcza stosunek do obcych osób w y ra ż an y przez w ierność, zaufanie lu b p rze ciw nie, okazję do z d ra d y (d) pojaw ia się stosunkow o częściej w w ypow iedziach odpow iedzialnych za rozpad m ałżeństw a i obojętnych oraz n iew ierzących niż w w ypow iedziach w ierzą cych. Nie m ożna więc relig ii odmówić w p ły w u na spoistość m ałżeństw a. O słabienie religijności jest jed ną z przyczyn u ła tw iający ch rozejście się m ałżonków.
L e s f a c t e u r s d e s l i e n s c o n j u g a u x e t l a r e l i g i o s i t é
Som m aire
Les recherches entreprises ont eu pour but de saisir les facteurs les plus essentiels pour la durabilité des liens conjugaux de l'in telli gentsia, ce milieu dénotant le plus grand nom bre de divorces, ainsi que pour obtenir une réponse à la question si c’est l ’affaiblissem ent
[9] W IĘ Ź M A Ł Ż E Ń S K A A R E L I G I JN O S 9 111 de la religiosité des époux qui, dans une société en m ajorité catholi que,' est un des facteurs essentiels de la dissolution des liens con jugaux.
Les résultats des recherches dém ontrent, que la vie religieuse a p profondie et l’acceptation des idées religieuses sur le monde et la vie, différencient d’une façon réelles les facteurs des liens conjugaux. Le pourcentage des personnes soumises aux recherches, croyants, indif férents au point de vue religieux et non croyants et qui a tra it à la natu re respective des liens conjugaux est le suivant: facteurs indivi duels ■— 71,0·°/ο — 53,71%; am our — 51,0% — 23,6%; patience et le savoir de pardonner — 18,6% — 14,5%; fidélité — 34,4% — 32,7%; intérêts communs — 18,6% — 12,7%; confiance réciproque — 40,6% — 25,4%; p atern ité et éducation des enfants — 48,9% — 32,7%; sexuali té — 11,7% — 18,1%; économie et esprit débrouillard — 15,2% — 18,1%; positif et m atériel — 13,1% — 18,1%; religieux — 50,3% — 25,4%.
