Beata Kozłowska-Chyła
Doktor habilitowany nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa Handlo- wego na Wydziale Prawa i Admini- stracji Uniwersytetu Warszawskiego, radca prawny, Prezes Zarządu Grupy PZU.
b.kozlowska-chyla@wpia.uw.edu.pl https://orcid.org/0000-0001-5995-2629
Paweł Wajda
Profesor Uniwersytetu Warszawskiego, pracuje w Katedrze Prawa i Postępo- wania Administracyjnego na Wydziale Prawa i Administracji UW, adwokat, of counsel w Baker & McKenzie.
p.wajda@wpia.uw.edu.pl https://orcid.org/0000-0003-4423-8881
Publicznoprawne aspekty nabywania znacznych pakietów akcji krajowych zakładów ubezpieczeń
Acquisition of Significant Portfolio of Shares in Domestic Insurance Companies – Legal Characteristics and Analyses
This paper is an attempt to solve problems which may arise – and in practice they do – in the course of proceedings conducted by the Polish Financial Supervision Authority (KNF) concerning the expression of its position on the acquisition of a qualifying holding in a domestic insurance company (i.e. in fact, the analysis of the institution objecting to the acquisition of a qualifying holding in a domes- tic insurance company, referred to in Articles 82–98 of the Act of 15 September 2015 on insurance and reinsurance activities).
Słowa kluczowe: akcje, nadzór, Komisja Nadzoru Finansowego, znaczny pakiet, sprzeciw
Key words: shares, supervision, Polish Financial Supervision Authority, qualifying holding, opposition
https://doi.org/10.32082/fp.v0i5(61).372
1. Wprowadzenie
Okres ostatnich kilkudziesię- ciu miesięcy to okres wzmożo- nych transakcji typu mergers and acquisitions w obrębie krajowego rynku ubezpieczeń; warto w szcze- gólności wskazać na takie trans- akcje jak nabycie zakładu ubez- pieczeń Pramerica przez UNUM, zakładu ubezpieczeń Concordia
przez Generali, czy wreszcie AXA przez Uniqa. Co więcej, powszech- nie wiadomym jest także to, że w najbliższych miesiącach będzie miała miejsce kolejna taka trans- akcja. Z powodzeniem można w rezultacie wskazać, że aktualnie mamy do czynienia z nasilonym zjawiskiem konsolidacji w ramach branży ubezpieczeniowej. Oczywi-
ście jakkolwiek zjawisko to ma co do zasady wymiar przede wszystkim biznesowy, to w żadnym przypadku nie można zapominać o tym, że jest ono równolegle nieodłącznie powiązane z zagadnieniami prawnymi.
W tym ostatnim kontekście polecimy uwadze Czy- telnika to, że transakcje nabycia znacznych pakietów akcji krajowych zakładów ubezpieczeń powiązane są nieodłącznie z koniecznością rozwiązywania licznych problemów prawnych, które są wynikiem specyfiki takiej transakcji. Mamy tutaj bowiem do czynienia z sytuacją, w której w ramach transakcji prawa prywat- nego, jaką jest sprzedaż znacznego pakietu akcji kra- jowego zakładu ubezpieczeń, występują bardzo liczne kwestie właściwe dla prawa publicznego, do których należy kwestia nadzoru nad tą transakcją zarówno przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Kon- sumentów (czy też Komisję Europejską) w obszarze zgody na koncentrację, jak i – co z punktu widzenia niniejszego opracowania jest najbardziej istotne – przez Komisję Nadzoru Finansowego.
Niniejsza publikacja poświęcona jest próbie rozwią- zania problemów, które mogą zaistnieć – i w praktyce obrotu pojawiają się – w toku postępowań prowadzo- nych przez Komisję Nadzoru Finansowego w sprawie wyrażenia przez ten organ administracji publicznej stanowiska w przedmiocie nabycia znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpieczeń (tj. w istocie anali- zie instytucji sprzeciwu Komisji Nadzoru Finansowego odnośnie do nabycia znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpieczeń, o której to instytucji jest mowa w art. 82–98 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o dzia- łalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej1). Autorzy zdecydowali się na wybór takiego właśnie tematu, kie- rując się tym, że w toku przeprowadzania transakcji nabycia znacznego pakietu akcji krajowych zakładów ubezpieczeń pojawiają się liczne problemy związane z rozbieżnościami występującymi pomiędzy rozwią- zaniami funkcjonującymi na gruncie przepisów u.d.u.r.
a praktyką postępowań administracyjnych. Ponadto należy stwierdzić, że jakkolwiek w treści publikacji autorzy odwołują się do krajowego zakładu ubezpieczeń, to analogiczne rozwiązania i rozważania mają również zastosowanie do krajowych zakładów reasekuracji.
1 Tekst jednolity: Dz. U. z 2019 r., poz. 381 ze zm.; zwana dalej:
„u.d.u.r.”.
Ze względu na okoliczność, że sama transakcja nabycia znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpieczeń jest ze swojej natury stricte praktyczna, autorzy zdecydowali się na nadanie niniejszej publika- cji wymiaru przede wszystkim praktycznego. W rezul- tacie wszystkie rozważania teoretyczne2 zostały ogra- niczone do niezbędnego minimum.
2. Sprzeciw Komisji Nadzoru Finansowego odnośnie do nabycia znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpieczeń – uwagi wprowadzające
W świetle postanowień z art. 2 ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym3 celem poddania rynku finansowego (w tym w szczególno- ści rynku krajowych zakładów ubezpieczeniowych) w Polsce nadzorowi4 Komisji Nadzoru Finansowego5 jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tego rynku, jego stabilności, bezpieczeństwa oraz przejrzy- stości, zaufania do tego rynku, a także zapewnienie ochrony interesów uczestników tego rynku, poprzez realizację celów określonych w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytal- nym6, a w szczególności w ustawie u.d.u.r. Do grupy tych ostatnich celów należy przede wszystkim cel w postaci uwzględnienia konieczności ochrony inte- resów osób ubezpieczających, ubezpieczonych, upo- sażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia 2 O aspektach teoretycznych sprzeciwu por. szerzej: J. Pie- cha, Sprzeciw w prawie administracyjnym, praca doktorska przygotowana pod kierunkiem prof. dr. hab. Jacka Jagiel- skiego, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu War- szawskiego, Warszawa 2018, praca doktorska dostępna jest w bibliotece Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego; por. także: D. Nowicki, Nadzór Komisji Nad- zoru Finansowego nad przekształceniami własnościowymi w podmiotach nadzorowanych działających w formie spółki akcyjnej, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Warszawa 2018; prezentacja z dnia 6 listopada 2018 r.
3 Tekst jednolity: Dz. U. z 2020 r. poz. 180 ze zm.; zwana dalej:
„u.n.r.f.”.
4 Zob. np.: M. Szewczyk, Nadzór w materialnym prawie admi- nistracyjnym, Poznań 1999.
5 Zwana dalej: „KNF”, „Komisja”.
6 Tekst jednolity: Dz. U. z 2019 r., poz. 207; zwana dalej:
„u.n.u.e.”
w toku prowadzonej przez zakład ubezpieczeń dzia- łalności gospodarczej.
Bezsporną wobec tego jest okoliczność, że realizacja powyższego celu wymagała przyznania organowi nad- zoru odpowiednich władczych środków oddziaływania (kompetencji), przy wykorzystaniu których organ byłby w stanie efektywnie nakłonić podmioty nadzorowane do respektowania przepisów prawa, a tym samym do działania w sposób służący realizacji wyżej powołanych celów7. Trafnie bowiem wskazuje się w orzecznictwie sądów administracyjnych8 to, że: W związku z nabyciem akcji mogą powstawać różne obowiązki wobec Państwa, które poprzez specjalnie powołany do tego organ nadzoru stara się zapewnić prawidłowe funkcjonowanie rynku.
Jednym z tych środków nadzoru jest uprawnienie KNF do sprawowania kontroli nad przepływami kapi- tałowymi zachodzącymi w obrębie danej instytucji finansowej9. Celem wyposażenia Komisji w tę kom- petencję jest niedopuszczenie do zaistnienia sytuacji, w której doszłoby do przejęcia kontroli nad daną insty- tucją finansową albo uzyskania znacznych wpływów
7 Mamy tu do czynienia z tzw. nadzorem wykonywanym w ramach materialnego prawa administracyjnego i nadzorem wykonywanym w ramach funkcji reglamentacyjnych i regu- lacyjnych, realizowanych przez państwo wobec gospodarki, opartym na przedmiotowym kryterium potrzeby ochrony interesów i dóbr mieszczących się w ramach interesu pub- licznego; Kocowski T., Prewencyjny nadzór reglamentacyjny, (w:) Księga Jubileuszowa Prof. dr. hab. Stanisława Jędrzejew- skiego, Toruń 2009, s. 269 i n.
8 Tak też: wyrok WSA w Warszawie z dnia 8 lutego 2011 r., sygnatura: VI SA/Wa 2421/10, wyrok dostępny jest pod adresem internetowym: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/
F170A00E12 (dostęp 2 kwietnia 2020 r.); wyrok WSA w War- szawie z dnia 24 października 2013 r., sygnatura: VI SA/Wa 1057/13, wyrok dostępny jest pod adresem internetowym:
http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/908CCDDDAE (dostęp 2 kwietnia 2020 r.); por. także: wyrok NSA z dnia 15 kwiet- nia 2015 r., sygnatura: II GSK 450/14, wyrok dostępny jest pod adresem internetowym: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/
doc/76560CCD8F (dostęp 2 kwietnia 2020 r.).
9 Tak też: wyrok WSA w Warszawie z dnia 8 lutego 2011 r., sygnatura: VI SA/Wa 2421/10; wyrok WSA w Warszawie z dnia 24 października 2013 r., sygnatura: VI SA/Wa 1057/13;
por. także: wyrok NSA z dnia 15 kwietnia 2015 r., sygnatura:
II GSK 450/14.
na jej zarządzanie przez akcjonariuszy, którzy nie dają rękojmi prawidłowego jej funkcjonowania i nie zapewniają stabilności i bezpieczeństwa dla dalszej jej działalności. Zasadnym jest wobec tego wskaza- nie, iż nadzór nad zachodzącymi w obrębie instytucji finansowej przepływami kapitałowymi jest bezpo- średnio związany z regulacjami nadzorczymi zwią- zanymi z licencjonowaniem działalności instytucji finansowych i stanowi ich swoiste uzupełnienie10.
Bezwzględna potrzeba istnienia regulacji prawnej gwarantującej, że wszystkie podmioty, które mogą wywierać znaczący wpływ na funkcjonowanie insty- tucji finansowej, zostaną zweryfikowane pod kątem posiadania przez nie przymiotów zabezpieczających prawidłowe funkcjonowanie tej instytucji, uzasad- niona jest bowiem jedną z cech charakteryzujących spółki akcyjne, a mianowicie – łatwości dokonywania zmian w składzie osobowym akcjonariatu. Wyposa- żenie KNF w kompetencję sprawowania kontroli nad przepływami kapitałowymi zachodzącymi w obrębie danej instytucji finansowej chroni – przynajmniej potencjalnie – istniejące instytucje finansowe przed angażowaniem w ich działalność nieadekwatnych osób i nieodpowiednich kapitałów finansowych11. Trafnie wskazuje się przy tym w piśmiennictwie to, że celem tej instytucji – w obrębie rynku ubezpieczeń – jest wyeliminowanie wpływu na zakłady ubezpieczeń podmiotów, którym brakuje profesjonalnych kwalifi- kacji do wpływania na działalność krajowego zakładu ubezpieczeń na szczeblu strategicznym, co ma swoje pośrednie przełożenie na ochronę ubezpieczonych12.
10 Por. także: D. Nowicki, Nadzór Komisji Nadzoru Finanso- wego nad przekształceniami własnościowymi w podmiotach nadzorowanych działających w formie spółki akcyjnej, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Warszawa 2018; prezentacja z dnia 6 listopada 2018 r., s. 12–14.
11 Por. szerzej: M. Spyra, Reglamentacja nabywania akcji ban- ków – analiza art. 25–28 ustawy Prawo bankowe, „Prawo Bankowe” 2000, nr 7–8, s. 97; zob. także: R. Mroczkowski (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach inwesty- cyjnych. Komentarz, Warszawa 2014, LEX, komentarz do art. 54h u.o.f.i.; M. Kapijas (w:) A. Kidyba (red.), Ustawa o funduszach inwestycyjnych. Komentarz. Tom I. Art. 1–157, Warszawa 2018, komentarz do art. 54 u.o.f.i.
12 Por. szerzej: E. Bukowska (w:) P. Czublun (red.), Ustawa o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Komen-
Wyposażenie KNF w kompetencję sprawowania kontroli nad przepływami kapitałowymi
zachodzącymi w obrębie danej instytucji finansowej chroni – przynajmniej potencjalnie – istniejące instytucje finansowe przed angażowaniem w ich działalność nieadekwatnych osób i nieodpowiednich kapitałów finansowych.
Dokonując – zgodnie z tematem niniejszej publi- kacji – zawężenia prowadzonych rozważań wyłącznie do transakcji obejmujących znaczne pakiety akcji krajowego zakładu ubezpieczeń13 należy wskazać, iż KNF na mocy postanowień art. 82–100 u.d.u.r. została wyposażona w kompetencje do wyrażenia sprzeciwu odnośnie do zamiaru bezpośredniego albo pośredniego nabycia albo objęcia akcji lub praw z akcji krajowego zakładu ubezpieczeń w liczbie zapewniającej osiągnię- cie lub przekroczenie odpowiednio jednej dziesiątej, jednej piątej, jednej trzeciej, jednej drugiej ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu lub udziału
w kapitale zakładowym, jak również w przypadku wystąpienia zamiaru bezpośredniego lub pośredniego stania się jednostką dominującą zakładu ubezpieczeń w inny sposób, niż przez nabycie albo objęcie akcji lub praw z akcji krajowego zakładu ubezpieczeń w licz- bie zapewniającej większość ogólnej liczby głosów tarz, Warszawa 2016, Legalis; komentarz do art. 82 u.d.u.r.;
P. Wajda (w:) M. Wierzbowski (red.), L. Sobolewski (red.), P. Wajda (red.), Prawo rynku kapitałowego. Komentarz, Warszawa 2018, Legalis, komentarz do art. 106h ustawy o obrocie instrumentami finansowymi.
13 Przy czym należy jednocześnie zastrzec, że rozważania i konkluzje zawarte w treści niniejszego opracowania mogą być z powodzeniem przeniesione na grunt rozważań dotyczą- cych nabycia znacznego pakietu akcji instytucji finansowej niebędącej krajowym zakładem ubezpieczeń (jak np. towa- rzystwa funduszy inwestycyjnych czy banku krajowego).
na walnym zgromadzeniu. W tym miejscu należy zastrzec, że jakkolwiek wyżej powołana kompeten- cja KNF dotyczy zarówno nabywania, jak i obejmo- wania znacznych pakietów akcji krajowego zakładu ubezpieczeń, to rozważania zawarte w niniejszej pub- likacji będą dotyczyły wyłącznie kwestii nabywania akcji (aspekt obejmowania akcji nie jest przedmiotem analizy dokonanej przez autorów). Niezależnie od powyższego zastrzeżenia należy podkreślić jednak, że jakkolwiek prawodawca w treści u.d.u.r. wprowadził rozróżnienie pomiędzy nabyciem i objęciem znacz- nego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpieczeń, to
rozwiązania dotyczące kwestii nabywania są zbieżne z rozwiązaniami dotyczącymi kwestii obejmowania znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpie- czeń. W rezultacie rozważania zawarte w niniejszej publikacji mają – niezależnie od dokonanego przez autorów zastrzeżenia – walor ogólny.
Wyposażenie organu nadzoru we wskazaną kompe- tencję stanowi odejście od klasycznego w prawie pub- licznym gospodarczym rozwiązania, zgodnie z którym właściwy organ administracji publicznej wydaje zezwo- lenie na podjęcie i prowadzenie danej działalności14.
Należy wskazać, że legalne podjęcie i prowadzenie
14 Zob. np.: R. Blicharz, Środki reglamentacyjne komisji nad- zoru finansowego (w:) W. Szwajdler (red.), H. Nowicki (red.), Księga jubileuszowa Prof. dr. hab. Stanisława Jędrzejewskiego, Toruń 2009, s. 71.
określonej działalności gospodarczej uzależnione jest od uzyskania zezwolenia administracyjnoprawnego, jak również – a contrario – wykonywanie tej działalno- ści w sytuacji braku uzyskania takiego zezwolenia jest zabronione. Instytucja sprzeciwu z kolei zakłada, co wynika z charakteru jej konstrukcji, że można wyko- nywać pewną działalność, o ile tylko właściwy organ administracji publicznej nie sprzeciwi się temu. Sprze- ciw stanowi wobec tego zakaz o charakterze wyłącznie prewencyjnym, który – o ile został wyrażony – unie- możliwia podjęcie i prowadzenie danej działalności (w analizowanym w niniejszej publikacji przypadku chodzi o nabycie znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpieczeń). Kluczowym jest w tym miejscu zaznaczenie, iż w przypadku niewyrażenia sprzeciwu przez organ nadzoru dana działalność może być swo- bodnie wykonywana, a fakt jej wykonywania nie może rodzić jakichkolwiek negatywnych konsekwencji dla podmiotu wykonującego tę działalność.
Ratio legis wyposażenia organu nadzoru we wska- zany instrument było zapewnienie tego, by na dzia- łalność krajowego zakładu ubezpieczeń wpływ mieli wyłącznie akcjonariusze gwarantujący jego prawidłowe, stabilne, bezpieczne oraz przejrzyste funkcjonowanie, jak również gwarantujący zapewnienie ochrony inte- resów osób ubezpieczających, ubezpieczonych, upo- sażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia15.
Potwierdzeniem powyższego stanowiska na gruncie dorobku sądownictwa administracyjnego jest wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 lutego 2011 r.16, w którym Sąd ten wskazał w szczególności to, że zawiadomienie ma charakter uprzedni w stosunku do faktu nabycia lub objęcia akcji towarzystwa. Oznacza to, że obowiązek ten realizuje się w momencie planowania, kiedy strona czynności prawnej, w wyniku której dojdzie do nabycia lub objęcia 15 Zob. np.: A. Piotrowska, A. Mikuła, Ograniczenia w roz- porządzaniu akcjami, „Prawo Spółek” 2006, nr 5, s. 21;
M. Pawełczyk, R. Tałaj, Statutowe obowiązki informacyjne nabywcy akcji a wykonywanie prawa głosu przez akcjona- riusza, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2008, nr 3, s. 2; M. Spyra, Reglamentacja nabywania…, s. 97.
16 Por. szerzej: wyrok WSA w Warszawie z dnia 8 lutego 2011 r., sygnatura: VI SA/Wa 2421/10…; zob. także: wyrok WSA w Warszawie z dnia 24 października 2013 r.; sygnatura: VI SA/Wa 1057/13…
akcji towarzystwa, działa w przekonaniu, że nabycie lub objęcie tych akcji faktycznie nastąpi. Przyjęcie takiego rozwiązania, tj. ustanowienie obowiązku dokonywania zawiadomienia organu nadzoru o zamiarze nabycia lub objęcia akcji, a nie o fakcie nabycia lub objęcia akcji, ma umożliwić Komisji skorzystanie z prawa do złożenia sprzeciwu lub też nieskorzystanie z tego prawa.
Jeżeli organ nadzoru w związku z otrzymaniem zawia- domienia zgłosi sprzeciw wobec planowanego nabycia lub objęcia akcji towarzystwa, to faktycznie nie dojdzie do zrealizowania zamiaru w przedmiocie nabycia lub objęcia akcji towarzystwa, podczas gdy obowiązek poin- formowania o zamiarze nabycia lub objęcia już powstał.
Zatem przyjąć należy, iż obowiązek zawiadomienia Komisji powstaje, gdy ten na kim taki obowiązek spo- czywa ma zamiar oraz jest przeświadczony, że nastąpi objęcie lub nabycie przez niego akcji towarzystwa i tym samym nastąpi realizacja tegoż zamiaru.
Analizując instytucje z art. 82–100 u.d.u.r.17, należy w pierwszym kroku wskazać to, że przepisy te stano- wią implementację do krajowego porządku prawnego postanowień dyrektywy 2007/44/WE18 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 września 2007 r. zmie- niającej dyrektywę Rady 92/49/EWG oraz dyrektywy 2002/83/WE, 2004/39/WE, 2005/68/WE i 2006/48/WE w zakresie zasad proceduralnych i kryteriów oceny stosowanych w ramach oceny ostrożnościowej przy- padków nabycia lub zwiększenia udziałów w podmio- tach sektora finansowego19. Należy przy tym zastrzec to, że prawodawca krajowy, dokonując implementacji relewantnych postanowień dyrektywy, wprowadził20 17 Por. także: P. Wajda (w:) P. Wajda (red.), M. Szczepańska
(red.), Ustawa o działalności ubezpieczeniowej i reaseku- racyjnej. Komentarz, Warszawa 2016, LEX, komentarz do art. 82 u.d.u.r.; P. Wajda (w:) M. Wierzbowski (red.), L. Sobolewski (red.), P. Wajda (red.), Prawo…, komentarz do art. 106 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi.
18 Por. także: D. Nowicki, Nadzór…, s. 21–28.
19 Dz. Urz. UE L 247 z dnia 21 września 2007 r., s. 1, zwana dalej: „dyrektywa 2007/44/UE”.
20 Zob. np.: P. Giliker, The Transposition of the Consumer Rights Directive into UK Law: Implementing a Maximum Harmonisation Directive, European Review of Private Law 2015, nr 1, s. 9; N. A. Lata, The Impact of the Terminology of the European Directives on Consumer Rights on the Spanish Law: The Construction of a New Legal Language, European
pewne dodatkowe rozwiązania w obszarze kontroli przepływów kapitałowych zachodzących w obrębie krajowego zakładu ubezpieczeń lub krajowego zakładu reasekuracji. Przykładowo prawodawca krajowy wpro- wadził dodatkowy próg 1/10, którego przekroczenie aktualizuje obowiązki z rozdziału 4 komentowanej ustawy.
W treści dyrektywy 2007/44/WE prawodawca unijny ustanowił ramy prawne dla dokonywania oceny ostroż- nościowej transakcji nabycia przez osoby fizyczne lub prawne znacznego pakietu akcji w instytucji kredyto- wej, zakładzie ubezpieczeń lub zakładzie reasekuracji bądź przedsiębiorstwie inwestycyjnym. Dyrektywa 2007/44/WE wskazuje także rolę organów nadzoru w przypadku zarówno krajowych, jak i transgranicz- nych transakcji nabycia albo objęcia znacznego pakietu akcji albo udziałów instytucji finansowej. Zgodnie z przepisami tej dyrektywy, właściwy organ nadzoru zobowiązany jest do przeprowadzenia oceny ostroż- nościowej na podstawie jasnej i przejrzystej procedury opartej na ograniczonym zbiorze kryteriów oceny o charakterze ściśle ostrożnościowym.
Prawodawca unijny opracowując przepisy dyrektywy 2007/44/WE, skupił się także na wskazaniu określo- nych celów regulacyjnych. W pierwszej kolejności należy wskazać na intencję prawodawcy unijnego, który w ramach tej regulacji dążył do zwiększenia pewności prawa, jasności i przejrzystości procesu zatwierdze- nia przez organy nadzoru transakcji w przedmio- cie nabycia lub zwiększania udziałów w podmiotach sektorów bankowego, ubezpieczeniowego i papierów wartościowych. Za drugi cel regulacyjny prawodawcy unijnego realizowany w ramach dyrektywy 2007/44/
WE należy uznać koncepcję zagwarantowania, że wszystkie planowane nabycia albo zbycia znacznych pakietów akcji będą analogicznie oceniane na tere- nie całej Unii Europejskiej oraz w różnych sektorach.
Analiza praktyki dotyczącej transakcji nabywania albo obejmowania znacznych pakietów akcji krajowego zakładu ubezpieczeń, które to transakcje miały miej- sce już po wejściu w życie u.d.u.r., a także transakcji
Review of Private Law 20 (5/6/)/2012, s. 1307; por. także:
A. Kunkiel-Kryńska, Granice swobody implementacyjnej – komentarz do Wyroku C-183/00, „Europejski Przegląd
Sądowy” 2008, nr 10, s. 55.
przeprowadzonych na podstawie przepisów ustalonych w drodze implementacji do porządku krajowego dyrek- tywy 2007/44/WE w obowiązującej poprzednio ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, prowadzi do konkluzji, że przepisy te powodują liczne problemy o charakterze prawnym, które to problemy związane są zasadniczo z występującą niespójnością rozwiązań pomiędzy przepisami u.d.u.r. a przepisami ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowa- nia administracyjnego21, a także z wprowadzeniem w treści u.d.u.r. licznych rozwiązań autonomicznych w relacji do rozwiązań systemowych – wpływających na przebieg wszystkich postępowań administracyj- nych – zawartych w treści k.p.a.22.
3. Zawiadomienie z art. 82–89 u.d.u.r.
Przechodząc do analizy obowiązku zawiadomienia KNF z art. 82–89 u.d.u.r., należy w pierwszej kolejno- ści wskazać, że obowiązek ten ma charakter wyjątku od ogólnej zasady swobody umów, co predestynuje sposób wykładni przepisów prawa normujących ten obowiązek. Wykładnia ta musi zatem przyjąć postać wykładni stosowanej przy wyjątkach, a zatem wszel- kie wątpliwości odnośnie do stosowania przepisów z art. 82–89 u.d.u.r. należy wykładać in favorem nie- stosowania tych przepisów23.
Obowiązek zawiadomienia KNF z art. 82–89 u.d.u.r.
dotyczy zamiaru zarówno bezpośredniego (czyli zamiaru realizowanego bezpośrednio przez pod- miot występujący z zawiadomieniem), jak i pośred- niego (czyli zamiaru realizowanego za pośrednictwem 21 Tekst jednolity: Dz. U. z 2020 r., poz. 256, zwana dalej: „k.p.a.”
22 W myśl postanowień art. 11 ust. 5 u.n.r.f. do postępowania przed Komisją Nadzoru Finansowego stosuje się przepisy k.p.a., chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
23 Na marginesie prowadzonych rozważań warto wskazać, że przepisu z art. 82 ust. 1 u.d.u.r. nie stosuje się w przypadku, gdy nabycie albo objęcie akcji krajowego zakładu ubez- pieczeń dokonywane jest przez instytucję kredytową lub firmę inwestycyjną mającą siedzibę na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, w wykonaniu umowy o gwarancję emisji, o której mowa w art. 14a ust. 5 u.o.o.p., jeżeli prawa z akcji nie są wykonywane w celu ingerencji w zarządzanie zakładem ubezpieczeń oraz akcje zakładu ubezpieczeń zostaną zbyte w ciągu roku od dnia ich nabycia albo objęcia.
innego podmiotu niż podmiot występujący z zawia- domieniem24). Co wymaga podkreślenia – obowią- zek ten dotyczy wyłącznie znacznego pakietu akcji, a zatem takiego, którego nabycie albo objęcie dopro- wadzi do osiągnięcia albo przekroczenia takich pro- gów jak jednej dziesiątej, jednej piątej, jednej trze- ciej, jednej drugiej ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu lub udziału w kapitale zakładowym25.
Obowiązek26 ten dotyczy również sytuacji, w której 24 Przepis z art. 82 ust. 2 u.d.u.r. statuuje definicję legalną dwóch pojęć, tj. podmiotu pośrednio stającego się pod- miotem dominującym krajowego zakładu ubezpieczeń oraz podmiotu pośrednio nabywającego lub obejmującego akcje lub prawa z akcji krajowego zakładu ubezpieczeń. Do zbioru desygnatów każdego z tych pojęć należy każdy podmiot dominujący w stosunku do podmiotu, który nabywa albo obejmuje akcje lub prawa z akcji krajowego zakładu ubezpie- czeń bezpośrednio, jak również podmiot, który podejmuje działania powodujące, że stanie się on podmiotem domi- nującym w stosunku do podmiotu, który jest podmiotem dominującym krajowego zakładu ubezpieczeń albo posiada akcje lub prawa z akcji krajowego zakładu ubezpieczeń.
25 Na marginesie prowadzonych rozważań celowe jest podkre- ślenie tego, że zgodnie z art. 82 ust. 3 u.d.u.r. w przypadku gdy podmiot, który zamierza: bezpośrednio nabyć albo objąć akcje lub prawa z akcji krajowego zakładu ubezpieczeń lub stać się podmiotem dominującym zakładu ubezpieczeń, jest podmiotem zależnym, zawiadomienie składa tylko ten pod- miot łącznie z jego pierwotnym podmiotem dominującym;
pośrednio nabyć albo objąć akcje lub prawa z akcji zakładu ubezpieczeń lub stać się podmiotem dominującym zakładu ubezpieczeń, jest podmiotem zależnym, zawiadomienie składa tylko jego pierwotny podmiot dominujący.
26 Obowiązek zawiadomienia dotyczy także: zastawnika i użytkownika akcji, jeżeli zgodnie z art. 340 § 1 Kodeksu spółek handlowych są oni uprawnieni do wykonywania prawa głosu z akcji; podmiotu, który uzyskał prawo głosu na walnym zgromadzeniu na poziomach określonych w art. 82 ust. 1 u.d.u.r. w wyniku zdarzeń innych niż obję- cie lub nabycie akcji lub praw z akcji zakładu ubezpieczeń, w szczególności w wyniku zmiany statutu lub w następstwie wygaśnięcia uprzywilejowania lub ograniczenia akcji co do prawa głosu, a także nabycia akcji lub praw z akcji zakładu ubezpieczeń w liczbie zapewniającej osiągnięcie albo prze- kroczenie poziomów określonych w art. 82 ust. 1 u.d.u.r.
w ogólnej liczbie głosów na walnym zgromadzeniu lub udziału w kapitale zakładowym w wyniku dziedziczenia.
dany podmiot ma stać się podmiotem dominującym względem danego krajowego zakładu ubezpieczeń w sposób inny, niż przez nabycie albo objęcie akcji lub praw z akcji krajowego zakładu ubezpieczeń w licz- bie zapewniającej większość ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu.
Obowiązek zawiadomienia KNF w przedmiocie zamiaru, o którym jest mowa w art. 82–89 u.d.u.r., aktualizuje się wyłącznie w obliczu skonkretyzowa- nej postaci wskazanego tamże zamiaru. Przesłanka powstania zamiaru będzie zatem spełniona tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy zamiar, o którym jest mowa w art. 82 ust. 1 u.d.u.r., zostanie skonkretyzowany.
A contrario – przesłanka ta nie będzie spełniona, gdy zamiar ten przyjmie postać wyłącznie nieskonkre- tyzowaną. W szczególności oznacza to, iż istnienie wyłącznie ogólnie zarysowanej koncepcji odnośnie do nabycia albo objęcia znacznego pakietu akcji kra- jowego zakładu ubezpieczeń lub też stania się w inny sposób podmiotem dominującym tego krajowego zakładu ubezpieczeń nie aktywuje obowiązku doko- nania zawiadomienia. Wobec tego należy jednoznacz- nie wskazać, że obowiązek z art. 82 ust. 1 u.d.u.r. nie dotyczy zamiaru niedookreślonego, którego prawdo- podobieństwo zmaterializowania się jest marginalne.
Przekładając powyższe rozważania na grunt kon- kretnych stanów faktycznych, należy wskazać, że podmiot zainteresowany nabyciem albo objęciem znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpie- czeń albo zainteresowany staniem się w inny sposób względem tego krajowego zakładu ubezpieczeń pod- miotem dominującym powinien wystąpić do KNF z wnioskiem o wszczęcie postępowania27 (tj. z zawiado- W powyższym przypadku obowiązek złożenia zawiado- mienia powstaje przed przystąpieniem do wykonywania prawa głosu z akcji albo wykonywania uprawnień pod- miotu dominującego wobec zakładu ubezpieczeń (prze- pisy z art. 83–97 u.d.u.r. stosuje się tutaj odpowiednio, podobnie jak przepis z art. 82 ust. 2–3 u.d.u.r.).
27 Tak też: wyrok NSA z dnia 25 marca 2009 r.; sygnatura:
II GSK 830/08; wyrok dostępny jest pod adresem interneto- wym: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/7828308096 (dostęp 2 kwietnia 2020 r.); por. także: D. Nowicki, Nadzór…, s. 47–49; P. Wajda (w:) M. Wierzbowski (red.), L. Sobolewski (red.), P. Wajda (red.), Prawo…, komentarz do art. 106a–106b ustawy o obrocie instrumentami finansowymi.
mieniem z art. 82 i nast. u.d.u.r.)28, o którym jest mowa w art. 82 ust. 1 u.d.u.r., już na etapie formalizowania i strukturyzowania transakcji sprzedaży. W praktyce będzie chodziło tutaj o moment zawarcia umowy przedwstępnej lub warunkowej umowy sprzedaży.
Oznacza to, że czynność wystąpienia z zawiadomie- niem powinna zostać uwzględniona i zrealizowana na bardzo wczesnym (początkowym) etapie w ramach przyjętego harmonogramu transakcji sprzedaży znacz- nego pakietu akcji danego zakładu ubezpieczeń. Zgo- dzić się należy z poglądem wyrażonym w orzeczni- ctwie sądów administracyjnych29, zgodnie z którym:
obowiązek zawiadomienia KNF powstaje, gdy ten na kim taki obowiązek spoczywa ma zamiar oraz jest przeświadczony, że nastąpi objęcie lub nabycie przez niego akcji towarzystwa i tym samym nastąpi realiza- cja tegoż zamiaru. Sąd za nietrafną uznał również tezę stron, że zgłoszenie organowi zamiaru nabycia pakietu akcji w towarzystwie funduszy inwestycyjnych istnieje tylko wtedy, gdy ów zamiar się zmaterializuje poprzez nabycie przez taki podmiot pakietu 10% lub więcej akcji w kapitale zakładowym.
28 W tym miejscu – niejako na marginesie prowadzonych roz- ważań – wskażemy, że wraz z wprowadzeniem do systemu prawa postanowień z art. 122a i nast. k.p.a. (tj. instytu- cji milczącego załatwienia sprawy) aktualność utraciły poglądy doktryny w przedmiocie tego, że zawiadomienie z art. 82 i nast. u.d.u.r. nie zawsze prowadzić będzie do wszczęcia postępowania w sprawie (zob. np.: M. Stahl, Kon- cepcja milczenia jako prawnej formy działania administracji publicznej, (w:) R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel (red.), System Prawa administracyjnego. Tom 5. Prawne formy działania administracji (A. Błaś, J. Boć, M. Stahl, K.M. Ziemski), Warszawa 2013, s. 393 (wraz z powołaną tam literaturą); por. także: R. Blicharz, Środki…, s. 72; zob.
także: T. Bąkowski, W sprawie „milczącej zgody organu”,
„Państwo i Prawo” 2010, nr 3, s. 109 i n.; por. także: wyrok NSA z dnia 21 lipca 2010 r.; sygnatura: II GSK 704/09; wyrok dostępny jest pod adresem internetowym: http://orzeczenia.
nsa.gov.pl/doc/489600E4C1 (dostęp 30.03.2020 r.). De lege lata mamy do czynienia z sytuacją, w której to prawnie sku- teczne wniesienie zawiadomienia wszczyna postępowanie w sprawie; por. szerzej: J. Piecha, Sprzeciw…, s. 147–161 oraz.
s. 195–199.
29 Por. szerzej: wyrok WSA w Warszawie z dnia 24 października 2013 r., sygnatura: VI SA/Wa 1057/13.
W sytuacji gdy akcje danego krajowego zakładu ubezpieczeń są przedmiotem obrotu w obrocie zorga- nizowanym wątpliwości może budzić relacja pomiędzy przepisami u.d.u.r. a przepisami ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadza- nia instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych30 doty- czącymi nabywania albo obejmowania znacznych pakietów akcji spółek publicznych. Analiza relacji występującej pomiędzy oboma aktami prawnymi pro- wadzi do konkluzji, że akty te ustanawiają obowiązki, które muszą być równolegle realizowane przez nabyw- ców znacznych pakietów akcji krajowego zakładu ubezpieczeń, którego akcje są przedmiotem obrotu w obrocie zorganizowanym. Nabycie albo objęcie znacznego pakietu akcji takiego krajowego zakładu ubezpieczeń musi zatem odbyć się w drodze ogłosze- nia odpowiedniego wezwania. Realizacja obowiąz- ków nabywcy znacznego pakietu akcji wynikających z postanowień u.o.o.p. nie wyłącza jednakże w żadnym stopniu konieczności realizacji obowiązków nabywcy tego pakietu wynikających z u.d.u.r. W praktyce zatem taki nabywca przed zrealizowaniem zamiaru naby- cia albo objęcia będzie musiał wystąpić do organu nadzoru z wnioskiem o zajęcie przez KNF stanowi- ska w przedmiocie możliwości nabycia przez niego znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpie- czeń. Samo nabycie albo objęcie znacznego pakietu akcji będzie musiało natomiast odbyć się w sposób określony w treści u.o.o.p., a zatem w drodze ogło- szenia odpowiedniego wezwania do zapisywania się na sprzedaż tych akcji.
Przyjęcie przedstawionego wyżej stanowiska uza- sadnione jest z uwagi na konieczność uwzględnienia szeregu argumentów. W pierwszej kolejności należy wskazać, że przepisy u.d.u.r. dotyczące nabywania znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpie- czeń stanowią regulację ostrożnościową. Celem tych przepisów jest bowiem niedopuszczenie do sytua- cji, w której istotny wpływ na działalność danego krajowego zakładu ubezpieczeń zacząłby wywierać podmiot niegwarantujący prawidłowego, stabilnego i bezpiecznego funkcjonowania tego krajowego zakładu 30 Tekst jednolity: Dz. U. z 2019 r., poz. 623, ze zm., zwana
dalej: „u.o.o.p.”.
ubezpieczeń. Przepisy u.o.o.p. dotyczące nabywania albo obejmowania znacznych pakietów akcji spółek publicznych nakierowane są z kolei na zapewnienie ochrony inwestorów poprzez zapewnienie im moż- liwości zbycia akcji spółki publicznej w przypadku przejmowania kontroli nad nią, poprzez zapewnie- nie jednakowego traktowania wszystkich inwestorów w razie nabywania albo obejmowania przez pewien podmiot znacznego pakietu akcji spółki publicznej
oraz uniemożliwienie przenoszenia własności dużych pakietów akcji i przejmowania kontroli nad spółką bez uwzględnienia interesów akcjonariuszy mniejszoś- ciowych. Kolejnym argumentem przemawiającym za przyjęciem przedstawionego wyżej stanowiska jest okoliczność, iż analiza relacji występującej pomiędzy wskazanymi przepisami obu ustaw prowadzi do kon- kluzji, że przepisy u.d.u.r. dotyczące nabywania albo obejmowania znacznych pakietów akcji krajowego zakładu ubezpieczeń nie mają charakteru lex specialis względem przepisów u.o.o.p. dotyczących nabywania albo obejmowania znacznych pakietów akcji spółek publicznych. Jednocześnie rozwiązania przyjęte na gruncie regulacji u.o.o.p. dotyczącej nabywania albo obejmowania znacznych pakietów akcji spółek pub- licznych nie mają charakteru regulacji o walorze lex specialis względem przepisów u.d.u.r. dotyczących nabywania albo obejmowania znacznych pakietów akcji krajowego zakładu ubezpieczeń. Wskazane prze- pisy u.d.u.r. i przepisy u.o.o.p. dotyczą bowiem odmien- nych kwestii i w przypadku transakcji nabycia albo objęcia znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpieczeń będącego jednocześnie spółką publiczną,
której akcje notowane są w obrocie zorganizowanym, obowiązki wynikające z obu ustaw wzajemnie się uzu- pełniają się, a nie wykluczają. Ponadto przepisy u.d.u.r.
dotyczące nabywania albo obejmowania znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpieczeń, którego akcje notowane są w obrocie w obrocie zorganizowa- nym, statuują dodatkowy – w relacji do wskazanych przepisów u.o.o.p. – obowiązek dla nabywcy znacznego pakietu akcji. W rezultacie realizacja obowiązku, o któ-
rym jest mowa w art. 82–89 u.d.u.r., nie konsumuje obowiązku, o którym jest mowa w przepisach u.o.o.p.
Na skutek wskazanego wyżej stanowiska należy przyjąć, że w sytuacji, gdy do nabycia akcji krajowego zakładu ubezpieczeń będzie dochodziło w rezultacie transakcji zawieranej w ramach obrotu zorganizowa- nego, to za okoliczność stanowiącą trigger do złożenia zawiadomienia, o którym mowa w art. 82 i nast. u.d.u.r., należy uznać etap następujący przed ogłoszeniem wezwania do zapisywania się na sprzedaż znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpieczeń31.
Trafnie przy tym przyjmuje się w orzecznictwie sądów administracyjnych to, że dla realizacji obo- wiązku z art. 82 i nast. u.d.u.r. irrelewantne jest, czy
31 Przepisy z art. 82 ust. 1–6 i 9 u.d.u.r. stosuje się odpowied- nio w przypadku, w którym dwa podmioty lub więcej działa w porozumieniu, którego przedmiotem jest wyko- nywanie prawa głosu z akcji na poziomach określonych w art. 82 ust. 1 u.d.u.r. lub wykonywanie uprawnień pod- miotu dominującego zakładu ubezpieczeń. W takim przy- padku zawiadomienie składają wszystkie strony porozu- mienia łącznie.
W pierwszej kolejności należy wskazać, że przepisy ustawy o działalności ubezpieczeniowej
i reasekuracyjnej dotyczące nabywania znacznego
pakietu akcji krajowego zakładu ubezpieczeń
stanowią regulację ostrożnościową.
powyżej wskazany zamiar (tj. zamiar, o którym jest mowa w art. 82 ust. 1 u.d.u.r.) zostanie zrealizowany.
Wobec powyższego należy zgodzić się ze stanowiskiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego wyrażonym w zakresie zawiadomienia o zamiarze nabycia znacz- nego pakietu akcji na gruncie ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi32, stwier- dzającym, że nie jest natomiast konieczne aby nastąpiła realizacja tego zamiaru. Tylko bowiem w przypadku uprzedniego zawiadomienia organu nadzoru o zamia- rze nabycia lub objęcia akcji towarzystwa będzie on mógł skorzystać z przysługującego mu uprawnienia z art. 54 ust. 4 ustawy o funduszach inwestycyjnych i zgłosić sprzeciw wobec działań inwestora. Zdaniem Komisji, treść art. 54 ust. 1 ustawy o funduszach inwe- stycyjnych w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy zmieniającej przewidującym obowią- zek zawiadomienia KNF o nabyciu lub objęciu akcji towarzystwa powinna być w tym zakresie rozpatrywana łącznie z ust. 4 tegoż artykułu, przyznającym Komisji prawo zgłoszenia sprzeciwu wobec planowanego naby- cia lub objęcia akcji towarzystwa33.
W świetle postanowień z art. 82–89 u.d.u.r.
w związku z art. 28 i z art. 61a k.p.a. stroną postępo- wania administracyjnego, o którym jest mowa w art. 82 i nast. u.d.u.r., może być wyłącznie podmiot, który ma w danej sprawie administracyjnej obiektywnie wystę- pujący interes prawny. Wszczęcie postępowania admi- nistracyjnego jest bowiem uzależnione od dokonania przez właściwy organ administracji publicznej wstęp- nej oceny tego, czy podmiot występujący z wnioskiem o wszczęcie tego postępowania posiada legitymację do występowania w roli strony w danym postępowaniu administracyjnym. W przypadku ustalenia przez organ, że podmiot wnoszący podanie (zawiadomie- nie) nie posiada legitymacji w powyższym zakresie, obowiązkiem organu będzie wydać postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania (argumentum ex art. 61a k.p.a.). Na organie tym ciąży zatem obowiązek dokonania wstępnej oceny, czy dany podmiot może
32 Tekst jednolity: Dz. U. z 2020 r., poz. 95, ze zm.
33 Por. szerzej: wyrok WSA w Warszawie z dnia 8 lutego 2011 r.;
sygnatura: VI SA/Wa 2421/10; wyrok WSA w Warszawie z dnia 24 października 2013 r.; sygnatura: VI SA/Wa 1057/13.
być stroną danego postępowania administracyjnego, czy też nie posiada takiego przymiotu. Obowiązkiem organu jest zatem ustalenie – jeszcze przed wszczę- ciem postępowania – czy dany podmiot posiada inte- res prawny w obrębie danej sprawy administracyj- nej. Z kolei na podmiocie wnoszącym podanie ciąży obowiązek przedstawienia okoliczności faktycznych i prawnych dowodzących tego, że podmiot ten posiada interes prawny w danej sprawie, a tym samym dowo- dzących tego, iż podmiot ten może zostać uznany za stronę postępowania34. Należy przy tym wskazać to, że interes prawny jest kwalifikowanym interesem faktycznym, który wynika z określonego przepisu prawnego odnoszącego się wprost do sytuacji danego podmiotu i pojawia się wówczas, gdy istnieje związek między obowiązującą normą prawa materialnego a sytuacją prawną tegoż podmiotu, przy czym interes prawny musi dotyczyć go bezpośrednio35. W doktry- nie i w orzecznictwie sądów administracyjnych nie budzi przy tym wątpliwości stanowisko, iż kategoria interesu prawnego, na której jest oparta legitymacja procesowa w postępowaniu administracyjnym, należy do prawa materialnego. Oznacza to w rezultacie, iż w przepisach szeroko ujmowanego prawa material- nego musi znajdować się norma prawa przewidująca w określonym stanie faktycznym i w odniesieniu do określonego podmiotu możliwość wydania decy- zji administracyjnej. Może to być norma zarówno zobowiązująca, jak uprawniająca określony podmiot.
Musi być to natomiast norma wskazująca na interes prawny występujący między sferą indywidualnych praw i obowiązków określonego podmiotu a sprawą administracyjną, w której ma nastąpić konkretyzacja tych uprawnień lub obowiązków36. Ponadto w świetle postanowień art. 82 ust. 1–8 u.d.u.r. mowa jest wyłącz- nie o interesie podmiotu nabywającego – bezpośred- nio albo pośrednio – znaczny pakiet akcji krajowego zakładu ubezpieczeń, wobec czego należy wskazać,
34 Por. szerzej: R. Stankiewicz (w:) M. Wierzbowski, A. Wik- torowska (red.), Kodeks postępowania administracyjnego.
Komentarz, Warszawa 2013, s. 370.
35 Por. szerzej: wyrok WSA w Warszawie z dnia 24 września 2008 r. sygnatura: VI SA/Wa 301/08, Legalis.
36 Por. szerzej: wyrok NSA z dnia 25 września 2001 r. sygnatura:
III SA 3330/00, Legalis.
że stroną postępowania prowadzonego przez KNF będzie wyłącznie podmiot nabywający – bezpośred- nio albo pośrednio – znaczny pakiet akcji krajowego zakładu ubezpieczeń.
Za stronę postępowania nie można natomiast w żadnym przypadku uznać podmiotu sprzedającego znaczny pakiet akcji krajowego zakładu ubezpieczeń.
Co prawda podmiot ten posiada w rzeczonym postę- powaniu interes faktyczny, jednakże nie posiada on interesu prawnego, co skutkuje koniecznością uzna- nia, iż nie spełnia on podstawowego przymiotu, jakim powinna charakteryzować się strona postępowania administracyjnego. Interes prawny, którego istnienie warunkuje przyznanie danemu podmiotowi przymiotu strony w postępowaniu administracyjnym w określo- nej sprawie, musi bowiem bezpośrednio dotyczyć sfery prawnej tego podmiotu. Na gruncie analizowanych przepisów okoliczność braku bezpośredniości wpływu sprawy na sferę prawną sprzedającego stanowi prze- szkodę w uznaniu sprzedającego za stronę postępowa- nia administracyjnego. Z tożsamych powodów stroną tego postępowania nie będzie również krajowy zakład ubezpieczeń, którego dotyczy transakcja37.
W praktyce obrotu może wystąpić sytuacja, w której kilka wzajemnie niezależnych podmiotów, z których każdy będzie nabywać znaczny pakiet akcji krajowego zakładu ubezpieczeń, zechce wykonywać prawa kor- poracyjne z tych akcji wspólnie. Z opisaną sytuacją będziemy mieli do czynienia przykładowo wtedy, gdy dwóch albo więcej znaczących inwestorów zawrze umowę odnośnie do wspólnego wywierania wpływu na działalność operacyjną i strategiczną krajowego zakładu ubezpieczeń. Może wystąpić również sytuacja, gdy znaczący akcjonariusz portfelowy zakładu ubez- pieczeń zechce niejako wyjść z tej spółki poprzez doko- nanie podziału posiadanego pakietu akcji pomiędzy kilku znaczących inwestorów, z których każdy nabędzie znaczny pakiet akcji krajowego zakładu ubezpieczeń.
Z opisaną sytuacją będziemy mieli przykładowo do czynienia w obliczu tzw. transakcji redystrybucyjnej
37 Por. szerzej: wyrok NSA z dnia 14 kwietnia 2000 r., syg- natura: III SA 1876/99, wyrok dostępny jest pod adresem internetowym: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/83FEBF2560 (dostęp 2 kwietnia 2020 r.); zob. także: D. Nowicki, Nadzór…, s. 59–60.
znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpie- czeń, a zatem w obliczu transakcji podziału znacznego pakietu akcji zakładu ubezpieczeń pomiędzy kilku wzajemnie niezależnych inwestorów portfelowych.
Wystąpienie takich sytuacji rodzi wątpliwość, czy stanowisko KNF w przedmiocie nabycia znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpieczeń powinno być wyrażone osobno dla każdej z części składowych transakcji (z osobna dla każdego inwestora), czy też może być wyrażone łącznie dla całej transakcji (łącz- nie dla wszystkich inwestorów nabywających wspólnie znaczny pakiet akcji krajowego zakładu ubezpieczeń).
Uwzględniając to, że przepisy prawa pozwalają na zajęcie stanowiska zarówno osobno w stosunku do każdego z podmiotów biorących udział w transakcji, jak i jednocześnie dla wszystkich inwestorów zaan- gażowanych w transakcję, należy wskazać, że to czy organ nadzoru zajmie stanowisko osobno dla każ- dej z części składowych transakcji, czy też dla całej transakcji jest uzależnione w całości od stanowiska KNF w przedmiocie stosowania do danego stanu faktycznego instytucji współuczestnictwa material- nego i formalnego z art. 62 k.p.a. W istocie bowiem o zastosowaniu instytucji współuczestnictwa (czy to materialnego, czy to formalnego) z art. 62 k.p.a. każ- dorazowo decyduje właściwy organ administracji publicznej. Użycie w treści art. 62 k.p.a. zwrotu można wszcząć i prowadzić jedno postępowanie oznacza, że organ administracji publicznej nie jest bynajmniej do tego zobligowany38. W praktyce oznacza to, że KNF w obliczu stwierdzenia, iż niezwiązani ze sobą nabywcy w ramach transakcji znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpieczeń zamierzają wspólnie wykonywać prawa korporacyjne z akcji tego zakładu ubezpieczeń, uprawniona będzie do zastosowania jednego z trzech rozwiązań. W pierwszej kolejności KNF będzie uprawniona połączyć wszystkie sprawy do rozpoznania w jednym postępowaniu administra- cyjnym, które zostanie zakończone wydaniem kilku decyzji administracyjnych (osobnej decyzji dla każ- dego z nabywców znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpieczeń). Organ nadzoru będzie mógł
38 Por. szerzej: Wyrok NSA z dnia 13 maja 1999; sygnatura:
II SA 161/99, LEX nr 46259; wyrok NSA z dnia 24 listopada 2005 r., sygnatura: II OSK 257/05, Legalis).
zatem wykorzystać tutaj instytucję współuczestni- ctwa formalnego. Drugim rozwiązaniem jest przy- jęcie przez KNF wszystkich spraw do rozpoznania w jednym postępowaniu administracyjnym, które zostanie zakończone wydaniem jednej decyzji admi- nistracyjnej. W tym przypadku adresatami decyzji administracyjnej wydanej w tym toku będą wszyscy nabywcy znacznych pakietów akcji krajowego zakładu ubezpieczeń w ramach transakcji redystrybucyjnej.
Organ nadzoru zastosuje w takiej sytuacji instytucję współuczestnictwa materialnego. Po trzecie wreszcie, KNF będzie mógł każdą ze spraw rozpatrzyć w osob- nym postępowaniu administracyjnym, które zostanie zakończone wydaniem decyzji administracyjnej kie- rowanej do pojedynczego nabywcy znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpieczeń. Odnośnie do tej ostatniej sytuacji należy stwierdzić, że organ nadzoru nie zastosuje instytucji współuczestnictwa, do czego także jest uprawniony.
W ocenie autorów należy wskazać, że względy eko- nomii procesowej przemawiają za stosowaniem w zary- sowanym stanie faktycznym instytucji współuczestni- ctwa formalnego. Zastosowanie tej instytucji pozwoli bowiem na istotne uproszczenie i przyspieszenie prze- biegu transakcji obejmującej nabycie albo objęcie znacznego pakietu akcji krajowego zakładu ubezpie- czeń. Organ nadzoru w jednym postępowaniu dokona bowiem weryfikacji wpływu wszystkich nabywców na działalność danego krajowego zakładu ubezpieczeń.
Dodatkowo w obliczu stwierdzenia tego, że wyłącznie niektórzy z nabywców nie dają powszechnej rękojmi39 odnośnie do zapewnienia prawidłowego, stabilnego i ostrożnego zarządzania krajowym zakładem ubez- pieczeń oraz nie zapewniają zabezpieczenia interesów ubezpieczanych, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów zawartych z danym zakładem ubezpieczeń, organ nadzoru będzie uprawniony do wyrażenia sprzeciwu wyłącznie wobec tych podmiotów.
Zawiadomienie, o którym jest mowa w art. 82–89 u.d.u.r., jest podaniem, o którym jest mowa w art. 63
39 Por. szerzej: D. Leśniak, B. Wojno, Nadzór nad obrotem znaczącymi udziałami w instytucjach finansowych na przy- kładzie rynku ubezpieczeniowego, „Rozprawy Ubezpiecze- niowe” 2014, nr 1, s. 32; wyrok NSA z dnia 5 kwietnia 2006 r., sygnatura: II GSK 8/06, LEX.
k.p.a.40; przy czym jest to podanie, które wszczyna postępowanie w sprawie. Przez podanie w rozumieniu art. 63 k.p.a.41 należy bowiem rozumieć wszelkiego rodzaju oświadczenia stron oraz innych uczestników postępowania, z którymi występują oni wobec organu administracji publicznej42. Zawiadomienie to musi w rezultacie zawierać obok elementów wymienionych w treści art. 83–84 u.d.u.r. również elementy, o których jest mowa w treści art. 63 k.p.a. W konsekwencji zawia- domienie z art. 82–89 u.d.u.r. będzie obok elementów wymienionych w treści art. 83–84 u.d.u.r.43 zawierać 40 Por. szerzej: P. Wajda (w:) P. Wajda (red.), M. Szczepańska
(red.), Ustawa…, komentarz do art. 84 u.d.u.r.
41 Zob. także: D. Nowicki, Nadzór…, s. 34–35.
42 Por. szerzej: A. Wróbel (w:) M. Jaśkowska, A. Wróbel, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2009, s. 366.
43 W powyższym kontekście należy wskazać, że podmiot skła- dający zawiadomienie przekazuje wraz z zawiadomieniem informację o posiadanych bezpośrednio lub pośrednio akcjach lub prawach z akcji zakładu ubezpieczeń, o którym mowa w art. 82 ust. 1 u.d.u.r., jak również o podmiotach dominujących tego podmiotu i zawartych przez ten pod- miot porozumieniach oraz o pozostawaniu przez ten pod- miot w stanach faktycznych lub prawnych pozwalających innym podmiotom na wykonywanie praw z akcji zakładu ubezpieczeń lub wykonywanie uprawnień podmiotu domi- nującego zakładu ubezpieczeń. Podmiot ten wskazuje także w zawiadomieniu sposób realizacji zamiaru, którego dotyczy zawiadomienie, oraz przedkłada dowody wskazujące na istnienie zamiaru objętego zawiadomieniem, w szczegól- ności stosowną umowę lub porozumienie, a w przypadku, gdy zamiar ma zostać zrealizowany na rynku regulowa- nym – stosowne oświadczenie w tym zakresie. Podmiot ten przedstawia wraz z zawiadomieniem informacje dotyczące:
identyfikacji podmiotu składającego zawiadomienie, osób zarządzających jego działalnością oraz osób przewidzia- nych do objęcia funkcji członków zarządu zakładu ubez- pieczeń – o ile podmiot składający zawiadomienie planuje zmiany w tym zakresie; identyfikacji zakładu ubezpieczeń, o którym mowa w art. 82 ust. 1 u.d.u.r.; działalności zawo- dowej, gospodarczej lub statutowej podmiotu składającego zawiadomienie i osób, o których mowa powyżej, a w szcze- gólności przedmiotu tej działalności, zakresu i miejsca jej prowadzenia oraz dotychczasowego jej przebiegu, a także wykształcenia posiadanego przez podmiot składający zawia- domienie, będący osobą fizyczną, i osób, o których mowa
powyżej; grupy, do której należy podmiot składający zawia- domienie, a w szczególności jej struktury, należących do niej podmiotów, prawnych i faktycznych powiązań kapitałowych, finansowych i osobowych z innymi podmiotami; sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotu składającego zawiado- mienie; skazania za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, postępowań warunkowo umorzonych oraz zakończonych ukaraniem postępowań dyscyplinarnych, jak również innych zakończonych postępowań administracyjnych i cywilnych dotyczących podmiotu składającego zawiadomienie lub osób, o których mowa powyżej, mogących mieć wpływ na ocenę podmiotu składającego zawiadomienie w świetle kryteriów określonych w art. 90 ust. 2 u.d.u.r.; toczących się postępowań karnych o przestępstwo umyślne – z wyłącze- niem przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego – lub postępowań w sprawie o przestępstwo skarbowe, jak rów- nież innych toczących się postępowań administracyjnych, dyscyplinarnych i cywilnych, mogących mieć wpływ na ocenę podmiotu składającego zawiadomienie w świetle kryteriów określonych w art. 90 ust. 2 u.d.u.r., a prowadzo- nych przeciwko podmiotowi składającemu zawiadomienie lub osobom, o których mowa powyżej, lub postępowań związanych z działalnością tego podmiotu lub tych osób;
działań zmierzających do nabycia albo objęcia akcji lub praw z akcji w liczbie zapewniającej osiągnięcie lub przekro- czenie poziomów określonych w art. 82 ust. 1 u.d.u.r. albo stania się podmiotem dominującym zakładu ubezpieczeń, a w szczególności docelowego udziału w ogólnej liczbie głosów na walnym zgromadzeniu zakładu ubezpieczeń, związanych z tym udziałem uprawnień, sposobu i źródeł finansowania nabycia albo objęcia akcji lub praw z akcji, zawartych w związku z tymi działaniami umów oraz dzia- łania w porozumieniu z innymi podmiotami; zamiarów podmiotu składającego zawiadomienie w odniesieniu do przyszłej działalności zakładu ubezpieczeń, w szczególności w zakresie planów marketingowych, operacyjnych, finanso- wych oraz dotyczących organizacji i zarządzania, z uwzględ- nieniem zobowiązań, o których mowa w art. 90 ust. 3 u.d.u.r.
Informacje w zakresie kwalifikacji i doświadczenia zawodo- wego, a także informacje w zakresie określonym w art. 84 ust. 1 pkt 6 i 7 u.d.u.r., nie są wymagane w odniesieniu do podmiotu składającego zawiadomienie i osób zarzą- dzających jego działalnością, jeżeli podmiot składający zawiadomienie jest instytucją kredytową, zakładem ubez- pieczeń, zakładem reasekuracji, firmą inwestycyjną, spółką zarządzającą lub zarządzającym z UE w rozumieniu ustawy o funduszach inwestycyjnych, które uzyskały zezwolenie
również takie elementy jak: wskazanie osoby, od któ- rej to zawiadomienie pochodzi; wskazanie adresu do doręczeń; treść żądania, a zatem w praktyce wniosek o wyrażenie przez KNF stanowiska w przedmiocie realizacji zamiaru, o którym jest mowa w art. 82 ust. 1 u.d.u.r.; oraz własnoręczny podpis wnoszącego.
Informacje wymagane w świetle art. 84 u.d.u.r.
dotyczą najważniejszych obszarów działania pod- miotu zamierzającego nabyć albo objąć znaczny pakiet akcji lub praw z akcji krajowego zakładu ubezpie- czeń. Informacje te są wykorzystywane przez KNF w ramach postępowania wyjaśniającego nakierowa- na wykonywanie działalności w państwie członkowskim, o ile okoliczność ta zostanie wykazana w zawiadomieniu.
Dodatkowo w przypadku gdy podmiot składający zawia- domienie jest: zagranicznym zakładem ubezpieczeń lub zagranicznym zakładem reasekuracji w rozumieniu ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, instytucją kredytową, zagraniczną firmą inwestycyjną w rozumieniu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, spółką zarządzającą lub zarządzającym z UE, którzy uzyskali zezwolenie na wykonywanie działalności na terytorium państwa członkowskiego, lub podmiotem dominującym lub podmiotem pozostającym w podobnym stosunku do zakładu ubezpieczeń lub zakładu reasekuracji w rozumieniu ustawy z dnia 11 września 2015 r. o dzia- łalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, instytucji kredytowej, zagranicznej firmy inwestycyjnej w rozumie- niu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, spółki zarządzającej lub zarządzającego z UE, którzy uzyskali zezwolenie na wykonywanie działalności na terytorium państwa członkowskiego; zawiadomienie zawiera odpo- wiednią informację w tym zakresie, wskazującą w szcze- gólności nazwę i siedzibę zagranicznego zakładu ubez- pieczeń, zagranicznego zakładu reasekuracji, instytucji kredytowej, firmy inwestycyjnej, spółki zarządzającej lub zarządzającego z UE, o których mowa w pkt 2; jeżeli nie zachodzą okoliczności wymienione w pkt 1 i 2, zawiado- mienie zawiera stosowne oświadczenie w tym zakresie.
W jakimkolwiek przypadku nie można także zapominać o elementach zawiadomienia wynikających z postano- wień Rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 13 października 2016 r. w sprawie dokumentów załączanych do zawiadomień o zamiarze nabycia lub objęcia akcji lub praw z akcji krajowego zakładu ubezpieczeń lub krajowego zakładu reasekuracji lub o zamiarze stania się jednostką dominującą takiego zakładu.
nego na ustalenie stanu faktycznego oraz prawnego sprawy. Analiza informacji dokonywana przez KNF powinna doprowadzić do sformułowania odpowiedzi odnośnie do charakteru wpływu danego podmiotu na działalność krajowego zakładu ubezpieczeń, jak i tego, czy podmiot ten daje rękojmię prawidłowego działania tego zakładu ubezpieczeń44. Co istotne, należy jedno- cześnie wskazać, że KNF jest uprawniona domagać się od strony postępowania przedstawienia dodat-
kowych – w relacji do treści art. 83–84 u.d.u.r. oraz w relacji do treści Rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 13 października 2016 r. w sprawie dokumentów załączanych do zawiadomień o zamiarze nabycia lub objęcia akcji lub praw z akcji krajowego zakładu ubezpieczeń lub krajowego zakładu rease- kuracji lub o zamiarze stania się jednostką dominu- jącą takiego zakładu45 – dokumentów i informacji.
Uprawnienie to wynika w szczególności z tego, iż cię- żar dowodu w rzeczonym postępowaniu spoczywa na KNF (argumentum ex art. 7 w związku z art. 77 k.p.a.).
W powyższym kontekście celowe jest przypomnie- nie tego, że zgodnie z art. 7 w związku z art. 77 k.p.a.
i w związku z art. 11 ust. 5 u.n.r.f., KNF zobowiązana
44 Por. szerzej: P. Wajda (w:) P. Wajda (red.), M. Szczepańska (red.), Ustawa…, komentarz do art. 83 u.d.u.r.; zob. także:
D. Leśniak, B. Wojno, Nadzór…; s. 32; por. także: Wyrok NSA z dnia 5 kwietnia 2006 r., sygnatura: II GSK 8/06, LEX.
45 Dz. U. z 2016 r., poz. 1772.
jest do podejmowania wszelkich działań46 niezbęd- nych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego działań oraz załatwienia sprawy z uwzględnieniem interesu społecznego oraz słusznego interesu obywatela tak w przypadku wszelkich czynności podejmowa- nych przez Komisję Nadzoru Finansowego z urzędu, jak i na wniosek strony47. Ponadto, co wymaga kla- rownego i jednoznacznego zaakcentowania, Komisja Nadzoru Finansowego jest obowiązana do uwzględ-
nienia oraz rozpatrzenia wszystkich okoliczności faktycznych związanych ze sprawą administracyjną, co ma na celu dotarcie w toku prowadzonej sprawy do ustalenia rzeczywistego stanu sprawy oraz co ma skutkować prawidłowym zastosowaniem przepisów prawa materialnego w toku rozpatrywanej sprawy administracyjnej48. Skutkiem wskazanego zobowiąza- nia jest uprawnienie KNF do żądania przedstawienia jakichkolwiek dokumentów, o ile tylko dokumenty 46 Por. szerzej: wyrok WSA w Warszawie z dnia 8 lutego 2011 r., sygnatura: VI SA/Wa 2421/10; wyrok WSA w Warszawie z dnia 24 października 2013 r. sygnatura: VI SA/Wa 1057/13…
47 Por. szerzej: wyrok NSA z dnia 2 kwietnia 2019 r., sygnatura:
II OSK 3473/18, Legalis; wyrok NSA z dnia 9 października 2018 r., sygnatura: II OSK 2505/18, Legalis; wyrok WSA w Gliwicach z dnia 7 listopada 2019 r., sygnatura: I SA/Gl 954/19, Legalis.
48 Zob. np.: wyrok NSA z dnia 15 stycznia 2019 r., sygnatura:
II OSK 2947/18, Legalis; wyrok WSA w Lublinie z dnia 9 października 2018 r., sygnatura: II SA/Lu 588/18, Legalis.
KNF jest uprawniona domagać się od strony postępowania przedstawienia dodatkowych informacji i dokumentów załączanych do
zawiadomień o zamiarze nabycia lub objęcia akcji
lub praw z akcji krajowego zakładu ubezpieczeń
lub krajowego zakładu reasekuracji lub o zamiarze
stania się jednostką dominującą takiego zakładu.
te są w ocenie KNF niezbędne do ustalenia stanu faktycznego sprawy. Organ nadzoru nie jest zatem związany wyłącznie zakresem materiału dowodo- wego, pozyskanego w oparciu o podstawę prawną z art. 83–84 u.d.u.r., ale może ten materiał dowolnie rozszerzać49. Potwierdzeniem prawidłowości prezento- wanego przez autorów poglądu jest treść preambuły do dyrektywy 2007/44/WE, w której prawodawca unijny wskazał explicite, iż w wykazie informacji wymaganych przez organ nadzoru powinny być wyszczególnione informacje, o których przedstawienie można wniosko-
wać do celów oceny, w ścisłej zgodności z warunkami określonymi w dyrektywie 2007/44/WE. Informacje te powinny być proporcjonalne i dostosowane do cha- rakteru planowanego nabycia, w szczególności jeżeli proponowany nabywca jest podmiotem nieregulowa- nym lub mającym siedzibę w państwie trzecim. Należy również przewidzieć możliwość zwrócenia się o mniej obszerne informacje w uzasadnionych przypadkach50.
Jednocześnie należy wskazać, że w praktyce organ nadzoru opiera ustalenie stanu faktycznego sprawy na dokumentach pozyskanych w oparciu o podstawę prawną z art. 83–84 u.d.u.r. Sytuacje, w których organ będzie zobowiązywał stronę postępowania do przed- stawienia dodatkowych (w stosunku do tych wymie- nionych w treści art. 83–84 u.d.u.r.) dokumentów i będzie wykorzystywał je dla ustalenia stanu fak- tycznego sprawy, należy uznać za wyjątkowe i jako takie powinny obejmować wyłącznie te stany fak-
49 Por. szerzej: wyrok NSA z dnia 19 lipca 2012 r., sygnatura:
II GSK 1006/11, Legalis.
50 Por. także: E. Bukowska (w:) P. Czublun (red.), Ustawa…, komentarz do art. 86 u.d.u.r.
tyczne, w których dokumenty pozyskane w oparciu o podstawę prawną z art. 83–84 u.d.u.r. okażą się być niewystarczające.
Warto także wskazać, że pewne wątpliwości w prak- tyce wywołuje rozwiązanie przyjęte w treści art. 84 ust. 2 u.d.u.r., zgodnie z którym podmiot zamierzający nabyć znaczny pakiet akcji krajowego zakładu ubezpie- czeń będący instytucją nadzorowaną przez właściwy organ nadzoru nad rynkiem finansowym w danym pań- stwie członkowskim Unii Europejskiej podlega łagod- niejszym obowiązkom w aspekcie informacji, które jest
zobowiązany załączyć do zawiadomienia o zamiarze nabycia akcji krajowego zakładu ubezpieczeń.
Przyjęty model może budzić – i zgodnie z naszą naj- lepszą wiedzą budzi – wątpliwości w kontekście kon- stytucyjnoprawnej zasady równości wszystkich wobec prawa. Należy jednak jednoznacznie wyrazić stano- wisko, iż wątpliwości te są całkowicie nieuzasadnione.
Argumentem przemawiającym za słusznością takiego przekonania jest wyraźna dystynkcja występująca pomiędzy podmiotem zamierzającym nabyć znaczny pakiet akcji krajowego zakładu ubezpieczeń, który nie jest nadzorowaną instytucją finansową, a podmiotem zamierzającym nabyć znaczny pakiet akcji krajowego zakładu ubezpieczeń, który jednocześnie jest nadzoro- waną instytucją finansową. Jakkolwiek bowiem pierw- szy z podmiotów nie podlega stałemu nadzorowi, to ten drugi podmiot podlega stałemu nadzorowi sprawo- wanemu przez właściwy organ nadzoru nad rynkiem finansowym w państwie macierzystym. Tym samym prawodawca może stawiać względem tego drugiego podmiotu łagodniejsze wymogi informacyjne, co uza- sadnione jest tym, iż podmiot ten podlega przecież sta- łemu nadzorowi administracyjnoprawnemu. W takiej
