POLITYKA SPÓJNOŚCI UE ZWIĘKSZA INWESTYCJE I ZATRUDNIENIE W POLSCE

(1)

POLITYKA SPÓJNOŚCI UE ZWIĘKSZA

INWESTYCJE I ZATRUDNIENIE W POLSCE W jaki sposób fundusze europejskie przyczyniają się do poprawy poziomu życia Polaków?

A U T O R

J E R Z Y M O R A W S K I I G N A C Y M O R A W S K I D A T A : 0 2 . 0 5 . 2 0 2 2

(2)

WSTĘP – NA CZYM POLEGA POLITYKA SPÓJNOŚCI?

Celem polityki spójności UE jest zmniejszenie różnic ekonomicznych i społecznych w Unii Europejskiej przez udzielanie pomocy finansowej regionom słabiej rozwiniętym. W ten sposób fundusze UE

przyczyniają się do konwergencji pomiędzy regionami UE oraz wzmacniają wzrost gospodarczy i konkurencyjność europejskiej gospodarki. Równocześnie polityka spójności wspiera realizację strategicznych celów, jakie stawia przed sobą Europa, w tym zwłaszcza celów klimatycznych.

Polityka spójności finansowana jest z trzech głównych funduszy. Największym z nich jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, za którego pomocą wspierane są mniej rozwinięte regiony. W ramach funduszu finansowane są przede wszystkim inwestycje „twarde” (infrastrukturalne). Drugim

instrumentem jest Europejski Fundusz Społeczny, z którego wspierane są przede wszystkim działania

„miękkie”, z zakresu włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa. Z kolei Fundusz Spójności wspiera duże inwestycje w ochronę środowiska i transport.

Dokładne zasady realizacji polityki spójności przez poszczególne państwa i sposób wydatkowania pieniędzy zawarte są w umowach partnerstwa zawieranych pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi z Komisją Europejską.

(3)

Polityka spójności UE w Polsce

(4)

W 2004 r., w momencie akcesji Polski do Unii Europejskiej, dochód na głowę mieszkańca był w Polsce cztery razy niższy niż w całej UE (biorąc pod uwagę UE w granicach z 2021 r.). Duża różnica w rozwoju pomiędzy Polską i krajami „starej” UE oznaczała, że Polska i jej poszczególne regiony stały się znacznym beneficjentem polityki spójności. Po 17 latach od akcesji, PKB per capita Polski stanowił już blisko połowę PKB per capita w całej UE. Są to dane liczone po przeliczeniu dochodów przez bieżący kurs walutowy. Jeżeli uwzględni się fakt, że w Polsce poziom cen jest o ok. połowę niższy niż średnio w UE, to dochód na głowę mieszkańca wzrósł w Polsce z 52 proc. średniej UE w 2004 r. do 77 proc. w 2021 r.

Źródło: Eurostat

POLITYKA SPÓJNOŚCI W POLSCE

0 20 40 60 80 100

2004 2021

PKB per capita w Polsce jako procent PKB per capita w UE (w euro, ceny bieżące)

Polska Unia Europejska (27 państw)

(5)

Budżet polityki spójności UE w relacji do PKB całej Unii nie jest duży. Stanowi mniej niż

1 proc. PKB UE, czyli dużo mniej niż wydają na inwestycje same państwa. Jednak dla Polski polityka spójności jest istotniejsza – roczne płatności dla naszego kraju stanowią

ok. 2 proc. polskiego PKB. Dla porównania, stanowi to ok. połowę wielkości inwestycji publicznych w kraju.

Fundusze spójności dla Polski

Źródło: MFiPR

(6)

Polityka spójności wymusza planowanie długookresowe, które wcześniej nie było w Polsce rozwinięte. Polityka spójności to bowiem nie tylko same pieniądze, ale również zestaw zasad i priorytetów, według których są one wydawane. Dlatego polityka spójności kieruje politykę publiczną na określone tory, zgodne ze strategią i wytycznymi UE. W perspektywie finansowej 2014- 2020 fundusze podzielone były na 11 priorytetów, a w perspektywie 2021-2027 podzielone będą na 6 priorytetów.

Źródło: Umowy partnerstwa z KE

11,8

20,5

17,6 14,8

4,7

4,2 2,3

Środki z UE na politykę spójności w Polsce na lata 2021-2027 w podziale na cele (mld eur)

Cel 1. Bardziej konkurencyjna i inteligentna Europa

Cel 2. Bardziej przyjazna dla środowiska niskoemisyjna Europa Cel 3. Lepiej połączona Europa

Cel 4. Europa o silniejszym wymiarze społecznym Cel 5. Europa bliżej obywateli

Cel 6. Fundusz Sprawiedliwej Transformacji Pomoc techniczna

8,3

10,8

9,8

8,3 23,8

5,8 6,8

17,6

Fundusze polityki spójności w podziale na priorytety na lata 2014- 2020 (mld eur)

1. Nauka i innowacje 3. Małe i średnie przedsiębiorstwa 4. Gospodarka niskoemisyjna 6. Ochrona środowiska

7. Zrównoważony transport i infrastrukutra sieciowa 8. Zatrudnienie i mobilność siły roboczej 9. Walka z ubóstwem i dyskryminacją Pozostałe cele i pomoc techniczna

(7)

Wpływ polityki spójności UE na inwestycje w Polsce

(8)

Fundusze UE oddziałują na poziom inwestycji w Polsce przez cztery kanały.

FUNDUSZE SPÓJNOŚCI DLA POLSKI A POZIOM INWESTYCJI

• Realizacja polityki spójności bezpośrednio przekłada się na zwiększenie inwestycji w infrastrukturę publiczną

Stymulowanie inwestycji publicznych

• Dotacje i pożyczki zachęcają sektor prywatny do inwestycji i pomagają wypełnić tzw. lukę finansową

Stymulowanie inwestycji prywatnych

• Lepsza koniunktura zachęca do inwestycji firmy prywatne, które spodziewają się lepszego zbytu na swoje produkty.

Zwiększenie popytu w gospodarce

• Rozwój infrastruktury publicznej i kapitału ludzkiego tworzy warunki sprzyjające inwestycjom w przyszłości

Zwiększenie kapitału publicznego

Polityka spójności zwiększa poziom inwestycji w Polsce w sposób bezpośredni i pośredni.

Przede wszystkim, napływ funduszy unijnych bezpośrednio przekłada się na zwiększenie inwestycji publicznych. Jest to najważniejszy kanał oddziaływania – powstają nowe drogi, mosty, oczyszczalnie ścieków, infrastruktura naukowa, kulturalna itd. Jednocześnie z

dotacji europejskich część inwestycji realizują też prywatne firmy.

Pośrednio fundusze przyczyniają się do

podniesienia polskiego PKB oraz zwiększenia kapitałów publicznych i prywatnych. Dzięki rozwiniętej infrastrukturze publicznej i prywatnej warunki do inwestowania

poprawiają się nawet w okresie, gdy napływ funduszy ustaje.

(9)

Polska wciąż należy do krajów z najniższą stopą inwestycji w UE

Źródło: Eurostat

W momencie akcesji do UE wyzwanie dla Polski stanowiła niska stopa inwestycji (udział inwestycji w PKB). Poziom tego wskaźnika należał do najniższych w Europie. Fundusze europejskie miały przyczynić się do poprawy tej sytuacji. Zgodnie z narodową strategią

zapisaną w Umowie Partnerstwa z KE z 2014 r.

stopa inwestycji w Polsce miała w ostatnich latach rosnąć i w 2020 r. osiągnąć pomiędzy 22% a 25%, a w 2023 ustabilizować się na poziomie ok. 20 proc.

Pomimo napływu funduszy z polityki

spójności cele te nie zostały osiągnięte. W 2021 r. udział nakładów brutto na środki trwałe wyniósł w Polsce zaledwie 16,6 proc., znacznie poniżej poziomów notowanych w innych krajach regionu. Czy zatem fundusze nie spełniły swojej roli? Niekoniecznie.

15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Stopa inwestycji w Polsce i krajach regionu

Czechy Niemcy Litwa Węgry Polska Rumunia

(10)

W przypadku inwestycji publicznych, Polska zanotowała znaczny wzrost

Źródło: Eurostat

Zagadnienie inwestycji wygląda inaczej, jeżeli weźmiemy pod uwagę wyłącznie inwestycje publiczne, których stymulowanie jest

kluczowym kanałem oddziaływania funduszy europejskich. Dzięki funduszom spójności stopa inwestycji sektora rządowego i

samorządowego znacznie wzrosła. W 2020 r.

była o 1,66 p.p. wyższa niż w 2004 r. Dzięki funduszom spójności Polska wreszcie zaczęła rozwijać publiczną infrastrukturę, czego

bardzo brakowało przed rokiem 2004.

W Polsce udział inwestycji publicznych w PKB jest na podobnym poziomie jak w innych krajach regionu. Wyzwaniem pozostaje

natomiast relatywnie niski poziom inwestycji prywatnych.

0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Stosunek inwestycji sektora rządowego i samorządowego do PKB (w proc.)

Czechy Niemcy Litwa Węgry Polska Rumunia

(11)

Zagadnienie inwestycji prywatnych jest bardziej złożone niż inwestycji publicznych.

Wprawdzie udział inwestycji prywatnych w PKB jest niski, ale nie oznacza to, że fundusze europejskie nie miały na nie pozytywnego wpływu.

Z analiz prowadzonych dla Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej wynika, że gdyby nie napływ funduszy europejskich, relacja inwestycji do PKB byłaby w Polsce

jeszcze niższa. W scenariuszu bez funduszy UE stopa inwestycji wyniosłaby w Polsce w 2020 r. zaledwie 14,7 proc., czyli o 2,5 pkt proc.

mniej niż faktycznie.

Fundusze UE istotnie podnoszą stopę inwestycji w Polsce

Źródło: MFiPR, Eurostat

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5

10,0 12,0 14,0 16,0 18,0 20,0 22,0 24,0

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Wpływ polityki spójności na stopę inwestycji w Polsce w latach 2004-2020

Stopa inwestycji (w proc.)

Stopa inwestycji w scenariuszu bez funduszyn spójności (w proc.) Różnica (w p.p., prawa oś)

(12)

Wpływ polityki spójności UE na zatrudnienie w Polsce

(13)

U progu wejścia do UE Polska

charakteryzowała się najniższym wskaźnikiem zatrudnienia w Europie (relacją osób

zatrudnionych do wszystkich obywateli w wieku produkcyjnym).

„W Polsce poważnym problemem jest

uczestnictwo w rynku pracy, które wynosi 51 proc. osób w wieku 15-65 lat i jest najniższe wśród państw członkowskich Unii

Europejskiej. […] 25 proc. Polaków utrzymuje na swoich barkach całe społeczeństwo" – mówił w 2006 r. komisarz UE Vladimir Spidla.

Do 2020 r. Polska odnotowała największy (obok Malty) wzrost stopy zatrudnienia zatrudnienia – o 16,3 punkty procentowe.

Przypisać to można m.in. pozytywnemu wpływowi funduszy unijnych na rynek pracy.

W okresie 2004-2020 zatrudnienie wzrosło w całej Europie, ale w Polsce wzrost był szczególnie radykalny. W 2020 r. zatrudnienie w Polsce było wyższe niż w UE.

Źródło: Eurostat

FUNDUSZE SPÓJNOŚCI DLA POLSKI A ZATRUDNIENIE

50 55 60 65 70 75

2004 2020

Stopa zatrudnienia w Polsce i w UE wśród osób w wieku 20-64 lata, w proc.

(14)

W 2020 r. wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 20-64 w Polsce wyniósł 73,6 proc. Jak wskazują analizy MFiPR, gdyby nie polityka spójności wskaźnik zatrudnienia wynosiłby 71,4 proc. Te 2 pkt proc. różnicy to ok. pół miliona osób.

Według prognoz wskaźnik zatrudnienia będzie w latach 2020-2029 wzrastać z prognozowanych 74,4 proc. w 2021 r. do ponad 81 proc. w 2029 r. Polski rynek pracy przeszedł zatem prawdziwą rewolucję – stał się rozwiniętym rynkiem, na którym

zdecydowana większość zdolnych do pracy obywateli i migrantów jest w stanie znaleźć zatrudnienie.

Fundusze UE podnoszą stopę zatrudnienia w Polsce.

Źródło: SpotData na podstawie MFiPR i Eurostat

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3

50,0 55,0 60,0 65,0 70,0 75,0

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Wpływ polityki spójności na wkaźnik zatrudnienia osób w wieku 20- 64 lata w Polsce w latach 2004-2020

Stopa zatrudnienia (w proc.)

Stopa zatrudnienia w scenariuszu bez funduszy spójności (w proc.) Różnica (w p.p., prawa oś)

(15)

W momencie akcesji do Unii Europejskiej, w 2004 r., Polska charakteryzowała się

najwyższym poziomem wskaźnika bezrobocia w UE. W 2020 r. stopa bezrobocia była już ponad dwukrotnie niższa niż w UE.

Według analiz polityka spójności UE wpływa na obniżenie stopy bezrobocia w Polsce, a jej wpływ był szczególnie silny w okresie

spowolnenia gospodarczego w latach 2010- 2013. Fundusze europejskie łagodziły także oddziaływanie pandemii na rynek pracy w latach 2020-2021.

Według prognoz około roku 2024 stopa bezrobocia powinna się ustabilizować na poziomie ok. 2 proc.

Stopa bezrobocia zmniejszyła się w całej Europie, ale w Polsce spadek tego wskaźnika jest szczególnie widoczny. W Polsce w 2020 r. stopa bezrobocia była ponad dwa razy niższa niż w całej UE.

Źródło: Eurostat

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

2004 2020

Stopa bezrobocia w Polsce i w UE, w proc.

(16)

Badania ewaluacyjne polityki spójności na obszarach wiejskich przeprowadzone przez Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN

wskazują, że oddziaływanie kanału

popytowego jest zdecydowanie silniejsze niż podażowego.

„Na poprawę sytuacji na rynku pracy […] w największym stopniu oddziaływała jednak dobra koniunktura gospodarcza oraz

otwarcie rynków pracy po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej. […] Dominuje opinia, że osoby chcące znaleźć

zatrudnienie znajdą je bez problemu, podczas gdy osoby długotrwale

bezrobotne nie mają chęci podejmować pracy i szkolenia nie wpływają zasadniczo na ich włączenie w rynek pracy”.

Fundusze z polityki spójności wpływają na rynek pracy poprzez dwa kanały: popytowy i podażowy.

• Inwestycje realizowane ze środków UE zwiększają bezpośrednio popyt na pracowników, a tworząc warunki do inwestowania – zwiększają ten popyt też pośrednio

Kanał popytowy

• W ramach funduszy UE realizowane są programy aktywizujące i

dokształcające, które mają zwiększać podaż pracy, czyli zdolność ludzi do poszukiwania i znajdowania pracy

Kanał

podażowy

(17)

Wpływ polityki spójności UE na poziom życia w Polsce

(18)

Są różne metody mierzenia poziomu życia.

Jedną z najczęściej spotykanych jest

badanie subiektywnej oceny satysfakcji z życia.

Według badań prowadzonych przez CBOS, w styczniu 2004 r., w roku akcesji Polski do UE, przeważali Polacy deklarujący, że ich rodzinom żyje się źle (na wykresie

pominięto odpowiedź „ani dobrze, ani źle”). W marcu 2020 r. 70 proc. Polaków deklarowało, że ich rodzinom żyje się dobrze, a zaledwie 4 proc. odpowiedziało przeciwnie. Po wybuchu pandemii trend się trochę zmienił, jednak nadal Polacy zadowoleni z życia zdecydowanie

przeważają. Wzrost gospodarczy

wzmacniany przez fundusze spójności przekłada się na wzrost poziomu życia Polaków.

Od 1994 r. do momentu akcesji Polski do UE odsetek Polaków dobrze oceniających poziom życia swojej rodziny zmieniał się rocznie średnio o +0,9 p.p. W okresie 2004-2021 średnia roczna zmiana wynosiła już +2 p.p.

Źródło: CBOS

FUNDUSZE SPÓJNOŚCI DLA POLSKI A POZIOM ŻYCIA

0 10 20 30 40 50 60 70 80

I 1992 X 1992 VII 1993 IV 1994 I 1995 X 1995 VII 1996 IV 1997 I 1998 X 1998 VII 1999 IV 2000 I 2001 X 2001 VII 2002 IV 2003 I 2004 X 2004 VII 2005 IV 2006 I 2007 X 2007 VII 2008 IV 2009 I 2010 X 2010 VII 2011 IV 2012 I 2013 X 2013 VII 2014 IV 2015 I 2016 X 2016 VII 2017 IV 2018 I 2019 X 2019 VIII 2020 IV 2021 I 2022

Czy obecnie Panu(i) i Pana(i) rodzinie żyje się:

dobrze (lewa oś) źle (lewa oś) 1 maja 2004 –

wstąpienie Polski do UE

(19)

W ujęciu regionalnym wpływ funduszy europejskich na rozwój

poszczególnych regionów jest odwrotnie proporcjonalny do tempa rozwoju.

Źródło: SpotData na podstawie MFiPR

FUNDUSZE SPÓJNOŚCI DLA POLSKI A POZIOM ŻYCIA

Największy wpływ polityki spójności na konwergencję odnotowano w regionach, które w latach 2004-2019 odnotowały najmniejszy stopień konwergencji (warmińsko-mazurskie, lubelskie,

świętokrzyskie, podkarpackie, podlaskie).

Natomiast w regionach, które odnotowały najwyższą konwergencję, wpływ funduszy unijnych był najmniejszy (Mazowieckie, Wielkopolskie, Dolnośląskie).

Na podobne zjawisko wskazuje raport PAN:

„Efekty polityki spójności są bardziej

widoczne w gminach o relatywnie wyższym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, gdzie fundusze stanowią dodatkowy, a nie główny bodziec rozwojowy”. W ich

przypadku „uzyskiwany jest efekt prorozwojowy, kumulujący korzyści rozwojowe”.

(20)

PODSUMOWANIE

Przedstawione analizy wskazują, że fundusze polityki spójności są ważnym, ale nie jedynym motorem rozwoju Polski. Procesy takie jak wzrost gospodarczy, wzrost zatrudnienia i poziomu życia wystąpiłyby w Polsce także bez polityki spójności. Ich skala jednak byłaby mniejsza. Trzeba również pamiętać, że polityka spójności to nie tylko fundusze, ale również zasady i procedury, które wpływają na lepsze strategiczne planowanie i większą efektywność inwestycji. Nie jest łatwo wycenić ten instytucjonalny wpływ polityki spójności, jednak on również wpływa na poprawę poziomu życia w Polsce.

Za pewną porażkę można uznać niską stopę inwestycji w Polsce. W porównaniu z 2004 r. ten wskaźnik spadł i obecnie utrzymuje się na poziomie wyraźnie niższym niż w krajach sąsiednich.

Za ten spadek odpowiadają przede wszystkim niższe od oczekiwań inwestycje sektora

prywatnego. Jednak znaczny wzrost udziału inwestycji sektora rządowego i samorządowego w PKB pokazuje, że polityka spójności wywarła istotny wpływ na zwiększenie inwestycji

publicznych. W okresie wdrażania polityki spójności w ramach budżetu na lata 2021-2027 wyzwaniem będzie podniesienie inwestycji prywatnych.

(21)

BIBLIOGRAFIA

Ocena wpływu realizacji polityki spójności na kształtowanie się wybranych wskaźników

makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym za pomocą modelu EUImpactMOD, Imapp Consulting sp. z o.o., Instytut Badań Strukturalnych (2019)

Polityka spójności, czyli solidarność w działaniu, Polski Instytut Ekonomiczny (2019)

Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020 – Umowa Partnerstwa, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju (2014)

Projekt Umowy Partnerstwa dla realizacji polityki spójności 2021-2027 w Polsce, Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej (2021)

Wpływ polityki spójności na rozwój obszarów wiejskich, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk, Wolański sp. z o.o. (2019)

Wpływ polityki spójności na rozwój społeczno-gospodarczy Polski i regionów w latach 2004-2019, Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej (2020)

(22)

+48 22 333 99 18 kontakt@spotdata.pl

ul. Kijowska 1, 03-738 Warszawa www.spotdata.pl

Niniejsza publikacja została opracowana przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej. Wyłączną odpowiedzialność za jej treść ponosi Bonnier

Business Polska i niekoniecznie odzwierciedla ona poglądy Unii Europejskiej.