E.M ,I.K Molinio-Arrhenatheretea wkrajobrazierolniczymzachodniejczêœciPojezierzaDrawskiego Zró¿nicowaniezbiorowisk³¹kowychklasy

(1)

Zró¿nicowanie zbiorowisk ³¹kowych klasy Molinio-Arrhenatheretea w krajobrazie rolniczym

zachodniej czêœci Pojezierza Drawskiego

E. M

£YNKOWIAK

, I. K

UTYNA

Katedra Ochrony i Kszta³towania Œrodowiska, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

Differentiation of meadow communities ofMolinio-Arrhenatheretea class in agricultural landscape of the western part of Drawskie Lakeland

Abstract. The objects of research were 55 mid-field meadows of an up to 5 ha area, the character- istics of which were biotope conditions and the method of exploitation. The area is localized in the western part of Drawskie Lakeland. The field research was carried out in the years 1995–1999. In this period 150 phytosociological relevés were made using the Braun-Blanquet method. Collec- tive soil samples were taken from the research area, in which the mechanical composition and the values of pH in H2O and 1 M KCl were determined. Within the studied meadows 11 plant commu- nities from Molinio-Arrhenatheretea class were distinguished, of which nine were in the rank of associations: Filipendulo-Geranietum, Epilobio-Juncetum effusi, Scirpetum sylvatici, Angelico- -Cirsietum oleracei, Alopecuretum pratensis, Holcetum lanati, Arrhenatheretum elatioris, Visca- rio-Festucetum rubrae, Ranunculo-Agropyretum repentis; and two as communities Deschampsia caespitosa and Poa pratensis-Festuca rubra.

Ke y w o r d s: grassland, plant communities of Molinio-Arrhenatheretea class, Draws- kie Lakeland, soil acidity

1. Wstêp

Pojezierze Drawskie jest krain¹ ukszta³towan¹ przez ostatnie zlodowacenie, w zwi¹zku z tym charakteryzuje siê zró¿nicowanymi warunkami ekologicznymi i ró¿no- rodnoœci¹ biologiczn¹. Jedn¹ z podstawowych zasad trwa³ego i zrównowa¿onego rozwoju obszarów wiejskich jest zachowanie zró¿nicowanej struktury krajobrazu: miedz, enklaw ³¹k, zadrzewieñ i zakrzewieñ œródpolnych, oczek polodowcowych i jezior, przez co nie tylko ogranicza siê zagro¿enia œrodowiskowe, ale tak¿e bardziej ekonomicznie wykorzystuje siê zasoby przyrody.

Produkcyjne znaczenie ³¹k oraz ich wielorakie funkcje ekologiczne w krajobrazie, w tym du¿a rola w zachowaniu bioró¿norodnoœci jest przedmiotem wielu opracowañ (KOSTUCH, 1979; PROÑCZUK, 1979; KOCHANOWSKA, 1985; HERENIAK, 1993; TRZA- SKOŒ, 1996; KRYSZAK, 2001; KRYSZAKi KRYSZAK, 2007). W latach 80 i 90. XX w.

£¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 14, 85-103

(2)

szereg ³¹k zosta³o wy³¹czonych z u¿ytkowania gospodarczego. Obserwowano na nich zmiany sk³adu gatunkowego zbiorowisk roœlinnych (BARABASZ, 1994; KOCHANOWSKA

i RYGIELSKI, 1994; CZY¯i WSP., 1999; KUCHARSKI, 1999, 2000; STYPIÑSKI i GRO- BELNA, 2000; BARABASZ-KRASNY, 2002; JANICKAi KWIECIEÑ, 2004; TR¥BAi WSP., 2004; KOZ£OWSKA, 2005; KRYSZAKi WSP., 2007). Nie tylko brak u¿ytkowania, ale tak¿e zbyt intensywne gospodarowanie prowadzi do zaburzeñ stosunków wodnych i ubo¿enia struktury gatunkowej zbiorowisk. Wprowadzenie programu rolno-œrodowi- skowego na lata 2007–2013, szczególnie pakietu 4. „Ochrona zagro¿onych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000” oraz pakietu 5.

„Ochrona zagro¿onych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000”, w tym szczególnie wariantów dotycz¹cych siedlisk ³¹k trzêœlicowych i selernico- wych, pó³naturalnych ³¹k wilgotnych i œwie¿ych jest szans¹ powrotu do racjonalnego gospodarowania na u¿ytkach zielonych, dostosowanego do warunków siedliskowych.

Celem pracy jest analiza struktury i charakterystyka ekologiczno-fitosocjologiczna zbiorowisk roœlinnych u¿ytków zielonych na obszarze zachodniej czêœci Pojezierza Drawskiego.

2. Materia³ i metody

Przedmiotem badañ by³o 55 ³¹k œródpolnych o powierzchni do 5 ha, o zró¿nicowa- nych warunkach biotopowych i sposobach u¿ytkowania, zlokalizowanych w zachodniej czêœci Pojezierza Drawskiego w pobli¿u miejscowoœci wymienionych na ryc. 1. Badania terenowe przeprowadzono w latach 1995–1999. W tym okresie wykonano 150 zdjêæ fitosocjologicznych metod¹ Braun-Blanqueta, 132 z nich wykorzystano w niniejszej pracy. Nie wykorzystano pozosta³ych 18 zdjêæ, poniewa¿ ich sk³ad florystyczny nie pozwala³ na zakwalifikowanie do zbiorowisk klasy Molinio-Arrhenatheretea. Sta³oœæ fitosocjologiczn¹ (S) wystêpowania gatunków oraz ich wspó³czynniki pokrycia (D) wyliczono metodami powszechnie stosowanymi przez geobotaników (PAW£OWSKI, 1972; DZWONKO, 2007). Z zebranego materia³u, wybrano i opisano zbiorowiska, które by³y reprezentowane, przez co najmniej 10 p³atów. Analityczn¹ dokumentacjê i charak- terystykê ekologiczno-fitosocjologiczn¹ zespo³ów roœlinnych: Angelico-Cirsietum ole- racei, Scirpetum sylvatici i Viscario-Festucetum rubrae, przedstawiono w pracy M£YNKOWIAKi KUTYNY(2006). W tabeli syntetycznej (tab. 1) zamieszczono taksony, które osi¹gnê³y w zbiorowiskach III, IV i V stopieñ sta³oœci. Gatunki charakterystyczne i wyró¿niaj¹ce zespo³y roœlinne, niezale¿nie od osi¹gniêtych stopni sta³oœci zosta³y uwzglêdnione w tabeli 1. Pozosta³e taksony, wystêpuj¹ce w I i II stopniu sta³oœci zamieszczono pod ni¹. Z powierzchni ka¿dego zdjêcia fitosocjologicznego pobrano jedn¹ zbiorcz¹ próbê glebow¹, z g³êbokoœci 0–20 cm – ³¹cznie zgromadzono 132 próby.

Okreœlono w nich sk³ad granulometryczny (gleby mineralne) oraz wartoœci pH w H2O i 1 M KCl metodami powszechnie stosowanymi przez gleboznawców. Klasyfikacjê fitosocjologiczn¹ i strukturê zbiorowisk roœlinnych przygotowano w oparciu o syntaksony i nomenklaturê opracowan¹ przez MATUSZKIEWICZA(2007), KUCHARSKIEGO (1999)

© PT£, £¹karstwo w Polsce, 14, 2011

86

E. M³ynkowiak, I. Kutyna

(3)

Ryc.1.RozmieszczeniemiejscowoœciwzachodniejczêœciPojezierzaDrawskiego,wktórychprowadzonobadania Fig.1.DistributionofstudysitesofwesternpartofDrawskieLakeland

(4)

oraz FIJA£KOWSKIEGO i CHOJNACK¥-FIJA£KOWSK¥ (1990). Nazwy gatunków roœlin podano za MIRKIEMiWSP. (2002).

3. Wyniki badañ i dyskusja

£¹cznie wyró¿niono 11 zbiorowisk roœlinnych z klasy Molinio-Arrhenatheretea.

Klasa: Molinio-Arrhenatheretea R. Tx. 1937 Rz¹d: Molinietalia caeruleae W. Koch 1926

Zwi¹zek: Filipendulion ulmariae Segal 1966

Zespó³ Filipendulo-Geranietum W. Koch 1926 Zwi¹zek: Calthion palustris R. Tx. 1936 em. Oberd. 1957 Eutroficzne ³¹ki wilgotne

Zespó³ Angelico-Cirsietum oleracei R. Tx. 1937 em. Oberd. 1967 Mokre ³¹ki, czêœciowo zabagnione

Zespó³ Scirpetum sylvatici Ralski 1931

Zbiorowisko Deschampsia caespitosa Zbiorowisko ³¹kowo-pastwiskowe

Zespó³ Epilobio-Juncetum effusi Oberd. 1957 Zwi¹zek: Alopecurion pratensis Pass. 1964

Zespó³ Alopecuretum pratensis(Regel 1925) Steffen 1931 Zespó³ Holcetum lanati (Issler 1936) em. Passarge 1964 Rz¹d: Arrhenatheretalia Paw³. 1928

Zwi¹zek: Arrhenatherion elatioris (Br.-Bl. 1925) Koch 1926

Zespó³ Arrhenatheretum elatiorisBr.-Bl. ex Scherr. 1925 Zbiorowisko Poa pratensis-Festuca rubra Fija³k. 1962

Zwi¹zek: Cynosurion R. Tx. 1947

Zespó³ Viscario-Festucetum rubrae Hundt 1958 Rz¹d: Trifolio fragiferae-Agrostietalia stoloniferae R. Tx. 1970

Zwi¹zek: Agropyro-Rumicion crispi Nordh. 1940 em. R. Tx. 1950 Zespó³ Ranunculo-Agropyretum repentis R. Tx. 1977

Spoœród wyró¿nionych asocjacji – zespó³ Arrhenatheretum elatioris, uznany jest za zagro¿on¹ lokalnie (RATYÑSKA1997). Wed³ug kategorii zagro¿eñ zbiorowisk roœlin- nych opracowanych dla Wielkopolski przez BRZEGAi WOJTERSK¥ (1996, 2001) – 4 zespo³y: Filipendulo-Geranietum, Scirpetum sylvatici, Angelico-Cirsietum oleracei i Arrhenatheretum elatioris s¹ nara¿one na wyginiêcie, a – Epilobio-Juncetum effusi charakteryzuje siê nieokreœlonym zagro¿eniem.

MATUSZKIEWICZ (2007) uzna³ Filipendulo-Geranietum za najpospolitszy zespó³ zwi¹zku Filipendulion ulmariae, wystêpuj¹cy na mokrej, próchnicznej i ¿yznej glebie wzd³u¿ cieków wodnych na ni¿u w ca³ym kraju, na niekoszonych lub rzadko koszonych

³¹kach. W zachodniej czêœci Pojezierza Drawskiego p³aty zespo³u Filipendulo-Geranie- tum wystêpuj¹ na ma³ych powierzchniach, najczêœciej nieu¿ytkowanych. Zlokalizowane s¹ wzd³u¿ rowów melioracyjnych lub na skraju ³¹k tu¿ przy œcianach zakrzewieñ lub

88

(5)

zadrzewieñ. Pod³o¿e stanowi najczêœciej gleba organiczna, której odczyn jest lekko kwaœny lub obojêtny (pH(KCl)waha siê od 5,6 do 6,6) – tab. 1. Zespó³ scharakteryzowano na podstawie 13 zdjêæ fitosocjologicznych. Stwierdzono w nim obecnoœæ 67 gatunków roœlin, liczba gatunków w poszczególnych zdjêciach waha siê od 18 do 30, a œrednio na jedno zdjêcie przypada 22. Gatunkiem panuj¹cym w zespole jest Filipendula ulmaria (S = V, D = 4904) – tab. 1. Wi¹zówka b³otna jest gatunkiem ekotonowym, którego spe- cyficzna biologia rozwoju pozwala w krótkim czasie opanowaæ niekoszone ³¹ki. Znacz- nie mniejszy stopieñ sta³oœci i wartoœæ wspó³czynnika pokrycia osi¹ga drugi gatunek charakterystyczny zespo³u: Geranium palustre (S = II, D = 162). KUCHARSKI(1999) podkreœla, ¿e ten takson zwi¹zany jest z ³êgami i wystêpuje w fitocenozach Filipen- dulo-Geranietum na niekoszonych ³¹kach œródleœnych. W zachodniej czêœci Pojezierza Drawskiego, z gatunków charakterystycznych zwi¹zku Filipendulion, w IV stopniu sta³oœci wyst¹puje Lythrum salicaria, a w III – Lysimachia vulgaris. Na uwagê zas³uguje obecnoœæ licznej grupy gatunków zwi¹zku Calthion (9 taksonów). KUCHARSKI(1999) uzasadnia obecnoœæ gatunków z tego zwi¹zku, zastêpowaniem zbiorowisk tego syntak- sonu fitocenozami Filipendulo-Geranietum. Przemiana ta zwi¹zana jest z zaprzestaniem ich koszenia. Licznie reprezentowane s¹ w zespole taksony z rzêdu Molinietalia (8) i klasy Molinio-Arrhenatheretea (13 gatunków charakterystycznych) – tab. 1. Z gatun- ków zbiorowisk szuwarowych w III stopniu sta³oœci wyst¹pi³y Phalaris arundinacea i Carex gracilis. Znaczn¹ ¿yznoœæ zasiedlanego siedliska potwierdza obecnoœæ w zbioro- wisku gatunków nitrofilnych. Spoœród nich III stopieñ sta³oœci osi¹gnê³y: Urtica dioica i Cirsium arvense, a II – Galium aparine, Veronica chamaedrys, Anthriscus sylvestris i Aegopodium podagraria.Wi¹zówka b³otna wycofuje siê z u¿ytków zielonych, na któ- rych stosuje siê du¿e dawki nawozów sztucznych i zwiêksza siê czêstotliwoœæ koszenia runi (KUCHARSKI, 1999). JASNOWSKI(1962) wskaza³ na dominacjê w zespole Filipen- dula ulmaria oraz na nieliczne wystêpowanie Geranium palustre, co potwierdza tak¿e KUCHARSKI(1999). P³aty roœlinne zespo³u Filipendulo-Geranietum nie maj¹ wiêkszego znaczenia u¿ytkowego (GRYNIA, 1974; ZA£USKI, 1989).

Fitocenozy zespo³u Epilobio-Juncetum effusi spotykane s¹ doœæ czêsto w zachodniej czêœci Pojezierza Drawskiego. Na ogó³ zajmuj¹ ma³e powierzchnie (od kilku do kilkuna- stu arów), zlokalizowane w podmok³ych zag³êbieniach terenu lub wokó³ oczek wodnych. Wiêkszoœæ p³atów nosi œlady wypasania, a w przypadku lokalizacji wokó³ zbiorni- ków wodnych udeptywania przez byd³o. Pod³o¿e najczêœciej stanowi gleba organiczna, o odczynie zbli¿onym do lekko kwaœnego (pH(KCl)waha siê od 5,5 do 6,6). Gatunek cha- rakterystyczny zespo³u – Juncus effusus osi¹ga V stopieñ sta³oœci i du¿y wspó³czynnik pokrycia D = 4417, rzadziej i z mniejszym pokryciem notowano gatunki wyró¿niaj¹ce Epilobium palustre (S = IV, D = 227) i Juncus articulatus (S = III, D = 213) – tab. 1.

Znaczne uwilgotnienie siedliska, sprzyja wystêpowaniu gatunków z klasy Phragmitetea – 13 taksonów (tab. 1).GRYNIA(1974) uzna³a ten zespó³ za wskaŸnik siedlisk nadmier- nie wilgotnych o glebach zubo¿a³ych w tlen.P³aty zespo³u Epilobio-Juncetum effusi s¹ uwa¿ane za ma³owartoœciowe, wrêcz nieu¿yteczne gospodarczo (GRYNIA, 1974;

KUCHARSKI, 1999). KUCHARSKI(1999) uzna³ Epilobio-Juncetum effusi za jeden z lepiej poznanych zespo³ów pastwiskowych w Polsce.

© PT£, Grassland Science in Poland, 14, 2011

Zró¿nicowanie zbiorowisk ³¹kowych klasy Molinio-Arrhenatheretea w krajobrazie rolniczym...

89

(6)

Tabela1.ZbiorowiskaroœlinnezklasyMolinio-ArrhenathereteawzachodniejczêœciPojezierzaDrawskiego Table1.CommunitiesofMolinio-ArrhenathereteaclassinwesternpartofDrawskieLakeland Zbiorowiskaroœlinneiichskróty Plantcommunitiesandtheirshorte- ning Filipendulo-Geranietum

(F .-G.) Epilobio-Juncetumeffusi (E.-J.)

Zbiorowisko–

Community

Deschampsiacaespitosa (D.c.)

Scirpetumsylvatici (S.s.)

Angelico-Cirsietumoleracei (A.-C.)

Alopecuretum pratensis

(A.p.) Holcetumlanati (H.l.)

Ranunculo-Agropyr etum

repentis (R.-A.)

Zbiorowisko–

Community

Poapratensis-Festuca rubra

(P .-F .)

Arrhenather etumelatioris

(A.e.)

Viscario-Festucetum rubrae

(V .-F .)

Liczbazdjêæ Numberofrelevés1315101111121010111410 Liczbagatunkówwzbiorowisku Numberofspeciesincommunity67986354888567557311074 Œrednialiczbagatunkówzdjêciu Meannumberspeciesinrelevé2222201530242519222827 Dominuj¹cegleby DominationsoilsGlebyorganiczne–OrganicsoilsGlebymineralne–Mineralsoils ZakresiœredniepHwH2O pHrangeandmediuminH2O6,6–7,0;6,86,4–7,1;6,85,5–6,1;5,76,8–7,3;7,16,3–7,2;6,86,5–7,2;6,95,5–6,7,6,45,7–6,0;5,95,4–6,5;6,16,5–7,0;6,85,9–7,2;6,8 ZakresiœredniepHw1MKClpH rangeandmediumin1MKCl5,6–6,6;6,15,5–6,6;6,14,5–5,2;4,86,5–6,9;6,85,8–6,9,6,56,2–6,8;6,64,5–6,3;5,94,8–5,2;5,04,5–5,6;5,26,2–6,9,6,65,1–6,8;6,3 Sta³oœæfitosocjologiczna Constancy(S) Wspó³czynnikpokrycia Covercoefficient(D)

SDSDSDSDSDSDSDSDSDSDSD 1234567981011 ChAss.Filipendulo-Geranietum FilipendulaulmariaV4904II80II80II182III127I83III220I18 GeraniumpalustreII162II100 Ch.,DAss.Epilobio-Juncetumeffusi JuncuseffususII92V4417III300III191II145I8III180 EpilobiumpalustreDII219IV227II70I9II109I8I10I20 JuncusarticulatusDI38III213I90II120 Zbiorowisko–CommunityDeschampsiacaespitosa DeschampsiacaespitosaIII481III357V5000V636V1886IV508IV280II450IV895

(7)

1234567981011 ChAss.Scirpetumsylvatici ScirpussylvaticusII258II133III425V5114I42II110 ChAss.Angelico-Cirsietumoleracei CirsiumoleraceumIV350II53II40I45IV1586I83II70III118 PolygonumbistortaI15V1977I20 ChAss.Alopecuretumpratensis AlopecuruspratensisIII365II147III260II182III350V5208III210III250IV245 GlechomahederaceaDI33I50II250I9II100I10I9I10 ChAss.Holcetumlanati HolcuslanatusIV596IV307IV445III464IV736IV233V4500III760V382III379I50 ChAss.Ranunculo-Agropyretumrepentis RanunculusrepensIII238IV333V785II409V600III396II575V3150III341 ElymusrepensI183I100V5250II136III482II450 Zbiorowisko–CommunityPoapratensis-Festucarubra PoapratensisIII365I67II285I205IV509V729III260III595V2623IV561III675 FestucarubraI77II283II325III455II450V3182II168V880 ChAss.Arrhenatheretumelatioris ArrhenatherumelatiusII58II145V4321IV525 TragopogonpratensisI9IV71III60 ChAss.Viscario-Festucetumrubrae ViscariavulgarisV2400 IChAll.Filipendulion LythrumsalicariaIV123III100I20III82II36II40I45 LysimachiavulgarisIII273II113III295IV318I45I83I60I45 IIChAll.Calthion MyosotispalustrisIV281III127II64II73 GeumrivaleDAll.II165I67I100III127I42I50 CalthapalustrisII100I100III455I55II120 IIIChO.Molinietalia LotusuliginosusIII108III520III170III273IV173II58III210II136 GaliumuliginosumIII231II223II325III191III232II58I60I50II145 Lychnisflos-cuculiII69II27IV110I54III227II33IV120I10III45 EquisetumpalustreIII177II230I100II27III427III213I20I91 CirsiumpalustreII27IV110II27I17III100II27 ClimaciumdendroidesDII85II133I100III236I100II373

(8)

1234567981011 IVChAll.Arrhenatherionelatioris GaliummollugoII64III92III164V293III220 KnautiaarvensisII58I9V214III60 CampanulapatulaI9III129 VChO.Arrhenatheretalia,ChAll.Cynosurion* AchilleamillefoliumI10II64I9III75IV310II100V554IV190 TaraxacumofficinaleIII108II160V210II109IV71II160 DactylisglomerataI9I18III208I60I50III82IV186IV150 HeracleumsibiricumI9III191IV67I60I10I91II29 LotuscorniculatusI9I17I100II109III107 *TrifoliumrepensI33III191II200III385I91I71I100 BromushordeaceusI91I42I91III214 VIChO.Trifolio-Agrostietaliastoloniferae,ChAll.Agropyro-Rumicioncrispi PotentillaanserinaIII243II160II100III164III175II120V670II100 RumexcrispusIII73I10II27III75II40IV120 VIIChCl.Molinio-Arrhenatheretea RanunculusacrisIV281II93III130II36V305V150IV160III130IV182 RumexacetosaIII146II140III220II64V345V354IV240III60V300IV368 CerastiumholosteoidesII85II33II110IV291III117IV445IV740III155IV339I50 PlantagolanceolataII23I67II160II223III75III220II200IV255IV129I100 LathyruspratensisIII273I33I20I45IV327III108II120I50II182II121 ViciacraccaII115I100I10I9III155III75II70II30I18III186 PhleumpratenseII123I20II250III117I100I20I55III143 CardaminepratensisII54I67I100I45III127I10I17 TrifoliumpratenseI33III279I60III118II357 FestucapratensisI77II364V383II321 AvenulapubescensI36III250 VIIIChCl.,O.Phragmitetea,Phragmitetalia PhalarisarundinaceaIII423III347II205II477II182II229I100 CarexgracilisIII208I67II150II64II182II333I45 IXChCl.Artemisietea CirsiumarvenseIII242II147III295IV209III82III158II110III220II223II29 UrticadioicaIII335II197II110III577III191III108II200II110I91 AnthriscussylvestrisII92I10I9III577III263I10I100I45II64 VeronicachamaedrysDII219II235I45III164III225II160I10II295I100

(9)

1234567981011 EpilobiumhirsutumIV223I100I20I9I17I20 HypericumperforatumDI18I42I10I10I18III71II30 ArtemisiavulgarisII25I100IV121III210 MelandriumalbumI8I20I9II21IV110 MelilotusofficinalisII107III130 XChCl.Festuco-Brometea AnthyllisvulnerariaII79IV280 ArtemisiacampestrisIII100II80 CentaureascabiosaII79III50 AnthemistinctoriaI36III140 XIChCl.Trifolio-Geranieteasanguinei SilenenutansIII210 TrifoliummediumI71III210 XIIChCl.Koelerioglaucae-Corynephoreteacanescentis AnthoxanthumodoratumDII140II150III314I8IV320III118I10 HelichrysumarenariumII211IV310 TrifoliumarvenseII50III180 PotentillaargenteaI36III140 SedumacreI71III130 SolidagovirgaureaDIII79 XIIIChCl.Stellarieteamediae ConyzacanadensisDIII129 ViciahirsutaII50III170 ViciaangustifoliaI10I14III50 XIVChCl.,O.,All.Alneteaglutinosae,Alnetaliaglutinosae,Alnionglutinosae LycopuseuropaeusI15III237I9 XVChCl.Agropyreteaintermedio-repentis EquisetumarvenseI45III83II70II30I91I14I10 ConvolvulusarvensisI9I7III50 XVIChCl.Nardo-Callunetea HieraciumpilosellaII57III345 XVIIGatunkitowarzysz¹ce–Accompanyingspecies Polygonumamphibiumf.terrestreII123II107I20I45I18III279II80II150I91 MenthaarvensisI15II197II120II73III180I225I91 StellariagramineaII325III288III170III255IV405I7I175

(10)

1234567981011 RhytidiadelphussquarrosusDI100III118 ErigeronacrisII50III50 SeneciojacobaeaIII50I10 Sporadyczne–Sporadic:I:HypericumtetrapterumI:(S.s.);StachyspalustrisII:(F.-G.),(E.-J),(A.-C.);ValerianaofficinalisI:(F.-G.),(A.-C.);Veronicalongifo- liaI:(F.-G.);II:CrepispaludosaII:(F.-G.),(H.l),I:(A.-C.);JuncusconglomeratusI:(A.-C.),(A.p.);LathyruspalustrisI:(A.-C.);TrifoliumhybridumI:(F.-G.), (E.-J.);III:AchilleaptarmicaII:(H.l.),I:(F.-G.),(D.c.),(A.-C.),(P.-F.);AngelicasylvestrisII:(F.-G.),(A.-C),(H.l.),(P.-F.),I:(D.c.),(A.p.),(R.-A.);Symphytum officinaleDI:(E.-J.),(D.c.),(A.-C.),(A.p.);CarexpaniceaDI:(D.c.),(H.l.),(P.-F.);PimpinellasaxifragaDII:(A.e.),(P.-F.);SelinumcarvifoliaI:(E.-J.),(D.c.), (A.-C.),(A.p.);IV:GeraniumpratenseII(A.p.),(P.-F.),I:(A.e.);PastinacasativaI:(A.e.);V:AlchemillagracilisI:(S.s.),(A.p.),(P.-F.);A.monticolaI:(A.-C.); DaucuscarotaII(A.e.);*LeontodonautumnalisI:(A.e.);LeucanthemumvulgareI:(P.-F.),(A.e.),(V.-F.);TrifoliumdubiumII:(A.e.);TrisetumflavescensI: (A.p.);*VeronicaserpyllifoliaI:(A.-C.);VI:AgrostisstoloniferaII:(R.-A.),I:(E.-J.),(D.c.),(P.-F.);AlopecurusgeniculatusII:(R.-A.),I:(E.-J.),(A.p.);Carex hirtaII:(H.l.),(A.p.),(P.-F.),(R.-A.),I:(E.-J.);FestucaarundinaceaI:(H.l.);LysimacianummulariaI:(D.c.),(A.p.);RorippasylvestrisI:(E.-J.);ChO.,ChAll. Plantaginetaliamajoris,Lolio-Plantaginion:LoliumperenneII:(R.-A.);PlantagomajorII:(R.-A.),I:(A.-C.);VII:AgrostisgiganteaI:(E.-J.),(A.-C.), (P.-F.);(R.-A.);PoatrivialisII:(A.p.),(R.-A.),I:(E.-J.);PrunellavulgarisII:(H.l.),I:(E.-J),(A.-C),(P.-F.);VIII:CarexacutiformisI:(E.-J.);C.distichaI: (F.-G.);C.pseudocyperusI:(E.-J.);C.vesicariaII:(E.-J.);C.vulpinaII:(E.-J.),I:(F.-G.),(D.c.),(P.-F.);GaliumpalustreII:(E.-J.),(D.c.),(A.-C.),(A.p.)I: (F.-G.),(S.s.);(H.l.);GlyceriafluitansII:(E.-J.);G.maximaI:(F.-G.),(A.p.);IrispseudacorusII:(E.-J.),I:(S.s.);PeucedanumpalustreI:(S.s.);Phragmites australisII:(F.-G.),I:(E.-J.),(S.s.),(A.p.);PoapalustrisI:(E.-J.),(D.c.),(S.s.),(A.p.);RorippaamphibiaII:(E.-J.),I:(S.s.),(A.p.);ScutellariagalericulataII: (F.-G.),(E.-J.),(S.s.);IX:ArtemisiaabsinthiumI:(V.-F.);BerteroaincanaI:(A.e.);BromustectorumI:(A.e.);Capsellabursa-pastorisDI:(A.e.);Carduusacan- thoidesI:(A.e.);C.crispusI:(A.-C.),(A.e.),(P.-F.),(V.-F.);EchiumvulgareII:(V.-F.),I:(A.e.);EpilobiumparviflorumI:(F.-G.),(R.-A.);Eupatoriumcannabinum I:(F.-G.),(A.-C.),(H.l.);GaleopsispubescensI:(F.-G.);GaliumaparineII:(F.-G.),(S.s.),(A.p.),(R.-A.),I:(E.-J.),(A.-C.),(H.l.),(P.-F.);GeumurbanumII: (D.c.),(H.l.),(A.p.),(P.-F.),I:(F.-G.);LactucaserriolaI:(A.e.);MedicagolupulinaDII(V.-F.);MyosotonaquaticumI:(F.-G.);OenotherabiennisI:(A.e.); RumexobtusifoliusI:(A.-C.);TanacetumvulgareII:(V.-F.),I:(A.e.),TorilisjaponicaI:(R.-A.);TussilagofarfaraI:(A.e.);X:AcinosarvensisI:(A.e.),(V.-F.); AjugagenevensisI:(V.-F.);CarlinavulgarisI:(A.e.),(V.-F.);CentaureastoebeI:(A.e.);DianthuscarthusianorumI:(A.e.);PetrorhagiaproliferaII(V.-F.);Poa compressaI:(A.e.),(V.-F.);XI:AgrimoniaeupatoriaII:(V.-F.),I:(A.p.),(A.e.);AstragalusglycyphyllosI:(A.e.),(V.-F.);GaliumverumI:(A.e.);Peucedanumore- oselinumII(V.-F.);TrifoliummediumI:(A.e.);XII:AgrostiscapillarisDI:(A.p.),(P.-F.),(A.e.),(V.-F.);Armeriamaritimasubsp.elongataI:(A.e.);Dianthusdel- toidesI:(A.e.);FestucaovinaI:(A.e.);FilagoarvensisI:(A.e.);HypochoerisradicataI:(A.e.),(V.-F.);JasionemontanaII:(V.-F.),I:(A.e.);LuzulacampestrisI: (V.-F.);SeneciovernalisI:(A.e.),(V.-F.);ThymuspulegioidesDII:(V.-F.),I:(A.e.);TrifoliumcampestreII:(A.e.);XIII:Aperaspica-ventiII:(A.e.),I:(R.-A.); CentaureacyanusI:(A.e.);CrepistectorumI:(A.e.);FallopiaconvolvulusI:(A.e.);GaleopsisspeciosaI:(S.s.),(A.-C.);G.tetrahitvar.arvensisI:(D.c.),(A.-C.), (A.p.),(H.l.),(R.-A.);Matricariamaritimasubsp.inodoraII:(A.e.),I:(A.p.),(R.-A.),(V.-F.);MyosotisarvensisI:(D.c.),(A.p.),(P.-F.),(R.-A.),(A.e.);Papaver rhoeasI:(A.e.);SilenevulgarisII:(A.e.),(V.-F.);SonchusarvensisDI:(A.-C.),(H.l.);StellariamediaI:(A.p.);ViciavillosaI:(V.-F.);ViolaarvensisI:(A.e.), (R.-A.);XIV:CalamagrostiscanescensII:(S.s.),I:(F.-G.),(E.-J.),(A.p.);SalixcinereacI:(E.-J.),(S.s.),(A.p.);Sphagnumsquarrosumd(E.-J.);XV:Bromus inermisI:(A.e.);XVI:GenistatinctoriaII:(V.-F.);HieraciumumbellatumI:(A.e.);XVII:AlyssumalyssoidesI:(A.e.),(V.-F.);ArenariaserpyllifoliaI:(A.e.), (V.-F.);BrachytheciumsalebrosumDI:(D.c.);CalliergonellacuspidataDI:(S.s.);CardaminopsisarenosaI:(A.-C.),(A.e.),(V.-F.);CarexovalisII:(H.l.), (P.-F.),I:(F.-G.),(E.-J.),(D.c.),(A.-C.);ErigeronannuusII(V.-F.);HeracleummantegazzianumI:(A.p.);HieraciumcaespitosumI:(A.e.),(V.-F.);Lupinuspoly- phyllusI:(A.e.);MenthaaquaticaI:(E.-J.);OnonisspinosaI:(A.e.);PolygonumpersicariaI:(E.-J.),(D.c.),(S.s.),(P.-F.),(R.-A.),(A.e.);PyruscommunisI:

(11)

(V.-F.);SedummaximumII(V.-F.);TrifoliumaureumI(V.-F.);ViciagrandifloraI:(A.e.);ChCl.Scheuchzerio-Cariceteanigrae:CalamagrostisstrictaI:(H.l.); CarexflavaI:(A.-C.);C.nigraII:(F.-G.),(E.-J.),(D.c.),(A.-C.),(H.l.),I:(S.s.),(A.p.),(P.-F.);ComarumpalustreI:(S.s.);DrepanocladusaduncusDII:(A.-C.); EriophorumangustifoliumI:(S.s.);RanunculusflammulaII:(E.-J.),(D.c.),I:(S.s.),(A.-C.),(A.p.);StellariapalustrisII:(F.-G.),(E.-J.),(A.-C.);Veronicascutel- lataI:(D.c.);ViolapalustrisI:(E.-J.);ChCl.Isoëto-Nanojuncetea,ChO.Cyperetaliafusci:GnaphaliumuliginosumI:(E.-J.);ChCl.,O.Potametea,Potametalia: HottoniapalustrisI:(E.-J.);ChCl.,O.Bidenteteatripartiti,Bidentetaliatripartiti:BidenstripartitaI:(E.-J.);PolygonumhydropiperI:(E.-J.);P.miteI:(E.-J.); RanunculussceleratusI:(E.-J.);ChCl.,ChO.Epilobieteaangustifolii,Atropetalia:CalamagrostisepigejosI:(A.p.),(A.e.);CarexpairaeI:(A.e.);Fragaria vescaI:(A.e.);PopulustremulaDI:(A.e.);VerbascumnigrumI:(A.e.);ChCl.Querco-Fagetea:AcerplatanoidesI:(A.e.);AegopodiumpodagrariaII:(F.-G.),I: (A.p.);ChCl.Vaccinio-Piceetea:AjugareptansI:(H.l.);PinussylvestriscII(A.e.).

(12)

Zbiorowiska ze œmia³kiem darniowym klasyfikowane s¹ jako zespó³ Deschampsie- tum caespitosae Horvatiæ 1930 (FIJA£KOWSKI i CHOJNACKA-FIJA£KOWSKA, 1990;

KUCHARSKI, 1999) lub Stellario-Deschampsietum caespitosae FREITAG1957 (GRYNIA, 1974; ZASTAWNY, 1992; KRYSZAK, 2001) lub te¿ charakteryzowane s¹ w postaci zbioro- wiska Deschampsia caespitosa (JASNOWSKI,1962; KOCHANOWSKAiWSP. 1995; GAM- RATi KOCHANOWSKA, 2009). Niejasna jest równie¿ przynale¿noœæ tych fitocenoz do wy¿szych jednostek syntaksonomicznych klasy Molinio-Arrhenatheretea (JASNOWSKI, 1962; FIJA£KOWSKI i CHOJNACKA-FIJA£KOWSKA, 1990; KUCHARSKI, 1999). W przypadku fitocenoz ze œmia³kiem darniowym w zachodniej czêœci Pojezierza Drawskiego, sklasyfikowano je za MATUSZKIEWICZEM(2007) jako zbiorowisko Deschampsia caespi- tosa w obrêbie zwi¹zku Calthion. Powierzchnie p³atów tego fitocenonu wahaj¹ siê od kilku do kilkudziesiêciu arów. Pod³o¿em zbiorowiska jest najczêœciej gleba organiczna o odczynie kwaœnym (pH(KCl)waha siê od 4,5 do 5,2). Gatunkiem dominuj¹cym w zbio- rowisku jest Deschampsia caespitosa (S = V, D = 5000)– tab. 1. Z 14 gatunków charak- terystycznych klasy Molinio-Arrhenatheretea najwiêkszy stopieñ sta³oœci i wspó³czyn- nik pokrycia osi¹ga w tym zbiorowisku Holcus lanatus (S = IV, D = 445), co potwierdza tezê JASNOWSKIEGO(1962), ¿e pod wzglêdem pedologicznym warunki rozwoju zbioro- wisk z Deschampsia caespitosa i z Holcus lanatus s¹ bardzo podobne, a ró¿nice dotycz¹ g³ównie zmian poziomu wód gruntowych. Zbiorowisko z Deschampsia caespitosa zasiedla z regu³y silniej uwilgotnione pod³o¿e ni¿ zbiorowisko z Holcus lanatus, st¹d te¿

w p³atach œmia³ka darniowego utrzymuj¹ siê niektóre gatunki ze zwi¹zku Magnocari- cion klasy Phragmitetea i rzêdu Caricetalia nigrae klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae (tab. 1). Na skutek braku nawo¿enia ³¹k, pielêgnacji i koszenia fitocenozy z Deschampsia caespitosa zastêpuj¹ wartoœciowe, pod wzglêdem paszowym, zbiorowi- ska z Phleum pratense, Festuca pratensis i Dactylis glomerata (KOCHANOWSKA, 1971;

2001; ZASTAWNY,1992; KOCHANOWSKAi WSP., 1995; KOCHANOWSKAi RYGIELSKI, 2001; KRYSZAK, 2001). Wartoœæ gospodarcza zbiorowisk z Deschampsia caespitosa jest bardzo ma³a, mo¿na j¹ polepszyæ przez czêste, niskie wykaszanie roœlinnoœci, w³aœciwe jej u¿ytkowanie i uregulowanie stosunków wodnych. Przy du¿ym udziale œmia³ka darniowego, ponad 25% w runi ³¹kowej, zaleca siê jej przeoranie (GRYNIA,1974).

Zespó³Scirpetum sylvatici notowanona zabagnionych glebach mu³owo-torfowych o odczynie lekko kwaœnym lub obojêtnym (pH(KCl)waha siê od 6,5 do 6,9). Czêœæ tych fitocenoz u¿ytkowano koœnie. Zespó³ sitowia leœnego jest ubogi florystycznie (54 tak- sony), przeciêtnie w zdjêciu notowano 15 gatunków. Gatunek charakterystyczny – Scir- pus sylvaticus jest sta³ym sk³adnikiem zbiorowiska (S = V) i dominuje pod wzglêdem pokrycia (D = 5114) – tab. 1. Z taksonów osi¹gaj¹cych du¿y stopieñ sta³oœci, obok gatunku charakterystycznego, nale¿y wymieniæ: Deschampsia caespitosa (S = V, D = 636), Lysimachia vulgaris (S = IV, D = 318) oraz Cirsium arvense wystêpuj¹cy w IV stopniu, ale nielicznie (D = 209). Ze zwi¹zku Calthion, do którego nale¿y omawiany zespó³, odnotowano obecnoœæ w nim w III stopniu sta³oœci: Caltha palustris i Juncus effusus, a w stopniu II – Myosotis palustris. Klasê Molinio-Arrhenenatheretea oraz jej rzêdy i zwi¹zki reprezentuje 30, a klasê Phragmitetea – 9 gatunków.Zespó³Scirpetum sylvatici jestjednym z ubo¿szych florystycznie zbiorowisk roœlinnych o ma³ej wartoœci gospodarczej (KUCHARSKI, 1999; KRYSZAK,2001).

96

(13)

Fitocenozy Angelico-Cirsietum oleracei wystêpuj¹ w wiêkszych kompleksach zbio- rowisk ³¹kowych, zasiedlaj¹ tak¿e niewielkie powierzchnie zlokalizowane miêdzy polami. P³aty zespo³u wystêpuj¹ g³ównie na glebach murszowych, pH(KCl)waha siê od 5,8 do 6,9. Bogactwo wysokich, kwitn¹cych bylin powoduje, ¿e roœlinnoœæ ta stanowi jedne z efektowniejszych i barwniejszych fitocenoz ³¹kowych. Spoœród gatunków cha- rakterystycznych zespo³u najczêœciej i najliczniej wystêpuje Polygonum bistorta (S = V, D = 1977), natomiast Cirsium oleraceum spotykany jest z mniejsz¹ sta³oœci¹ i pokry- ciem (S = IV, D = 1586) – tab. 1. Zbiorowisko nale¿y do bogatych florystycznie, liczba gatunków w zdjêciu waha siê od 24 do 41, przeciêtnie wynosi 30. Ze wzglêdu na znacz¹ce wartoœci cech syntetycznych, jakie osi¹gn¹³ œmia³ek darniowy (S = V, D = 1886), fitocenozy tego zespo³u zaliczono do podzespo³u A.-C. deschampsiaetosum, wyró¿nionego przez KOCHANOWSK¥(1971). P³aty zespo³u s¹ najbardziej wartoœciowe w obrêbie rzêdu Molinietalia (GRYNIA, 1974),traktowane s¹ jako œrednio wydajne ³¹ki koœne (KUCHARSKI, 1999). ANIO£-KWIATKOWSKAi DAJDOK(1993) uznali w obrêbie zespo³u facjê z Polygonum bistorta za cenniejsz¹ gospodarczo od facji z Cirsium olera- ceum, gdy¿ p³aty z rdestem wê¿ownikiem zawieraj¹ wiêcej gatunków œwie¿ych ³¹k, a wysepki z ostro¿eniem warzywnym s¹ omijane przez byd³o.

W obrêbie badanych ³¹k czêsto notowano fitocenozy z dominacj¹ Alopecurus pra- tensis (zespó³ Alopecuretum pratensis). Wiêkszoœæ p³atów zespo³u wystêpuje na glebie organicznej oodczynie lekko kwaœnym lub obojêtnym (pH(KCl)waha siê od 6,2 do 6,8).

Gatunek charakterystyczny zespo³u – Alopecurus pratensis jest sta³ym sk³adnikiem zbiorowiska (S = V) i dominuje pod wzglêdem pokrycia (D = 5208). Œrednia liczba gatunków w zdjêciu wynosi 24. W ka¿dym p³acie odnotowano powy¿ej 20 taksonów, zaœ ³¹cznie w zbiorowisku stwierdzono ich 85. Rz¹d Molinietalia reprezentuje 17, a rz¹d Arrhenatheretalia – 12 gatunków charakterystycznych. W opisanych p³atach roœlinnoœci wyró¿niono wariant zwi¹zany z siedliskami wilgotniejszymi oraz z suchszymi. Pierw- szy wariant cechuje siê liczniejszym udzia³em gatunków z rzêdu Molinietalia (17) i klasy Phragmitetea (6 taksonów). Wariant ten mo¿na uznaæ za ZA£USKIM(1989) jako wariant z Deschampsia caespitosa (D = 763). Wariant siedlisk suchszych, o ni¿szym poziomie wód gruntowych, wyró¿niono na podstawie udzia³u w zbiorowisku gatunków zwi¹zku Arrhenatherion i rzêdu Arrhenatheretalia. ZA£USKI (1989) takie fitocenozy zaliczy³ do wariantu z Dactylis glomerata. Zespó³ Alopecuretum pratensis jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych i najwa¿niejszych gospodarczo zbiorowisk ³¹kowych w wielu czêœciach kraju (ZA£USKI,1989; FIJA£KOWSKI i CHOJNACKA-FIJA£KOWSKA, 1990; TR¥BAi WY£UPEK, 1993; KUCHARSKI, 1999; WY£UPEK, 1999; KRYSZAK, 2001).

£¹ki wyczyñcowe nale¿¹ do najcenniejszych typów u¿ytków zielonych, dostarczaj¹ znacznych iloœci paszy o wysokiej wartoœci u¿ytkowej. Obni¿anie poziomu wody grun- towej i ubo¿enie siedlisk powoduje, ¿e obszar naturalnych ³¹k wyczyñcowych w Polsce zmniejsza siê (WY£UPEK, 1999).

Zespó³ Holcetum lanati w zachodniej czêœci Pojezierza Drawskiego wystêpuj¹ naj- czêœciej na glebach mineralno-murszowych, rzadziej torfowo-murszowych. Odczyn wierzchniej warstwy gleby jest kwaœny lub lekko kwaœny (pH(KCl)waha siê od 4,5 do 6,3) –tab. 1. W p³atach dominuje Holcus lanatus (S = V, D = 4500). Du¿y (S = IV) sto- pieñ sta³oœci w zespole osi¹gaj¹ tak¿e: Deschampsia caespitosa i Lychnis flos-cuculi

97

(14)

z rzêdu Molinietalia; Cerastium holosteoides, Rumex acetosa i Ranunculus acris z klasy Molinio-Arrhenatheretea. W zdjêciach fitosocjologicznych zespo³u notowano 18–32 gatunków, œrednio 25. £¹cznie w zbiorowisku stwierdzono obecnoœæ 67 gatunków roœlin. Zespó³ Holcetum lanati wed³ug KUCHARSKIEGO(1999) jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych na obszarze kraju. Wystêpowanie Holcus lanatus odnotowuje siê zwykle w pó³naturalnych oraz antropogenicznych zbiorowiskach ³¹kowych i pastwiskowych, na poboczach dróg i suchych murawach, wysychaj¹cych torfowiskach, w lasach na polanach, przesiekach i zrêbach, w uprawach zbó¿ i roœlin okopowych oraz na torach kolejowych, podwórkach, œmietnikach i gruzowiskach (FREYi KU¯DZA£, 1996). Holcus lanatus uznawany jest za cenn¹ trawê pastewn¹ i wa¿ny gatunek przeciwerozyjny (ZIELE- WICZ i KOZ£OWSKI, 2006). KUTYNAi WSP. (2008) wyró¿nili zespó³ Holcetum lanati w uprawie wierzby wiciowej (Salix viminalis). Wystêpowa³ on na czarnej ziemi (9 D ps·pglp:ps) o odczynie obojêtnym gleby (pH(KCl)6,3–6,9) i zawartoœci próchnicy od 1,8 do 2,4%. W strukturze zespo³u wyró¿nili wariant z Poa pratensis i wariant z Urtica dioica.

Fitocenozy zespo³u Ranunculo-Agropyretum repentis zlokalizowane s¹ w zachodniej czêœci Pojezierza Drawskiego na niewielkich obszarach ³¹k, wykorzystywanych najczê- œciej jako pastwiska. W wiêkszoœci pod³o¿em tych fitocenoz jest gleba mineralna.

Odczyn jej wierzchniej warstwy jest kwaœny (pH(KCl)mieœci siê w w¹skim zakresie od 4,8 do 5,2). Dominuj¹cym gatunkiem w zbiorowisku jest Elymus repens (S = V, D = 5250) – tab. 1. Na uwagê zas³uguje tak¿e obecnoœæ Alopecurus geniculatus, naj- prawdopodobniej jest to pozosta³oœæ poprzedniego zbiorowiska, zanikaj¹cego w skutek zmiany stosunków wodnych. Zespó³ Ranunculo-Agropyretum repentis reprezentuje ³¹ki o niewielkiej wartoœci gospodarczej, bywaj¹ one czêsto zalesiane, b¹dŸ zaorywane i obsiewane szlachetnymi odmianami traw (KUCHARSKI,1999).

Zbiorowisko Poa pratensis-Festuca rubra wystêpuje g³ównie w pó³nocnej czêœci badanego obszaru. Fitocenozy zasiedlaj¹ najczêœciej gleby mineralne. Odczyn gleb jest kwaœny lub lekko kwaœny (pH(KCl)waha siê od 4,5 do 5,6). Ze wzglêdu na zró¿nicowane uwilgotnienie pod³o¿a wyró¿niono wariant z liczniejszym udzia³em gatunków rzêdu Arrhenatheretalia oraz wariant z Deschampsia caespitosa. Na siedliskach suchszych, dominuje Festuca rubra, g³ównie pod wzglêdem pokrycia, która osi¹ga w tych p³atach wspó³czynnik pokrycia równy 4750. Znacznie mniejsze pokrycie odnotowano w przy- padku Poa pratensis (D = 670). Na uwagê zas³uguje wiêcej gatunków ze zwi¹zku Arrhe- natherion (6) i rzêdu Arrhenatheretalia (7 gatunków) ni¿ gatunków siedlisk wilgotnych z rzêdu Molinietalia (2 taksony). Pod³o¿a wariantu z Deschampsia caespitosa charakte- ryzuj¹ siê ni¿szymi wartoœciami pH w porównianiu z wariantem suchym. W fitoceno- zach dominuj¹, pod wzglêdem pokrycia, Poa pratensis (D = 4250) i Festuca rubra (D = 1875). Wilgotny charakter pod³o¿a podkreœla udzia³ gatunków z rzêdu Molinietalia i ni¿szych syntaksonów (³¹cznie 13 gatunków charakterystycznych). Charakteryzuje siê on ubogim pod wzglêdem troficznym siedliskiem oraz zwiêkszonym udzia³em gatun- ków z rzêdu Molinietalia. Z gatunków charakterystycznych klasy Molinio-Arrhenathe- retea wystêpuj¹: Holcus lanatus, Rumex acetosa, Plantago lanceolata, Alopecurus pra- tensis i Ranunculus acris, zasiedlaj¹ one zarówno siedliska suche, jak i wilgotne, osi¹gaj¹c w nich V lub IV stopieñ sta³oœci. Z gatunków towarzysz¹cych – IV stopieñ sta³oœci osi¹ga Stellaria graminea. £¹cznie w p³atach zbiorowiska stwierdzono 73 tak-

98

(15)

sony roœlin, œrednia ich liczba w zdjêciu fitosocjologicznym wynosi 22 (minimalnie 19, maksymalnie 26). Wariant z Deschampsia caespitosa wyró¿nili tak¿e FIJA£KOWSKI

i CHOJNACKA-FIJA£KOWSKA(1990). WY£UPEK(1999) uzna³a omawiany fitocenon za œrednio bogaty florystycznie, odnotowa³a w nim 133 gatunki, œrednio 24 taksony w 1 zdjêciu. ZA£USKI(1989) okreœli³ zbiorowisko jako bardzo ubogie florystycznie. Jest ono u¿ytkiem o niedu¿ej wartoœci gospodarczej (ZA£USKI, 1989; KUCHARSKI, 1999;

WY£UPEK, 1999).

Fitocenozy zespo³uArrhenatheretum elatioris(tab. 1) wystêpuj¹ w obrêbie ³¹k, naj- czêœciej na ciep³ych, nieu¿ytkowanych zboczach. Pod³o¿e stanowi gleba mineralna o odczynie zbli¿onym do obojêtnego (pH(KCl)waha siê od6,2 do 6,9) – tab. 1.W zbioro- wisku dominuje Arrhenatherum elatius (S = V, D = 4321). Rajgras wynios³y, podobnie jak towarzysz¹ce mu dwuliœcienne byliny rzêdu Arrhenatheretalia i klasy Molinio-Arr- henatheretea, Ÿle znosi niskie koszenie, wypasanie i udeptywanie(KUCHARSKI, 1999).

Zsiedlisk suchych wypierany jest przez Hieracium pilosella. Innygatunek charaktery- styczny zespo³u Tragopogon pratensis, osi¹ga IV stopieñ sta³oœci, a jego wspó³czynnik pokrycia jest ma³y (D = 71). Z gatunków osi¹gaj¹cych V stopieñ sta³oœci, dwa reprezen- tuj¹ zwi¹zek Arrhenatherion elatioris, s¹ to: Galium mollugo i Knautia arvensis, a jeden takson – Achillea millefolium jest charakterystyczny dla klasy Molinio-Arrhenatheretea.

W IV stopniu sta³oœci odnotowano gatunki charakterystyczne rzêdu Arrhenatheretalia – Dactylis glomerata i Taraxacum officinale, a z klasy Molinio-Arrhenatheretea: Poa pra- tensis, Rumex acetosa, Cerastium holosteoides i Plantago lanceolata. £¹cznie we wszystkich p³atach zespo³u stwierdzono obecnoœæ 110 gatunków roœlin. Mimo du¿ego znaczenia przyrodniczego i gospodarczego, pó³naturalne, bogate florystycznie ³¹ki raj- grasowe nale¿¹ do zbiorowisk nara¿onych na wyginiêcie (BRZEGi WOJTERSKA, 1996, 2001).

Zespó³ Viscario-Festucetum rubrae jest rzadko notowany na terenie badañ. Gatunki charakterystyczne zespo³u – Viscaria vulgaris i Festuca rubra wystêpuj¹ w V stopniu sta³oœci (tab. 1), przy czym smó³ka pospolita osi¹ga wiêkszy wspó³czynnik pokrycia (D = 2400) ni¿ kostrzewa czerwona (D = 880). Z klasy Molinio-Arrhenatheretea czêsto (S = IV) wystêpuj¹: Arrhenatherum elatius, Achillea millefolium i Dactylis glomerata.

Bogactwo i zró¿nicowanie florystyczne zespo³u wynika z ró¿nego odczynu powierzch- niowej warstwy gleby. Na powierzchniach gleby o odczynie kwaœnym i lekko kwaœnym (pH(KCl)5,1–5,7) liczn¹ grupê (10 gatunków) w zespole stanowi¹ taksony z klasy Koele- rio glaucae-Corynephoretea canescentis. Spoœród nich we wszystkich p³atach odnoto- wano Helichrysum arenarium i Trifolium arvense. Sta³ym sk³adnikiem tych fitocenoz jest równie¿ Hieracium pilosella – gatunek charakterystyczny klasy Nardo-Callunetea.

P³aty wystêpuj¹ce na glebach o odczynie obojêtnym (pH(KCl) 6,7–6,8), z niewielk¹ zawartoœci¹ wêglanu wapnia, charakteryzuj¹ siê licznym udzia³em gatunków z klasy Festuco-Brometea. We wszystkich zdjêciach wystêpuj¹: Anthyllis vulneraria, Anthemis tinctoria, Centaurea scabiosa i Artemisia campestris. Ponadto w fitocenozach zespo³u odnotowano obecnoœæ gatunków z klasy Artemisietea, przy czym najwiêksz¹ sta³oœæ osi¹gnê³y: Melandrium album (S = IV) oraz Artemisia vulgaris i Melilotus officinalis (S = III). Z gatunków, reprezentuj¹cych zbiorowiska ciep³olubnych okrajków, w III stop- niu sta³oœci wystêpuj¹ Silene nutans i Trifolium medium. W p³atach badanej fitocenozy

99

(16)

notowano œrednio 27 gatunków (24–32). £¹cznie w zespole stwierdzono 74 taksony roœlin. Najpiêkniej zespó³ prezentuje siê wiosn¹, w trakcie masowego kwitnienia smó³ki pospolitej.

4. Wnioski

• Zró¿nicowane warunki glebowe oraz intensywnoœæ u¿ytkowania ³¹k umo¿liwiaj¹ rozwój ró¿norodnym fitocenozom ³¹kowym. £¹cznie odnotowano 11 zbiorowisk z klasy Molinio-Arrhenatheretea.

• Najcenniejsze gospodarczo zbiorowiska na badanym terenie to – Angelico-Cir- sietum oleracei i Alopecuretum pratensis.

• Z wyró¿nionych zbiorowisk najbogatszym florystycznie jest zespó³ Arrhenathe- retum elatioris, najubo¿szym – Scirpetum sylvatici.

• Zespó³ Arrhenatheretum elatioris uznany zosta³ za lokalnie zagro¿ony wyginiê- ciem. Wed³ug kategorii zagro¿eñ zbiorowisk roœlinnych opracowanych dla Wiel- kopolski – 4 zespo³y: Filipendulo-Geranietum, Scirpetum sylvatici, Ange- lico-Cirsietum oleracei i Arrhenatheretum elatioris s¹ nara¿one na wyginiêcie, a jeden – Epilobio-Juncetum effusi charakteryzuje siê nieokreœlonym stopniem zagro¿enia.

Literatura

ANIO£-KWIATKOWSKAJ., DAJDOKZ., 1993. Roœlinnoœæ wschodniego krañca Równiny Oleœnic- kiej. I. Naturalne, pó³naturalne i antropogeniczne zbiorowiska roœlinne. Acta Universitatis Wratislaviensis, Prace Botaniczne, LV, 5–96.

BARABASZB., 1994. Wp³yw modyfikacji tradycyjnych metod gospodarowania na przemiany roœlinnoœci ³¹k z klasy Molinio-Arrhenatheretea. Wiadomoœci Botaniczne, 38 (1/2), 85–94.

BARABASZ-KRASNYB., 2002. Sukcesja roœlinnoœci na ³¹kach, pastwiskach i nieu¿ytkach porol- nych Pogórza Przemyskiego. Fragmenta Floristica et Geobotanika Polonica, Supplemen- tum 4, ss. 81.

BRZEGA., WOJTERSKAM., 1996. Przegl¹d systematyczny zbiorowisk roœlinnych Wielkopolski wraz z ocen¹ stopnia ich zagro¿enia. Badania Fizjograficzne nad Polsk¹ Zachodni¹, B, 45, 7–40.

BRZEGA., WOJTERSKAM., 2001. Zespo³y roœlinne Wielkopolski, ich stan poznania i zagro¿enie.

W: Szata roœlinna Wielkopolski i Pojezierza Po³udniowopomorskiego. WOJTERSKAM.

(red.). Przewodnik sesji terenowych 52 Zjazdu PTB, Poznañ, 39–110.

CZY¯H., GOSA., KITCZAKT., TRZASKOŒM.,1999. Charakterystyka od³ogowanych ³¹k w Doli- nie Dolnej Warty. Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis, Agricultura, 197 (75), 55–58.

DZWONKOZ.,2007. Przewodnik do badañ fitosocjologicznych. Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagielloñskiego, Poznañ–Kraków, ss. 304.

FIJA£KOWSKID.,CHOJNACKA-FIJA£KOWSKAE.,1990. Zbiorowiska z klas Phragmitetea, Moli- nio-Arrhenatheretea, Scheuchzerio-Caricetea fuscae w makroregionie lubelskim. Rocz- niki Nauk Rolniczych, Seria D, Monografie 217, PWN, Warszawa, ss. 414.