Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis
Studia Linguistica 15 (2020)
ISSN 2083-1765 Tom dedykowany Pani Profesor Elżbiecie Rudnickiej-Firze DOI 10.24917/20831765.15.27
Karolina Wróbel-Kącka
ORCID 0000-0001-6812-6732
Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków
Językowo-kulturowy obraz ziemi bocheńskiej utrwalony w mikrotoponimii gminy Żegocina
Słowa kluczowe: toponimia, lingwistyka kulturowa, językowy obraz świata, nazwy miejscowe, nazwy terenowe, gwara
Keywords: toponymy, cultural linguistic, linguistic image of the world, place names, local names, dialect
Niniejszy artykuł jest próbą rekonstrukcji językowo-kulturowego obrazu świa- ta ziemi bocheńskiej utrwalonego w toponimach gminy Żegocina. Analiza ta przeprowadzona zostanie w kontekście badań lingwistyki kulturowej, tj. we- dług jednej z jej podstawowych kategorii, jaką jest JOS.
Definicję JOS-u rozumiem za Bartmińskim jako „zawartą w języku różnie zwerbalizowaną interpretację rzeczywistości dającą się ująć w postaci zespo- łu sądów o świecie” (Bartmiński 2006: 12). Sądy te mogą być rekonstruowa- ne m.in. w oparciu o materiały gramatyczne czy leksykalne, a także utrwaloną w języku: wiedzę potoczną, przekonania oraz wierzenia (tamże). Kategoria ta jest ponadto ściśle związana z pojęciem konceptualizacji oraz kategoryzacji rze- czywistości. Język bowiem nie odtwarza i nie kreuje rzeczywistości, lecz ją in- terpretuje (Bartmiński 2007: 14).
Zgromadzone w niniejszym artykule nazwy będą zatem eksponować te ce- chy obiektu, które w momencie nominacji wydały się użytkownikowi istotne, wskazując przy tym, w jaki sposób mieszkańcy postrzegali i wartościowali ota- czającą ich rzeczywistość (Tokarski 2001: 343)1.
Mając na uwadze, że założenia lingwistyki kulturowej skoncentrowane są wokół badania relacji zachodzących między językiem a kulturą, należy zazna- czyć, że współcześnie powstaje bardzo wiele prac, które jako źródło wiedzy
1 Badania JOS-u na gruncie polskim prowadzone były od końca lat 70. XX w. Praca nad ję- zykiem w tym ujęciu dokonywana była głównie przez językoznawców z dwóch ośrodków nauko- wych: lubelskiego (m.in. J. Bartmiński, R. Tokarski, A. Pajdzińska) oraz wrocławskiego (m.in. J. Anu- siewcz, A. Dąbrowska, M. Fleischer), którzy rezultaty swoich badań prezentowali m.in. na łamach tzw. lubelskiej czerwonej serii, a także w czasopiśmie „Etnolingwistyka” oraz wrocławskiej serii
„Język a Kultura”.
o świecie, traktują nazwy własne. Wymienić możemy tu między innymi publika- cje dotyczące toponimii: Lech-Kirsten (2013), Jędrzejko (2000), Myszka (2006), Jelonek (2015, 2018); antroponimii: Skowronek (2013, 1997, 2001), Rudnicka- -Fira (2007), Ziajka (2014) czy chrematonimii: Afeltowicz (2014), Rzetelska- -Feleszko (2003), Młynarczyk (2015).
Wykorzystany na potrzeby niniejszego artykułu materiał toponimiczny, liczący 192 jednostki, zgromadzony został w latach 2015–2018 na podstawie rozmów z 60 najstarszymi mieszkańcami każdej z należących do gminy wsi2. Dzięki pozyskanym informacjom, dotyczącym użycia oraz motywacji nazwo- twórczej mikrotoponimów możliwe było zrekonstruowanie, a także zinterpre- towanie zawartego w nich językowo-kulturowego obrazu dawnej wsi oraz jej mieszkańców. Zanim jednak przejdę do analizy tych nazw, przybliżę kilka infor- macji na temat badanego regionu.
Żegocina usytuowana jest w województwie małopolskim, w powiecie bo- cheńskim. Położona jest w okolicy podgórskiej, pomiędzy Beskidem Wyspowym oraz Pogórzem Wiśnickim. Osada ta jest siedzibą gminy, obejmującej takie miejscowości: Łąkta Górna, Rozdziele, Bytomsko oraz Bełdno (Sulimierski, Chlebowski, Walewski 1880: 141). Żegocina założona została najprawdopo- dobniej w XII wieku przez Wierzbiętę, za czasów panowania króla Bolesława Krzywoustego (Morawski 1906: 14), natomiast po raz pierwszy udokumento- wano ją w roku 1293, jako Poręba Żegota bądź też Wola Żegota. Współcześnie powierzchnia gminy wynosi 35 km2 i zamieszkiwana jest przez około 5 tys.
mieszkańców. Dzięki licznym szlakom turystycznym posiada ona korzystne warunki dla pieszych wycieczek, zwłaszcza w paśmie Łopusz, Jeziernika oraz Kobyły (Wojnarski 1967: 51).
Obraz, jaki wyłania się ze zgromadzonych nazw, to przede wszystkim obraz wiejskiej przyrody, kultury, a także dawnych stosunków własnościowych.
Wiele spośród zgromadzonych toponimów reprezentuje kategorię nazw topograficznych, których znaczna część odnosi się do ukształtowania oraz po- łożenia obiektu3, są to np. Brzeg4, gw. Bžyk od ap. brzeg; Doliny, gw. Dol’iny od ap. dolina; Góry, gw. Gury od ap. góra; Nadole, gw. Nadole od wyr. przyim. na dole; Nagórze, gw. Naguže od wyr. przyim. na górze; Na Źbyrku, gw. Na Źbyrku od wyr. przyim. na źbyrku od ap. źbyrek5 ‘teren nierówny, pofałdowany’; Nizowa, gw. Ń'izovo od ap. niz; Paryje, gw. Porye od ap. paryja ‘zagłębienie terenu z wy- sokimi, stromymi brzegami’; Przysłup, gw. Pšysp od ap. przysłup ‘miejsce na szczycie góry, przełęcz’; Stroń, gw. Stroń od ap. strona ‘przestrzeń na krawędzi
2 Część materiału językowego wykorzystana została w innym artykule: Wróbel 2019.
3 Klasyfikacja nazw, z niewielkimi modyfikacjami, przyjęta została za podziałem stworzo- nym przez H. Kurek (2002).
4 W artykule nie podaję znaczeń wyrazów powszechnie znanych. W przypadku gdy motywa- cja nazwy jest niejasna, umieszczam ją w przypisie.
5 Znaczenie podstaw motywujących przytaczam za Słownikiem staropolskim, Słownikiem polszczyzny XVI w., Słownikiem języka polskiego S. B. Lindego, Słownikiem warszawskim, Słownikiem języka polskiego PWN: https://sjp.pwn.pl [dostęp: 15.12.2019], a także Słownikiem gwar polskich J. Karłowicza.
czegoś’; Wierzchowina, gw. V́eškov́ina od ap. wierzchowina; Skrzydłówka6, gw.
Skšydufka od ap. skrzydło ‘jedna z części składowych większego przedmiotu, sprzętu, zwykle znajdująca się z boku, często ruchoma’; Zapaść, gw. Zapość od ap. zapaść ‘stać się wklęsłym lub zagłębić się’, jego wielkości oraz kształtu jak m.in.: Na Bani, gw. Na Bańe od wyr. przyim. na banie, ap. bania ‘coś wypukłego, pękatego, wydętego, kulistego’; Na Garbie, gw. Na Gorb’e od wyr. przyim. na gar- bie od ap. garb ‘wszelka wypukłość, wzniesienie, nierówność’; Na Zakrętach, gw.
Na Zokryntax od wyr. przyim. na zakrętach, ap. zakręt; Okrąg, gw. okronk od ap. okrąg, a także jego naturalnych właściwości jak np.: Glinki, gw. Gl’ink’i od ap. glinka; Kamienie, gw. Koḿeńe od ap. kamień; Moczary, gw. Mocary od ap. mo- czar; Na Bagnie, gw. Na Bogńe od wyr. przyim. na bagnie, ap. bagno; Na Uwrociu, gw. Na Uvroću od wyr. przyim. na uwrociu, ap. uwrocie ‘miejsce na skraju pola od drogi lub miejsce przy końcu bruzdy, gdzie oracz zawraca pług przy orce’;
Skała, gw. Skoa od ap. skała; Ugór, gw. Ugor od ap. ugór ‘pole nieuprawiane przez dłuższy czas’.
Powszechne są również nazwy wskazujące na występującą na tym terenie faunę i florę, np.: Brzeziny, gw. Bžyźiny od ap. brzezina; Bucze, gw. Buce od ap.
buk; Chrusty, gw. Xrusty od ap. chrust ‘gąszcz, zarośla’; Dąbry, gw. Dombry od ap.
dąb; Jałowcowskie, gw. oofcofsk’e od ap. jałowiec; Kiciny, gw. K’ićiny od ap. kici- na ‘latorośl, różdżka z iglicami sosny, szpilki drzew iglastych’; Knieje, gw. Kńee od ap. knieja ‘wielki gęsty las’; Kosówka, gw. Kosufka od ap. kosówka ‘kosodrze- wina: zwarte zarośla utworzone przez te krzewy’; Mały Lasek7, gw. Moy Losek od przym. mały i ap. lasek; Paprocie, gw. Paproće od ap. paproć; Osice, gw. ośice od ap. osika; Psiorki, gw. Pśork’i ap. psior ‘ostra trawa’; Koniówka, gw. Końiufka od ap. koń; Szklarka, gw. Sklorka od ap. szklarka ‘zielona ważka o czterech prze- zroczystych skrzydłach’; Wilczy Rynek8, gw. V́ilcy Rynek od przym. wilczy i ap.
rynek; Za Grabem, gw. Za Grobem od wyr. przyim. za grabem, ap. grab; Za Lipy, gw. Za L’ipy od wyr. przyim. za lipy; Lisówki, gw. L’isufk’i od ap. lis; Sikornice, gw.
Śikorńice od ap. sikora oraz charakter występujących wód powierzchniowych:
Jeziernik, gw. eźerńik od ap. jezioro; Potoki, gw. Potok’i od ap. potok; Rdzawki, gw.
Rofk’i od ap. rdzawka ‘woda rdzawa’; Rzeczki, gw. Žyck’i od ap. rzeka; Stawiska, gw. Stov́iska od ap. staw.
Kolejną kategorię tworzą nazwy kulturowe, które dostarczają informacji na temat rolniczego charakteru obiektu, są to m.in. Baranówka, gw. Boronufka od ap. baran; Buraczysko, gw. Burocysko od ap. burak; Ciupagówka9, gw. Ćupogufka od ap. ciupaga; Koziówka, gw. Koźiufka od ap. koza; Maliniska, gw. Malińiska od ap. malina; Na Ogród, gw. Na ogrut od wyr. przyim. na ogród; Na Stodolczysku, gw. Na Stodolcysku od wyr. przyim. na stodolczysku, ap. stodoła; Oborzyska, gw.
6 Nazwa zestawiona; została ona nadana najprawdopodobniej dlatego, że początkowo zie- mie te stanowiły odrębną osadę, która z czasem została dołączona do wsi, tworząc jedną z jej bocz- nych części.
7 Nazwa zestawiona.
8 Nazwa została nadana najprawdopodobniej dlatego, że na terenie tym przebywały wilki.
9 Przed II wojną światową, znajdujące się na tym terenie drzewa, zostały wycięte, a następ- nie wykarczowane w celu pozyskania miejsca pod budowę domów i nowych pól uprawnych.
obožyska od ap. obora ‘pomieszczenie dla bydła’; Pasternik, gw. Posterńik od ap. pasternik ‘teren przeznaczony do wypasu bydła’; Pastwisko, gw. Paśv́isko od ap. pastwisko; Sadek, gw. Sodek od ap. sad; Skotnica, gw. Skotńica od ap. skotnica
‘miejsce wypasu bydła’, Wygony, gw. Vygony od ap. wygon ‘wspólne pastwisko wiejskie’, a także jego funkcji użytkowych10 jak np. Cegielnia, gw. Cyelńa od ap.
cegielnia; Folwark, gw. Folvork od ap. folwark ‘duże gospodarstwo rolne wraz z zabudowaniami’; Karczma, gw. Korcma od ap. karczma; Kuźnia, gw. Kuźńa od ap. kuźnia; Kowalisko, gw. Kovol’isko od ap. kowal; Młyńsko, gw. Myįsko od ap. młyn; Ratusz11, gw. Rotus od ap. ratusz ‘budynek będący siedzibą miejskich władz administracyjnych’; Troc, gw. Troc od ap. gwar. troc ‘tartak’.
Nierzadko nazwy zawarte w tej grupie wskazują także na pamiątkowy i okolicznościowy charakter obiektów, jak np.: Do Krzyża, gw. Do Kšyza od wyr. przyim. do krzyża; Gródek, gw. Gródek od ap. gród ‘miejsce obronne oto- czone ostrokołem, rowem, wałem lub murami’; Pustka12, gw. Pustka od ap.
pustka ‘obszar niezaludniony lub opuszczony przez ludzi’; Węgry, gw. Vyngry od. n. miejs. Węgry13; Zakazaniec, gw. Zokozańec od ap. zakaz ‘zarządzenie lub polecenie zabraniające czegoś’14. Kategorię tę tworzą ponadto nazwy określają- ce funkcje oraz dawne stosunki prawno-własnościowe15: Dział, gw. oł od ap. dział ‘podział, dzielenie, rozdzielenie (szczególnie majątku)’; Dzielnice, gw.
elńice od ap. dział; Granice, gw. Grońice od ap. granica ‘linia, pas rozdzielający dwa obszary’; Ordynaria16, gw. ordynaria od ap. ordynaria ‘część zarobków oficjalistów dworskich i robotników rolnych w dawnych majątkach ziemskich, wypłacana w naturze’; Pańskie, gw. Paįsk’ie od ap. pański ‘będący własnością pana, należący do pana’; Za Dworem, gw. Za Dvorem od wyr. przyim. za dworem.
Wśród zebranych nazw dużą grupę tworzą nazwy dzierżawcze, które wska- zują na: nazwisko właściciela obiektu17 np.: Adamczyki, gw. Adomcyk’i od n. os. Adamczyk; Biedroniówka, gw. Bidrońiufka od n. os. Biedroń; Gryberówka, gw.
Gryberufka od n. os. Gryber; Janickówka, gw. anickufka od n. os. Janiczek; Kamionki, gw. Kaḿoŋk’i od n. os. Kamionka; Kucki, gw. Kuck’i od n. os. Kuc; Madejówka, gw.
Modeįufka od n. os. Madej; Mleczków, gw. Mlyckuf od n. os. Mleczko; Na Cholocinym,
10 W kategorii tej uwzględnione zostały wszelkie znajdujące się na danym terenie obiekty, pełniące funkcje gospodarcze, przemysłowe czy usługowe.
11 W pobliżu nazywanego pola znajdował się ratusz.
12 Jest to obszar, na którym dawniej w skutek epidemii cholery zmarli wszyscy mieszkańcy zamieszkujący ten teren.
13 W czasie I wojny światowej na terenie tym najprawdopodobniej stacjonowały wojska węgierskie.
14 W czasie II wojny światowej w lesie tym rozstrzeliwano Żydów, dlatego też mieszkający w jego pobliżu ludzie w obawie o swoje bezpieczeństwo, stworzyli zakaz, który uniemożliwiał wej- ście na jego teren.
15 Przez kategorię tę rozumiem wszelkie regulowane prawnie bądź społecznie działania, np.
dotyczące podziału ziem czy wyznaczania ich granic.
16 Teren wsi został tak nazwany dlatego, że zamieszkiwany był przez osoby, które otrzymy- wały w ramach swojej dworskiej pracy zapłatę w postaci ordynariów.
17 Nazwy te wskazują na właściciela obiektu. W podstawie nazwy znajduje się nazwisko, imię bądź przezwisko właściciela.
gw. na Xoloćinym od n. os. Cholota; Na Ziębówkę, gw. Na Źymbufke od n. os. Zięba;
Ogielówka, gw. ogįelufka od n. os. Ogiela; Piechówka, gw. P’exufka od n. os. Piech;
Repetówka, gw. Rypetufka od n. os. Repeta; Sutorowe, gw. Sutrove od n. os. Sutor;
Za Walerem, gw. Za Volyrem od n. os. Waler; Szewczykówka, gw. Sefcykufka od n.
os. Szewczyk; Wronówka, gw. Vronufka od n. os. Wrona; jego imię np.: Błaskówka, gw. Boskufka od n. os. Błażej; Bernardówka, gw. Bernordufka od n. os. Bernard;
Do Feliksa, gw. Do Fel’iksa od n. os. Feliks; Do Hunorki, gw. Do Xunork’i od n. os.
Honorata; Do Kaźmirczaka, gw. Do Kaźḿircoka od n. os. Kazimierz; Do Mateusiaka, gw. Do Mateuśoka od n. os. Mateusz; Do Rudolfowej, gw. Do Rudolfoveį od n. os.
Rudolf; Do Smula, gw. Do Smula od n. os. Samuel; Do Tomsika, gw. Do Tomśika od n. os. Tomasz; Do Wilha, gw. Do Vilxa od n. os Wilhelm; Jacusioki, gw. acuśok’i od n. os. Jacenty; Markowe, gw. Morkove od n. os. Marek; Łukaszówka, gw. uko- sufka od n. os. Łukasz; Tomaszówka, gw. Tomosufka od n. os. Tomasz; U Brydy, gw. U Brydy od n. os. Brygida; U Neguski, gw. U Nyguski od n. os. Kunegunda;
Wiktorówka, gw. V́iktorufka od n. os. Wiktor; Witkówka, gw. V́itkufka od n. os.
Witek; przezwisko18 np.: Golonkówka, gw. Golonkufka od cz. golić ‘oszukiwać, na- ciągać ludzi, pozbawiać ich pieniędzy’19; Do Bogacza, gw. Do Bogoca od ap. bogacz
‘bogaty człowiek’; Do Chmielnika, gw. Do Xḿelńika20 od ap. chmiel; Do Owieczki21, gw. Do ov́eck’i od ap. owieczka; Do Prawego22, gw. Do Provygo od czas. prawo- wać pot. ‘spierać się, kłócić’; Kędziory23, gw. Kynory od ap. kędzior ‘włosy wijące się, ułożone, układające się w pukle, w loki’; Kuce24, gw. Kuce od ap. kuc ‘mały koń’; Kulawiaki25, gw. Kulov́ok’i od ap. kulawy; Za Pocieszką26, gw. Za Poćeskom od cz. pocieszać czy też narodowość i pochodzenie np.: Cyganówka, gw. Cygonufka od. n. os. Cygan ‘człowiek z koczowniczego plemienia indoeuropejskiego rozpro- szonego w Europie i Azji’; Do Żydów, gw. Do Žyduf od n. os. Żyd ‘człowiek narodo- wości żydowskiej’; Góralówka, gw. Gurolufka od n. os. Góral ‘człowiek mieszkają- cy, pochodzący z gór’.
Zawarty w toponimach JOS ukazuje przede wszystkim obraz wiejskiej natu- ry, kultury, a także dawnych stosunków własnościowych mieszkańców.
Na podstawie nazw topograficznych możemy uznać, że był to teren pod- górski, o dużym zalesieniu, niewielkiej ilości wód powierzchniowych, a także utrudniających uprawę na mało urodzajnych gruntach. Analizowane toponi- my wskazują na występującą na tym terenie roślinność, w której dominowały:
18 Wszystkie wymienione tutaj przezwiska poświadczone zostały przez mieszkańców wsi.
Większość z nich funkcjonuje również obecnie.
19 Nazwa została nadana zapewne dlatego, że teren ten zamieszkiwany był przez osoby nie- uczciwe, oszukujące się nawzajem.
20 Człowiek ten zajmował się uprawą chmielu.
21 Człowiek ten hodował owce.
22 Nazwa wskazuje na człowieka kłótliwego, spierającego się z sąsiadami.
23 Teren ten należał do człowieka, który miał kręcone włosy.
24 Właściciel tego terenu hodował małe konie zwane kucami.
25 Teren ten zamieszkiwany był przez rodzinę, której członkowie byli utykający.
26 Nazwa nadana zapewne dlatego, że człowiek ten pocieszał ludzi.
brzozy, dęby, buki, lipy, graby, sosny, jałowce, paprocie, a także zwierzęta, np.:
konie, lisy, wilki, sikory, szklarki27. Wśród zgromadzonych w tej grupie nazw od- naleźć możemy ponadto informacje na temat naturalnych walorów ziemi, które sprzyjały bądź też utrudniały mieszkańcom jej uprawę. Rzeczywistość ta utrwa- lona została w nazwach typu: Ugór, Źbyrek, Moczary, Ogród czy Sadek.
Tak duża liczebność toponimów topograficznych niewątpliwie świadczy o roli, jaką w życiu ówczesnych osadników odgrywały przyroda oraz środowi- sko naturalne. Wyznaczające czas siewu oraz czas zbiorów, a także czas pra- cy oraz odpoczynku, odpowiadały bowiem za organizację codziennego życia mieszkańców, stając się przy tym jednym z najważniejszych aspektów ich ży- cia (Jelonek 2018: 126). Warto także zaznaczyć, że nazwy mieszczące się w tej grupie charakteryzują się niezwykle trwałą żywotnością, dzięki czemu zawarty w nich opis rzeczywistości jest wciąż czytelny i zrozumiały.
Nazwy kulturowe z kolei ukazują obraz dawnej wsi, jako wsi rolniczej, w któ- rej dominuje silne przywiązanie oraz szacunek do uprawianej ziemi. Dowodzą tego liczne toponimy wskazujące na uprawę roślin, a także hodowlę zwierząt. Na podstawie zgromadzonych nazw geograficznych możemy wnioskować, że upra- wiano tutaj: buraki, warzywa ogrodowe, drzewa owocowe, hodowano: kozy, barany, owce, konie, a także bydło rogate. Zgromadzone w tej grupie nazwy do- starczają przy tym informacji na temat samych mieszkańców. Informują o po- dejmowanych przez nich pracach rolniczych: wypas bydła, wyrąb lasu, uprawa ziemi (Pasternik, Ciupagówka, Na Uwrociu), a także wykonywanych zawodach:
kowal, młynarz, karczmarz (Kuźnia, Młyn, Karczma). Obraz ten dopełniają po- nadto nazwy, które odzwierciedlają związaną z tym terenem wojenną historię (Gródek, Węgry, Zakazaniec) oraz istotne dla mieszkańców wydarzenia, tj. prze- szłe zarazy i epidemie (Do Krzyża, Pustka). W nazwach tych uwidacznia się po- nadto element sakralny, tj. stawianie krzyży w miejscu upamiętnienia zmarłych w wyniku chorób bądź też poległych w czasie wojny, świadczący niewątpliwie o silnym przywiązaniu mieszkańców do wartości religijnych.
W nazwach dzierżawczych natomiast widoczna jest przynależność danego obiektu do jego właściciela, a co za tym idzie, jak wskazuje Jelonek, „dążenie do wyeksponowania swojej roli w przestrzeni społecznej” przez mieszkańców (Jelonek 2018: 224). Nie sposób nie dostrzec także, że w przeważającej części nazw posesywnych podstawę stanowią nazwiska, imiona oraz przezwiska mę- skie, świadczące najpewniej o roli oraz pozycji mężczyzny w dawnej przestrzeni społecznej. Zgromadzone w tej grupie toponimy dzierżawcze oddają również dawne, wzajemne stosunki mieszkańców. Na przykładzie podstaw nazw dzier- żawczych zaobserwować możemy bowiem obecność aspektów emocjonalnych oraz wartościujących wygląd (Kędzior, Kulawiaki, Kuce) czy postawę człowieka (Golonkówka, Do Prawego, Za Pocieszką).
Odnotowane nazwy geograficzne zapisane zgodnie z wymową mieszkańców, przekonują ponadto o wciąż trwałej na tym terenie gwarze, a także o szacunku,
27 Dokumentacja historyczna potwierdza, że nazwa ta nie odnosi się do istniejącej niegdyś osady.
jaki żywią wobec niej osadnicy. Informatorzy, których wiek mieścił się między 50 a 90 rokiem życia, posługiwali się dialektem typowym dla terenu małopol- skiego, a w podawanych przez nich nazwach odnaleźć można głównie takie cechy języka, jak mazurzenie (Mocary, Šefcykófka, Tomosófka), samogłoski po- chylone (Do Bonioža, Žycki), labializacja (Do ov́eck'i, obožyska) czy zwężenia artykulacyjne (Paįsk'ie, Myįsko)28.
Wykaz skrótów
ap. – appellativum
wyr. przyim. – wyrażenie przyimkowe przym. – przymiotnik
cz. – czasownik licz. – liczebnik n. – nazwa
n. m. – nazwa miejscowa n. os. – nazwa osobowa
Bibliografia
Afeltowicz B., 2014, Kulturowe konteksty nazw szczecińskich przedszkoli publicznych, [w:] Kulturowe konteksty języka, red. B. Afeltowicz i J. Ignatowicz-Skowrońska, Szczecin, s. 9–25.
Anusiewicz J., 1995, Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wrocław.
Anusiewcz J., Dąbrowska A., Fleischer M., 2000, Językowy obraz świata i kultura: projekt koncepcji badawczej,„Język a Kultura”, t. 13: Językowy obraz świata, red. A. Dąbrow- ska, J. Anusiewicz, Wrocław, s. 11–39.
Bartmiński J., 2006, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, [w:] Językowe podstawy obrazu świata, Lublin, s. 76–88.
Cieślikowa A., Czopek-Kopciuch B., (red.), Toponimia i oronimia, Kraków 2001.
Gałkowski A., Gliwa R., (red.), 2015, Mikrotoponimy i makrotoponimy w komunikacji i li- teraturze, Łódź.
Górnowicz H., 1983, Nazwy terenowe i ich podział, [w:] Geografia nazewnicza, red.
K. Rymut, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 7–17.
Grzelakowa E., 2002, Toponim jako element językowego obrazu świata, [w:] Język polski.
Współczesność. Historia, red. W. Książek-Bryłowa, H. Duda, Lublin, s. 47–55.
Jelonek T., 2015, Językowo-kulturowy obraz wsi utrwalony w mikrotoponimach motywo- wanych elementami środowiska naturalnego oraz czynnikami kulturowymi (na przy- kładzie nazw terenowych Truskolas koło Częstochowy i wsi okolicznych), [w:] Żywa gwara. Rozważania o gwarach polskich na początku XXI wieku, red. M. Pachowicz, Tarnów, s. 77–86.
28 Trzeba jednak zaznaczyć, że mieszkańcy wsi posługujący się czystym dialektem małopol- skim należą wyłącznie do najstarszej generacji, pozostali osadnicy są „bilingwistyczni ”, tj. posługu- ją się zarówno językiem literackim, jak i gwarowym, znacznej większości jednak znany jest jedynie język ogólny.
Jelonek T., 2018, Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w mikroto- ponimach, Kraków.
Jędrzejko E., 2000, Systemy onimiczne języków a językowy obraz świata. W stronę porów- nawczej onomastyki kulturowej, „Onomastyka” XLV, s. 5–25.
Kaleta Z., 1998, Teoria nazw własnych, [w:] Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red.
E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa–Kraków, s. 15–36.
Kąś J., Kurek H., 2001, Język wsi, [w:] Język polski, red. S. Gajda, Opole, s. 440–459.
Kurek H., 2002, Językowy obraz Podkarpacia (na przykładzie mikrotoponimii Dukielszczy- zny), [w:] Rozmaitości językowe ofiarowane prof. dr. hab. Januszowi Strutyńskiemu z okazji Jego jubileuszu, red. M. Skarżyński, M. Szpiczakowska, Kraków, s. 139–164.
Lech-Kirstein D., 2013, Śląskie nazwy geograficzne jako przedmiot badań lingwistyki kul- turowej, „Onomastica” LVII, s. 175–184.
Maćkiewicz J., 2001, Kategoryzacja a językowy obraz świata, [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 47–55.
Mazur J., 2001, Dialekty, [w:] Język polski, red. S. Gajda, Opole, s. 410–411.
Młynarczyk E., 2015, Terytorialna i kulturowa identyfikacja w krakowskich nazwach firmowych, [w:] Mikrotoponimia i mikrotoponimia w komunikacji i literaturze, red.
A. Gałkowski, R. Gliwa, Łódź, s. 193–203.
Morawski Sz., 1906, Arjanie polscy (z 8-ma rycinami), Lwów.
Mrózek R., (red.), 1990, System mikrotoponimiczny Śląska Cieszyńskiego XVIII wieku, Katowice.
Myszka A., 2006, Toponimia powiatu strzyżowskiego, Rzeszów.
Rudnicka-Fira E., 2007, Najpopularniejsze imiona żeńskie w średniopolskich dokumen- tach krakowskich przejawem trwałości tradycji i kultury, „Prace Filologiczne” LIII, Warszawa, s. 479–486.
Rzetelska-Feleszko E., 2003, Nazwy dzisiejszych sklepów i firm w aspekcie kulturowym, [w:] Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie, Warszawa, s. 189–191.
Skowronek K., 1997, Polskie nazwiska a kultura. Propozycja badań kognitywnych, „Biule- tyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LIII, s. 145–156.
Skowronek K., 2001, Współczesne nazwisko polskie. Studium statystyczno-kognitywne, Kraków.
Skowronek K., 2013, Imiona „wielkomiejskie” w latach 1995–2010 w perspektywie staty- styczno-onomastycznej i społeczno-kulturowej, „Onomastica” LVII, s. 95–127.
Sulimierski F., Chlebowski B., Walewski W., 1880, Słownik geograficzny królestwa pol- skiego i innych krajów słowiańskich, t. X, Warszawa.
Szczepankowka I., 2011, Semantyka i pragmatyka językowa: słownik podstawowych pojęć z zadaniami i literaturą przedmiotu, Białystok, s. 65–76.
Tokarski R., 2001, Słownictwo jako interpretacja świata, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 343–349.
Wojnarski J., 1967, Wędrówki po ziemi bocheńskiej, [w:] Ziemia bocheńska, red. K. Szwajca, Kraków, s. 36–54.
Wróbel K., 2019, Toponimy gminy Żegocina jako przedmiot badań lingwistyki kulturowej,
„Rocznik Przemyski”, t. LV: Literatura i Język, s. 19–29.
Ziajka B., 2014, Językowo-kulturowy obraz świata społeczności wiejskiej utrwalony w przezwiskach i przydomkach (na przykładzie nieoficjalnych antroponimów miesz- kańców Zagórza i wsi okolicznych w powiecie chrzanowskim), Kraków.
Zinken J., 2015, Lubelska szkoła etnolingwistyczna a anglo-amerykańskie językoznawstwo kognitywne, „Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury”, t. 27, s. 273–277.
Linguistically-cultural image of the Bochnia land preserved in the microtoponymy of the Żegocina commune in the Bochnia poviat
Abstract
The subject of the article is the reconstruction of the image of the Bochnia land based on the analysis of toponyms collected in the commune of Żegocina. Toponymic linguistic material was examined in the context of cultural linguistics, which allowed it to reflect the image of the former village and its inhabitants, as well as to indicate the characteristic dialectal features present in this area.
