Działania Unii Europejskiej na rzecz Romów
Jolanta Szymańczak
EU activities for improving the situation of Roma
This article reviews the major policies and activities of the European Union addressing the issue of social and economic inte‑
gration of Roma which were undertaken in the last few years. After the 2004 and 2007 EU expansion majority of European Roma became European Union citizens. However, many of the 12 million Roma in Europe face discrimination, intolerance and social exclu‑
sion both in the “old” and the “new” member states. Beginning with a brief demographic and social profile of Roma, the author looks at the goals, opportunities, obstacles as well as the existing EU legislative framework for Roma integration which is imperative for the European Union and its member states.
Wprowadzenie
Romowie żyjący w Europie są największą liczebnie i jed‑
nocześnie najbardziej upośledzoną społecznie mniejszością etniczną. Według szacunków w państwach UE żyje ok. 12 mln.
Romów i jak się przewiduje w najbliższych latach ich liczba zdecydowanie się zwiększy. W starzejącej się Europie społecz‑
ność romska jest młoda; średnia wieku wynosi 25 lat (średnia UE – 40 lat), dzieci do 15 roku życia stanowią 35,7% tej grupy (w UE – 15,7%). Znacząca liczba Romów żyjących w UE to le‑
galnie przebywający obywatele państw trzecich.
Najwięcej Romów żyje w Rumunii, Bułgarii, na Węgrzech i Sło‑
wacji. Udział ludności romskiej w ogóle ludności kraju jest naj‑
wyższy w Bułgarii (ok. 10%), Słowacji (ok. 9%), Rumunii (ok. 8%) i na Węgrzech (ok. 7%). W pozostałych państwach UE wskaźnik ten waha się od 0,1% do 2%; średnia dla całej UE wynosi 1,73%.
Z cyklicznych raportów Komisji Europejskiej diagnozu‑
jących sytuację społeczno‑bytową Romów żyjących w pań‑
stwach europejskich wynika, że Romowie w porównaniu z resztą obywateli są w większym stopniu bezrobotni, ubodzy i narażeni na dziedziczenie biedy. Na ogół żyją w substandar‑
dowych osiedlach i domach, a długość ich życia jest krótsza o ok. 10–15 lat od przeciętnej. Tylko niewielki odsetek dzieci romskich uczęszcza do szkoły, a i tak w większości – mimo pra‑
widłowego rozwoju intelektualnego – do szkół specjalnych.
Autorzy tych raportów główną winą za taki stan rzeczy obar‑
czają państwa członkowskie, które nie podejmują stosownych działań by tę sytuację zmienić.
Jak pokazują badania społeczne, m.in. Agencji Praw Pod‑
stawowych, Romowie są ofiarami dyskryminacji systemowej i wielorakiej, która przejawia się w różnych formach w wielu obszarach życia społecznego (m.in. segregacja szkolna, życie w gettach, brak dostępu do usług publicznych, znikomy udział w życiu politycznym).
Sytuacja życiowa większości Romów jest sprzeczna z fun‑
damentalnymi wartościami UE, tj. równością i niedyskrymina‑
cją, wyrażanymi w przepisach prawa i politykach Unii Euro‑
pejskiej. Między innymi Dyrektywa 2000/43/WE
1nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia wszystkim obywatelom, w tym również Romom, wolnego od dyskrymi‑
nacji dostępu do edukacji, zatrudnienia, kształcenia zawodo‑
wego, służby zdrowia, ochrony socjalnej i mieszkania.
Respektowanie praw mniejszości i przeciwdziałanie wyklu‑
czeniu to podstawowa zasada Unii Europejskiej, stąd też pań‑
stwa wstępujące do Unii Europejskiej w okresie przedakcesyj‑
nym jak i po przystąpieniu do Unii wspierane są w działaniach zmierzających do przezwyciężenia dyskryminacji i wyklucze‑
nia Romów.
1
Dyrektywa Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowa‑
dzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na
pochodzenie rasowe lub etniczne.
Integracja Romów ma również określony wymiar ekono‑
miczny. Włączenie Romów do rynku pracy mogłoby przynieść wymierne korzyści gospodarcze (m.in. uaktywnienie zawodo‑
we dużej, stosunkowo młodej grupy osób w obliczu starzeją‑
cej się Europy i malejących zasobów pracy w UE, ograniczenie wydatków na pomoc społeczną, zwiększenie przychodów z podatku dochodowego).
W ocenie Komisji Europejskiej skala problemów związanych z integracją Romów, przed rozwiązaniem których stoją państwa członkowskie, jest zróżnicowana. Dlatego odpowiedzialność za integrację społeczną i ekonomiczną Romów w pierwszej kolejności leży po stronie państw członkowskich.
Unijna inicjatywa w tym zakresie ma charakter wyłącznie komplementarny i wspierający działania państw. Sprowa‑
dza się do wyznaczenia priorytetów, najważniejszych obsza‑
rów aktywności państw oraz monitoringu rozwoju sytuacji.
Głównym zadaniem Komisji Europejskiej jest wspieranie dzia‑
łalności państw członkowskich funduszami strukturalnymi oraz prawodawstwem zakazującym wszelkiej dyskryminacji w dziedzinie ekonomicznej, społecznej i politycznej.
Działania na rzecz integracji Romów stanowiły jeden z prio‑
rytetów m.in. prezydencji Francji, Hiszpanii i Węgier, a mimo to
Romowie są nadal ofiarami dyskryminacji nie tylko ze strony obywateli, ale również władz państw.
Mimo dyskursu publicznego o „niepokojącym problemie romskim”, prowadzonego przez społeczność międzynarodo‑
wą, a także wysiłków państw członkowskich i instytucji unij‑
nych zmierzających do integracji Romów, sytuacja tej społecz‑
ności w zasadzie nie ulega poprawie.
Niemniej należy podkreślić, że integracja społeczna Ro‑
mów jest szczególnie trudna ze względu na:
• ich specyficzną, hermetyczną kulturę, wynikającą z wie‑
lowiekowej izolacji i wyłączenia z głównego nurtu życia publicznego państw, w których żyją,
• zróżnicowanie tej grupy, m.in. pod względem: przyna‑
leżności etnicznej, obyczaju, języka (dialekty romani), statusu ekonomicznego, trybu życia i miejsca zamiesz‑
kania,
• niski poziom wykształcenia,
• trudności komunikacyjne (większość Romów posługuje się tylko dialektem języka romani),
• słabą samoorganizację i słabą artykulację własnych in‑
teresów.
Tab. 1. Liczba Romów w państwach UE według oficjalnych spisów ludności oraz według szacunków dokonanych w la- tach 2009–2010.
Państwo Liczba oficjalna
(ostatni spis ludności) Minimalna
liczba szacunkowa Maksymalna
liczba szacunkowa Szacowana średnia % udziału w ogóle ludności
Austria Brak danych 20 000 30 000 25 000 0,30
Belgia Brak danych 20 000 40 000 30 000 0,29
Bułgaria 370 908 700 000 800 000 750 000 10,33
Cypr 560 1 000 1 500 1 250 0,16
Republika Czeska 11 718 150 000 250 000 200 000 1,96
Dania Brak danych 1 000 10 000 5 500 0,10
Estonia 584 1 000 1 500 1250 0,10
Finlandia Brak danych 10 000 12 000 11 000 0,21
Francja Brak danych 300 000 500 000 400 000 0,62
Niemcy Brak danych 70 000 140 000 105 000 0,13
Grecja Brak danych 180 000 350 000 265 000 2,47
Węgry 190 046 400 000 1 000 000 700 000 7,05
Irlandia 22 435 32 000 43 000 37 500 0,90
Włochy Brak danych 110 000 170 000 140 000 0,23
Łotwa 8 205 13 000 16 000 14 500 0,65
Luksemburg Brak danych 100 500 300 0,06
Malta Brak danych 0 0 0 0
Niderlandy Brak danych 32 000 48 000 40 000 0,24
Polska 12 731 15 000 60 000 37 500 0,10
Portugalia Brak danych 40 000 70 000 55 000 0,52
Rumunia 535 140 1 200 000 2 500 000 1 850 000 8,32
Słowacja 89 920 400 000 600 000 500 000 9,17
Słowenia 3 246 7 000 10 000 8 500 0,42
Hiszpania Brak danych 650 000 800 000 725 000 1,57
Szwecja Brak danych 35 000 50 000 42 500 0,46
Zjednoczone
Królestwo Brak danych 150 000 300 000 225 000 0,37
Unia Europejska
ogółem 6 172 800 1,73
Źródło: Załącznik do Komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno‑Społecznego i Komitetu
Regionów Unijne ramy dotyczące krajowych strategii integracji Romów do 2020 r. KOM (2011)173 wersja ostateczna.
2. Działania UE na rzecz Romów w latach 1993–2011
Niewątpliwie rozszerzenie UE przyczyniło się do zwrócenia większej uwagi na dyskryminację i wykluczenie społeczności romskich zarówno w „nowych”, jak i „starych” państwach człon‑
kowskich.
Zainteresowanie UE sytuacją Romów nastąpiło na począt‑
ku lat 90. XX wieku. Na szczycie Rady Europejskiej w Kopenha‑
dze w 1993 r. podjęto decyzję o rozszerzeniu Unii Europejskiej o kraje Europy Środkowo‑Wschodniej. Ustalono wówczas tzw.
kryteria kopenhaskie, które określają warunki, jakie muszą spełnić państwa stowarzyszone. Te kryteria to m.in. stabilność instytucji demokratycznych, praworządność, poszanowanie praw człowieka, ochrona mniejszości narodowych, przyjęcie dorobku prawnego Unii Europejskiej.
W 1997 r. na szczycie Rady Europejskiej w Luksembur‑
gu przedstawiono – strategię umocnienia i rozszerzenia UE (Agenda 2000). Opinia Komisji Europejskiej dotycząca oceny wniosków o członkostwo, zawierała informacje o niezadowa‑
lającym respektowaniu praw mniejszości romskiej w Bułgarii, Czechach, Polsce, Rumunii, na Słowacji i na Węgrzech. Komisja Europejska została zobowiązana do regularnego sporządzania raportów o spełnianiu przez państwa kandydujące kryteriów kopenhaskich.
W 1998 r. w dokumencie Accession Partnerships dla Bułga‑
rii, Czech, Węgier i Rumunii wskazano integrację Romów jako priorytet polityczny.
W raporcie Komisji z 2000 r. podkreślano potrzebę popra‑
wy sytuacji Romów w Bułgarii, Czechach, na Węgrzech, w Ru‑
munii i na Słowacji. W Strategicznym Planie Rozszerzenia Unii (Enlargement Strategy Paper), gdzie dokonano oceny postępu w tej kwestii przez państwa kandydujące stwierdzano, że Ro‑
mowie nadal narażeni są na dyskryminację, trudności społecz‑
ne i ekonomiczne, mimo prowadzonych programów wspiera‑
nych przez środki PHARE, a niekiedy z budżetów państw.
W raporcie z 2001 r. zamieszczono informację, że we wszystkich państwach ubiegających się o przystąpienie do Unii Europejskiej, w których mieszkają Romowie, opracowano narodowe strategie przeciwdziałające dyskryminacji Romów oraz zmierzające do poprawy ich skrajnie złych warunków by‑
towych. Działania te wspierane były przede wszystkim przez Fundusz PHARE oraz środki budżetowe państw.
W lutym 2005 r. w Sofii została zainaugurowana Dekada Integracji Społecznej Romów 2005–2015. Inicjatywa została wprowadzona. przez rządy Bułgarii, Chorwacji, Czech, Węgier, Macedonii (FYROM), Rumunii, Serbii, Czarnogóry i Słowacji.
Jest ona wspierana przez Instytut Społeczeństwa Obywatel‑
skiego (OSI), Bank Światowy i wiele innych organizacji między‑
narodowych. Komitet Sterujący składa się z przedstawicieli rządów, organizacji międzynarodowych, Romów oraz Komisji Europejskiej. Celem tej inicjatywy jest poprawa sytuacji Ro‑
mów w obszarze edukacji, zatrudnienia, zdrowia i warunków mieszkaniowych.
W grudniu 2007 r. Rada Europejska uznała, że Romowie żyjący w Europie znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji.
Wezwała państwa członkowskie do podjęcia działań zmierza‑
jących do integracji i poprawy ich sytuacji. Zwróciła się też do Komisji Europejskiej o przeanalizowanie istniejących polityk i instrumentów wspólnotowych oraz przedstawienia Radzie do końca 2008 r. sprawozdania z poczynionych postępów.
W 2008 r., w odpowiedzi na wezwanie Komisja Europej‑
ska opublikowała Komunikat Niedyskryminacja i równość szans: odnowione zobowiązanie (KOM(2008) 420 wersja osta‑
teczna) oraz Raport: Community Instruments and Policies for Roma Inclusion przedstawiający unijne polityki i instrumenty, wspierające proces włączenia społecznego Romów oraz prze‑
ciwdziałanie ich dyskryminacji. W raporcie stwierdzono, że dyskryminacja i głębokie wykluczenie społeczne Romów mają charakter kompleksowy, w związku z czym rozwiązania zmie‑
rzające do poprawy sytuacji Romów, powinny koncentrować się w czterech głównych obszarach: edukacji, zatrudnienia, opieki zdrowotnej i warunków mieszkaniowych.
We wrześniu 2008 r. w Brukseli odbył się I Szczyt Unii Euro- pejskiej w sprawie Romów zorganizowany przez Komisję Eu‑
ropejską i Francuską Prezydencję Unii Europejskiej. Szczyt był pierwszym spotkaniem – tak wysokiego szczebla – wszystkich środowisk zaangażowanych w tworzenie i realizację polityki wobec Romów na poziomie europejskim, krajowym, regional‑
nym i lokalnym. W szczycie udział wzięli przedstawiciele insty‑
tucji Unii Europejskiej (Francuskiej Prezydencji, Parlamentu Europejskiego, Agencji Praw Podstawowych i Komisji Europej‑
skiej), rządów państw członkowskich i kandydujących do Unii, państw uczestniczących w Dekadzie na rzecz Włączenia Ro- mów 2005–2015, jak też przedstawiciele Romów oraz instytu‑
cji i organizacji pozarządowych zajmujących się problematyką spójności społecznej i prawami człowieka.
Uczestnicy Szczytu zgodnie uznali, że działania na rzecz włączenia społecznego i zwalczania dyskryminacji to wspólna odpowiedzialność instytucji Unii Europejskiej, rządów państw członkowskich i organizacji pozarządowych, w tym zrzeszają‑
cych Romów. Na Szczycie narodziła się idea Europejskiej Plat- formy w sprawie integracji Romów.
Pierwsze spotkanie Platformy odbyło się w 2009 r. w Pra‑
dze, po konkluzjach Rady ds. Ogólnych z dnia 8 grudnia 2008 r., w których wezwano Komisję do zorganizowania „wymiany przyjętych reguł postępowania i doświadczeń między państwami członkowskimi w sferze inkluzji Romów, zapewnienia analitycz- nego wsparcia i stymulowania współpracy pomiędzy wszystkimi stronami zainteresowanymi sprawami Romów, w tym organi- zacjami reprezentującymi Romów, w kontekście zintegrowanej Platformy Europejskiej”.
Decyzje w sprawie spotkań członków Platformy podejmo‑
wane są przez państwo członkowskie sprawujące aktualnie prezydencję w Radzie, które także przewodniczy spotkaniu.
Spotkania te gromadzą przedstawicieli rządów poszczegól‑
nych państw Unii Europejskiej, organizacji międzynarodo‑
wych i społeczeństwa obywatelskiego oraz Romów. Spotkania członków Platformy mają na celu stymulowanie współpracy i wymianę doświadczeń w zakresie skutecznych działań i poli‑
tyki w obszarze inkluzji Romów.
W ramach Platformy opracowano 10 zasad włączenia Ro- mów. Załączone do konkluzji Rady z dnia 8 czerwca 2009 r.
wytyczne dla instytucji wspólnotowych i państw członkow‑
skich przy opracowywaniu i wdrażaniu polityk i projektów in‑
tegracyjnych wobec Romów to:
1) konstruktywne, pragmatyczne i niedyskryminacyjne strategie,
2) jednoznaczne, ale niewyłączne ukierunkowanie, 3) podejście międzykulturowe,
4) ukierunkowanie na główny nurt,
5) świadomość wymiaru związanego z płcią,
6) transfer udokumentowanych strategii, 7) wykorzystanie instrumentów wspólnotowych, 8) zaangażowanie władz regionalnych i lokalnych, 9) udział społeczeństwa obywatelskiego,
10) aktywne uczestnictwo Romów.
Kolejne spotkania Platformy odbyły się latach 2009–2011:
• Drugie spotkanie, które odbyło się w Brukseli w dniu 28 września 2009 r. poświęcono kwestii edukacji Romów.
• Trzecie spotkanie zorganizowała 17 czerwca 2010 r.
przewodnicząca pracom UE Hiszpania. Głównym tema‑
tem dyskusji były zaproponowane przez Hiszpanię wy‑
tyczne, w których określono średnioterminowe ramy dla podejmowanych przez Platformę działań.
• Czwarte spotkanie Platformy odbyło się 13 grudnia 2010 r. w Brukseli, w ramach belgijskiego przewodnic‑
twa w UE. Tematem było wspieranie efektywnej i wy‑
sokiej jakości wczesnej edukacji i opieki dla wszystkich dzieci romskich w Europie.
• Piąte spotkanie odbyło się 7–8 kwietnia 2011 r. w Buda‑
peszcie w ramach węgierskiej prezydencji. Omówiono na nim kwestię terytorialnego zróżnicowania ubóstwa oraz dyskutowano o rezolucji Parlamentu Europejskie‑
go w sprawie unijnych ram dotyczących krajowych stra‑
tegii integracji Romów do 2020 r.
• Szóste spotkanie odbyło się w ramach polskiej prezy‑
dencji w Radzie Unii Europejskiej w dniach 17–18 listo‑
pada 2011 roku w Brukseli. Spotkanie poświęcono przy‑
gotowywaniu Krajowych Strategii na rzecz Integracji Romów, zgodnie z przyjętymi wiosną 2011 roku Euro‑
pejskimi ramami krajowych strategii.
W dniach 8–9 kwietnia 2010 r. odbył się w Kordobie II Eu- ropejski Szczyt Unii Europejskiej w sprawie Romów – Promo- wanie polityk na rzecz Romów.
W przeddzień szczytu Komisja Europejska wydała Komu‑
nikat Integracja społeczna i gospodarcza Romów w Europie KOM(2010)133, w którym podsumowano najważniejsze dzia‑
łania podjęte przez instytucje UE w zakresie wsparcia integra‑
cji Romów, takie jak organizacja szczytów, utworzenie Platfor‑
my, utworzenie europejskiej sieci ds. włączania społecznego i integracji Romów poprzez fundusze strukturalne, 10 zasad włączenia Romów. W Komunikacie sformułowano najważniej‑
sze wyzwania jakie stoją przez UE i państwami członkowskich w zakresie integracji Romów.
W 2010 r. w Komunikacie Komisji Integracja społeczna i gospodarcza Romów [KOM(2010)133 wersja ostateczna]
stwierdzono, że kwestie romskie powinny być włączane do wszystkich istotnych dziedzin polityki europejskiej i krajowej.
Jednocześnie Komisja wezwała państwa członkowskie do za‑
pewnienia Romom dostępu do istniejących instrumentów fi‑
nansowych UE, w szczególności funduszy strukturalnych i Eu‑
ropejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich.
We wrześniu 2010 r. Komisja powołała Grupę zadaniową ds. Romów, która zajmuje się oceną wykorzystania przez pań‑
stwa członkowskie funduszy UE. Według jej oceny większość państw członkowskich nie wykorzystuje w wystarczającym stopniu dostępnych środków UE na ten cel (tylko ok. 30%).
W 2011 r. Parlament Europejski przyjął rezolucję, w której wezwał Komisje Europejską do przyjęcia strategii UE w zakre‑
sie integracji Romów
2. Dla strategii tej wyznaczył następujące dziedziny priorytetowe:
• prawa podstawowe, w szczególności niedyskryminacje, równość i swobodne przemieszczanie się,
• edukację oraz kształcenie zawodowe i przez całe życie,
• kulturę,
• zatrudnienie
• gospodarkę mieszkaniową, w tym zdrowe środowiska i odpowiednia infrastrukturę,
• opiekę zdrowotną oraz poprawę sytuacji zdrowotnej Romów,
• polityczne i obywatelskie uczestnictwo Romów w spo‑
łeczeństwie obywatelskim, w tym młodzieży romskiej.
W tym samym roku Komisja Europejska opracowała i przed‑
stawiła strategię na rzecz Romów w Komunikacie – Unijne ramy dotyczące krajowych strategii integracji Romów do 2020 r.
3Unijne ramy nie tylko stanowią kontynuację i rozszerzenie dotychczasowych działań UE w zakresie przeciwdziałania wy‑
kluczeniu społecznemu i dyskryminacji Romów, ale są pierw‑
szą próba całościowego rozwiązania problemów Romów w UE. Celem działań opisanych w dokumencie jest poprawa sytuacji społeczno‑bytowej Romów żyjących w państwach europejskich. Cel ten ma być osiągnięty głównie poprzez usprawnienie polityki integracyjnej prowadzonej na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, ale również na szczeblu UE przy aktywnym dialogu z Romami. W założeniu Ramy mają pomóc państwom członkowskim w wyznaczeniu kierunków polityki krajowej w odniesieniu do Romów oraz w wykorzysta‑
niu środków dostępnych na poziomie UE na wsparcie działań integracyjnych.
Polityka integracyjna wobec Romów prowadzona przez poszczególne państwa członkowskie powinna być propor‑
cjonalna do wielkości populacji Romów, uwzględniać różnice w sytuacjach wyjściowych, charakteryzować się komplekso‑
wym podejściem oraz powinna być prowadzona w czterech priorytetowych obszarach: edukacji, rynku pracy, ochrony zdrowia oraz mieszkalnictwa.
Każde państwo członkowskie powinno opracować (lub ocenić, jeśli realizuje taką strategie), przyjąć i realizować Kra‑
jową Strategię Integracji Romów, bazującą na następujących, zaproponowanych przez Komisję Europejską priorytetach:
• Zapewnienie wszystkim dzieciom romskim dostępu do wysokiej jakości edukacji. Cel minimum to ukończenie szkoły podstawowej. Należy również w szerszym zakre‑
sie objąć dzieci romskie wczesnym kształceniem i opie‑
ką oraz kształceniem na poziomie średnim i wyższym.
Ponadto należy dążyć do eliminacji zjawisk: dyskrymi‑
nacji i segregacji dzieci romskich.
• Zakazanie dyskryminacji Romów na rynku pracy, zmniej‑
szenie istniejących, bardzo wysokich różnic w poziomie stopy bezrobocia pomiędzy przedstawicielami spo‑
łeczności romskich a pozostałymi obywatelami państw członkowskich. Zagwarantowanie pełnego dostępu do
2
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 9 marca 2011 r. w spra‑
wie strategii UE w dziedzinie integracji Romów (2010/2276(INI)).
3
Komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Euro‑
pejskiego Komitetu Ekonomiczno‑Społecznego i Komitetu Regionów:
Unijne ramy dotyczące krajowych strategii integracji Romów do 2020 r.
KOM (2011)73 wersja ostateczna.
szkoleń zawodowych, równego traktowania na rynku pracy, również w obszarze samozatrudnienia.
• Zapewnienie pełnego i niedyskryminującego dostępu do profilaktyki oraz opieki medycznej, zwłaszcza kobie‑
tom i dzieciom.
• Zapewnienie równego traktowanie w odniesieniu do polityki mieszkaniowej oraz socjalnej, m.in. zagwaran‑
towanie dostępu do bieżącej wody i elektryczności.
Krajowe strategie państw członkowskich powinny być:
• zgodne z 10 podstawowymi zasadami integracji Romów,
• wpisywać się w ramy strategii „Europa 2020”,
• uwzględniać 6 omówionych w Komunikacie kwestii dotyczących: celu integracji, obszarów występującej segregacji, środków z budżetu krajowego, monitoringu, współpracy z organizacjami romskimi oraz wyznaczenia krajowego punktu kontaktowego ds. krajowej strategii integracji Romów.
Integracja Romów nie jest uregulowana odrębną polity- ką. Jak już wspomniano powyżej, działania na rzecz Romów są włączone do całej polityki UE, w tym m.in. do programów ukierunkowanych na poprawę sytuacji ekonomicznej, zdro‑
wia, warunków życia, możliwości zatrudnienia, zrozumienia kulturowego i edukacji. Dlatego też działania te są finansowa‑
ne przez różne mechanizmy UE, w tym przez:
• Europejski Fundusz Społeczny (EFS), wspierający popra‑
wę warunków życia i pracy Romów zwłaszcza poprzez inwestycje w oświatę i rozwój umiejętności.
• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), który wspiera rozwój regionalny, zmiany gospodarcze, zwiększenie konkurencyjności i terytorialnej współpra‑
cy w całej Unii Europejskiej.
• Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich.
• Program PROGRESS (wraz z kampanią informacyjną „Za różnorodnością. Przeciw dyskryminacji”), który finansu‑
je działania budzące świadomość, ukierunkowane na zwalczanie dyskryminacji Romów i wspiera tworzenie sieci organizacji pozarządowych reprezentujących Ro‑
mów i broniących ich praw.
• Inne działania Komisji Europejskiej i powiązane z nimi mechanizmy finansowania, na przykład: Program „Ucze‑
nie się przez całe życie”, Program „Młodzi w akcji”, Pro‑
gram „Kultura 2007–2013”, Instrument pomocy przed‑
akcesyjnej, Program „Zdrowie publiczne 2008–2013”.
Europejska sieć na rzecz włączenia społecznego Romów, utworzona przez Komisje Europejska i państwa członkowskie ma promować integracje Romów za pośrednictwem Europej‑
skiego Funduszu Społecznego.
Generalnie można stwierdzić, że strategia integracyjna UE adresowana do Romów uwzględnia powszechnie uznane stwierdzenia:
• sytuacja Romów różni się od sytuacji innych europej‑
skich mniejszości narodowych i z tego względu wy‑
maga zastosowania szczególnych środków na szczeblu unijnym,
• Unia Europejska jak i państwa członkowskie są współ‑
odpowiedzialne za wspieranie integracji Romów i za‑
gwarantowanie im praw należnych obywatelom UE,
• społeczna i gospodarcza integracja Romów jest proce‑
sem dwustronnym, wymagającym zmiany nastawienia zarówno większości społeczeństwa, jak i członków spo‑
łeczności romskiej.
Ocena skuteczności działań UE na rzecz Romów
W dokumentach unijnych, w raportach diagnozujących sytuację Romów, w dyskursie publicznym dominują opinie wskazujące na niską skuteczność dotychczas prowadzonych działań integracyjnych adresowanych do Romów. Stan taki niewątpliwie warunkuje wiele czynników. Jako najważniejsze wymienia się
4:
• nieefektywne, fragmentaryczne i rozproszone polityki wobec Romów prowadzone przez państwa członkow‑
skie
5,
• niewystarczającą koordynację działań prowadzonych na trzech poziomach: unijnym, krajowym, lokalnym,
• brak zgody społeczności romskich co do modelu inte‑
gracji odpowiadającego ich aspiracjom, potrzebom i in‑
teresom,
• społeczne stereotypy, resentymenty, uprzedzenia i nie‑
chęć wobec mniejszości romskiej, popierane przez część środowisk politycznych UE.
Wskazuje się również dwie zasadnicze propozycje roz‑
wiązań, tak zdiagnozowanej sytuacji społeczności romskiej, a mianowicie:
• wypracowanie wspólnej unijnej strategii jako filaru nowej polityki imigracyjnej UE (stanowisko wielu ekspertów),
• opracowanie dyrektywy antydyskryminacyjnej dotyczą‑
cej wyłącznie Romów (postulat środowisk romskich).
W europejski dyskurs o sytuacji i integracji Romów wpisuje się stanowisko Rządu RP odnośnie do ostatniej inicjatywy UE, zawartej w dokumencie Unijne ramy dotyczące krajowych stra- tegii integracji Romów do 2020 r.
6. Rząd generalnie popiera stra‑
tegię, ale jednocześnie podkreśla, że trudna sytuacja społecz‑
no‑bytowa Romów nie wynika wyłącznie z dyskryminacji tej społeczności. Wskazuje przy tym na dwie zasadnicze kwestie, mające istotne znaczenie dla skuteczności programów adre‑
sowanych do społeczności Romów, które pominięto w wyżej wymienionym dokumencie, a mianowicie:
• wymiar kulturowy, który stanowi jeden z czynników marginalizacji tej społeczności,
• obarczenie ciężarem odpowiedzialności za integrację Romów instytucji państwa z wyłączeniem współodpo‑
wiedzialność środowisk romskich.
4
Za: S. Mazur (red.) Krajowe i wspólnotowe polityki publiczne wo- bec mniejszości romskiej – mapa aktywności społeczno-gospodarczej Romów, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2010, s. 156–157.
5
Ocena Krajowych Planów Działań dokonana przez European Roma Information Office (ERIO).
6
