"Katolicyzm średniowieczny", praca zbiorowa pod red. Józefa Kellera, Warszawa 1977 : [recenzja]

Z A P I S K I

Rotoerit B r o w n i n g , J u sty n ia n i T eo d o ra , PIW , W arszaw a 1977, s. 26$.

M im o p e w n e g o p ostęp u za n o to w a n eg o w ostatn ich la ta ch , k sią żk i p o d ejm u ją ce te m a ty z h isto rii p o w szech n ej w cią ż zb yt rza d k o goszczą n a n a szy m ry n k u w y ­ d a w n iczy m . N a le ż y w ię c z za d o w o len iem p o w ita ć k o le jn y to m s e r ii „ B io g ra fie S ła w n y c h L udzi” , w y d a w a n e j p r z e z P a ń stw o w y In sty tu t W y d a w n iczy , p o św ięco n y p a r z e cesa rzy b iza n ty ń sk ich V I w ie k u . Z ad ow olen ie z d e c y z ji w y d a w n ic tw a p ły ­ n ie te ż z fak tu , ż e w y b r a n o p o zy cję, której au tor n a d er u m ie ję tn ie łączy w a lo ry n a u k o w e z p rzy stęp n y m , p o p u la rn y m to k ie m w y k ła d u , d z ię k i czem u k rą g c z y ­ te ln ik ó w m o że z d e c y d o w a n ie s ię rozszerzyć.

J u sty n ia n a p r z e d sta w ia R ob ert B r o w n i n g p rzed e w sz y stk im jak o r e a liz a ­ to ra w ie lk ic h p la n ó w p o lity czn y ch , zm ierzających d o o d zy sk a n ia zach od n ich p ro ­ w in c ji C esa rstw a R zym sk iego, d o o d b u d o w y jed y n eg o im p e r iu m z ortod ok syjn ą c h rześcija ń sk ą w ia rą . D ą żen ie oesanza d o od zy sk a n ia ziem , b ęd ą cy ch d zied zictw em R zym u , m ia ło n ie ty lk o p r a w n e i m o r a ln e u zasad n ien ie, a le sta n o w iło w r ę c z ś w ię ­ te p o sła n n ictw o . J u sty n ia n d z ia ła ł w ię c n ie ja k o pod p resją ep o k i, a le sposób r e a liz a c ji sta w ia ł g o w sz e r e g u w ła d c ó w b ard zo w y b itn y c h . Ś w ia d c z y te ż o ty m u m iejętn o ść p o zy sk a n ia z d o ln y c h w sp ó łp ra co w n ik ó w : B elia a riu sza i N a rsesa , p ro ­ w a d zą cy ch z w y c ię sk ie w o jn y , T ry b o n ia n a , p rzep ro w a d za ją ceg o k o d y fik a c ję i u n o ­ w o c z e śn ie n ie p raw a, czy w r e sz c ie J a n a z K apadocja, b ęd ą ceg o fa k ty c z n y m a d m i­

n istr a to r e m p a ń stw a . J u sty n ia n — s y n ch ło p a z iliryjsfeiej w io e k i, .w yn iesion y n a tr o n p r z e z s w e g o w u ja J u sty n a — s t a ł s ię jed n y m z n a jb a rd ziej w y k sz ta łc o ­ n y c h lu d z i ep o k i, w ie lk im m e c e n a s e m sztuiki, p ro tek to rem p rz e m y słu i h an d lu . T eod ora p o z o sta je n ie c o w c ie n iu s w e g o m ałżon k a. D o tych czas, d z ię k i „H istorii se k r e tn e j”, c h y b a le p ie j z n a n a b y ła jaiko b oh aterk a s k a n d a li o b y cza jo w y ch ; te r a z p o z n a je m y ją ja k o k o b ie tę in te lig e n tn ą , en erg iczn ą , p o tra fią cą p o d trzy m a ć w a h a ­

ją c e g o s ię J u sty n ia n a p od czas g ro źn eg o b u n tu s tr o n n ic tw p o lity czn y ch w 532 r.

i o d w ie ś ć g o o d za m ia ru a b d y k a cji. P o tr a fiła n ie ty lk o brać c z y n n y u d zia ł w rząd ach , a le ta k ż e re a liz o w a ć w ła s n e p la n y , n iek ied y sp rzeczn e z in te n c ja m i c e ­ sa rza (p ro b lem m onoifizytów ). O b oje — b y z a cy to w a ć au to ra — „ o d cisn ęli n a epo­

c e p ię tn o s w y c h oso b o w o ści, m o c n ie j n iż k tó r y k o lw ie k z ich p o p rzed n ik ów , p o ­ c zy n a ją c od A u g u sta p rzed p ię c iu i p ó ł w ie k a m i”.

T e k st k sią ż k i u zu p ełn ia ją ta b lic e 'chronologiczne i g en ea lo g iczn e, n o ty d o ty ­ czą ce źródeł, b ib lio g ra fia , a ta k ż e d o b re tech n iczn ie, b a rw n e i c z a r n o -b ia łe ilu ­ stra cje.

A . D.

K a to lic y z m ś r e d n io w ie c z n y , p raca zb io ro w a pod red . J ó zefa K e l ­ l e r a , P W N , W arszaw a 1977, s. 520.

„K atolicyzm sta r o ż y tn y ” i „ K atolicyzm w czesn o śred n io w ieczn y ” t o d w a k o ­ le jn e , ju ż o p u b lik o w a n e to m y , ja k ie u k a z a ły s ię w ram ach stu d iu m n a d h isto rią d o k tr y n y k a to lick iej. N in ie jsz y , tr z e c i to m , s ta n o w i ic h k o n ty n u a cję, p rzy c zy m p u n k te m g ra n iczn y m w sto su n k u d o to m u p o p rzed n ieg o je s t sz c z y to w y o k res roz­

11 P R Z E G L Ą D H IS T O R Y C Z N Y , T O M L X X , 1979, Z E S Z . 1

162 Z A P I S K I

w oju p o tę g i K o ścio ła R zym sk iego, a m ia n o w ic ie p o n ty fik a t In n o cen teg o III. D zie­

je sa m ej in s ty tu c ji K ościoła c z y p a p ie s tw a n ie zn ajd u ją się w zasad zie w kręgu za in tereso w a ń a u torów , c h y b a ż e w jaikimś stop n iu m o g ą u ch od zić za e le m e n t d ok tryn aln y. C hodzi tu jed n o cześn ie o o fic ja ln ą d o k try n ę k o ścieln ą , głoszoną i n a u ­ czan ą p rzez p a p ieży , sob ory, sy n o d y b isk u p ó w i teo lo g ó w , a n ie jej lu d ow ą in ter­

p retację. R ó w n ież iruchy r e lig ijn e s ą p rzed m io tem z a in tereso w a n ia ty lk o o ty le , o ile p rzy czy n iły s ię d o p rzeob rażeń d o k try n y o fic ja ln e j. W to m ie zam ieszczon o n a stę p u ją c e arty k u ły : E. P o t k o w s k i , „ P a p iestw o a p a ń stw a eu ro p ejsk ie (X III—

X IV w .)” ; M . K o s m a n , „ P rzen ik a n ie k a to licy zm u d o E uropy p ó łn o cn o -w sch o d ­ n ie j”; J. K e l l e x , „Sobory p o w szech n e w śred n io w ieczu ” ; J. W i e r u s z - K o w a 1- s k i , „M on astycyzm i m isty k a śred n io w ieczn a ”; R. P a l a c z , „ P o w sta n ie i rozw ój u n iw e r sy te tó w w śred n io w ieczu ” ; J. S u l o w s k i , „P rob lem y m eto d o lo g ii filo z o fii śred n io w ieczn ej” ; J, W i e r u s z - K o w a l s k i , „P rob lem atyk a te o lo g ii k a to lick iej w śr e d n io w ieczu ” ; L. G r o c h o w s k i , „D zieje u sta w o d a w stw a k o śc ie ln e g o w śred ­ n io w ieczu (X II—X V w ·)”; J. W i e r u s z -K o w a l s k i , „ H isto ria k u ltu k a to lick ieg o w doibie śred n io w iecza ”; Z. K r u s z e l n i с k i , „Z zagad n ień ik o n o g r a fii sztu k p la ­ sty c z n y c h w śred n iow ieczu ”. JeśLi ch o d z i o o sta tn i a rty k u ł, to n a le ż y zw ró cić u w a ­ g ę, iż po raz p ierw szy p o św ięco n o w ie le m ie jsc a sp ra w ie ik o n o g r a fii, z w a ży w szy n a d u żą ro lę, jaką zaczęła o d g ry w a ć w k szta łto w a n iu d o k try n y k a to lic k ie j. C hro­

n o lo g iczn e stu d ia zatrzym u ją się n a w ie lk im ro zła m ie w K o ś c ie le Z ach od n im

W s e r ii w y d a w n ic z e j „Ż ycie co d zien n e” co ra z c z ęściej ob ok p rzek ła d ó w sp o t­

k a ć m o żn a p o zy cje ro d zim e i p o św ię c o n e n a jczęściej d ziejom P o lsk i. Z jed n ej stro n y p o z w a la to n a w zb o g a c e n ie w ie d z y o n a sz e j p rzeszło ści, z d ru giej — stw a ­ rza m o żliw o ści p orów n ań , p o sz u k iw a n ia a n a lo g ii i różn ic w w a ru n k a ch b ytu szero k ich grup sp o łeczn y ch . S za n se w te j k o n fro n ta cji n ie są , r z e c z jasna, ró w ­ n e. Z n aczn ie sk ro m n iejsza b a za źród łow a n ie p o zw a la n a u z y sk a n ie obrazu ró w ­ n ie b o g a te g o d la PoJski, ja k d la F ran cji, N ie m ie c c z y W łoch. S to su n k o w o n a jle ­ p iej p rzed sta w ia s ię sp ra w a n a Ś lą s k u , i ż y c iu co d zien n em u w śre d n io w ie c z u w te j w ła ś n ie d z ie ln ic y P o ls k i p o św ię c ił s w ą k sią ż k ę R yszard K i e r s n o w s k i . W ie­

le m ie jsc a za jm u je w p racy p r z e d sta w ie n ie ta k isto tn y c h w w ie k a c h śred n ich p ro b lem ó w , ja k im i b y ły cza s, je g o p rzem ija n ie , m ierzen ie, ż y c ie i śm ierć, k lę sk i e le m e n ta r n e i n a m ię tn o śc i r e lig ijn e . A u to r b ad a n ie t y lk o ż y c ie grupy feu d a ln ej, o c o sto su n k o w o ła tw ie j z e w z g lę d u n a ch a ra k ter źródeł, a le ta k ż e lu d n o ści ch ło p ­ sk iej p o lsk iej czy k o lo n istó w o b cy ch (jak że cen n y m a te r ia ł K s ią g i H e n r y k o w - sikiiej!), c z y te ż w ie d z ę i u m ie ję tn o ś c i za w o d o w e k u p có w w r o c ła w sk ic h . O pisy ty c h w ła śn ie , ży ją c y c h z p ra cy gru p lu d n o ści, sta n o w ią n ie w ą tp liw ie n a jc e n n ie j­

s z e fragm en/ty k sią żk i. D o d a tk o w y m za ś jej w a lo rem — c o n ie je s t b ee zn a czen ia d la sz e r o k ie g o k ręg u c z y te ln ik ó w — jesit b o g a ty , o b ra zo w y język .

J a k w s z y stk ie to m y s e r ii — p o zy cja b o g a to ilu stro w a n a . Z aw iera ró w n ież (1517).

A . D.

R yszard K i e r s n o w s k i ,

Zycie codzienne na Śląsku w wiekach średnich,

n o tk ę b ib lio g ra ficzn ą i in d ek sy.

A . D.