J A N TO M A SZE W SK I
SCHEM AT SY STEM A TY K I GLEB LEŚN Y C H P O L S K I
K ated ra G leb o zn a w stw a W SR , W ro cła w
G leby leśne stan o w ią o dręb n ą k a te g o rię gleb c h a ra k te ry z u ją c ą śro dow isko gleb y leśnej, a więc roślinność, fa u n ę i w a ru n k i ekologiczne (k lim at glebow y i nadglebow y). Ze w szy stk ich z n an y ch n am fo rm acji ro ślin n y ch w łaśn ie las n a jsiln ie j o d d ziału je na glebę dzięki obecności ściółki leśnej i głęboko sięg ającem u system ow i k orzeniow em u drzew leśnych. W zw iązku z ty m gleb y leśne w w iększości w y k a z u ją dużą m iąższość i dobrze ro zw in ięty p ro fil glebow y.
W k ró tk ie j c h a ra k te ry sty c e k ateg o rii gleb leśnych podkreślono, że bardzo w ażn ym elem en tem środow iska g leby leśnej je s t ściółka leśna, sp ełn iająca ro lę re g u la to ra u w ilg o tn ien ia gleby, dostęp u p o w ietrza i ciep ło ty gleby. Toteż w sy ste m aty c e gleb leśnych pow inny być b ran e pod uw agę: ilość i jakość ściółki leśnej, jej m orfologia i stopień ro zk ładu .
W o p arciu o założenia k ie ru n k u bio-ekologicznego w rozw o ju n a u k i o glebie o pracow aliśm y sch em at sy ste m a ty k i gleb leśn ych Polski.
F iz jo g ra fia te re n u P olsk i w p ew n y m sto p n iu w y ja śn ia nam w a ru n k i ekologiczne, a co najw ażniejsze, c h a ra k te r i stop ień u w ilg o tn ien ia po k ry w y glenow ej. W zw iązku z pow yższym w y ró żn iam y n a stę p u jąc e g ru py fizjograficzno-ekologiczne gleb leśn y ch Polski:
— g ru p a I — g leby leśne nizinne, — g ru p a II — gleby leśne w yżynne, — g ru p a III — gleb y leśne łęgowe, — g ru p a IV — g leb y leśne to rfiaste, — g ru p a V — gleby leśne bagienne, — g ru p a VI — g leby leśn e górskie.
W g ru p ie I — g l e b y l e ś n e n i z i n n e — w ażn iejszym elem en tem ekologicznym będzie niegłęboko w y stę p u ją c a w oda gleb o w o -g ru n - tow a o raz w oda opadow a, k tó ry c h d ziałan ie u ja w n ia się w kom pleksie procesów od g órny ch i oddolnych. J e s t rzeczą w ażną zbadanie jakości
360 J. T o m a szew sk i
i troficzności w ody gleb ow o -g run to w ej (skład chem iczny, odczyn, n a t lenienie) oraz jej ruchliw ości w k ie ru n k u poziom ym i pionow ym (pro cesy oddolne).
W g ru p ie gleb leśnych n izin n y ch w zależności od u k sz ta łto w an ia te re n u w y ró żn iam y wg u w ilg o tn ien ia 3 p o d g ru p y ekologiczne:
a) gleby suche na w zniesieniach, w k tó ry c h poziom w ody glebow o- g ru n to w ej z n a jd u je się na głębokości poniżej 2,5 m od pow ierzchni;
b) gleby średnio w ilgotn e na pow ierzch niach płask ich obniżonych, w k tó ry c h poziom w ody gleb o w o -g run to w ej z n a jd u je się na głębokości
1,2— 2,5 m od pow ierzchni;
c) gleby podm okłe w zak lęśnięciach i k o tlin ach terenow ych, w k tó ry ch poziom w ody g leb ow o -gru n tow ej z n a jd u je się na głębokości od
0,6 m do 1,2 m, a w sezonie w io sen n y m m oże się podnieść do p o w ierz
chni gleby.
B adając m orfologię profilów gleb leśn y ch n izinn ych m ożem y o k reś lić każdorazow o ty p gleby. W yróżniliśm y w glebach nizin ny ch 4 ty p y :
a) bielicow y, b) b ru n a tn y , c) ręd zino w y i d) b łotn y.
W glebach piaskow ych pod d rzew o stan am i sosnow ym i najczęściej sp o ty k am y p ro file cechujące gleby „płow e” (Uggla). W tak ic h glebach działa proces elu w ialn y (w ym yw ania) o m niejszym n asilen iu niż w gle b ach bielicow ych, lecz o w iększym n asile n iu w po ró w n an iu z glebam i b ru n a tn y m i. R odzaje gleb leśny ch n izinn y ch w y ró żn iam y w zależności od ro d za ju sk ały m acierzy stej, a g a tu n k i — n a p o d staw ie sk ładu m e chanicznego.
W g ru p ie II — g l e b y l e ś n e w y ż y n n e — w oda g ru n to w a z n a jd u je się głęboko i w w iększości p rzy p ad k ó w nie odg ryw a roli w p ro cesach glebow ych. W tej g ru p ie gleb leśny ch działają procesy odgórne, pow odow ane przesiąk an iem w głąb w ody opadow ej. W zależności od u k sz ta łto w an ia pow ierzchni te re n u w y ró żn iam y wg stopnia u w ilg o tn ie nia 3 p o d g ru p y ekologiczne, a m ianow icie:
a) gleby leśne grzbietow e, zajm u jące p łaskie w zniesienia oraz g rzbie ty pagórków ,
b) gleb y leśne zboczowe, położone na zboczach i stokach i
c) gleby leśne w głębieniow e, w y stęp u jące w zagłębieniach o raz doli nach m iędzy pagórkam i.
N ajgorzej p rze d staw ia się środow isko gleby leśnej zboczowej, w y kazu jącej n ajm n iejsze u w ilg o tnien ie oraz źle w y k ształcon y p ro fil g le bow y w sk u te k działania procesów ero zy jn y ch . N ajw iększe u w ilg o tn ie nie stw ierd ziliśm y w glebach w głębieniow ych, d ziałają tu ta j bow iem
wody opadow e, stokow e i często (w dolinach) pow ierzchniow e p rze p ły wowe. W zw iązku z pow yższym n ajw ięk szą troficzność w y k azu ją gleby w y ży nn e w głębieniow e, a n ajm n iejszą — gleby w yży nn e zboczowe. G le b y zaś g rzbietow e z a jm u ją pod w zględem u w ilg o tn ien ia i torficzności stanow isko pośrednie. N ależy jeszcze nadm ienić, że w rozczłonkow anym te re n ie w y ży n n y m p o k ry w a glebow a jest kom pleksow a (kom pleks tró j- członowy). O dnośnie typologii stw ierd zam y p rzew agę ty p u bru n atn eg o , w ystępo w an ie zaś gleb bielicow ych, płow ych, szarych i rędzin jest og
raniczone.
S k ały m acierzy ste gleb są rep re z en to w a n e głów nie przez osady de- lu w ialn e glinkow ate, bądź drobne szczerki p y laste, w ilości m niejszej sp o ty k am y ro zp łu k an e u tw o ry g liniasto-piaszczyste. D zięki w iększej nasiąkliw ości w odnej gleb leśn y ch w y ży nn y ch oraz w iększej zdolnoś ci do z a trzy m y w a n ia w ody — troficzność ty ch gleb jest stosunkow o w yższa w po ró w n an iu z troficznością gleb leśnych nizinnych.
III g ru p a to g l e b y l e ś n e ł ę g o w e , w y stę p u ją c e w dolinach rzecznych na u tw o rac h alu w ia ln y ch i alu w ialn o -d elu w ialn y ch .
C zynnik h y d ro logiczny w glebach łęgow ych je st złożony i tru d n y do ujęcia ilościowego, d ziałają tu ta j bow iem trz y rodzaje wody: opa dow a atm o sfery czna, p rzepły w ow a rzeczna i p ły tk o zalegająca woda glebo w o -g ru n to w a. W szystkie trz y ro d za je w ody w y k azu ją duże n a tle nienie, zaś w oda rzeczna przepły w o w a i w oda g leb o w o-gru nto w a są za sobne w sk ła d n ik i m in e ra ln e pokarm ow e dla roślin. Biorąc pod uw agę dużą zasobność o m aw ian y ch wód i ich ruchliw ość należy środow isko gleb łęgow ych odnieść do rzęd u w ysoce d y n am iczny ch o dużej troficz- ności i p rzy d a tn o ści do p ro d u k cji m asy roślin n ej zarów no drzew iastej, ja k też k rzew iastej i tra w ia ste j. Cechą c h a ra k te ry sty c z n ą d y n am ik i p ro cesów w glebach leśn y ch łęgow ych je st duże nasilen ie procesów odgór n y ch i oddolnych.
W om aw ianej gru p ie w yróżn iliśm y 3 p o d g ru p y ekologiczne, a m ia nowicie:
a) łęgow e p rzy ko rytow e, b) zam u lan e podm okłe i c) to rfow o-m ułow e.
P ierw sza p o d g ru p a z a jm u je w ąskie podniesienie brzegow e, o skła dzie przew ażnie piaskow ym i środow isku stosunkow o suchym . O dzna cza się m ałą troficznością oraz łatw o podlega procesom zm yw u i n a m y - w u. Obie pozostałe p o d g ru p y odznaczają się dużą troficznością dzięki dobrym w aru n k o m uw ilg o tn ien ia i zasobności w a rstw o w a n y c h osadów alu w ialn y ch .
Co się tyczy typologii, w y raźn ie w y stę p u ją tu ta j 2 ty p y : alu w ialn y
362 J. T o m a szew sk i
zarów no polskich, ja k i radzieckich, k tó rz y w y ró ż n ia ją w dolinach rzecznych gleby typów : b ru n atn e g o , bielicow ego i czarnoziem nego. J e żeli gleba dolinow a (m ada) w y k a z u je w g ó rn y ch poziom ach zabarw ienie b ru n a tn e , nie znaczy to, że je st ono w y n ik iem d zia łan ia procesu b r u n atn ien ia. N a Ż uław ach woj. gdańskiego z n a jd u je m y często pro file m ad o zab arw ien iu rd za w o -b ru n a tn y m ; tak ie b ru n a tn e w a rstw y u tw o rzy ły się w dolinie przez osadzanie się p rzy niesio ny ch w odą pow odziow ą n a - m ułów żelazistych. G leboznaw cy niem ieccy n azyw ali tak ie b ru n a tn e m ady E isenreiche A ueböden. Tuż obok doliny W isły na w ysokim brzeg u w yniosłości m o renow ej z lasem m ieszanym stw ierd ziliśm y gleby leśne b ru n a tn e n a szczerkach naglinow ych. Czy dopuszczalne jest p o ró w n a nie w a ru n k ó w ekologicznych (klim at, gleby) w leśnej glebie b ru n a tn e j z tak im i w dolinow ych glebach b ru n a tn y c h pochodzenia aluw ialnego. N ależy rów nież odrzucić tw ierd zen ie gleboznaw ców o istn ien iu m ad ty p u czarnoziem nego. N a p rz y k ła d w dolinie rzek i H uczw y w po w. hrubieszow skim w y k ry liśm y m ad y ciem ne próchniczne, utw orzon e przez zm yw anie na te re n d oliny H uczw y z n a jd u jąc y c h się obok na w yżynie czarnoziem ów u p raw n y c h m a ją tk u dośw iadczalnego W erbkow ice.
G rup ę IV stanow ią g l e b y l e ś n e t o r f i a s t e , z p ły tk o zale gającym poziom em m ało n a tle n io n e j i m ało ru ch liw e j w ody glebow o- g ru n to w ej.
W g ru p ie tej w y ró żn iam y 2 p o d g ru p y ekologiczne, a m ianow icie: a) leśne to rfia s te podm okłe oglejone i
b) leśne to rfia ste płask o ry n n o w e z sezonow ą w odą pow ierzchniow ą przepływ ow ą.
W aru n k i bio-ekologiczne w glebach pierw szej po d g ru p y są n ie k o rzy stn e dla p ro d u k cji d rew n a, gdyż sy stem korzeniow y drzew leśn ych nie m a w idoków norm aln eg o rozw oju w środow isku k w aśn y m z p ły tk o w y stę p u ją c ą w odą gleb o w o -gru ntow ą, m ało n a tle n io n ą i m ało ru ch liw ą. M iąższość p ro filu om aw ian y ch gleb je st n iew ielka, w ynosząca 60— 90 cm, przy czym w sezonie w iosen ny m w oda g lebo w o-gru nto w a podnosi się i sięga górnego poziom u gleby.
G leby d ru g iej p o d g ru p y — to rfia ste p łask o ry n n o w e — w y stę p u ją w płaskich w ydłużo nych nizinach, łączących torfow isko z doliną rzecz ną. Są to gleby podm okłe z cienką p rz e ry w a n ą p o k ry w ą to rfia stą, o składzie m echanicznym p iask u gliniastego bądź szczerku i odczynie słabo kw aśnym . W a ru n k i bio-ekologiczne dużo k o rzystn iejsze dla p ro du kcji d rew n a niż w p o dgru p ie p ierw szej, gdyż w oda g leb o w o -g ru n to w a z n a jd u je się głębiej (przeciętnie 1,2— 1,5 m od pow ierzchni), w y k a zuje w iększą zasabność w zw iązki m in e raln e pokarm ow e, odczyn zbliżony do o b ojętnego i w iększą ruchliw ość. W sezonie w io senny m t a kim i ry n n a m i spływ a w oda pow ierzchniow a do doliny rzecznej, a więc
m am y w d an y m środow isku glebow ym w spółdziałanie trzech rodzajów w ody w odbyw ający ch się p rocesach o d g ó rn ych i oddolnych.
W ysoka stosunkow o troficzność gleb p łask o ry n n o w y ch pozw ala na w prow ad zenie n a tak ie stan o w iska d rzew ostanów olszow ych i olszowo- jesionow ych. W leśn ictw ie lubaszow skim na Polesiu w idzieliśm y p iękn y 90-letni d rzew o stan olszowy, w k tó ry m w edług rela cji leśniczego zapas
d rew n a użytkow ego w ynosił 600 m3/ha.
G ru p ę V stan ow ią g l e b y l e ś n e b a g i e n n e z pły tko w y stę p u jącym poziom em k w aśnej, m ało ru ch liw e j i beztlenow ej w sezonie le t- n io -jesien n y m w ody glebo w o -g ru nto w ej. W yróżniam y w tej g rupie dw ie p o d g ru p y ekologiczne:
a) leśne bag ienn e p rzyto rfo w isk o w e i b) leśne bag ien ne w głębieniow e.
G leby bagienne przyto rfow isk o w e z n a jd u jem y na nieco podniesio nym sk ra ju torfo w isk a w ysokiego bądź przejściow ego. P ro fil gleby b a giennej p rzy torfow isk ow ej sk ład a się z w a rstw y to rfu sfagnow o-w eł- niankow ego (30— 55 cm), podścielonego m o k ry m piaskiem oglejonym . R oślinność to las sosnow y rzad k i VI b onitacji, E rio ph orum v a g ita n u m ,
L e d u m p a lu stre , Sph. re cu rv u m , Sph. p a p illo su m , A n dro m ed a poli- folia i inne.
G leby bagienne w głębieniow e, tzw . „m sz a ry ” z n a jd u jem y w p łas kich w głębieniach w śród bo ru sosnowego. M iąższość w a rstw y torfow ej
w aha się w szerokich g ran icach od 30 do 200 cm. N ajczęściej sp o ty k am y
gleby bagienn e o m aw ian ej p o d g ru p y w zagłębieniach p o rośnięty ch rz a d kim lasem sosnow ym („bór b a g n o ” u leśników ), z ru n e m sk ład ający m się z E rio p h o rum va g in a tu m , Sp h . m agiellanicum , Sph. re cu rv u m , L e
d u m p a lu stre i inne. Cechą c h a ra k te ry sty c z n ą w a ru n k ó w uw ilg o tn ien ia
gleb b ag ien n ych w głębieniow ych je st sezonow y, głów nie w iosenny, dop ływ w ody pow ierzchniow ej z o k alający ch w głębienie bag ienn e w yżej położonych k w aśny ch gleb leśn ych b o ru sosnowego. W skutek tego za chodzi pow olne zam ulan ie w głęb ień b ag ienn y ch d ro bn ym p iaskiem i p y łem oraz ro zk ła d ają c y m się igliw iem i in n y m i szczątkam i organicznym i. B adacze torfow isk, geobotanicy i gleboznaw cy m ylnie odnoszą b ag ien ne w głębienia do ,,torfów w ysok ich ” , zajm u jący ch, jak w iadom o, ko p u laste w y p ię trz en ia w obrębie to rfo w iska sfagnow ego. T orfy w ysokie nie podlegają za ta p ia n iu przez w ody roztopow e i nie m ogą być zam u la ne, a ponadto n a to rfa c h w ysokich nie rosn ą ani w e łn ia n k a E rio ph oru m
vag., ani bagno L e d u m p a lu stre .
G leby leśne b agienne z kw aśn ą beztlenow ą i n ieru c h liw ą w odą gle- b o w o -grun tow ą stanow ią n ajgorsze siedlisko leśne i nie n a d a ją się do zm eliorow ania zn any m i d o tąd m etodam i.
G ru p ę V I stan ow ią g l e b y l e ś n e g ó r s k i e , k tó re u tw o rzy ły się 24 — R o c z n i k i g l e b o z n a w c z e t . X V I I I
364 J. T o m a szew sk i
na g lin iasto -p y la sty c h zw ietrzelin ach ró żn y ch skał tw ard y ch . S k ały te w dużym stopn iu są od p orn e n a procesy ro zd robnienia i bio-chem icz- nego rozkładu, przeto gleby górskie w y k a z u ją zaw artość szkieletu sk al nego, m ałą m iąższość profilu , szczególnie n a zboczach w yniosłości. W a ru n k i klim aty czn e i bio-ekologiczne zm ien iają się w m iarę w zniesienia n ad poziom m orza. W zw iązku z ty m w y ró żn iam y d la gleb leśny ch dw ie pionow e stre fy : dolną do w ysokości + 6 0 0 m n.p.m . z k lim ate m
cieplejszym i d rzew o stan am i m ieszanym i o ra z górną 600 do 1100 m z k
li-T a b e l a Л S y ste m a ty k a g le b le ś n y c h P o l s k i Grupy g le b le ś n y c h / f i z j o g r a f i c z n o - e k o l o g i c z n e / Podgrupy e k o lo g ic z n e 1 L eśn e n iz i n n e z n ie g łę b o k im poziomem wody g le b o w o - - g r u n t o w e j . Dominują p r o c e s y od górn e i od d o ln e 1 / su ch e 2 / ś r e d n io w ilg o t n e 3 / podm okłe I I L eśn e wyżynne z g łę b o k o za le g a ją c y m poziomem wody g r u n to w e j. Dominują p r o c e sy od górne - e lu w ia ln e /w ym yw ania/ 1 / g r z b ie to w e kom pleksowa 2 / zboczowe pokrywa 3 / w g łę b ie n io w e glebow a I I I L eśn e łęg o w e z n ie g łę b o k im poziomem wody g le b o w o - - g r u n t o w e j , r u c h li w e j . Okresowo d z ia ł a j ą r z e c z n e wody p o w ierzch n io w e 1 / p rzy k o ry to w e 2 / p odm ok łe, zam ulane 3 / torfow o-m u łow e IV L eśne t o r f i a a t e
z p ły t k o w ystępu jącym poziomem wody g le b o w o -g ru n to w e J , s ła b o n a t le n io n e j i m a ło r u c h liw e j
1 / p odm okłe, s i l n i e kw aśne, c z ę s t o o g le j o n e
2 / p ła sk o r y n n o w e , z sezonow ą wodą p o w ierz ch n io w ą V Leśne b a g ien n e /n a m sza ra ch /
p ły t k o w y stę p u ją c y p oziom wody g l e b o w o -g r u n to w ej, k w a śn ej, s ła b o na t l e n i o n e j i m a ło r u c h liw e j 1 / p r z y to r fo w is k o w e w ełn ia n k o w o -sfa g n o w e 2 / w g łę b ie n io w e , zam ulone 7 1 L eśne g ó r s k ie 1 / g r z b ie to w e 2 / zboczowe
m ate m chłodnym i d rzew o stan am i iglasty m i. Siłą rzeczy procesy glebo- tw órcze w w y m ienio nych stre fa c h m ają różne nasilenie i w p ły w a ją n a w ykształcenie budo w y i m orfologii gleb.
B iorąc g en eraln ie w y ró żn iam y w glebach górskich dw ie g ru p y eko logiczne, a m ianow icie:
a) g leby leśne g rzbietow e i b) gleby leśne zboczowe.
G leby g rzbietow e w y k a z u ją w iększą w ilgotność, w iększą m iąższość p ro filu i w m niejszym sto p n iu są n a ra ż o n e n a działanie procesów ero zyjnych. G leby zboczowe są p ły tk ie, b ard ziej szkieletow e, m niej w ilg o t ne i w siln y m stop niu pod leg ają procesom erozyjinym.
N ależy jeszcze w ym ienić cechy c h a ra k te ry sty c z n e k lim a tu i p o k ry w y glebow ej w zależności od w y staw y . Otóż zbocza górskie o w y staw ie
północnej m a ją k lim a t chłodniejszy i w ilg o tn iejszy w p o ró w n an iu ze zboczam i o w y staw ie południow ej. S tw ie rd z a m y tak że różnice w ru n ie leśnym , we w zroście d rzew ostanów , w m iąższości i m orfologii pro filó w glebow ych.
T abele 1 i 2 p rz e d sta w ia ją schem at sy ste m a ty k i gleb leśn y ch Polski. W yodrębnione w naszym schem acie g ru p y fizjograficzno-ekologiczne gleb leśn ych o d zw ierciedlają isto tn e w łasności leśny ch środow isk eko logicznych, c h a ra k te ry z u ją c y c h w ażniejsze e le m en ty k lim a tu glebow ego: wodę, pow ietrze i ciepłotę w p ow iązaniu z b y tu ją c ą roślinnością i fau n ą.
T a b e l a 2
S y stem a ty k a g le b le ś n y c h P o l s k i
Typy g le b le ś n y c h R o d za je i g a tu n k i I a / b le l ic o w y 1 / p ia sk o w e
b / bru natn y 2 / szcze rk o w e с / r ę d z in n y 3 / g lin k o w a te d / b ło t n y 4 / n a g i in o we I I a j b ie l ic o w y 1 / p ia sk o w e b / b ru n a tn y 2 / szcze rk o w e с / s z a r o zieiny 3 / g lin k o w a te d/ r ę d z in n y 4 / n a g iin o w e I I I aJ a lu w ia ln y 1 / p ia sk o w e b / b ło t n y 2 / p y ło w o -p ia sk o w e 3 / g lin k o w a te 4 / i l a s t e 5 / p r ó c h n ic z n e IY a / b ło t n y ' i / t o r f i a s t o - p ia s k o w e b / g le jo w y 2 / t o r f i a s t o - s z c z e r k o w e 3 / t o r f i a s t o - g l i n k o w a t e 4 / t o r f i a s t o - g l i n i a s t e V a j b ło t n y 1 / t o r f p ł y t k i b a g ien n y
b / b a g ie n n y 2 / t o r f b a g ien n y zam ulony VI a j b ru n a tn y g l i n i a s t o p y l a s t e z w ie t r z e
-b / -b ie l ic o w y с / r ę d z in n y
l i n y ró ż n y c h s k a ł
Jak o głów ne k ry te riu m rozpoznaw cze w y odrębn ion ych sześciu grup gleb leśn y ch p rzy ję liśm y w łaściw ości w odne w ogóle, a w szczegól ności w łaściw ości w ody glebow o-gruintow ej.
J a k w y k azały przeprow adzone b ad an ia i dośw iadczenia tereno w e, należy w leśnictw ie oraz p ro d u k cji leśnej zw racać uw agę nie ty le na ilość w ody g lebo w o -grun tow ej, ile na jakość, troficzność tej w ody. N a j lepsze w łasności m a w oda gleb o w o -g run to w a w dolinach rzecznych, czyli w gru pie gleb leśnych łęgow ych, je st ona w p ew nym sto p n iu n a tleniona, m a odczyn zbliżony do obojętnego, zaw iera rozpuszczalne sole pokarm ow e dla roślin i jest n ieu sta n n ie ru ch liw a. N ależy p rzyjąć, że troficzność tak ie j w ody je st w ysoka, a pośrednio w ysoka troficzność siedliska leśnego. Jak że odm ienne w łasności w y k ry w a m y w w odzie gle
366 J. T o m a szew sk i
bow o-gru nto w ej w g ru p ie gleb leśny ch bag iennych (bór-bagno u leśn i ków). W środow isku gleb b ag ien n y ch w oda g leb ow o-gruntow a w y k azu je odczyn silnie kw aśny, ubóstw o w rozpuszczalne sole m in eraln e, bardzo słabe natlen ien ie, a w sezonach letn im i jesien ny m jest pozbaw iona zaabsorbow anego tlen u , a więc biologicznie nieczynna, poza ty m je st ona „wodą zastojow ą” , bardzo m ało ru ch liw ą. W ym ienione w ad liw e cechy w ody glebow o-g ru n to w ej k w a lifik u ją gleby bagienne do siedlisk w adliw ych, o nikłej troficzności.
P rzytoczone dw a p rzy k ła d y św iadczą o tym , że troficzność gleb leś nych w du żym stop niu zależy od jakości w ody glebow o-gruntow ej i jej ruchliw ości.
Na troficzność gleb leśny ch duży w p ły w w yw iera skład m echanicz ny i z ty m zw iązane w łasności fizyko-chem iczne m asy glebow ej, co znalazło w y raz w naszym schem acie sy ste m aty k i gleb leśnych.
M arginesow o raczej p o tra k to w a n a została typologia gleb leśnych, ze w zględu na zan ikające znaczenie typologii w rozw oju gleboznaw stw a nowoczesnego. T ypy gleboznaw cze bow iem o dzw ierciedlają w p ro filu glebow ym przeszłość, m inione dzieje gleby, p rzy tym do in te rp re ta c ji sam ej typologii w niesiono dużo su b iek ty w izm u bez poznania isto ty g le by i zachodzących w niej procesów . T rzeba w iedzieć przede w szystk im nie to, co było w przeszłości, lecz to co się dzieje obecnie w glebach ożyw ionych, m ający ch w łaściw y sobie dy nam izm rozw ojow y. Z w łasz cza obecnie, kiedy działalność człow ieka sta je się po tężnym czynnikiem w ew olucji gleby, niezbędne jest poznaw anie d y n am ik i gleby o raz z ja w isk i procesów w niej zachodzących, aby przez odpow iednią up raw ę, pielęgnację, naw ożenie i m elio rację u sp raw n ić glebę i podnieść jej p ro duktyw ność.
N aszą koncepcję sy ste m aty k i gleb leśn ych dostosow aliśm y nie do typologii gleboznaw czej, lecz do typologii siedlisk leśnych, ustaw ion ej przez sły n n y ch fitosocjologów rosy jsk ich M rozow a i Sukaczew a. W ta kim u jęciu p rzed staw io n y w p rac y niniejszej schem at sy ste m aty k i gleb leśnych P olski został ow iany duchem lasów i będzie zrozum ian y p rzede w szystkim przez leśników , a n a stę p n ie przez fitosocjologów , gleboznaw ców i innych.
L IT E R A T U R A
[1] M o ł c z a n o w A. A.: G id rołogiczesk aja roi so sn o w y ch b orow . Izdat. A N S S S R , M osk w a 1952.
[2] M o r o z o w G. F.: Les, как r a stitie ln o je soob szczestw o. B ib lio tek a n a tu r a lis- ta. P etro g ra d —M osk w a 1913.
[3] S u k a c z e w W. N.: O sn ow y tieo rii b io g eo cen o lo g ii. J u b ilejn y j sbornik A N S SSR , M oskw a 1947.
[4] T k a c z e n k o M. E.: O bszczeje le so w o d stw o . G oslesizd at, M osk w a 1952. [5] T o m a s z e w s k i J.: S tu d ia nad g leb a m i le ś n y m i w o k o licy P u ła w . P a m ię t
nik Inst. N a u k o w eg o w P u ła w a ch , t. 9, 1928.
[6] T o m a s z e w s k i J.: G leb y w sch o d n ieg o P o lesia . M a teria ły do uzn an ia gleb p olsk ich . T. 5, P u ła w y 1939.
[7] T o m a s z e w s k i J.: W ła ściw o ści g le b y leśn ej i jej ten d en cje ży cio w e. S y l- w an , z. 1, W arszaw a 1952.
[8] U g g l a H.: G leb o zn a w stw o le śn e szczeg ó ło w e. PW R iL, W arszaw a 1964.
Я. ТОМАШЕВСКИ СХЕМА СИСТЕМАТИКИ ЛЕСНЫХ ПОЧВ ПОЛЬШИ Кафедра Почвоведения Высшей Сельскохозяйственной Школы, Вроцлав Р е з юм е Представленная в настоящей статье Схема систематики лесных почв Польши была разработана на принципах био-экологического направления в развитии науч ного почвоведения, исходя из предпосылки, что био-экологический фактор играет первенствующую роль в образовании, развитии и эволюции почвы. Принимая за критерий гидрологические условия почвенной среды, а в особен ности качество и условия залегания почвенно-грунтовой воды, — различаем 6 рельефно-экологических групп лесных почв, а именно: Группа I лесные низменные, II ,, нагорные (возвышенных плато), III „ пойменные, IV „ торфянистые, V „ сфагновых болот, V I „ горных районов. В каждой группе различаем 2 или 3 экологические подгруппы, в зависимости от отепени увлажнения почвенного профиля и свойств почвенно-грунтовой воды. П од группы следующие: 1) лесные сухие, 2) средне-влажные и 3) л. подмокшие. С вышеуказанными подгруппами связана трофичность лесных почв, характери зующая добротность (бонитет) местопроизрастания. Трофичность лесной почвы в значительной степени зависит также от механи ческого состава почвы и ея физико-химических свойств. В нашей концепции систематики лесных почв, определение типов лесных почв имеет второстепенное значение, так как типы почв отражают прошлое, минувшую фазу развития почвы. А нам надобно прежде всего разузнать не то что было когда то, но то что совершается ныне в оживленной почве, обладающей свойственным ей динамизмом жизненных процессов. В нашей систематике лесных почв проявилось влияние не столько типологии почв, — сколько типологии лесонасаждений, установленной трудами знаменитых русских лесоводов и фитосоциологов Г. Ф. Морозова и В. Н. Сукачева. Хочется верить, что наша Схема систематики лесных почв Польши окажется удобопонятна и приемлена в первую очередь для лесоводов и лесоустроителей, а затем для фито социологов, почвоведов, географов и ин.
368 J. T o m a sz e w sk i
J. T O M A SZEW SK I
A C L A S S IF IC A T IO N SCH EM E FOR P O L IS H FO R EST SO ILS
D ep a rtm en t of so il S cien ce, C ollege of A g ricu ltu re, W rocław S u m m a r y
T he sc h e m e fo r c la s sific a tio n o f fo r e s t so ils in P o la n d h as b een w o rk ed out a cco rd in g to th e p rin cip les of th e b io -e c o lo g ic a l tren d in th e d ev elo p m en t o f p e
dology.
In a g reem en t w ith th e p h y sio g ra p h y of th e territo ry th e r e h a v e b een e s ta b lis hed 6 p h y sio p h r a p h ic -e c o lo g ic a l groups o f fo r e st so ils; th e y rep resen t th e e ss e n tia l p ro p erties of sy lv a n , e co lo g ica l en v iro n m en ts. T he m ain c la ssific a tio n crite rio n for th e s ix groups o f fo r e s t soils h as b e e n b ased on th e g en era l w a te r p r o p e r tie s, in p a r tic u la r on th e p rop erties of grou n d w a ter.
G roup I — lo w la n d fo r e s t soils, II — h ig h la n d fo r e s t soils, III — riv er sid e soils, IV — p ea ty /soils,
V — bog s o ils, V I — m ou n ta in soils.
Each of th e ab ove m en tio n ed groups of fo r e s t so ils im p a r ts th e character to a d iffe r e n t b io -e c o lo g ic a l en v iro n m en t i.e. to th e m ore im p o rta n t fa cto rs of th e •soil clim a te su ch as w a ter, air and tem p eratu re, to g eth er w ith th e flo r a and
fau n a.
T he group of fo r e s t so ils is fu rth er d ivid ed in to th ree e c o lo g ica l subgroups: 1) dry soils, 2) m e d iu m -h u m id and 3) w a te r lo g g e d s o ils in d e p e n d e n c e on th e r e lie f and th e d egree of h u m id ity of th e so il p ro file.
T ro p h icity o f fo r e s t so il co n stitu tin g a ch ara cteristic fe a tu r e fo r c la ssific a tio n of th e fo r e s t h ab itat, is a sso cia ted w ith th e h u m id ity of so il p ro files and p a rti cu larly w ith th e q u a n tity and q u a lity of ground soil. T ro p h icity o f fo r e s t so ils i s la r g e ly in flu en ced by th e m ech a n ica l co m p o sitio n and th e p h y sic a l and c h e
m ical p rop erties o f th e soil.
O w ing to th e d ecrea sin g im p o rta n ce of ty p o lo g y in th e d e v e lo p m e n t soil scien ce — ty p o lo g y of fo r e s t so ils h as o n ly b een g iv e n seco n d a ry con sid eration . T he concept of so il ty p e rep resen ts th e p ast h isto r y and it is n ow o f grea ter im p o rta n ce to k n o w w h a t is goin g on in th e liv in g so il w ith its d ev e lo p m e n ta l d y nam ics.
Our co n cep t o f c la ssific a tio n of fo r e s t so ils h as n o t b e e n in ten d ed to fit in w ith th e fo rm er m o d el of so il ty p o lo g y ; rath er, it is b rou gh in to lin e w ith th e fo r e st ty p o lo g y e sta b lish ed b y G. F. M orozov and W. N. S u k a c h e v — th e e m i n en t R u ssian p h y to so cio lo g ists. B ein g a d a p ted to th e p r e se n t n e e d s, th e n e w c la ssific a tio n o f fo r e s t so ils is hop ed to b e a ck n o w led g ed b y sy lv ic u ltu r is ts , p h y to so cio lo g ists, p ed o lo g ists, a g ricu ltu rists, g eograp h ers and oth er k in d s of ex p erts.
