CIT czy CQT?

Józef Wójc

ikiewicz

CIT

czy

CQT?

W numerze 273 z 2011 roku "Problemów Kryminali -styki" klasyk polskich badań wariograficznych ( poligra-ficznych),Profesor Jan Widacki,opublikował interesujący artykuł, zatytułowanyW sprawie wyboru techniki badania poligraficznego. Czy technika oparta natestach GKT (CIT) jest lepsza od technikiopartejna testachCQ?Wśród

wie-lutrafnychstwie rdzeńAutorzawarł

w

nim,międzyinnymi,

takżetezę,iż"Twierdzenie,żetest wiedzyoczynie (GKT) ..ma lepszą podbudowę naukową.. odtestów pytań kon -trolnych [Wójcikiewicz, Kulicki, 2007], jest twierdzeniem absolutniegołosłownym. Nie bardzo wiadomo,na czym auto r tego twierdzeniajeoparł"[l,s.7j.

Jan Widacki stwarza u czytelnika wraż en i e , że to przekonanie wyżej wymienieni (i inni przywołan i prze -zeń polscy autorzy) "wzięl i z sufitu". Tymczasem nie jest ono bynajmniej odosobnioneijest podzielaneprzez wielunaukowców i praktykówzajmujących się badania-mi wariograficznybadania-mi [m.in. 2, 3, 4, S, 6, 7].Furedy [8J

wręcz określa procedurę GOT jako .p seuoo-scientitic mumbo-jumbo".

W polskiej literaturze przedmiotu, kwestionowany przez J. Widackiego pogląd o wyższości techniki GIT nad techniką GOT, zdaje się podzielać J.Konieczny[9,

s. 82 i 105], gdy pisze z jednej strony,że"tes tyGIT uc ho-dzą za najlepiej uzasadnione naukowospoś ród wszyst-kich testó w stosowanych w BP", z drugiej zaś, że"mimo rozlicznychbadań technika Reida majednak luki w u

za-sadnieniu naukowym",

GQTzarzucasięprzede wszystkimwątłośćteor etycz-nychilogicznych podstaw,słabąstandaryzację,podatność na kontaminację oraz na zakłócanie badania [10J. Inne argumentydotyczą tego,że pytania porównawcze (kon-trolne)są kształtowanepodczas wywiadu przedtestowego

w

sposób wysoce zindywidualizowanyisą"przykrawane"

do badanego w zależności od jego przeszłości. Ekspert musi takżeosiągnąć"d e li katnąrównowag ę" pomiędzypy -taniami porównawczymi (kontrolnymi)i relewantnymi,co

jest subiektyw ne, trudne do weryfikacji i zależy od jego umiejęt ności[11, s. 293].

Technika GITmanatomiast swoje naukowepodstawy

w

bardzodobrzeempirycz nieuzasadnionejpawlowowskiej

teoriiorientacyjnejreakcji(orientingresponse)- reakcji na istotnydladanejosobybodziec[3,S,12J.

PROBLEMYKRYMINALISTYKI275(1) 2012

Amicu

s

Plato,

sed magis

amica

veritas

Prawdziwości twierdzeń naukowych nie ustala się

w drodze sondaży, ale trudno w tym miejscu nie

przyto-czyć wyników badania opinii członków Societyfor

Psy-chophysiological Research oraz Fellowsotthe American Psychological Association's Division l, Generai Psycholo-gy[13J.TrzyczwarteczłonkówSPRwątpiło,iżby wartość

diagnostyczna techniki GOT sięgała 85%,a członkowie APAocenialijąnapoziomie zaledwie61%.Wprzeciwień­ stwie do ichzast rzeżeńodnośniedo technikiCa T,prawie trzy czwarte respo ndentówpostrzegałotech ni kęGITjako naukowouzasadnioną.

Nie ulegajednak wątpliwości , że o wyższości jednej

techniki nad dru g ą nie powinna decydować ani opinia uczonych bądź ekspertów, aniteż członków towarzystw

naukowych, lecz wyniki badań naukowych. Powinna po prostu decydować wartość diagnostycznadanejmetody. J. Widacki

[l

,

s.5in principioJ pisze: "Od strony krymina

-listycznej podnosi się, że technika oparta na GKT (GIT) ma rzekomo wyższą wartość diagnostyczną niż techniki oparte na GOT [Wójcikiewicz,Kulicki,2007]".

Przyjrzyjmy się zatem owej wartości diagnos tycznej badan iawariog rałicznego(poligraficznego) .Niejestto by-najmniej zadanie łatwe, w obliczu dziesiątek bada ńe ks-perymentalnychi "terenowyc h"[por.np.14,15,16, 17J.

Raport [18,s.

4]

przygotowanypod auspicjami Ame -rykań sk i ej Narodowej Akademii Nauk, dotyczący jednak główniepozaprocesowego zastosowaniabadańwarioqr

a-licznych, zawiera

w

odniesieniu do badań

wariograficz-nych w procesiekarny mnastę pującąkonk luzję :"Badan ia wariograficzne wkonkretnych sprawach mog ąod różniać kłamców od prawdomównych na poziomie znacznie po-wyżejszansy,chociażznaczniepon iż ej ideału".

Według American Polygraph Association [19Jśrednia akuratnośćpoligraferówzawierasię

w

przedziale

od

80% w odniesieniu dobadańeksperymentalnych do 98% wau-tentycznych sprawach.

Wartość diagnostycznąposzczególnych technikbadań wariograficznych starał się stosunkowo niedawnoustalić Krapohl[20J,nb.pominięty przezJ. Widack iego.Według Krapohla test CITmawartość80% przy 0%wskazań nie

-rozst rzyg niętych,a technikaReida - 83%,przy6%takich wskaza ń . Obliczan ie jednak wartości metody za pomocą

prosteg o dzielenia przez 2 sumy prawidłowych wskazań

w sprawach "kłamców" i w sprawach "prawdomównych", jest wysoce kontrowersyjne, zwłaszcza gdy się zważy,

że w przypadku technikiReidabyłotylkopo88 badanych

w abu grupach ,a w przypadku techniki CIT- o dpowied-nio,aż843 i 4041

Nic więc dziwnego,że artykuł Krapohla wywołał falę polemik [9]. Notabene w"ranking u" Krapoh la zwyciężyła Utah Zone ComparisonTechnique ,jedyna,która przekro

-czyła magicznągranicę90%akuratności (9 1%),

gwaran-tującą(?l,przyna jmniejw procesieame rykańs kim,akcep

-towalnośćdowodową.Gdyby kierowaćsiętym kryterium,

tylko ekspertyzy oparte na UZCT mogłyby być uznane

w polskim procesie karnym! Słabości analizy Krapohla wi d ać jaskrawo na przykładzie Army Modified General Ouestion Technique (MGOT). Przy 97% prawidłowych

wskazań w przypadku spraw kłamców itylko 25%

prawi-dłowychwskazańw przypadku prawdomównych,uzyska

-łata technika61%ogółem.Zauważmy, żegdyby odsetek

wskazań w przypadku "niewinnych" wyn osił (tylk o) 64%

zamiast 25% (nawiasem mówiąc i tak o wiele za mało w porównaniu zszansą50%),to mimoto ta technikauz

y-skałaby ogółem aż 80,5% ,a więc próg dopuszczaln ości

(80%) dlatechnikiśledczej[20] '

Analizując wartość diagnostyczną poszczególnych

technik badania wariogra ficzneg o (nb. według laco no [4], nie jest możliwe uczynienie tego w odniesieniu do COT),należyw pierwszymrzędz i e uwzględniaćkontekst

badania:laboratoryjny czyautentycz ny,ata kże zwracać

uwagę nie tylko na odsetek łratnych wskazań, ale tak-że na brak wskazań oraz odsetek decyzji fałszywie ne-gatywnych i fałszywie pozytywnych .Istotne są także, tu

zkon ieczności pominięte,takie kwestie natury metodolo

-gicznej, jak choćby kryterium trafności decyzji poligrafe -ra w danej sp-rawie, czyliprzyznanie się oskarżonegodo winy [np.21,22,23J.

Wświetlewartości diagnostycznejobie przedmiotowe

techniki wykazują dość istotne różnice. Prawdą jest to,

o czym pisze Autor,żetechnika CIT generujeduży odse-tek (16-19%) decyzjifałszywi e negatywnych, czyli osoba mająca wiedzę o zdarzeniujest uznawana za osobę nie

-mającą takiejwiedzy [24,25J.Prawdą jest jednaktakże, oczym Autor już nie pisze, że technika CQT generuje

dużo wyższy odsetek (12-47%) decyzji fałszywie pozy-tywnych,czyliosoba nieukrywającawiedzy o zdarzeniu,

którejzresztą nie ma,jest uznawana za osobę taką wie-dzę posiadającą ipragnącątozataić[2 , 26,27].

Ekman [28,s.179]trafniezauważa,żebadanie wario

-graficzne w postaci testów pytań porównawczych (ko

n-trolnych)jest wrażliwe na to,co nazywa błędemOtella:

"Otello niewziąłpod uwagę,że strach Desdemony może

nie świadczyć o tym, że przeżywa ona udrękę winnej

cudzołożnicy, która obawia się przyłapania, ale może być strachem wiernejżo ny, która boisię, że mąż jej nie uwierzy".

16

.Desdernona:

Trwożyszmnie jednak,gdyżjestw tobie zguba, Gdytakocza mi przewracas z.Dlaczego Trwoż ęsię ,nie wiem;nieznambowiemwiny, Ajednaktrwożę się"[29,s.127].

Vrij [5, s. 324] podaje następ ujące dane dotyczące technikiCOT:dla badań laboratoryjnych testy są a kurat-ne w stosunkudo"winnych"badanychna poziomie74%

do 82% prawidłowych wskazań i tylko 7% do 10% jest

błędn ie sklasyfikowanychjako"niewinni".Jednakżemniej pozytywny obraz wyłania się zanalizy danych odnośnie do "niewinnych"badanych:w trzech eksperymentach tyl -ko 60% do 66% zostało prawidłowo sklasyfikowanych, a 12%do16%było błędn ieuznanychzakłamców.

W odniesieniudo badań wautentycznych sprawach, Vrij [5,s.324-326] stwierdza ,że 83% do 89% winnych zostało prawidłowo za kwalifikowanych. W zależności od żródłapozio mbłędu wynosiłod 1%do 17%.Jeżeli chodzi

natomiast o niewinnych badanych,wkażdej analizie, po-ziomakuratności wskazań co do tych osóbjestniższyod poziomuwskazań dla winnych iwynosiod53%do75% prawidłowozaklasyfikowanych oraz12%do47%zak

lasy-fikowanychbłędnie .

Oczywiście oba rodzaje błędu- fałszywie negatywny

i tałszywie pozytywny - są niepożądane, jednakże ten

drugi jestniewątpliwie grożniejszy,jako że możeprzyc

zy-niaćsiędopomyłek sądowych[30).

Jeżeli chodzi o poziom trafnych diagnoz dlatechniki

CIT,stosowanej eksperymentalnie,Vrij[5, s. 352] podaje następująceśrednie wartości: 76-88%

w

odniesieniudo "winnych"i94-99%wobec "niewinnych".Jednakże r

ów-nież 12-24%"winnych""zdaje"ten test,a1-6%"niewin -nych" go "nie zdaje". Maclaren (31),na podstawie

me-taanalizy 50 badań z 22 labo ratoriów (N : 1247) ustal ił

poziomakuratności wobec "winnych" i "niewinnych"od -powiednio na76%i83%,natomiast poziombłęduo dpo-wiednia na 24%i 17%. Ben-Shakhari Elaad [32, s. 142,

144] po analizie 169 układów badawczych z 80

labora-toryjnych doniesień nie podali w tym artykule poziomu

akuratności techniki CIT (uczynili to Ben-Shakhar, Bar-Hillel,Kremnitzer[25, s. 533J;wyniosłaona 0,79, w skali odOdo1),alezobrazowalijązapomocą wielkościefektu d Cohena (eftect size).Im większa wartość d, tym lepiej

technika CITodróżnia kłamcówod prawdomównych.Już efekt d:0,8uznaje sięza duży.Badaczeustalilizaś, że średnia wielkość owego efektu wyniosła 1,548 ,a dla 10 badańopartych na pozorowanychprzestępstwach (mock crimes) aż3,12.

Tylko częściowo ma rację J.Widacki,wskazując na stosunkowo małą li czbę badań nad wartością diagno-styczną technikiCIT, zwłaszcza w autentycznychspra -wach. Praktykajapońskatemu wyrażnieprzeczy [7J.Jed -nakowoż nawet te nieliczne,pozajapońskieanalizy zdają się wskazywaćprzede wszystkimna to,żebardzo dobrze

chroni ona osobyniewinne[5,24].Jest zna mienne ,żeK

o-nieczny [9) podajedokładne dane tylko od nośniedo wa

r-tościdiagnostyczn ejCIT,a nie COT:"Osi ągan awwarun -kachlaboratory jnyc h wartość diagnostyczn atechnikiCIT wynosi82% ,zarówno wgrupieosób szcze rych,jakin

ie-szczeryc h.W sprawach autentycznych wa rtość ta zbl iża

siędo 100%

w

grupie osób szczerych, natomia st zamyka

się pomiędzy60 a 90%w grupie nieszczerych(...

l".

J.Widacki [1, s.8-9]pisze , uznając nb. odse te kfał ­

szywie pozytywnyc h diagn oz w teście CO na poziomie 15%,"Zakładając, że wartośćdiagno stycznabadaniap

o-ligraficznegowynosiok. 85% ,przedsta wiona wyż ej op

i-nia biegłego powi nna być rozumian atak:badany należy do zbioruosób, w którym 85% stanowią kłamiący,a 15%

to osoby,które na pytania testówodpowiedziałyzgodnie

z prawdą,alenie wiadomo dlaczegozareagowałytak jak

kłamiący".Idalej:"Identyczny - wbrew pozorom- jestz a-kres oceny sądu, gdy dostanie opi nię z badań wykona

-nychtechnikąGKT(CIT)".

Otóż ten zakres identyczny nie jest, albowiem nie

można uogólnionejiuśrednionejwartości bada niawario

-graficz nego jako takiegoekstra polowaćnaposzczeg ólne , różniące się w sposób istotny pod względe m metodolo

-gicznym, jego techniki.W szczeg ól n ościniemożna utoż­

sam iać poziomu fałszywie pozytywnych wskazań COT

z poziomemfałszywienegatywny chwskazańCIT. Techn ika CIT, jak zresztą każda, ma swoje o grani-czenia,przejawiające się choćbyw trudnościach

w

kon-struowaniutestów. J.Widacki [1,s.7-8] pisze: "W ko

n-kretnych przypa dkach niezwykle trudno znależć kilka

szczegółów przestępstwa,którychznajo mośćprzez spraw

-cę jest naprawdę niewątpliwa (...j, [żeby] przestępstwo niebyłoopisyw anew mediach,zpodejrzanym nikto tym

przestępstwie jeszcze nie rozmawiał (...),a podejrzany

niedziałał

w

staniezawężonejświadomości".Au10 r, który nb.zdajesię wykazywaćpewne.przeame rykan izowanie",

cytuje wyniki badań amerykańskich [33], z których wyni-ka,żena 758 ekspertyzwariograficznych techniki CIT nie

można było zastosować aż w 707 (93,3%) przypadkach.

Hira [7J powyższe obiekcjeok reśl ajednak generalniejako

mity.W szczeg ólności badania 52japoń s kich sprawców wykazały,że pamiętalioniireagowalina 233(74%) spo -śród 315pytań . Być może przewa gajapońskich po ligra-ferów wynika stąd, że odwiedzają oni jeszcze "ciepłe" miejscezdarzenia,byzebraćdane o najistotniejszych

ce-chach przestępstwa , a badaniewarioqraticznejestjedną

z pierwszychczynności śledczych.

Czy z powyższych rozważań wynika postulat zanie

-chania badań waricqraticznych prowad zonych według techniki CO? Nie posuwałbym się aż tak daleko , choć w Japonii,gdzie stosowana jestod 1956 roku tylkotech -nika CIT, a około 100 poligralerów,w tym 13% kobiet,

przeprowadza5000 badań rocznie [7], biegli, policja oraz

sądy jakoś sobie z tym radzą. Chodz ijedynie oto,żeby

zleceniodawcy mieli nie tylko świadomość korzyści , ale

PROBLEMYKRYMINALISTYKI275(1)2012

takżeizagrożeń, jakiepociągająza sobą badania wario-graficzne wykonywane zużyciem różnejmetodyki.Sądzę, żele ktura obunaszychartykułówimtoumożliwi.

BIBLI

OGRAFIA

1.Wid ac k iJ.:W sprawie wyboru technikibadaniapo

-ligra ficzn ego.Czy technika opartana testach GKT (CIT)

jest lepsza od tech nik i oparte jna testac h CO?,"Problemy

Kryminalis tyki"201" 273 ,5.

2.Ben -Shakh ar G.,Fured yJ.J.:Theo ries and appli

-cations inthe detection oldeception.A psych ophysiologi·

cal and international perspective, Springer Verlag, New York 1990.

3.Kleine r M.: ThePsychophysiology

o

t

Decep tion and theOrienting Response, [w:)Jnterviewing and Deception,

D.Canter,L.Alison [red.),Ashgate,Dartm outh1999. 4.lacon oW.G.:Forensic"UeDetection":Procedure s

Witho ut Scientilic Basis,"Journalol For ensic Psychology

Practice"2001, l,1, 75 .

5.Vri] A.: Detecting Lies and Deceit. Pitfallsand

Op-portunities ,John Wiley&Sons, Chichester2008.

6.Elaad E.:Elfects ol conte xtand state of guilt on the

detection of concea led crime information, "Inte rnational

Journa lof Psychoph ysi olog y" 2009,71, 3,225.

7.HiraS.:Polygraph icExam ination in Japan :Applica -tion of the ConcealedInformationTest inFore nsicI nvesti-gation,referat naInte rnationalConference onAsia Pacific Psychology (ICAP P),Seoul,Korea,24-25August,2009,

http

:l lwww.f uhc .fukuyama·u.ac.jp/humanlpsycholo gyl

html/HiraH PIsubvent io nilCAP P200 9_HiraS h inj i.pd I,

dostęp27.11.2011.

8. Furedy

J.

J.

:

The COT Polygrapher's Dilemm a: Loq lco-Ethl cal Considerati ons lor Psych op hysiological

Practitioners and Resea rchers, "Inte rnational Journa l ot

Psychophysiology"1993,15,263.

9. Konieczny

J,

:

Badania poligraficzne. Podręcznik

dla zawodowców,Wydawnictwa Akademickiei Profe

sjo-nalne,Warszawa2009.

10. Ben·ShakharG.: A critica l review of the Control Ouestions Test (COT j, [w:] Handbook ol polygraph t est-ing,M.Kleiner [red.],AcademicPress,Lond on2002.

11.Olfe H.,Olfe S.:The Compariso n Ouestion Test:

Does ItWork andIISo How?"Law and HumanBehavior"

2007,31,3,291.

12.Reb er A.S.:Słownikpsychologii,I.Kurcz,K.Skar -żyńska (red.), Wyda wnictwo Naukowe Scholar,

warsza-wa2002.

13.lac on o W.G.,Lykken D.T.:TheValidity ol theLie

Detector: Two Survey s of Scientilic Opinio n,.Journ at ol

AppliedPsychology" 1997,82,3,426 .

14.Widia T.,Hubert

J

.

:

Badaniawartościiderityfik

a-cyjnejekspertyzypoligraficznej,"Problemy Kryminalistyki"

1982,157,420 .

15. Krzyścln A.:Wartośćdiagnostyczna psychofizjo -logicznych badań poligraficznych , "Wojskowy Przegląd

Prawniczy"1997, 3-4,94.

16. Wójcikiewicz

J.:

Dowód naukowy

w

procesie

sądowym, Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych , Kraków 2000.

17.Kwiatkowska-Darul V., Wójeikiewicz J.:Wartość diagnostyczna badania wariograficznego

w

stosunkach pracy, [w:] Kontrola pracownika . Możliwości techniczne i dylematy prawne,Z.Góral[red .], Oficyna a Wolters Klu-wer business ,Warszawa2010.

18. The Polygraph and Lie Detection, Natlonal Re

-search Council,Committee to Review the Scientific Evi-dence on the Polygraph ,Washington D.C. 2003.

19.Polygraph Validlty Research,American Polygraph Association, http://www.polygraph.org/section/resources/

polygraph-validlty-research ,dostęp09.11 .2011.

20. Krapohl D.J.: Validated Polygraph Techniques,

"Polygraph" 2006,35,3,149.

21.laeono W.G.: Accuracy ol polygraph technlques:

Problems using confessions to determine ground truth,

.Physioloqy&Behavior"2008, 95,24.

22.Furedy J,J.: The Concealed Inlormation Test as an instrument ol Applied Dillerential Psychophysiology: Methodological Considerations, .Applied Psychophys

l-ological Bioleedback"2009,34, 149.

23. Staunton C., Hammond S.: An Investigation ol the Guilty Knowledge Test Polygraph Examination, .Jour-naj ol CriminalPsychology"2011,1, 1,1.

24.Elaad E.:The Challenge of the Concealed Knowl-edge Polygraph Test,.Expert Evidence"1998, 6, 3, 161.

25. Ben-Shakhar G" Bar-Hillel M., Kremnitzer M.:

Trial by Polygraph: Reconsidering the Use ol the Guilty

Knowledge Technique in Court,"law and Human Behav-ior" 2002, 26,5,527.

26. Buli R" Baron H" Gudjonsson G., Hampson S.,

Rippon G., Vrij A.:A review ot the current scientificstatus and lieids of applicatlon ol PolygraphicDeception Detection. Final report (6 October 2004) lrom the BPS Working Party. 27.Clement S" van de Plas M., van den Eshof P., Nierop N.:Police interviewingin France, Belgium and The Netherlands: something Is moving, [w:] International De-velopments in Investigative Interviewing,T.WiJliamson,B. Milne,S.Savage (red.), Willan Publishing,Cullompton 2009. 28. Ekman P,:Kłamstwo i jego wykrywanie w bizne-sie, polityceimałżeństwie,Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.

29. Shakespeare W.: Otello,tłum. M.Słomczyński,

Wydawnictwo Zielona Sowa,Kraków 1998.

30. Garrett B.l.: Convicting the Innaceni. Where

Criminal Prosecutions Go Wrong, Harvard University

Press,Cambridge 2011.

31.Maelaren V.V.:A quantitativereview

ot

the Guilty Knowledge Test,.Journa! of Applied Psychology " 2001, 86,4,674.

18

32.Ben-Shakhar G.,Elaad E.:The Validity ot Psy

-chophysiological Detection

ot

Inlormatlon Wlth the Guilty Knowledge Test: A Meta-AnalyticReview, .Journat of Ap-plied Psychology"2003,88,1,131.

33.Podlesny J.A.:A Paucity

ot

OperableCase Facts Resłrlcts Applicabilityol the Guilty Knowledge Technique

in FBI Criminal Polygraph Examinations , .Forensic Sc

i-ence Communications"2003, 5,3.

Streszczenie

Aufor potetnizu]czartykułcm J. Widackicgo, który twierdzi,ŻC technika /mdańpoligraficznyclI, oparta na testach CQ, nie ma gorszej

podbudowy 1li11lkowej od techniki opartej na testachClTiżema ona nie

gorszą uortoićdiagllOstycZlląod techniki ClT. Na potioierdzenie tezy

przeciwnejsąprezentomancpoglądy autovćao, atakżewynikilicznych

bmiańlaboratoryjnychoraz przeprowadzonychwautentycznychspra

-wach karnych.

Słowakluczowe:badanieioaricgmficrne(poligrajiczlle),technika

CQT, technika ClT,wartośćdiagnosfyczna.

SU111mary

Thc Author undcrtnkee ttie potemiceWit/Iojtticarticle ojJan Wi

-dach, who maintains tnat a ClT bascdl'olygraph tcchnioueis/lot in

-jertorscicn fijically JromClTbaeed iechniqucand reprcscnts110lotocr

diagnosticva!uetluuiClT. !11 orderto prove tiu: oppasite thesis, oictoe oj autnors arc presentedala/lg ioiththcresufts oj a series oj /aboratory

etudies and ttseones conducted in realcriminalcaees.

Keywords: Połygmphcxanunntion, CQT tcchniouc,ClTtecuni -quc,diagnosticoalue.