1
" . . .
. ■ ,
O': O i -J2/iD [ W *
I./l. Relacja l{/, O <S. /I ~ ^
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora — - 173. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora —,
"II. Materiały uzupełniające relację j o . /! 5 / III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora —
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. — ' III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 —
III./5. Inne
IV. Korespondencja
•• n
V. Nazwiskowe karty informacyjne j/w /j
r /. C<\ »
! VI. Fotografie‘ " L { U
.
■ ■ ■- " ;--i
2
: '3
Aleksander Neuman ps. "MH03" "WILK"
A
ur. 22.VII 1899r. w Nowem Mieście Lubawskim Frzed wojną p rzy s ię g ły sądowy dla spraw ro ln ic tw a .F p o r.re z.18 pułku planów -////I Grudziądzkich.Siostra. A.KieOas z d. ^
Neurnann - była przed wojną w łaścicielk i hotelu "Kfte&as" Grudziądz ul ..Synek Karto
fla n y .
a.TTm^n ^ . "mns-WTr.ir" w czasie otapacjł A.Ifeunmn w 1940r.
wstępuje do komórki konspiracyjnej
"Orzeł B ia ły " - s e k c ji H3VELKE i pracuje konspiracyjnie w pion ie walki c y w iln e j, k tó rej kierownikiem był ‘ właśnie prof.Aleksander Hevelke.?’ konspiracji był członkiem czynnym-działu administracyjno -gospodarczego,a konkretnie odpowiedzialny za przyszłą organiza
c ję działu rolnictwa,czym się rzeczyw iście zajmował.
Zebrania konspiracyjne od 1940r. dotyczące o rga n izacji reform spraw rolnictw a Inspektoratu Grudziądz odbywały się w Grudziądzu - gdzieś w d z ie ln ic y Grudziądza - ok olicy "Tarpna^/dom,ulicę trudno zindentyfikować.Na zebraniach, między innymi brał; udział
< Utwetrt.
PnsŁ.Aleksander Heyelko.Aleksander^członek SL Steuutm. Józef - Gebau^er - SL Grudziądz vl,Osowskiego poseł Jan Wilanc( - i^oseł
p r a c o
SD.i Aleksander Neuman nievw kierunku bojowo-wojskowym,a gospodar- czym.W czasie okupacji był zatrudniony jako pracownik fiz y c zn y w Spółce Maszyn Rolniczych w Grudziądzu ul.Kwiatowa.
Aleksander Neuman współpracowmfe ś c iś le z konspiratorem grudziądz
kim’-Henrykiem Bizozowskim,który w czasie okupacji pracował
w firm ie spedycyjnej "Schimmelfenig", k t ó r e j to firmyVtransport©i©aht.
przjnr/oził^na wybrzeże różne towary.H,Brzozowski przywoził
z wybrzeża u lo tk i i prasę konspiracyjną którą osobiście^/ówczas *>«.
u l.3 rack ^ 9 - obecnie Marcinkowskiego;ładną z paczek t e j bibuły odbierał osobiście od Brzozowskiego por.Z.Kożlikow ski, a dokąd ją dostarczał je s t w obecnej ch w ili trudno u s ta lić
/być może do dalszego powielania/.Neuman i Brzozowski b r a li udział w domu przy ul.Marcinkowskiego we wspólnych spotkaniach O konspiracyjnych z Inspektorem-Komendantem Kożlikowskim
i łącznikiem z Gryfic Pomorskiego Czarnowskim.0 bliższych zadaniach Neumana je s t dziś trudno s ię dowiedzieć.
Żona. Adela Neuman z domu Kamińska.technik dentysta zaci.Grudziądz u l. T ysiąclecia 83 - te l* 2 ;+308ł je s t^ a rd z o i to bardzo schorowana.
Neuman~± GebaureCza rzefcoiae "nieu ja walenie" s ię b y li przez
nasze ówczesne władze po wojnie sądzeni.A.Neuman aresztowany 7.X .194-8 - wyrok 7 la t (> zwolniony po amnestii 1953r.
Neuman p rze s ie d zia ł w Sawiczu 5 la t .
Gebau$g) również sądzony po wojnie z Neumanem,przesiedział w Kawicsu i Wronkach 5 iat.Nouman zmarł w_ 1972 w Nowem
Lli%cie-lfubawakiu. _
4
Neuman Aleksander 1898 - ps."Mróz","Olsza" d-ca "batalionu AK w Grudziądzu
TJr.22 VII 1808,lub 1899 r.s.E gid iu sza i T e o f i l i z Dsięgielewskich w m.Łnkosz pow.Lubawa,mieszkał w Grudziądzu przy ul.K ujoty 83.Ukończył
6 klae szk.roln.Od 1918 do 1921r.pełnił sł.wojsk.w 4 p.uł.Nadwiślańs
kich i 18 p.uł.w Grudziądzu,biorąc udział v wyzwalaniu Pomorza.Zdemo-
\
bilizowany w stopniu wachmistrza mieszkał w maj.ojca w m.Wapno,pow.
Brodnica,a następnie pracował w b.Okr.TJrz. Ziemskim w-Grudziądzu.
W czasie okupacji pracował jako robotnik przy odbudowie mostu,a nas
tępnie jako urzędnik w fa b r. tytoniu. Jakiś czas pracował w Łęgnowie.
P^ powrocie do Grudziądza w 1942r.pracował w składnicy ma3zyn roln . przy ul.Dworcowej,T.V tym czasie za namową Tsodora Gebauera w„~tąpił do or&.konsp.kierowanej z Torunia przez Sąpołowicza ,p3."Sęp",członka ODR.Miała to być organizacja pomocy dla rodzin aresztowanych.Należeli do n ie j pracownicy fa b r .t y t o n i u ,m.ln,Tomasz Maćkowiak b.komornik sądo
wy.Po pewnym czasie Sępołowicz wspólnie ze Szczerbowskim p o le c ił two
rzyć organizację wojskową na wzór Strasy Granicznej. Stefan K is ie l zapoznał go z J.Gruseem psJEFt ani sław” , który p rzy ją ł do wiadomości fakt tworzenia "batalionu" do dyspozycji ODR w Toruniu.
Od września 1943r.A*Neumann przyjął p s ."Olsza",zwerbował Jana Dą-
* w
brow&kiego na swego zastępcę i zaczął organizację 3 kompanii w Grudzią
dzu i jego okolicach.D-cami komp.byli Marcinkowski i Wawrzonkowski,a później Bernard Jędrzejewski i Jankowski.W terenie Kompanie tworzyli Żakowski w Radzjoiiu i Loose w Łasinie.Do sztabu batalionu należeli Teodor Gebauer i Stanisław Cywiński.Ostatecznie J.Gruss polecił two
rzyć normalny batalion i nie kontaktować się z organizacją garnizonu AK,który tworzyli R.Burczyk i 3S.Kisiel*W grudniu 1944r.i styczniu 1945r.wielu członków org.Neumana zostało aresztowanych przez Gestapo.
Po wojnie A.Neutian pracował w starostwie w G r u d z i ą d z u v. r a f . r o l n y m .
* w
Dwukrotnie spotkał s ię z J.Sr&ssem,który nakazał dalszą konspirację.
11 X 1948r.został wraz z innymi aresztowany i 26 I 1949r.skazany przez WSE Bydgoszcz na 7 la t więzienia.v/e wrześniu 1953r*warunkowo z?/olniony.
5
Dalsze losy nieznune.Skazani z nim razem T.Gebauer,J.Dąbrowski,3, Jędrzejewski i Olszewski stanow ili sztab batalionu.Wszyscy z o s ta li potraktowani jako członkowie n ie le g a ln e j o rg a n iz a c ji,d z ia ła ją c e j po zakończonej wojnie*
APAK Dok,Insp.Grudziądz
Arch.3.W.Bydgoszcz akta T~SRzn.Sr 13/49 _
— --- ------ i
Dalsze losy nieznane.Skazani z nim razem T.Gebauer.J.Dąbrorski,3, Jędrzejewski i Olszewski stanow ili sztab działającego w czasie oku
p a cji batalion u .Z ostali potraktowani jako członkowie n ie le g a ln e j orga
n iz a c ji ć z ia ła ja c e j x>o wojnie.
APA& Dok.Insp.Grudziądz
Arcłi.SW Bydgoszcz akta TSR nr*Sr, 13/49
T.Jaszowski
6
7
4 i - ’
r ''Ś k
Neumann Aleksander ps. Mróz”, “Olsza” | (1898-....), dca Batalionu WSOP Insp. AK Grudziądz
Ur. 22 V II1898 r. (lub 1899 r.) w m. Łąkorzpow Lubawa; syn Egidiusza, dzierżawcy plebanki i Teofili z d. Dzięgielewskiej. Ukończył szkolę rolniczą. Od lgjg do 1921 r. pełnił służbę wojskową w 4 p. Ul. Nad- wiślańskich i 18 p.uł. w Grudziądzu, biorąc udział w wyzwalaniu Pomorza. Zdemobilizowany w stopniu wachmistrza mieszkał w majątku ojca w m. Wapno pow Brodnica, następnie od 1928 r. pracował w Okręg Urzędzie Ziemskim w Grudziądzu i od 1932 r. tamżejako rzeczoznawca rolny przy Sądzie Okręgowym.
W czasie okupacji mieszkając w Grudziądzu przy ul.
Kujoty 83, pracował jako robotnik przy odbudowie mostu, następnie jako urzędnik w fabryce tytoniu, a przez pewien czas w Łęgnowie k. Bydgoszczy. Po
wróciwszy w 1942 r. do Grudziądza był zatrudniony w składnicy maszyn rolniczych przy ul.
Dworcowej. W tym czasie za namową -^-Teodora Gebauera, przyjąwszy ps. “Mróz”, wszedł do struktury ODR kierowanej z Torunia przez Józefa Sępolowicza ps. “Sęp” . W relacjach członków tej powstającej struktury sprawa wyglądała następująco: miała ona za zadanie pomoc rodzinom aresztowanych i zamordowanych przez okupanta; należeli do niej również inni pracownicy fabryki tytoniu, m. in. Tomasz Maćkowiak, były komornik sądowy. Po pewnym czasie przyjechał powtórnie Sępołowicz wraz ze Szczerbowskim i polecił Neumannowi stworzyć wojskową organizację (co bardziej mu odpowiadało), na wzór Straży Granicznej, która po wyzwoleniu mogłaby utrzymać porządek publiczny. Zawiadomiony o tym -^Stefan Kisiel ze sztabu Inspektoratu skontaktował Neumanna z Józefem Grussem, szefem wywiadu i zastępcą szefa sztabu KO, który przyjął do wiadomości zadanie utworzenia nowej struktury.
Nie nazywano jej WSOP, używano później nazwy “Batalion" AK.
[uw. Red.; K. Ciechanowski informuje, że według niektórych relacji Neumann należał do PAP, która jak wiadomo tworzyła bataliony. Uważa jednak, że był to batalion WSOP. Na dcę WSOP został wcześniej wyznaczony adwokat Władysław Ciarkowski - zachowała się jego nominacja, którą Ciechanowski przekazał do AP AK - ale Ciarkowski został aresztowany, zanim ta nominacja do niego dotarła.]
Od września 1943 r. Neumann, przyjąwszy nowy ps. “Olsza”, zaczął jako dca organizować 3 kompanie w Grudziądzu i okolicach. Zastępcą jego został ->Jan Dąbrowski ps. “Dąb” , dcami kompanii byli -» Antoni Marcinkowski i -^Edward Wawrzynkowski, a później ->Bernard Jędrzejewski, Antoni Jankowski. W okolicy tworzyli kompanie Żakowski wRadzyniu i Loose wŁąsinie. Do sztabu batalionu należeli ->Teodor Gebauer i Stanisław Cywiński. Gruss polecił Neumannowi nie współdziałać z kmdtem Garnizonu —>Robertem Burczykiem. W gnidniu
1944 r. i styczniu 1945 r. wielu członków batalionu zostało aresztowanych przez gestapo.
Po wojnie Neumann pracował w referacie rolnym starostwa w Grudziądzu. Dwukrotnie spotkał się z Grussem, który nakazał dalszą konspirację. 11X 1948 r. Neumann został wraz z całym sztabem batalionu aresztowany. Potraktowano ich jako członków nielegalnej organizacji działającej po z a k o ń cze n iu wojny. N eu m a n n a sk azał 26 I 1949 r. W SR w Bydgoszczy na 7 lat więzienia. Wewrześniu 1953 r. warunkowo został zwolniony. Dalsze losy nie znane.
AP AK, T .; H i r s z H., N e u m a n n A; kartoteka Insp. Grudziądz; A. S W Bydgoszcz, akta
WSR zn. Sr 13/49. 3 S ’
AK na Pomorzu..., Ciechanowski, Ruch oporu...
Tadeusz Jaszowski
8
9
10
11
G r u d z i ą d z AK
N e u m a n A l e k s a n d e r
W s i r p n i u 1 94 4 r. w B r o d n i c y b r ał u d z i a ł w s p o t k a n i u z p u ł k o w n i k i e m (NN) z W a r s z a w y r a z e m z J. C h y l i ń s k i m i K a z i m i e r z e m A n t o s z e w s k i m . C e l e m s p o t k a n i a b y ł o z o r g a n i z o w a n i e g r u p y k t ó r a m i a ł a iść w p o m o c w a l c z ą c e j W a r s z a w i e . Z u w a g i na b r a k b r o n i k o n c e p c j ę o d r z u c o n o .
Zob. to m 23 - S t u t t h o f , n r . 174, St. D z i ę g i e l e w s k i K . Wo j .
12
Wucfa
N E U M A N H A K
B y ł y w ł a ś c i c i e l m a j ą t k u W a p n o , p o w . B r o d n i c a . W j e g o m i e s z k a n i u w G r u d z i ą d z u p r z y ul. L i p o w e j z n a j d o w a ł s i ę p u n k t k o n t a k t o w y AK.
K u r i e r k ą b r o d n i c k ą d o t e g o p u n k t u w G r u d z i ą d z u b y ł a W a i e r i a W r ó b l e w s k a p s ." R ó ż a " , k t ó r a p r z y w o z i ł a
z a s z y f r o w a n e r o z k a z y o d " A g n i e s z k i " , a p ó ź n i e j
" W i c h r a " , r a z n a m i e s i ą c l u b c z ę ś c i e j . W i 9 4 2 r . p r z e k a z a n o s t ą d w i a d o ś c i d o In s p .
B r o d n i c a , ż e w b a n k u b r o d n i c k i m p r a c u j e u r z ę d n i k , k t ó r y j e s t n a u s ł u g a c h , o k u p a n t a p o d h a s ł e m
l i c z b o w y m . " R ó ż a " z d o b y ł a o d f o t o g r a f a S z r a m a z d j ę c i a w s z y s t k i c h u r z ę d n i k ó w p r a c u j ą c y c h w b a n k u . P o d o s t a r c z e n i u o k a z a ł o s i ę , ż e j e s t n i m
P e w n e g o r a z u , g d y " R ó ż a " p o j e c h a ł a p o d o k u m e n t y d o N e u m a n n a , ó w o d p o w i e d z i a ł j e j , ż e je s p a l i ł , b o b y ł a r e w i z j a , l e c z j e g o t e ś c i o w a z a p y t a n a z n i e n a c k a o d p o w i e d z i a ł a , że ż a d n e j r e w i z j i n i e b y ł o .
T . : W r ó b l e w s k a W a i e r i a , In s p . B r o d n i c a , K - £ 8 i , k.
I, 1/1, 3-3v, £/8v.
M G r '9 4
