U N I V E R S I T A T I S MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN — POLONIA
VOL. XLII, 12 SECTIO C 1SS7
Instytut Biologii UMCS Zakład Systematyki 1 Geografii Roślin
Dominik FIJAŁKOWSKI, Barbara TARANOWSKA, Janina DYNDUR
Konwalia majowa (Corwallaria maialis L.) na Lubelszczyżnie
JIanflbiiu MaiłcKioi (Coiwallaria maialis L.) Ha JIioÓJiniimiiHe
May Lily of the Valley (Corwallaria maialis L.) in the Lublin Region
Konwalia majowa ma wielostronne znaczenie użytkowe. Ze względu na deli
katny zapach kwiatów jest masowo zrywana i niszczona w czasie kwitnienia. Po
nadto kwiaty, liście i kłącza były od dawna znane ze swych właściwości leczniczych (14, 15). Na skutek tego zaistniała konieczność objęcia tej rośliny na stanowiskach naturalnych pełną ochroną gatunkową.
Konwalia majowa jest w zasadzie gatunkiem europejskim. Rośnie głównie w Europie Środkowej, brak jej w północnej części Wielkiej Brytanii, w Hiszpanii i w południowych Włoszech. We wschodniej Azji występuje na oderwanym obszarze, lecz jest to odmiana mandżurska (Corwallaria maialis L. var. mandschurica K o m.).
Polska znajduje się w centrum występowania konwalii majowej (13).
Na załączonej mapce (ryc. 1) przedstawiono rozmieszczenie stanowisk konwalii na Lubelszczyżnie, wyodrębniając następujące podokręgi (2): 1 — Wysoczyzna Łu- kowsko-Siedlecka, 2 — Równina Lubartowska, 3 — Podokręg Białopodlaski, 4 — Zaklęsłość Łomaska, 5 — Wyniosłość Parczewsko-Włodawska, 6 — Pojezierze Łę- czyńsko-Włodawskie, 7 — Obniżenie Dubienki, 8 — Pagóry Chełmskie, 9 — Działy Grabowieckie, 10 — Grzęda Hrubieszowska, 11 — Padół Zamojski, 12 — Grzęda Łaszczowska, 13 — Pobuże Jarczowskie, 14 — Płaskowyż Nałęczowski, 15 — Równina Bełżycka, 16 — Kotlina Chodelska, 17 — Wzniesienie Urzędowskie, 18 — Płaskowyż Świdnicki, 19 — Wyniosłość Giełczewska, 20 — Podokręg Gorajski, 21 — Podokręg Szczebrzeszyński, 22 — Podokręg Zwierzyniecki, 23 — Podokręg Tomaszowski, 24 — Podokręg Horyniecki, 25 — Równina Puszczańska, 26 — Płaskowyż Tarno- grodzki.
Na Lubelszczyżnie stwierdzono dotąd ok. 800 stanowisk konwalii. Naj
bogatsze i najliczniejsze stanowiska tej rośliny (ryc. 1) znajdują się na Wyżynie Lubelskiej, Roztoczu Środkowym i w obrębie Rdwniny Lubar
towskiej. Dość częste, ale ubogie są one na Pojezierzu Łęczyńsko-Wło-
10 Annales, sectio C, vol. XLII
146
D. Fijałkowski, B. Taranowska, J. DyndurRyc. 1. Rozmieszczenie stanowisk Convallaria maialis L. na Lubelszczyźnie; 1—26 — pod okręgi
Distribution of Convallaria maialis L. stations in the Lublin Region; 1—26 — sub- regions
dawskim, w obrębie Zaklęsłości Łomaskiej i Podokręgu Białopodlaskiego.
Najmniej konwalii rośnie w Kotlinie Sandomierskiej i na Wyniosłości Parczewsko-Włodawskiej.
Zarówno z Polski, jak i z Lubelszczyzny brak jest danych syntetycz
nych odnoszących się do występowania i zasobów konwalii majowej. Po ostatniej wojnie w pracach geobotanicznych po kilka lub kilkanaście sta
nowisk podali: Sokołowski (16, 17), Izdebski (3—6), Miłkow-
ska (12), Fijałkowski (1), Kozak (7, 8), Łuczycka, Wawer
(11), Wawer (18—20), Krzaczek (9, 10). Łącznie zarejestrowano w
różnych pracach ponad 100 stanowisk. Największa ich liczba pochodzi
z borów mieszanych Pino-Quercetum i z dąbrów świetlistych Potentillo
albae-Quercetum (ponad 60). Znacznie mniej stanowisk stwierdzono w grądach zespołu Tilio-Carpinetum, a najmniej — wśród borów świeżych Vaccinio myrtilli-Pinetum i łęgów Circaeo-Alnetum.
Najlepsze warunki rozwoju ma konwalia w dąbrowach świetlistych, gdyż wymaga ona podłoża niezbyt zwięzłego w wierzchnich warstwach gleby, a żyżniejszego w dolnych partiach. Zawierać ono może utwory bogate w wapń lub gliniaste. Odczyn w wierzchnich warstwach gleby może być słabo kwaśny, aż do obojętnego (pH=5,5—7,0), ale w głębszych warstwach jest zwykle wyższy. Zwarcie konwalii w dąbrowach świetli
stych dochodzi często do 50% ogólnego zwarcia runa. Ma to miejsce zwłasz
cza w lasach młodych, powstałych z odnowień naturalnych. Po silnym zagęszczeniu koron drzew w ich dojrzałym wieku udział tej rośliny spada do 10% pokrycia i mniej.
Nieco mniej korzystne warunki dla konwalii majowej stwarza bór mieszany. Większe pokrycie uzyskuje ona w miejscach słonecznych o zwar
ciu koron drzew nie przekraczających 70%. Stwierdzono to zwłaszcza w okolicach Puław, gdzie starsze drzewostany wydzielają się stopniowo, stwarzając dla konwalii korzystne warunki świetlne.
W borach świeżych (Vaccinio myrtilli-Pinetum) udział konwalii jest sporadyczny. Brak jej zupełnie w borach suchych (Cladonio-Pinetum), w barach bagiennych (Vaccinio uliginosi-Pinetum), ponadto w zaroślach kserotermicznych (Peucedano ceruariae-Coryletum) oraz w murawach kserotermicznych Nie występuje również w siedliskach łęgowych i ol- sowych.
Konwalia nie znosi zarówno gleb stale podtopionych i mokrych, jak i nadmiernie suchych. Najlepiej rośnie na podłożu niezbyt zwięzłym i bo
gatym w wapń.
Warunki ekologiczne, w jakich konwalia majowa występuje na sie
dliskach naturalnych, pozwalają na wprowadzenie tego gatunku do upraw.
Możliwe staje się podsadzanie jej, zwłaszcza na zręby leśne, do przerze
dzonych monokultur sosnowych oraz do uprawy zagonowej. Dzięki temu możliwe jest szerokie rozpowszechnienie konwalii nie tylko do celów leczniczych, ale również ozdobnych. We wszystkich przypadkach sztucz
nego wprowadzania tej rośliny do upraw należy uwzględnić korzystne dla niej warunki glebowe, a zwłaszcza wilgotnościowe i troficzne — charakte
rystyczne dla stanowisk naturalnych.
Wprowadzenie na szeroką skalę przedstawionych form uprawy kon
walii może być najlepszą gwarancją dla utrzymania dotychczasowych
stosunkowo licznych i zasobnych stanowisk tej pięknej i użytecznej rośliny.
148
D. Fijałkowski, B. Taranowska, J. DyndurPIŚMIENNICTWO
1. Fijałkowski D.: Szata roślinna wąwozów okolic Lublina na tle niektó
rych warunków siedliskowych. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio B 9, 125—215 (1954).
2. Fijałkowski D.: Stosunki geobotaniczne Lubelszczyzny. Lub. Tow. Nauko
we, Ossolineum, Wrocław 1972.
3. Izdebski K.: Grądy na Roztoczu Środkowym. Ekol. Pol., seria A 10 (18), 532—584 (1962).
4. Izdebski K.: Olsy i bory mieszane na Roztoczu Środkowym. Ann. Univ.
Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 18, 327—365 (1963).
5. Izdebski K.: Zbiorowiska leśne na Roztoczu Środkowym. Uogólnienie i uzu
pełnienie. Acta Soc. Bot. Pol. 33 (2), 350—374 (1963).
6. Izdebski K.: Zbiorowiska leśne na Roztoczu Południowym. Ann. Univ. Ma
riae Curie-Skłodowska, sectio C 21, 204—246 (1966).
7. Kozak K.: Bory nadleśnictwa Parczew. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 21, 314—342 (1966).
8. Kozak K.: Olsy, grądy i bory mieszane nadleśnictwa Parczew. Ann. Univ.
Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 22, 329—358 (1967).
9. Krzaczek T.: Rośliny lecznicze południowej Lubelszczyzny. Ann. Univ. Ma
riae Curie-Skłodowska, sectio D 17, 402—419 (1962).
10. Krzaczek T.: Rośliny lecznicze południowo-zachodniej Lubelszczyzny. Ann.
Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio D 24, 117—128 (1969).
11. Łuczycka A., Wawer M.: Zbiorowiska leśne okolic Żyrzyna pod Pu
ławami. Folia Forest. Polon., seria A 23, 95—105 (1978).
12. Miłkowska J.: Zestawienie roślin leczniczych Lubelszczyzny. I. Ann. Univ.
Mariae Curie-Skłodowska, sectio D 24, 322—354 (1959).
13. Meusel H., Jag er E., Rauschert S., We inert E.: Vergleichende Chorologie der zentraleuropaischen Flora. VEB Gustav Fischer Verlag, Jena 1978.
14. Polakowska M.: Leśne rośliny zielarskie. PWRiL, Warszawa 1977.
15. Rumińska A.: Rośliny lecznicze. PWN, Warszawa 1973.
16. Sokołowski A. W.: Zespoły leśne w południowo-wschodniej części Niziny Mazowiecko-Podlaskiej. Monogr. Bot. 16, Warszawa 1963.
17. Sokołowski W.: Fitosocjologiczna charakterystyka zbiorowisk roślinnych nadleśnictwa Józefów k. Biłgoraja. Prace Inst. Badaw. Leśn. (Warszawa) 370, 66—130 (1970).
18. Wawer M.: Zbiorowiska olsowe i łęgowe nadleśnictwa Strzelce k. Hrubie
szowa. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 32, 142—161 (1977).
19. Wawer M.: Grądy nadleśnictwa Strzelce k. Hrubieszowa. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 33, 290—307 (1978).
20. Wawer M., Łuczycka-Popiel A.: Lasy nadleśnictwa Kijowiec w oko
licach Białej Podlaskiej. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 35, 105—123 (1980).
PE3IOME
IIpeflCTaBjieHŁi pe3yjibTaTbi nccjieflOBaHnń no pacnpocTpaHeHWO m skojiotom
Convallaria maialis L. Ha JIioSjuiHupuie. 3to esponeiłCKHii bhjv JIp cnx nop Ha JRoójiMHmnue BbiHBjieHO okojio 800 MecTOo6nTaHnii jiaHflbiina. CaMbie óoraTbie u mho-
roMMCJienHbie MecTOo6nTanna 3Toro pacTenwa (puc. 1) iiaxOflHTca Ha JIk>6jimiickom B03BbimeHHOCTH, IfenTpaJibHOM Po3TO’ie m b npeflenax JIioóapTyBCKOM paBHHHbi.
HoBOJibHO nacro ohm BbiCTynaioT b JleiriMHbCKO-BjioaaBCKOM npMO3epbe, b npefleJiax JIOMaCKOM BnaflMHbl M Ha TepPMTOpMM, BXOflHipeM B COCTaB EHJIbCKOnOflJIHCCKOrO noflOKpyra. Menbine Bcero pacTeT JiaiiAbimefi b CaiiflOMejKCKoń KOTjioBnne m na IlapHeBCKO-BjIOflaBCKOM B03BbIUieHH0CTM.
HaMJiyHuiMe ycaoBHH pa3BHTM« jiaHflbiineM — b accoiiMaiyiHx Potentillo albae- -Quercetum m Pino-Quercetum, Tan Kas npoM3pacTaiOT Ohm Ha cy6cTpaTax Majio- CBB3HbIX B BepXHMX CJIOHX nOHBbl, HO njIOflOpOflHbIX B HM3KHMX. TyCTOTa JiaHflblHia b cBCTJibixfly6paBax (Potentillo albae-Quercetum)nacro flocraraeT 50% oGipeił njiOT- HOCTM TpaBOCTOfl. 3na’IMTejIbHO MeHbUie MeCTOOÓMTaHMM JiaHAblUia OTMCieHO B Jie- cax accouMapMM Tilio-Carpinetum, MeHbuie Bcero — accopnauMHX Vaccinio myrtilli- -Pinetum m Circaeo-Alnetum. Jlan^bim He jhoómt KaK nocTOHHHO noflTonjieHHbix, MOKpbix noliB, Tax m upe3Mepno cyxMx. Jlyuuie Bcero oh paereT Ha MajiocBH3HOM, BoraTOM KajibUMeM cyócTpaTe.
S U M M A R Y
The results of studies on the localities and ecology of Convallaria maialis L.
in the Lublin Region were presented in the paper. It is a European species. 800 stations of the lily of the valley were found so far in the Lublin Region. The richest and the most numerous stations of this plant (Fig. 1) are upon the Lublin Upland, Central Roztocze and within the Lubartów Plain. They are quite freąuent upon the Łęczna-Włodawa Lakę District, within the Łomaska Depression as well as upon the area included in Biała Podlaska sub-region. The smallest number of lilies of the valley grows in the Sandomierz Valley and upon the Parczew—Włodawa Height.
The best conditions of development of the lily of the valley are in Potentillo albae-Quercetum and Pino-Quercetum associations because it reąuires not too compact subsoil in the surface layers of the soil and morę fertile in its lower parts.
The compactness of the lily in elear oak wood (Potentillo albae-Quercetum) often reaches 50% of total compactness of undergrowth. Considerably less lily stations were observed in forest growing on dry ground and consisting of Tilio-Carpinetum association, the least number was found in Vaccinio myrtilli-Pinetum and Circaeo- -Alnetum. The lily of the valley does not tolerate the soils either permanently denudated and wet or excessively dry. It grows best on the subsoil which is not toó much compact and rich in calcium.
