Programy niemieckich partii politycznych w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2014 roku. Wybrane aspekty

Programy niemieckich partii

politycznych w wyborach do

Parlamentu Europejskiego w 2014

roku. Wybrane aspekty

Rocznik Integracji Europejskiej nr 8, 285-302

2014

MICHAŁ M. KOSMAN

Bydgoszcz

DOI: 10.14746/rie.2014.8.20

Programy niemieckich partii politycznych w wyborach

do Parlamentu Europejskiego w 2014 roku.

Wybrane aspekty

Wprowadzenie

Parlament Europejski przeszedł w ciągu ponad sześciu dekad swego istnienia znaczącąewolucję, zarównow wymiarze ilościowym, jaki jakościowym.Przejawiała sięona z jednej strony niemaldziesięciokrotnym powiększeniemskładuizby (poczy­ nającod Zgromadzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali),z drugiej zaś stopnio­ wym poszerzaniemjej kompetencji-od organu doradczo-kontrolnego do instytucji współtworzącej prawo Unii Europejskiej (szerzej zob. Kosman, 2009, s. 235-257). Jego znaczenie zatem systematycznie rosło, co stanowiistotnyargument na rzecz ba­ dawczego zainteresowania tym niezwykłym eksperymentem w dziejach współczes­ nychorganizacji międzynarodowych-wszakjest to jedynyw skali świata tego rodzaju organ wyłaniany wdrodze powszechnych wyborów. Jednak zjawiskakryzysugospo­ darczego targającego Starym Kontynentem w ostatnich latach oraz rodzącego się wkrajachUniipoczuciarozczarowania i niepewności codo kierunku procesówinte­ gracyjnych(Mudde, 2014, s. 16-24)spowodowały,że przedwyborami 2014 r. przewi­ dywano wzrost poparcia dla ugrupowań eurosceptycznych(Kietz, von Ondarza, 2014, s. 37-41). Wsamych Niemczechnatomiastkampaniiwyborczej towarzyszyło umiar­ kowane zainteresowanie,tym bardziej,że główni rywale -chadecy i socjaldemokraci - z końcem2013 r. zbudowaliwspólnąkoalicję rządową - faktten zatem sprzyjał ra­ czej łagodnej niż konfrontacyjnej strategii wyborczej (choć te drugie akcenty także się pojawiły).

Celemniniejszegoartykułu jest prezentacja najważniejszych treści programowych czternastu niemieckich partii politycznych (na dwadzieścia pięć biorących udział w wyborach), które wyborcy obdarzyli zaufaniem i powierzyliim mandatyprzedstawi­ cielskie w Parlamencie Europejskim. Dlaprzejrzystości wywodu, każdej z nichpo­ święcony jest co najmniej odrębny akapit. Część programówprezentuje się bardzo okazale, licząc sobie po kilkadziesiąt stron i szerokie spektrum treści, obejmując wszystkie najważniejszeaspekty funkcjonowania UE. W innychprzypadkach są to mniejszedokumenty (odkilkudokilkunastu stron) - dotyczy to zwykle mniejszych partii, zwykle koncentrujących się najakiejś konkretnej dziedzinie aktywności pu­ blicznejw sferze międzynarodowej ipowierzchownietraktujących inne obszary (lub w ogóle je pomijając). Odrębnym przypadkiem jest jednostronicowy quasi-program formacjiPARTEI. W toku analizyprogramów wyborczych autorskupił się a priori na zagadnieniach Wspólnej Polityki Zagraniczneji Bezpieczeństwa oraz problemach in-

stytucjonalnych w UE. Wynika tozjednej strony z rosnącego w ostatnim czasiezna­ czenia problematyki bezpieczeństwa międzynarodowego, z drugiej zaś z refleksji związanej z przyszłością procesówintegracyjnych w Europie,której istotnym elementem sąreformy instytucjonalne.Poza omówieniem tychdziedzin, postanowionozaakcento­ wać te zagadnienia, które odgrywały pierwszoplanowąrolę wprogramach poszcze­ gólnych partii i w jakimś stopniu decydowały o ich obliczu (dotyczy to zwłaszcza mniejszychpartii, które znajdowały sobie zwyklewłasną „niszę” programową).

W ostatnich latachwNiemczechkilkukrotnie modyfikowanoustawę o wyborach do Parlamentu Europejskiego {Gesetz über die Wahl..., 1994, s. 424-432). Od 1989 r. funkcjonowała zasadapodziału mandatówHare-Niemeyera,zaś od 2009 r. Sainte-Lague. Wwyborachz 2009 r. obowiązywała jeszcze klauzula pięcioprocentowa, która stano­ wiła skuteczną barierędlamniejszych partii. Jednakdnia 9grudnia 2011 r.Federalny Trybunał Konstytucyjny uznał ją za niezgodną z Ustawą Zasadniczą {Leitsätze..., 2011). Dwa lata później, 10 października 2013 r., weszła w życie ustawa wprowa­ dzająca klauzulę trzyprocentową{Fünftes Gesetz..., 2013, s. 3749-3751). Została ona zaskarżona przez kilkanaście mniejszych partii, domagających sięwiększych szans w rywalizacji wyborczej. Ich racje ponownierozpatrzyłFederalny Trybunał Konstytucyj­ ny, i tym razem uznając ją za niezgodną z UstawąZasadniczą w orzeczeniu z 26lutego 2014 r. {Leitsätze..., 2014). Była to znakomitawiadomość dla mniejszych ugrupowań, przed którymi otworzyły się całkiem realne perspektywy wprowadzeniaswychprzed­ stawicielido Parlamentu Europejskiego. Jak sięmiałookazać, aż siedem ugrupowań skorzystało na tejmodyfikacji, uzyskującpo jednymmandacie. Łącznie ażczternaście partii niemieckich znalazło się w Parlamencie Europejskim (w przypadku zachowania klauzuli trzyprocentowej byłoby ich zaledwie siedem).

Programywyborcze

Triumfatorem niemieckich wyborówdo PEstała sięUnia Chrześcijańsko-Demo-kratyczna (Christlich-Demokratische Union - CDU), którastartowałapod hasłem„Ra­ zem skuteczniw Europie”{Gemeinsam erfolgreich in Europa). Program wyborczy pod takim właśnietytułem uchwalony został 5 kwietnia 2014r. CDU jednoznacznie opo­ wiedziałasięw nim za umacnianiem więzi integracyjnychitrwałej obecności Niemiec wUniiEuropejskiej. W preambule wyeksponowano wątki sięgającedo ideowych źró­ dełpartii,których egzemplifikacjęstanowiło odwołaniedo chrześcijańsko-zachodnich korzeni Europy. Nawiązano również do kryzysu gospodarczego na kontynenciei ko­ niecznościintensyfikacji działań w celujego zwalczania. Godnypodkreślenia jest fakt, że już wpierwszym rozdziale {Przyszłość Niemiec w Europie) odwołanosiędo partner­ stwa z najbliższymisąsiadami -Francjąi Polską {Gemeinsam erfolgreich...,2014, s. 4).

Problem miejsca Europy w świecie i jej zaangażowania wpolitycemiędzynarodo­ wej został poruszony w ostatnim rozdziale,noszącymtytułOdpowiedzialność Europy w świecie {Europas Verantwortung in der Welt). Chadecy opowiedzielisięza dalszym instytucjonalnym wzmacnianiem zewnętrznych zdolności do działania UE, comożna wywnioskowaćz zapisów dotyczących wzmocnienia pozycji WysokiegoPrzedstawi­ ciela ds. Zagranicznych i PolitykiBezpieczeństwa, jak również jego aparatu admini­

stracyjnego, tj. Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych. Śmiałym postulatem ze strony CDU jestrównież chęćprzekształcenia mechanizmu Wspólnej Polityki Bezpie­ czeństwa i Obrony wkolektywną obronęUnii Europejskiej. Przypomnijmy, że taka możliwość została otwarta na mocy zapisów Traktatuo Unii Europejskiej w następ­ stwie zawarciaiwejściawżycieTraktatu z Lizbony (art.42ust. 2TUE) (szerzejzob. Węc, 2011, s. 258-267). Wiążesiętoz wymogiem poprawy zdolnościmilitarnychpo­ szczególnych państw UE. Nadłuższą metę- według programu CDU- należałoby stworzyć armię europejską, conosiło znamiona ideibardzo odważnej, rodzącejskoja­ rzenia z nieudanym projektem Europejskiej Wspólnoty Obronnej z pierwszejpołowy lat pięćdziesiątych XX wieku. Wramachpostulowanegopodziałuzadań wdziedzinie bezpieczeństwa iobrony ponownie podkreślonogotowość Niemiec do bliższej koope­ racji z najbliższymi sąsiadami - Polską i Francją.Wśród chadeckich postulatówzna­ lazło sięrównież wspólne planowanieobronne,jak iprojekty wsektorze zbrojeniowym. Wtradycyjnej orbicie zainteresowania niemieckich chadeków od początków istnienia RFN znajdowała sięwspółpraca transatlantycka,nic więc dziwnego, że program CDU położył istotny nacisk takżena tęsferę,akcentując pozytywneoczekiwania wynikające zbliskiej współpracy pomiędzy NATO i UE.

Wprogramie CDUznalazły swoje odzwierciedlenie bieżące wydarzeniaw Euro­ pie. Pokaźny fragment dotyczyRosji i jej interwencjina Ukrainiewpierwszejpołowie 2014 r. Wyrażono dążenie do budowy dobrosąsiedzkich stosunków z Rosją, uzależ­ niając ten proces jednakod gotowości Moskwy do dotrzymywania swych zobowiązań międzynarodowych i przestrzegania standardów demokracjii praworządności.Wyra­ żono sprzeciw wobec rosyjskiej polityki nacisku na państwa sąsiednie, wspierania w nich ruchów separatystycznych, domagając sięwycofania siłrosyjskich z Ukrainy (z wyjątkiemfloty czarnomorskiej, przebywającej w oparciu o porozumienie rosyj-sko-ukraińskie). Potępionopolitykęprzemocy byłego prezydenta Wiktora Janukowy-cza, która - zdaniem autorów dokumentu - odebrała mu wszelką legitymację do sprawowaniarządów. Opowiedziano sięza wdrożeniem postanowień układu o stowa­ rzyszeniu UE z Ukrainą,który to kraj nadłuższą metęmógłby pełnić rolę łącznika po­ międzyUnią a Rosją.Nie było natomiast mowy o perspektywie członkostwa Ukrainy w UE, co potwierdza dośćchłodny stosunekniemieckiej klasypolitycznej dlatakiej perspektywy.

W programie wyborczym chrześcijańskich demokratów znalazły się takżezapisy dotyczącewspółpracy z krajami rozwijającymisię, umacniania współpracy w ramach ONZ (włącznie z niemieckim postulatemuzyskania stałegomiejscawRadzie Bezpieczeń­ stwa), umacniania prawczłowieka (w tym postulat znoszenia kary śmierci wpaństwach ją utrzymujących, poprawy losuchrześcijanprześladowanych w różnych zakątkach świata). W odniesieniu dopolityki rozszerzeniaUE chadecki program okazał się dośćpowściąg­ liwy. Dynamiczne tempo powiększaniasię UE w ostatnichdekadach uznanoza zj awis- ko uzasadnione, lecz jego kontynuacja stanowiłaby nadmierne obciążenie dla UE i odbywałaby siękosztem jej efektywności. Unia zatem powinna zostaćotwarta na nowych kandydatów, lecz proces przyjmowaniakolejnychpaństw powinien zostać spowolniony orazujęty w rygorystyczne kryteriapolityczne i gospodarcze. Chadecy ponownie przytoczyli swój powtarzanyod latpostulatbudowy strategicznego partner­ stwa zTurcjąbez przyjmowania jejdoUE (Gemeinsam erfolgreich...,2014,s. 75-80).

Program Unii Chrześcijańsko-Społecznej (CSU), uchwalony na zjeździe partii 10 maja 2014r., w głównych punktach był zbieżny z europejskimi założeniami j ejfede­ ralnej siostry.Zasadnicząróżnicą-siłą rzeczy - było postawienie Bawariiwcentrum uwagi dokumentu, oczym świadczyły hasłatypu„Bawaria jest krajemw sercu Euro­ py” czy„silnaBawaria jestdobra dlaEuropy”. Ten osiemnastostronicowy dokument składa się wzasadziezezwięzłych,przejrzystych haseł,po czym następuje ich krótkie rozwinięcie. Dokument CSU także w sposób bardziejjednoznacznyniż CDU wyraża opinię, że UniaEuropejska obecnie dotarła do kresu swych możliwości w zakresie przyjmowania i absorpcji nowych państw, dlategoprocesrozszerzenia musi zostaćza­ trzymany. Dobitnieprzeciwstawiasię członkostwu Turcjiw Unii.Państwoto zostało uhonorowanejako istotny partner Unii i „dobry przyjaciel w NATO”,jednak pełne członkostwo byłoby obciążeniem zarówno dlaUnii, jak i samej Turcji. Podobniejak CDU, jej bawarska siostra opowiada sięz uprzywilejowanym partnerstwem Unii z Turcją. Uczciwe postępowanie z Turcjąwymaga jasnego stanowiska iprzerwania bieżących negocjacji akcesyjnych.Z kolei w sprawie kryzysu na Ukrainie głos CSU w omawianym dokumencie programowymjestostrożniejszy niżw przypadku CDU. Bawarczycy nie wychodząpoza bezpieczne formuły o poparciudlapolitycznego i gos­ podarczego wzmocnienia Ukrainy jako istotnego partnera UE, opowiadając się za pełnieniem przez nią funkcji pomostupomiędzy UE a Rosjąi nawołując rząd niemiecki do „roztropnego postępowania” (besonnene Yórgehensweise) w konflikcie ukraiń-sko-rosyjskim. Także w zakresie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa CSUnie wychodzi poza ogólniki o potrzebie większej efektywnościwtej dziedzinie, lepszego wykorzystaniazdolności wojskowych i współpracy wramach NATO(Euro- paplan Bayern..., 2014, s. 4-5). Charakterystyczna jest natomiast duża wyrazistość

programu w innych, wewnątrzunijnychkwestiach,jaknp. powstrzymanie migracji do Unii, ograniczenieprawa azylowego, wzmocnienie szczebla państwowego (zwłaszcza parlamentów narodowych) i regionalnego w Unii,wprowadzenia w Niemczechprawa do referendum wnajistotniejszych kwestiach europejskich (przyjmowanie nowych państw do UE, cedowanie naUnię istotniejszychkompetencjiprzez państwaczłon­ kowskie czy obciążenia finansowe Niemiec na rzecz UE), ograniczenie liczebności i kompetencji Komisji Europejskiej, redukcja budżetuUE, wzmocnienie obecności językaniemieckiego w instytucjachunijnych, ochrona miejsc pracy w Niemczech, ograniczenie lub blokowanie pomocy dla państw popadających w kryzys i odma­ wiających gruntownych reform(Europaplan Bayern..., 2014, s. 6-15). Lektura progra­ mu odsłania oblicze CSU jakopartiiostrożnej wsprawach europejskich,nastawionej na ochronę interesów narodowych Niemiec. Cechy te mogą posłużyć za ilustrację róż­ nicw zestawieniu z -mimo wszystko-bardziej proeuropejskim programem CDU.

Program Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD) przygotowany w związku z wyborami do Parlamentu Europejskiego, ogłoszonyzostał25 maja 2014r. W po­ równaniu zprogramem CDU jest dokumentem skromniejszym podwzględem objętości (liczy sobie zaledwie 14stron, przy84-stronicowym programie CDU),tym samym treści dotyczące roliUE na areniemiędzynarodowejsą również mniejrozbudowane. W wie­ lu kwestiachprogram SPDpokrywa się z dokumentem CDU. Socjaldemokraci opo­ wiadają się zawzmocnieniem Wspólnej Polityki Zagraniczneji Bezpieczeństwa, przy czym silny akcentkładą na dyplomatyczne i cywilneśrodkiwzakresie rozwiązywania

problemów bezpieczeństwa. Podobnie jak chadecy, SPD w dalszej perspektywie opowiada się za utworzeniemarmii europejskiej, poddając ten proces podkontrolę Par­ lamentu Europejskiego. StosunekdorozszerzeniaUE jest natomiast znacznieodważ­ niej szy aniżeliw przypadkuCDU. Socjaldemokraci opowiadaj ąsię za otwarciem bram UE dla nowych kandydatów, oczywiście pod warunkiem spełniania kryteriów człon­ kostwa. Brak zatem charakterystycznych dla chadeków wątpliwości związanych z tem­ pem rozszerzenia i potencjalnymi zagrożeniami dla efektywności i spoistości UE. Innym elementemodróżniającym socjaldemokratów odchadeków jestpozytywny sto­ sunek doewentualnego członkostwaTurcji w UE. W programie zaznaczono,że proces negocjacji akcesyjnych z Turcjąma na celu jej przystąpienie do Unii. Jednocześnie nawoływano rząd w Ankarze do przestrzegania zasad demokracji, państwa prawa ipraw człowieka.Bardziej powściągliwyniż w przypadku CDUbył też w swej formie przekaz dotyczący Ukrainy i Rosjiw kontekście toczącego się konfliktu międzyoby­ dwoma państwami. Problematyka tazostaławpleciona w kwestie Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. Socjaldemokraci ograniczyli się do ostrożnych formuł dotyczących współpracy i partnerstwa zUkrainą w oparciu o układ stowarzyszeniowy. Opowiedzia­ nosięzakształtowaniem przyszłości krajuw oparciuo odrzucenie konfrontacji i dialog na bazieszerokiego konsensu społecznego. W odniesieniu do Rosji socjaldemokraci również niewykroczyli poza tradycyjne zapisyopartnerstwie FR z Europą, wspólnym rozwiązywaniu problemówmiędzynarodowychidialogu dotyczącego „krytycznych tematów” związanychz demokracjąi prawamiczłowieka(Europa eine neue Richt- ung..., 2014, s. 10-13). Nie pojawia się żadna wzmianka na temat konfliktu rosyj-sko-ukraińskiego rozwijającego się wpierwszej połowie 2014 r.Można to uznać za kolejnepotwierdzenie większej niżw przypadku chadeków wrażliwościna rosyjski punktwidzenia, cechujący socjaldemokratów. Program zawiera natomiast pewne wąt­ ki związanez tkanką instytucjonalnąUE. Opowiadasię za wzmocnieniem Parlamentu Europejskiego,m.in. poprzez nadanie mupełnejinicjatywy prawodawczej (wmiejsce istniejącejobecnie inicjatywy pośredniej, tj. poprzez zaangażowanieKomisjiEuropej­ skiej,zgodnie z art. 225 Traktatu o funkcjonowaniuUniiEuropejskiej), oraz Komisji Europejskiej, która powinna ewoluowaćwkierunku rządu europejskiego (Europa eine neue Richtung..., 2014, s. 5-6).

W programie WolnejPartii Demokratycznej (FDP),liczącym sobie 28 stron,priory­ tetem sąkwestie gospodarcze,coniezaskakuje biorąc pod uwagę,że jest to tradycyjna domena tej partii. Dominujątakże inne, typowe dla liberałów postulaty - narzecz wzrostu gospodarczego, społecznej gospodarki rynkowej, surowego przestrzegania porozumień z zakresu dyscyplinyfinansowej, wzmacnianiaprzedsiębiorstw, rozwija­ nia oświaty, ochronyśrodowiska,praw konsumentów,praw obywatelskich, wzmacnia­ niademokracji, zasady subsydiamości czy poczucia odpowiedzialności zawłasnylos. FDP wysuwaodważny postulat doprowadzenia UE dounii politycznej opartej na zasadach federalizmu, której ostatecznym celem powinno być państwo związkowe (Bundesstaat). Pojawia się także kontrowersyjny z polskiej perspektywy postulat wzmocnienia zasady wielu prędkości w UE, ponadto wzmocnienia metodykonwentu jako drogi doreform traktatowych, wprowadzenia w Niemczech instytucji referendum naszczeblu federalnymwsprawach europejskich czy zwiększenia prerogatyw Parla­ mentuEuropejskiego. W ramach tego ostatniego punktu liberałowiepostulują m.in.

wprowadzenie pełnego prawa inicjatywy prawodawczej, jak również jednolitego pra­ wa wyborczego,wramach któregogłoskażdegoobywatela miałby równą wagę (Pro-gramm der Freien..., 2014, s. 6-7). Ten ostatni postulat wydajesię na dzień dzisiejszy nieco kontrowersyjnyz punktuwidzenia mniejszych, słabszych demograficznie państw, dla których obecnie funkcjonującareguładegresywnej proporcjonalnościjest sprawie­ dliwymwypośrodkowaniem pomiędzyzasadą suwerennej równości państw a dowarto­ ściowaniem siły demograficznej. Towarzyszy temuzamiarzredukowania liczebnego i wzmocnienia KomisjiEuropejskiej, zapewnienia zasady otwartości obradRady UE, czy wręcz rewolucyjnypostulat likwidacjiRadyEuropejskiej. Liberałowiesąponadto przeciwni mechanizmom naruszającym prawoobywateli do prywatności, wtym nad­ miernemuzbieraniudanych osobowych.Z tej przyczyny domagająsię powiązania rozmówo transatlancyckiej strefie wolnego handlu właśnie zporozumieniem doty­ czącym ochrony danych osobowych (Programm der Freien..., 2014, s. 7-11).Wczęści programu poświęconej Wspólnej Polityce Zagranicznej iBezpieczeństwa liberałowie wyrażają wątpliwości codoefektywności procesówdecyzyjnych wtej- międzyrządo­ wej- sferze współdziałania. Akcentują, że poziom integracji w tym zakresienienadąża np. za wspólnąpolitykąhandlowączyintegracjąwalutową w strefie euro. Uniajest po­ dzielona w sferze polityki zagranicznej, co jest czynnikiem osłabiającym jej efektyw­ ność na zewnątrz (Programm der Freien...,2014, s. 24). Opinię taką można odczytać jako krytykę zasady jednomyślnościw ramach WPZBi być może niecozawoalowany postulat jej zmiany w kierunku uwspólnotowienia. Rozwijaniu WPZB służyłoby także instytucjonalne wzmocnienie Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych. Niezaska­ kuje także dążenie dowzmocnienia Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony oraz dalszego opierania bezpieczeństwa europejskiego o NATO. Pojawia się hasło o ko­ nieczności poprawy europejskich zdolności obronnych, jednak - jak wynika zjegoroz­ winięcia - w zasadzie ograniczasię do propozycjiobniżenia środków na obronność i lepszego gospodarowania nimi. FDP opowiada sięponadto zakontynuacją procesu rozszerzenia UE podwarunkiem twardego spełnianiakryteriów politycznych i gospo­ darczych członkostwa przezkandydatów. Dotyczy to także Turcji. Liberałowie opo­ wiadają się również za wyważoną polityką imigracyjną i azylową, uwzględniającą potrzeby rozwoju gospodarczego kontynentu w kontekście popytu na siłę roboczą

(Programm der Freien...,2014, s. 26-28).

Bardzo obszerny - liczący145 stron - program wyborczy opublikował Sojusz’90/ Zieloni. Zgodnie zich proweniencją, zasadniczeakcenty partia położyła na problemy ekologiczne, rozwojowe i obejmujące ochronę mniejszości. Obszerny rozdział został poświęcony pomysłom na wychodzenie państw UE z kryzysu gospodarczego tra­ wiącegokontynent,zwłaszcza strefę euro. Jednymz haseł Zielonych stała się redukcja deficytu demokracji wUnii, m.in.poprzezwzmocnieniemechanizmów współdecy­ dowania obywateli UE w sprawach europejskich. Do trudnych i kontrowersyjnych tematów zaliczyć można z pewnością przekształcenie Unii w koherentną przestrzeń chroniącąuchodźców spoza UE, poprzez stworzenie jednolitychi uczciwych reguł azylowych. Wtym punkcie widaćwyraźnąsprzeczność w porównaniu z bawarskimi chadekami, demonstrującymiprzekonanie o przeciążeniu Europy falami uchodźców. Do odważnych należy także postulat rozciągnięciapraw wyborczych obywateliUE na wszystkie rodzaje wyborów(a nietylko, jak obecnie,wyborówlokalnych ido Parła-

mentu Europejskiego). Zieloni domagają się większej przejrzystościzjawiska lobbingu wUE. Istotnym instytucjonalnympostulatem stało się okrojenie liczebneKomisji Eu­ ropejskiej oraz zwiększenie praw Parlamentu Europejskiego, m.in. poprzez przyznanie mu pełnej inicjatywy prawodawczej. Zieloni zaproponowali równieżzwołanie euro­ pej skiegokonwentu, którypodjąłbydebatę na tematprzyszłej architekturyUnii (Euro­ pa mitentscheiden..., 2014, s. 70-75). Problematyka stosunków zewnętrznych Unii zostaławprogramie także zdominowana hasłami sprawiedliwości na świecie, zwalcza­ nia ubóstwa,chorób, głodu, zanieczyszczeń, wzmacnianie prawa międzynarodowego, praw człowieka, globalną walkę z zanieczyszczeniem środowiska, etc.Uniajawisię tu jako potęga cywilna (Zivilmacht),której siła oddziaływania wyrażasię raczejpoprzez miękkie środki niż twardą siłę. Jednymze sztandarowych postulatówjest samoopodat- kowanie państwUE na pomoc rozwojową w wysokości 0,7% PKB, redukcjadługów najuboższych państw czy zniesienie subwencji eksportowych w polityce rolnej UE. Zieloniopowiadająsię zakontynuacją polityki rozszerzenia UE, co wyraźnie odróżnia ich od chadeków i zbliża do socjaldemokratów. Szczególnie dotyczy to państw bałkań­ skich oraz Turcji,która wprawdzie obecnie nie spełnia standardówdemokratycznych, jednak powinna nadal prowadzić negocjacje akcesyjne. Zieloni eksploatująwdoku­ mencie dawnyargument na rzecz poprzednichrozszerzeń, zakładającyżeperspektywa przystąpienia do UE będzie stanowiła dla kandydatów ważny impulsna rzecz przemian politycznych, gospodarczych i społecznych. Unia powinna ponadto działać narzecz stabilności w najbliższym, tj. śródziemnomorskim iwschodnioeuropejskim sąsiedz­ twie.W określonej perspektywiepowinien byćzniesiony obowiązek wizowy dla Rosji i państw objętych Partnerstwem Wschodnim.Wprogramie padły teżsłowa krytyki pod adresem Rosji z powodu odwrotu od demokracji w ostatnich latach.Pojawiasię także postulat wzmocnienia ONZ. Zieloni, w odróżnieniu od chadeków, nie uważają za właściwe domaganie siędla Niemiec stałego miejscawRadzieBezpieczeństwa, opo­ wiadając sięraczej zareprezentacją całej Unii Europejskiej wtym organie. Co cieka­ we,partia ekologów chciałaby w dalszej perspektywie znieść prawoweta w Radzie Bezpieczeństwa i wzmocnić pozycję Zgromadzenia Ogólnego. Zadaniem UE powinno być angażowanie się wdziałania na rzeczzwalczania kryzysów humanitarnych głów­ nie miękkimi środkami, jednak nie wykluczajączaangażowania środków militarnych pod warunkiem każdorazowegomandatu Rady Bezpieczeństwa w takichsytuacjach. ONZ powinna być wyposażona we własnestałe oddziały, zamiast bazować na forma­ cjach delegowanych każdorazowo przez poszczególnepaństwa. Do istotnychpostu­ latów należy ograniczeniemiędzynarodowego handlu broniąi wzmocnienie kontroli ParlamentuEuropej skiego nadtą dziedziną. PE powinienrównież miećprawo do decy­ dowania okażdorazowych operacjach wojskowych UE. Odważnie brzmi postulat re­ formy NATO,której celem winno być wkomponowaniesojuszu w międzynarodową architekturę bezpieczeństwa z udziałem UEiOB WE. Należy dążyćdo zrównania po­ zycji państw europejskich ze StanamiZjednoczonymi wramachNATO.Rewolucyjnie brzmipostulat poddania Wspólnej PolitykiZagranicznej iBezpieczeństwa UE więk­ szościowym procedurom decyzyjnym w RadzieUE (Europa mitentscheiden..., 2014, s. 95-119).

Kolejnąpartią, która wzięła udział w wyścigu wyborczymdo Parlamentu Europej­ skiego, była Lewica. Jej programwyraźnieodróżniał się od innych prominentnych

partii niemieckich wyraźną kontestacją dotychczasowego porządku europejskiego. W programie wyborczym Lewicaza chlubę przypisuje sobie fakt, żejako jedynaz for­ macji politycznych w Bundestagu sprzeciwiała sięeuropejskiemu paktowi fiskalnemu (Europa geht..., 2014, s. 13-14), pomyślanemu jako ważny instrumentwspierający wyjściez kryzysugospodarczego na kontynencie. Zamiastbolesnych kuracji reduko­ waniawydatków wpaństwach dotkniętych kryzysem, Lewica proponuje„w skali euro­ pejskiej bardziej wciągnąć milionerów do finansowania społecznych i ekologicznych inwestycjilub projektów infrastrukturalnych” (Europa geht..., 2014, s. 14). Program obfituje w postulaty podważające fundamentalne zasady gospodarki rynkowej (np. upaństwowienie większych banków prywatnych,jednorazowe opodatkowanie posia­ daczy majątków powyżej 1 min euro), stanowiąc w praktyce zbiór na pozór szczyt­ nych, acznierealnych haseł. Wiele miejscaw programie zajmują kwestie tolerancji i ochronymniejszości, zwalczaniarasizmuifaszyzmu,mocnynacisk położonyjestna równouprawnienie płci(w tychkwestiach Lewicajest blisko Zielonych). Z kolei wza­ kresie zewnętrznej aktywności UE Lewica przedstawia cały szereg radykalnychpostu­ latów, takich jak: zablokowanie rozmów na tematplanowanejtransatlantyckiej strefy wolnego handlu (Europa geht..., 2014, s.27); odrzuceniewszelkiej przemocy w sto­ sunkach międzynarodowych (NATOi UE-sic! - obwiniane są o „masowełamanie prawczłowieka”) i militarnej aktywności UE na zewnątrz; sprzeciw wobecudziału niemieckich żołnierzy wmisjach UE i NATO;zakończeniewspółpracy pomiędzy UE a NATO; likwidacja NATO i zastąpienie go systemembezpieczeństwa zbiorowego z udziałem Rosji;likwidację amerykańskich baz wojskowych w państwach UE; w dłuż­ szej perspektywielikwidacjęarmii wNiemczech iEuropie. Równie fantastyczne wizje snujeLewica w odniesieniu do polityki azylowej UE, domagając sięm.in. wprowadze­ niabezwarunkowegoprawa przebywania w UEdla wszystkich uchodźców, zapewnie­ nia imodpowiednichmiejsc pobytu, zabezpieczeń socjalnych iwolności wyboru kraju docelowegowUnii, likwidacji obowiązku wizowegow skali Europy (Europa geht...,

2014, s. 55-58). Postulaty w sferze instytucjonalnej obejmują m.in. zdecydowane wzmocnienie Parlamentu Europejskiego iwprowadzenie instytucji referendum europej­ skiego (Europa geht..., 2014, s. 37).Program dalekiej spadkobierczyni wschodnionie-mieckiej Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec można potraktować jako mieszankę fantasmagorii i populizmupodszytego wyidealizowanymobrazem Europyiświata.

Eurosceptycznie prezentuje się program Alternatywy dla Niemiec(Alternative fur Deutschland) -siły politycznej,która kilka miesięcy przed uformowaniem Parlamentu Europejskiegoósmej kadencji zrobiła furorę na niemieckiej scenie politycznej,niespo­ dziewanie ocierając się o próg wyborczy w jesiennych wyborach do Bundestagu w 2013 r. Zgodnie z jej medialną sławą, opartąw głównejmierze na kontestowaniu wspólnej europejskiej waluty,jej program równieżwznakomitejwiększości poświęco­ nyjest krytyce euro oraz europejskiej biurokracji.AfDwylicza negatywne w jej opinii następstwagospodarcze, jakie przyniosła unia walutowa-łatwo wtym wypadku do­ strzec analogię z głosamisceptycznymi wobec unii walutowej, jakiepojawiały się jesz­ cze przed jej wdrożeniem (Kosman, 2004, s. 30-53) - i może przynieść w przyszłości. Alternatywa opowiada sięw związkuz tym za stopniowym, zaplanowanym odejściem od euro lub przynajmniej zastworzeniemkażdemupaństwu warunków do dobrowol­ nego wystąpienia ze strefyeuroprzyjednoczesnym pozostaniu w UE. AfD skłonna jest

natomiastzwrócić się ku zasadom zbliżonym do mechanizmów Europejskiego Syste­ muWalutowegosprzed unii walutowej. Opowiada się także m.in. przeciwkodalszym kredytomwramachEuropejskiego MechanizmuStabilizacyjnego, nieograniczonemu skupowaniu długów państwowych przez Europejski Bank Centralny,unii bankowej, za przydzieleniemgłosówwEBCproporcjonalniedowkładukapitału (co oczywiście faworyzowałoby Niemcy). Eurosceptycyzm AfD przejawia się także w postulacie zweryfikowania istniejącego podziału kompetencji pomiędzy Unią ajej państwami członkowskimi i - gdzie to możliwe -scedowanie kompetencjina powrót na rzecz państw. Służyłobytemu m.in. powołanie specjalnegotrybunałuodpowiadającego za zasadę subsydiamości {Subsidiarität-Gerichtshof). Oryginalnym pomysłem jest przyznanieprawaweta decyzyjnegodla unijnych płatników netto(bez sprecyzowania, czy chodzi o generalne prawo weta, czy w określonych obszarach integracji) oraz wprowadzeniainstytucji weta obywatelskiego. W odniesieniu do spraw instytucjonal­ nych i budżetowych, Alternatywa domaga sięustalenia jednej siedziby Parlamentu Eu­ ropejskiego, redukcji KomisjiEuropejskiej, zmniejszeniuo połowę liczby urzędników UE (ocenianych na 50 tysięcy), redukcji przywilejów podatkowych osób pobie­ rających wynagrodzenieze środków UE i generalnego obniżenia wydatków budżeto­ wych UE. AfD wyraźnie zatem stara się profilowaćjako partia stawiająca na politykę oszczędnościową ikrytyczną wobec rozbudowanego aparatu urzędniczego UE. Pre­ zentuje także wyraziste poglądy w sprawie rozszerzenia UE.Ich rdzeniem jestprzeko­ nanie, iż Europa posiada określone granice geograficzne, historyczne i kulturowe, które nie powinnybyć naruszane. Jest torównoznacznez odrzuceniem kandydatury Turcji (postulat zbieżny z chadekami). Jednocześnie Alternatywaprzedstawia ofertę statusu stowarzyszeniowego dla bliskich geograficznie państw pozaeuropejskich. W przypadku kolejnychrozszerzeń o państwaeuropejskiedomaga się ścisłego prze­ strzegania kryteriów akcesyjnych,prawa Niemców do referendów w sprawie kolej­ nychrozszerzeń oraz utrzymania odpowiedniego poziomu konsolidacjiUnii. Partii jest bliskatakże idea różnych prędkościUE.Stosunkowo niewiele miejscaAlternatywa po­ święcazagadnieniom WspólnejPolityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa{Mut..., 2014, s. 3-11).Wyraża poparcie dla WPZB „w obszarach, w których UE reprezentujewspól­ neinteresy jej państw członkowskich”, zaś „w obszarach polityki, którezgodniez pra­ wemUE leżą w kompetencjachpaństw członkowskich, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa musi orientowaćsię na interesy narodowe”. WPZB wpercepcjiAl­ ternatywy jest wypadkową interesów narodowych, w związkuz czym wprogramie położony został akcent na stosunki Niemiec z Francją,USA i Rosją. Z polskiej per­ spektywyistotnewydaj esię być zdanie mówiąceo poświęceniu szczególnej uwagi sto­ sunkomze wschodnimi sąsiadamiiwspółpracy wraz z nimi w rozwiązywaniu kwestii spornychpomiędzy Rosją a innymi państwami poradzieckimi. W programie AfDpo­ twierdzonazostała zasadnicza rola NATO w utrzymywaniuarchitektury bezpieczeń­ stwa transatlantyckiego. AfDjest przeciwna tworzeniuarmii europejskiej czy urzędu europejskiego ministraobrony. Nieaprobuje również udziału niemieckich żołnierzy w misjach zagranicznych, jeśli nie jest on uzasadniony interesem państwa {Mut...,

2014, s. 11-12). Analiza programu AfDpozwala potwierdzićeurosceptyczny rystej partii,dążenie do cofnięcia niektórych dotychczasowych rezultatów integracji(zwłasz­ cza integracji walutowej) i akcentowanie rangi interesów narodowych.

Poza omówioną grupąpartii, które wprowadziły do Parlamentu Europejskiego po kilkuposłów,wypada również wymienićparę ugrupowań,które zdobywającpo jednym mandacie stały się głównymi beneficjentami zniesienia klauzuliwyborczej. Pierwsząznich jest przedstawiający się jako ugrupowanie przedstawicieli różnych zawodów, ekspertów, politykówlokalnych czy bezpartyjnych wspólnot wyborczych związek Wolni Wyborcy (Freie Wähler). Jego poglądy wsprawach europejskich moż­ na uznać za względnie centrowe,co jest zresztą zgodne zjego autodefinicją („Niezależ­ na siłaśrodka” -Unabhängige Kraft der Mitte).W programie wyborczym z 29marca 2014 r.opowiadają się więc za okrojeniem liczebnym KomisjiEuropejskiej i general­ nie liczbyurzędów w UE oraz za wzmocnieniemParlamentu Europejskiego, który miałby współdecydować m.in. o sprawach wspólnejwaluty.WolniWyborcy jednocześ­ niedalecysą od projektów o charakterze federalistycznym -świadczą o tym postulaty wzmocnienia struktur lokalnych i regionalnychwpaństwachUnii oraz ugruntowania pozycji Komitetu Regionówjako przedstawicielstwa wspólnot subnarodowych. Wolni Wyborcy pragną też wzmocnienia statusu językaniemieckiego w UE (Europa bist du..,2014,s. 15-17).Blisko im zatemw tych postulatach do bawarskiej CSU. Niewie­ lemiejscaw programie poświęcają natomiast problematyce relacji zewnętrznych UE, przeważnie nie wychodząc poza tradycyjne formuły umiarkowanych ugrupowań.Opo­ wiadaj ąsię zatemza bliską współpracąUE z innymi organizacjamimiędzynarodowy­ mi, wzmocnieniem Europejskiej Służby DziałańZewnętrznych, koordynacjąwspólnej przestrzeni bezpieczeństwa razem z NATO. Odważnym postulatem jest natomiast wprowadzenie głosowańwiększościowychiwciągnięcie ParlamentuEuropejskiego do procesów decyzyjnych w zakresie Wspólnej Polityki Bezpieczeństwai Obrony. Za­ lecają natomiastostrożnośćwdebacie dotyczącej dalszegorozszerzania UniiEuropej­ skiej i choć deklarują się generalnie jako otwarci nainnekrajekandydujące, to na chwilęobecną są przeciwni rozszerzeniu o którekolwiek państwo (Europa bist du...,

2014, s. 56-59).

Następnym ugrupowaniem, które uzyskało mandat w Parlamencie Europejskim, jest PartiaPiratów(Piratenpartei Deutschland). Formacja, której kilka lat wcześniej wróżonowejście doBundestagu, wyraźnie straciła na popularności,jednak nie na tyle, żebycałkowicie zniknąć z niemieckiej sceny politycznej. Centralne punkty jej pro­ gramu wyborczego stanowiąw zasadzie powtórzenie dotychczasowych postulatów związanychz wolnością w przestrzeni wirtualnej (wolnym dostępem do Internetu), prawemdoanonimowościwInternecie, poprawą standardówochronydanychosobo­ wych, ograniczeniem praw autorskich i patentowych, nałożeniem ograniczeńna zja­ wisko lobbingu w Europie. Wiele miejsca partia poświęca problemom ochrony konsumentów, ochrony zdrowiai środowiska naturalnego. Piraci opowiadająsię za otwartą polityką azylową. Problematyka zewnętrznych relacj i UE przewij a sięw mniej -szym stopniu, objawia sięw dość krzykliwymodrzuceniuplanowanej umowy o wol­ nym handlu pomiędzy UE a USA (autorzy dokumentu postrzegająją głównie jako narzędzie wprowadzaniażywności modyfikowanej genetycznie na rynek europejski oraz niepożądanegowzmocnienia praw autorskich i pogorszeniapoziomu ochrony da­ nych osobowych). Z kolei zagadnienia Wspólnej PolitykiBezpieczeństwa i Obrony są potraktowane bardzooględnie- Piraci żądają bardziej transparentnej, poddanej demo­ kratycznej kontroli WPBO, zgody Bundestagu na każdorazowe użycie wojsk

Bundes-wehry poza granicami państwa czy zaprzestania przez państwaUnii eksportu broni poza jejobszar. Autorzy programu oceniają, że państwom UEnie grożą żadne poważne niebezpieczeństwa. Można odnieść wrażenie, że WspólnaPolitykaZagranicznai Bez­ pieczeństwa oraz Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony nie są mocną stroną Piratów - conie dziwi, bowiem główny punkt ciężkościich programu ulokowany jest na swobodnymdostępiedo przestrzeni wirtualnej. Jeśli chodzi natomiast o kwestie in­ stytucjonalne,nie wychodzą oni poza często przywoływanyprzez niektóre inne partie postulat inicjatywy legislacyjnej dla Parlamentu Europejskiego czy wprowadzenia ułatwieńdla stosowania mechanizmu inicjatywy ludowej (przewidzianego Traktatem z Lizbony).Pewną ciekawostką jest postulat odrzucenia zmiany czasuzzimowego na letni bądź odwrotnie,nieco satyrycznym zaś jego elementem jest zamysłprzeprowa­ dzenia referendum w sprawie wyboruobowiązującegoczasu(EU-Wahlprogramm Pi­ raten,2014).

Kolejnąpartią, która uzyskała mandat w Parlamencie Europejskim, jestniezbyt znanaszerzej PartiaOchronyZwierząt(Tierschutzpartei). Nie budzi zaskoczenia fakt, żewłaśnie poprawę losuzwierząt uczyniła przodującym celem swojego programu wy­ borczego. W ten kontekst wpisują się także postulaty związane z politykąrolną, rybołówstwem, ochronąśrodowiska czy ochronąkonsumentów. Partia krytycznieod­ nosi siędo aspektów polityki Stanów Zjednoczonychzwiązanych z tzw. aferą pod­ słuchową. W części programu poświęconej polityce bezpieczeństwa i obrony UE, koncentruje się na krytycenadmiernych - jej zdaniem - wydatkówna sferęwojskową, które mogłyby zostać wykorzystane nainne cele. Odnośnie konfliktów zbrojnych, do­ maga sięprymatu polityki prewencji nad zaangażowaniem wojskowym, przekazania ParlamentowiEuropejskiemukompetencji kontrolno-decyzyjnych w sferze WPBO, ograniczania zbrojeń przez państwa UE (zmniejszanie budżetów obronnych, redukcja przemysłuzbrój eniowego), wywierania przez UE naciskównaredukcję broni j ądrowej na świecie(Europawahlprogramm. „Europa neu gestalten..., 2014, s. 2-11).Program w odniesieniu doWPBOograniczasię wzasadziedo zbioru pacyfistycznych postula­ tów, przypominającraczej myślenie życzenioweniżrealny obraz stosunków między­ narodowych.

Niewiele uwagi problemom polityki bezpieczeństwa iobrony na szczeblu UEpo­ święca PartiaRodzin(Familien-Partei Deutschlands).Ogranicza się dozaleceń, aby naczelnym celem polityki wojskowej każdego z państw członkowskich UE było utrzymanie pokoju,zaś wszelkie wojskowe zaangażowanie poza Europą powinno być ostatecznością i rozpatrywane zzachowaniem najwyższej rozwagi. Partia akcentuje konieczność otoczeniaszczególną ochronądziecipodczas konfliktów zbrojnych,opo­ wiada się także za ograniczeniem eksportu broni (Familien-Partei..., 2014, s. 12). Zgodniez profilemugrupowania, najwięcej miejsca w programie wyborczympoświę­ cono postulatom ochrony rodziny, takim jak uznanie wychowania dzieci za równo­ rzędne pracy zawodowej (przyznanie wynagrodzenia zawychowywanie), dotacje na dzieci, stworzenie urzędów doradztwawspierających wysiłek wychowawczyrodzi­ ców czy udogodnienia finansowe dla pracodawców sprzyjających rodzicom (Fami­ lien-Partei..., 2014, s. 4-5).

Skromnie pod względem rozmiarów prezentuje się z kolei ujęty w szesnaście krótkich rozdziałów, pięciostronicowy program Partii Ekologiczno-Demokratycznej

(Ökologisch-Demokratische Partei). Podkreślono w nim chrześcijańsko-humanistycz- ne korzenie Europy, która powinna utrzymać swój charakter związku państw(podob­ nie uważa Partia Rodzin). Główne postulaty odnośnie zmian instytucjonalnych odnosiły się- jak w przypadku wielu innychugrupowań- do wzmocnieniaParlamentu Europejskiego (samodzielnośćlegislacyjna,prawo do określaniaprzychodów i wyda­ tków Unii, możliwośćproponowania kandydatów na komisarzyKE i ich dymisjono­ wania, podporządkowanie KE Parlamentowi Europejskiemu), jednolitej ordynacji w wyborach do PE,utworzenia drugiej izbyparlamentarnej. Partia Ekologiczno-De-mokratyczna opowiada sięza utrzymaniem i trwałościąwspólnej waluty,jednak kry­ tycznie ocenia dotychczasowemechanizmyratunkowe w dobiekryzysu. Spora część programu poświęcona jest ochronie środowiska naturalnego,rolnictwu,prawomkon­ sumentów i prawom zwierząt.Z kolei rozdziałomawiający Wspólną Politykę Zagra­ niczną i Bezpieczeństwaobfituje wkrytykę dotychczasowych osiągnięć wtej sferze, a nawet zarzutów, iżTraktato UniiEuropej skiej dopuszcza wojny agresywne ze strony UE. Autorzy dokumentu domagają sięzmianytraktatu,„abyzakazane zostały wojny UE o ropę, surowce i zabezpieczenie szlaków handlowych” (Kurzprogramm der ÖDP..., 2014,s. 7-8). Te absurdalne opinie wpisują sięwpercepcję kilku innych, nie­ wielkich (z wyjątkiem Die Linke) skrajnie lewicowych ugrupowań, cieszących się nikłym, oscylującymwokółjednego procenta poparciem.

Na przeciwnym biegunieniemieckiej sceny politycznej lokuje sięNarodowodemo- kratycznaPartiaNiemiec (Nationaldemokratische Partei Deutschlands), cieszącasię wątpliwą sławą ugrupowania neonazistowskiego,poddana w ostatnich latach nieuda­ nym próbom delegalizacji. Jej program wyborczy przed elekcją do PE, umieszczonyna stronachinternetowych partii, jest dokumentem,w którym tytuł preambułysugeruje wyraźnąkontestację Unii: „Takdla Europy, nie dla takiej UE - gdyż Europa powinna także w przyszłości pozostać przestrzenią życiową Europejczyków!”(Ja zu Europa, Nein zu dieser EU - weil Europa auch in Zukunft Lebensraum der Europäer bleiben soll!).NPD zapewnia oposzanowaniu dla wielokulturowości kontynentu,odwołujesię do historii i spuścizny kulturowej Europy (pojawiają się odniesienia do walki z najaz­ dami islamskimi nakontynent od KarolaMłotapo Jana IIISobieskiego). NPDjedno­ znacznie ocenia, iżpowyższe wartości są obecnie zagrożone m.in. przez UE, która dysponuje nadmiernym prawemingerencjiwwiele dziedzin aktywności społecznej, takich jak np. oświata czyochrona zdrowia. Szczególniekrytycznie wypowiada się także na temat imigracjido UE, sama Unia ocenianajest jako „oddalony od obywateli, coraz bardziejtotalitarny moloch”(Europa wählt..., 2014,s.9-10). NPD podważacały szereg dotychczasowych osiągnięć integracji,jak wspólne regułydotyczące polityki gospodarczej czy socjalnej,uważającże kompetencje w tych sferach powinny leżeć w gestii państw. Unia - zdaniem NPD - ewoluuje w kierunku „totalitarnego państwa represyjnego nawzórZSRR”.Pojawiają się postulaty przywrócenia kontroli na grani­ cachwewnętrznych UE, powstrzymania imigracji do UE (także wyspecjalizowanej siły roboczej), przeniesienia polityki imigracyjnej i azylowej z powrotem na szczebel narodowy(Europa wählt..., 2014, s. 20-21).Odrzucone zostająantykryzysowemecha­ nizmystabilizacyjne na szczeblu Unii,co więcej - partia domaga się rozwiązania unii walutowej i możliwości powrotu dowalutnarodowych. Z kolei odnośnie polityki za­ granicznej i bezpieczeństwa UE, lekturaprogramupozwala dostrzec silne akcenty an-

tyamerykańskie. Partiakrytykuje zaangażowanie UE w sprawy EuropyWschodniej, Bliskiego Wschodu, plany instalacji komponentówamerykańskiej tarczy antyrakieto- wejwEuropieŚrodkowej iPołudniowej i ogólnie współpracę w sferzebezpieczeństwa ze Stanami Zjednoczonymi (określającjąwręcz jako politykęwasalną wobec USA). NPD domaga się zatem: uniezależnieniaw tejsferzeod USA,rozbudowy stosunków z Rosją (akcentujączwłaszcza potrzebębilateralnejwspółpracyniemiecko-rosyjskiej); nieingerencji Uniiw sprawy „sąsiednich dużychprzestrzeni (Grossräume)” -nietrud­ nosię domyślić, że chodzi o poszanowanie strefy wpływów Rosji; wzmocnienia-tak­ że wojskowych - środków ochrony Unii przed nadmierną imigracją; przerwania negocjacji akcesyjnych z Turcją; rozwiązania wielonarodowych formacji zbrojnych w UE; wycofania z Europy „wszystkichobcych, zwłaszcza amerykańskich oddziałów” i komponentów planowanej tarczy antyrakietowej; weryfikacji współpracy wywia­ dowczejz krajami pozaeuropejskimi; reanimacji europejskiego przemysłu zbrojenio­ wego; wreszcie utworzenia bliżej nieokreślonego Europejskiego Paktu Obronnego (Europäischer Verteidigungspakt) jako formy koordynacji polityki bezpieczeństwa Unii (Europa wählt..., 2014, s. 27-33). DokumentNPD jest w zasadzie kontestacjądo­ tychczasowychosiągnięćintegracji europejskiej, skupiającąsię na nośnych radykalnych hasłach i postulatach,wśródktórych naczoło wysuwają się treściantyimigranckie, an- tyamerykańskie czy dążenie do umacniania państw narodowych jako fundamentu konstrukcji politycznejEuropy. Można założyć, że realizacjatakiego programu stano­ wiłaby radykalny odwrót od integracji europejskiejoraz współpracytransatlatnyckiej i odradzanie sięnakontynencie koncertu mocarstw, także z udziałem Rosji.

Ostatniez omawianych ugrupowań, któremu powiodłysięstarania wejścia do PE, nosi nazwęPARTEI - skrótten rozszyfrowywanyjestjako Parteifür Arbeit, Rechtssta­ at, Tierschutz, Elitenförderung und basisdemokratische Initiative. Jest tougrupowanie o wyraźnie satyrycznym profilu, o czym świadcząfragmenty mieszczącego się najed­ nejstroniedokumentu,określanego jako program wyborczy. Próbką poczucia humoru autorów mogą być np. takiepostulaty, jak: zagwarantowanie 17-procentowej kwoty „wiodących stanowisk w europejskiej gospodarcedla wykwalifikowanych leni, miglan-ców (Drückeberger) i nierobów (Müßiggänger)”-, budowa muru wokół Szwajcarii; ustalenie maksimumegzystencji na kwotę 1 min (bez wskazania waluty, zpreferencją dladawnej marki wschodnioniemieckiej); przeprowadzenie procesu pokazowego An- geli Merkel umieszczonej w klatce na Stadionie Olimpijskim w Berlinie; zakaz nakłaniania kogokolwiek do podjęcia pracy przed trzydziestym rokiem życia, czy wreszcie wprowadzenie czynnego prawa wyborczego dla osób w wieku 12-52 lat (PARTEI-Programm..., 2014).To ostatnie zresztąniezaskakuje (abstrahującoczywiś­ cie od satyrycznego wymiaru tej propozycji), bowiem klientela wyborczaPARTEI re­ krutuje się przeważniespośród najmłodszych obywateli.

Uwagi końcowe

Obywatele Niemiecposzlidourn wyborczych 25maja 2014r.,by wyłonić96depu­ towanychna ogólną - ustaloną Traktatem z Lizbony -liczbę 751 członków Parlamentu Europejskiego. Zgodnie z przewidywaniami, partie wielkiej koalicji zajęły czołowe

miejsca- chadecy uzyskali łącznie ponad 35% głosów, socjaldemokraci zajęli drugą pozycję z27% poparcia.Kolejnelokaty przypadły Zielonym, Lewicy,AfD i FDP. Sie­ demmałych ugrupowań otrzymało poparciepomiędzy0,6-1,5%. Pozwoliło to im na objęcie po jednym mandacie wPE. Każda z pozostałych jedenastu partii uzyskała re­ zultat poniżej 0,5% -zbytmało, aby uczestniczyć w podziale mandatów. Biorąc pod uwagę kraje związkowe, w czterechzwyciężyłaSPD (Brandenburgia, Berlin, Ham­ burg,Brema), wjedenastu CDU i w Bawarii oczywiścieCSU. Analizawyników poz­ wala dostrzec kilka zjawisk:

- partie, któredostałysię do Bundestagu w wyborach z grudnia2013 r., weszły rów­ nież do Parlamentu Europejskiego - wtym kontekście można mówić o względnej stabilności zachowań wyborczych;

- w ścisłej czołówce znalazły się partie zasadniczo aprobujące dotychczasowe osiąg­ nięcia i aktualny kształt integracji europejskiej, postulujące jedynie - większe lub mniejsze -korektyw poszczególnych dziedzinach (chadecy, socjaldemokraci, Zie­ loni). W szerokiej czołówce znalazły się natomiast ugrupowania wyrażające spore zastrzeżenia do dotychczasowych rezultatów procesów integracyjnych (Lewica, AfD);

- beneficjentem likwidacji klauzuli zaporowej stała się FDP, która kilka miesięcy wcześniej nie dostała siędo Bundestagu. Poparcie dla liberałów w obuwyborach utrzymało się na zbliżonym poziomie. Gdyby jednak wybory do PE odbywały się w podobnej formule, jak w 2009 roku (tj. z uwzględnieniem progu5%), nie zdołaliby uzyskaćżadnegomandatu (przekroczyliby natomiastpróg 3%, gdybytakipozostał, zgodnie zewspomnianąwcześniej ustawą z 2013 r.);

- duży sukces odnotowała AfD, poprawiając o ponad2% swój wynik z wyborów do Bundestagu,wktórychotarłasię o prógwyborczy.Jesttoświadectworosnącej po­ pularności Alternatywy, przed którą otwiera się szansa zdyskontowaniaswojej obec­ ności w PE na krajowej scenie politycznej. Z drugiej strony pewnego rodzaju „monotematyczność” jej programu (tj. głównie krytyka wspólnej waluty) może zczasem prowadzić do spadku popularności (takjak w przypadkuPartii Piratów), zwłaszczaw przypadku poprawy sytuacji gospodarczej w strefie euro;

- Zniesienie progu wyborczego, którenastąpiło oczywiście na korzyść drobnicy par­ tyjnej, odbyło się kosztem niemal wszystkichugrupowań, cieszących siędotąd sto­ sunkowo stabilną obecnością na niemieckiej scenie politycznej (CDU, CSU, Zieloni, FDP, Lewica).Zanotowały one spadek liczbymandatów w porównaniu z wyborami z2009 r. Jedynie SPD poprawiła swój wynik o cztery mandaty.

Załącznik 1

UgrupowaniabiorącewNiemczech udział wwyborach do Parlamentu Europejskiegow 2014 roku(źródło: www.bundeswahlleiter.de) 1. Christlich Demokratische Union Deutschlands (CDU)

2. Sozialdemokratische ParteiDeutschlands (SPD) 3. Bündnis 90/Die Grünen (GRÜNE)

5. Die Linke (DIE LINKE)

6. Christlich-Soziale Union in Bayern(CSU) 7. Freie Wähler (FREIE WÄHLER)

8. Die Republikaner (REP)

9. Partei Mensch Umwelt Tierschutz(Tierschutzpartei) 10. Familien-Partei Deutschlands (FAMILIE)

11. Piratenpartei Deutschland (PIRATEN) 12. Ökologisch-Demokratische Partei (ÖDP) 13. ParteiBibeltreuer Christen (PBC)

14. Ab jetzt.. .Demokratie durch Volksabstimmung -Politik für die Menschen (Volks­ abstimmung)

15. Bayempartei (BP)

16. Christliche Mitte - Für ein Deutschland nachGottes Geboten(CM)

17. AUF - Partei für Arbeit,Umweltund Familie, Christen fürDeutschland (AUF) 18. Deutsche Kommunistische Partei (DKP)

19. Bürgerrechtsbewegung Solidarität (BüSo)

20. Partei für Soziale Gleichheit, Sektion der ViertenInternationale (PSG) 21. Alternative für Deutschland (AfD)

22. BürgerbewegungPRO NRW (PRO NRW)

23. Marxistisch-Leninistische ParteiDeutschlands (MLPD) 24. Nationaldemokratische ParteiDeutschlands (NPD)

25. Partei für Arbeit,Rechtsstaat, Tierschutz, Elitenförderungund basisdemokratische Initiative(Die PARTEI)

Załącznik 2 Wyniki wyborów do ParlamentuEuropejskiego 2014 roku wNiemczech

(źródło:opracowanie własne napodstawie www.bundeswahlleiter.de)

Wyszczególnienie Głosy wyborców Wynik procentowy Liczba deputowanych

1 2 3 4

Liczba uprawnionych 61 998 824 - -Liczba oddanych głosów 29 843 798 48,1

-Głosy nieważne 488 706 1,6 -Głosy ważne 29 355 090 98,4 -CDU 8 812 653 30,0 29 SPD 8 003 628 27,3 27 GRÜNE 3 139 274 10,7 11 DIE LINKE 2 168 455 7,4 7 AfD 2 070 014 7,1 7 CSU 1 567 448 5,3 5 FDP 986 841 3,4 3 FREIE WÄHLER 428 800 1,5 1

1 2 3 4 PIRATEN 425 044 1,4 1 Tierschutzpartei 366 598 1,2 1 NPD 301 139 1,0 1 FAMILIE 202 803 0,7 1 ÖDP 185 244 0,6 1 Die PARTEI 184 709 0,6 1 REP 109 757 0,4 -Volksabstimmung 88 535 0,3 -BP 62 438 0,2 -PBC 55 336 0,2 -PRO NRW 52 649 0,2 -AUF 50 953 0,2 -CM 30 136 0,1 -DKP 25 147 0,1 -MLPD 18 198 0,1 -BüSo 10 369 0,0 -PSG 8 924 0,0 -Bibliografia

Europa bist du. Misch dich ein. Europawahlprogramm der Freien Wähler zur Wahl des Europäischen Parlaments am 25. Mai 2014 (2014), www.freiewaehler.eu.

Europa eine neue Richtung geben. Wahlprogramm für die Europawahl am 25. Mai 2014 (2014), www.spd.de.

Europa geht anders: sozial, friedlich, demokratisch (2014), 25. Mai 2014, www.die-linke. Europa mitentscheiden, erneuern, Zusammenhalten. Europawahlprogramm 2014 von Bündnis 90/Die

Grünen (2014), www.gruene.de.

Europa wählt rechts. Das Europaprogramm der NPD. Verabschiedet vom NPD-Parteipräsidium am 10. Januar 2014 in Dresden (2014), npd.de.

Europaplan Bayern. Das Programm der CSU zur Europawahl 2014. Beschluss des Kleinen Partei­ tags vom 10. Mai 2014 (2014), www.csu.de.

Europawahlprogramm. „Europa neu gestalten - mehr Demokratie und mehr Europa wagen!” (2014), www.tierschutzpartei.de.

EU-Wahlprogramm Piraten (2014), program wyborczy Partii Piratów uchwalony na zjeździe w Bo­ chum 4-5 stycznia 2014 r., www.piratenpartei.de.

Familien-Partei Deutschlands. Wahlprogramm für die Wahl zum 8. Europäischen Parlament 2014 (2014), www.familien-partei-deutschlands.de.

Fünftes Gesetz zur Änderung des Europawahlgesetzes vom 7. Oktober 2013 (2013), Bundesgesetz­ blatt!, 9.10.2013.

Gemeinsam erfolgreich in Europa (2014), 5. April 2014, Berlin, www.cdu.de.

Gesetz über die Wahl der Abgeordneten des Europäischen Parlaments aus der Bundesrepublik Deutschland (Europawahlgesetz - EuWG) (1994), Bundesgesetzblatt I, 12.03.1994. Kietz D., von OndarzaN. (2014), Europaskeptiker im Europäischen Parlament, SWP-Aktuell 7, Februar.

Kosman M. M. (2009), Parlament Europejski - wybrane aspekty ewolucji, „Świat Idei i Polityki”, t. 9. Kosman M. M. (2004), Zjednoczone Niemcy w procesie integracji europejskiej (1990-2002), Toruń. Kurzprogramm der ÖDP zur Europawahl 2014 (2014), www.oedp-bayem.de.

Mudde C. (2014), Rechtsaußen, die Große Rezession und die Europa-Wahlen 2014, „Aus Politik und Zeitgeschichte”, nr 12.

Mut zu Deutschland. Für ein Europa der Vielfalt. Programm der Alternative für Deutschland für die Wahl zum Europäischen Parlament am 25. Mai 2014 (2014), Beschluss des Bundesparteitags vom 22. März 2014, www.altemativefuer.de.

Leitsätze zum Urteil des Zweiten Senats vom 26. Februar 2014 (2014), orzeczenie Federalnego Try­ bunału Konstytucyjnego z 26 lutego 2014 r., www.bundesverfassungsgericht.de.

Leitsätze zum Urteil des Zweiten Senats vom 9. November 2011 (2011), orzeczenie Federalnego Try­ bunału Konstytucyjnego z 9 listopada 2011 r., www.bundesverfassungsgericht.de.

PARTEI-Programm zur EU-Wahl 2014 (2014), www.die-partei.de.

Peters M. (2014), Demokratie durch Kritik: Wider die EU-Skepsis, „Aus Politik und Zeitgeschichte”, nr 12.

Programm der Freien Demokratischen Partei für die Wahl zum VIII. Europäischen Parlament 2014. Das braucht unser Europa! (2014), Beschluss des Europaparteitages der FDP, Bonn, 19. Ja­ nuar 2014, www.fdp.de.

Węc J. J. (2011), Traktat lizboński. Polityczne aspekty reformy ustrojowej Unii Europejskiej w latach 2007-2009, Kraków.

Streszczenie

Parlament Europej ski przeszedł w ciągu ponad sześciu dekad swego istnienia znaczącą ewo­ lucję, zarówno w wymiarze ilościowym, jak i jakościowym. Od 1979 r. wyłanianyjest w oparciu o powszechne wybory. Ostatnie wybory odbyły się w maju 2014 r. W Niemczech wybierano 96 posłów. Nieco wcześniej Federalny Trybunał Konstytucyjny zlikwidował klauzulę wy­ borczą, dzięki czemu aż 14 partii niemieckich dostało się do Parlamentu Europejskiego. Najwię­ cej głosów zdobyły tradycyjne partie - chadecy i socjaldemokraci. Aż siedem partii uzyskało po jednym mandacie. Głównym celem artykułu jest analiza programów wyborczych partii niemiec­ kich biorących udział w rywalizacji wyborczej, zwłaszcza kwestie Wspólnej Polityki Zagranicz­ nej i Bezpieczeństwa oraz problemów instytucjonalnych UE. Autor dokonuje ponadto analizy wyników wyborów i prezentuje wnioski dotyczące ewolucji niemieckiej sceny politycznej.

Słowa kluczowe: Parlament Europejski, wybory, programy wyborcze, CDU, CSU, SPD, Lewi­ ca, FDP, AfD, Unia Europejska, ordynacja wyborcza, klauzula wyborcza, reformy instytucjo­ nalne UE, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE

Platforms of German political parties in the 2014 election to the European Parliament. Selected aspects

Summary

In the period of over six decades of its operations, the European Parliament has evolved con- siderably, both in quantitative and qualitative terms. Since 1979, the EP has been elected in gene-

ral elections. The latest were held in May 2014. Ninety-six members of the EP were elected in Germany. Before the elections, the Federal Constitutional Court in Germany abandoned the threshold clause, allowing as many as fourteen German political parties to enter the EP. The tra­ ditional parties, the Christian Democrats and Social Democrats, won the majority of votes. As many as seven parties won a single mandate. The main purpose of this paper is to analyse the election platforms of German parties competing in the elections, in particular as concerns the matters of the Common Foreign and Security Policy and institutional problems faced by the EU. The analysis of the election results is also made, followed by conclusions on the evolution of German political arena.

Key words: European Parliament, election, election platforms, CDU, CSU, SPD, Left-wing, FDP, AfD, European Union, electoral law, electoral clause, EU institutional reform, Common Foreign and Security Policy of the EU